Spis treści
Transkrypt
Spis treści
Spis treści Przedmowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 I. Pochodzenie języka fińskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzina języków uralskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Problemy taksonomii języków uralskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fiński w lidze języków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 11 22 30 II. Języki fińskiej diaspory i enklaw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowe odmiany języka fińskiego za granicą. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerykański finglish (fingelska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Australijski fiński (Aussie Finglish) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szwedzki fiński (sverigefinska). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vermlandzki (fiński leśny sawoński). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fiński tornedalski, czyli meänkieli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kweński fiński. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ingryjski fiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Imigranckie dialekty mieszane – brazylijski penedo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 38 39 45 49 54 56 58 60 64 III. Języki fińskie w Finlandii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Potoczne kategoryzowanie języków fińskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etnolekty karelskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etnolekty fińskich Saamów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fińskie języki migowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fiński szwedzki – bilingwizm w Finlandii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Języki krajowe Finlandii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fiński romski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 66 67 79 84 86 90 90 IV. Fińskie dialekty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Systematyka dialektów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Grupa dialektów południowo-zachodnich (właściwych fińskich) . . . . . . . . . . . . . . . 98 Południowo-zachodnie dialekty przejściowe (fiń. lounaiset välimurteet) . . . . . . . . 102 Grupa dialektów regionu Häme (tawastiackich). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Grupa dialektów południowoostrobotnickich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Grupa dialektów środkowo- i północnoostrobotnickich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Grupa dialektów północnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Grupa dialektów sawońskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Grupa dialektów południowo-wschodnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 –5– V. Dyglosja w języku fińskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zjawisko dyglosji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Potoczny język fiński. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dialekt helsiński – stadi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gwara środowisk kobiecych – kyökkisuomi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 119 119 121 128 VI. Fińskie języki skonstruowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uproszczony fiński – selkokieli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Budinos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samboka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quenya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pandunia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kënta-käxli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gry językowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 130 133 135 137 138 140 143 147 VII. Osobliwości języka fińskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cechy uralskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . System fonologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chronemy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cechy tonalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sandhi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Harmonia wokaliczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wymiana stóp (astevaihtelu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wariantywność tematów fleksyjnych i alternacje głoskowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . System przypadków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brak kategorii rodzaju i rodzajnika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sufiksy posesywne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Odmiana czasownika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bezokoliczniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przeczenie – czasownik cząstkowy (kieltoverbi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osobliwości składni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 152 155 160 161 162 162 163 164 165 170 170 171 172 173 174 VIII. Praojczyzna Ugrofinów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pochodzenie Finów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierwsze wiadomości o Fennach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etymologia etnonimów Finlandia i Suomi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 175 178 188 IX. Pierwsze fińskie pomniki piśmiennictwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Najstarsze zabytki ugrofińskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Protopismo węzełkowe Finów nadbałtyckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Karbowane kije. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fińskie inskrypcje runiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Karelskie inskrypcje runiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nowogrodzkie gramoty brzozowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierwszy alfabet karelski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 193 194 196 197 203 206 219 –6– Najstarsze zapisy tekstów bałtyckofińskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 Najstarsze fińskie zapisy tekstów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 X. Kontakty językowe polsko-fińskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wczesne kontakty kulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Slawizmy w języku fińskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fennizmy w języku polskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leksykografia polsko-fińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wykaz polskich słowników z językiem fińskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 231 236 236 250 252 Wykaz skrótów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 Spis rysunków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 Indeks nazwisk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 Indeks terminów polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 Indeks terminów fińskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 Indeks terminów saamskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 Indeks terminów szwedzkich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 Indeks terminów węgierskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 Indeks terminów angielskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Indeks etnonimów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 –7–