1175 krasowski.indd - Wydawnictwo WDiNP

Żonie i Rodzicom
UNIWERSYTET WARSZAWSKI
WYDZIAŁ DZIENNIKARSTWA I NAUK POLITYCZNYCH
WARSZAWA 2013
Projekt okładki
Zakłady Graficzne UW
Redaktor prowadzący
Jarosław Szczepański
Recenzja:
dr hab. Dariusz Skrzypiński
Skład i łamanie
Zakład Graficzny UW
© Copyright by Paweł Krasowski, Warszawa 2013
© Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych,
Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2013
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części
niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej,
fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy.
Liczba arkuszy: 11,5
Wydawca:
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski
ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00–046 Warszawa
tel./fax (48–22) 55 22 952
www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl
ISBN: 978–83–63183–57–8
Druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 1175/2013
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Metodologia badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
Rozdział 1. Strategia wyborcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Rozdział 2. Sztaby wyborcze w kampanii parlamentarnej
2011 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Rozdział 3. Wyborcy i media w opiniach sztabowców . . . . . . . . .
87
Rozdział 4. Kampania parlamentarna 2011 roku w ocenach
sztabowców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Wstęp
Wybory oraz kampania wyborcza należą do tych mechanizmów właściwych
demokracji, które z zasady koncentrują na sobie uwagę zarówno opinii publicznej, mediów jak i naukowców różnych dyscyplin. Często zatem w polu badań
prowadzonych nad tymi zjawiskami znajdują się opinie i postawy wyborców,
widoczne poczynania podmiotów politycznych, przekazy kierowane przez nie
do elektoratu czy wreszcie znaczenie i funkcje realizowane w trakcie kampanii wyborczej przez media.
Stosunkowo rzadko podejmowane są natomiast naukowe próby ukazania
praktycznych aspektów przedwyborczej rywalizacji z perspektywy jej głównych
realizatorów – czyli członków sztabów wyborczych – w tej pracy często nazywanych także „sztabowcami”. Jeśli ma to już miejsce, to niestety, zdecydowanie
częściej robią to dziennikarze aniżeli naukowcy1. Niniejsza książka, obejmująca
wybrane zagadnienia z wywiadów z członkami sztabów wyborczych sześciu
polskich ugrupowań – Platformy Obywatelskiej, Prawa i Sprawiedliwości,
Polskiego Stronnictwa Ludowego, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, partii
Polska Jest Najważniejsza oraz Ruchu Palikota, jest próbą pewnego wypełnienia tej luki.
Jak zdefiniować tytułowych sztabowców? Najprostsza odpowiedź brzmi, że
są to członkowie sztabu wyborczego danego ugrupowania. Ten zaś jest jednym
z najczęściej występujących terminów w tej książce a zarazem pojęciem nie do
końca zdefiniowanym w polskiej literaturze przedmiotu. W ciekawy sposób
opisał sztab wyborczy jeden z moich respondentów, doświadczony w kierowaniu centralną kampanią wyborczą jednej z największych polskich partii:
Wie Pan, sztab wyborczy to jest taka efemeryda, która nie ma ani osobowości prawnej
ani tak naprawdę regulaminu pracy, nie ma niczego (…)2
Do nielicznych wyjątków należą badania kwestionariuszowe, realizowane przez
M. Kolczyńskiego i M. Mazura wśród przedstawicieli sztabów wyborczych PiS, PO, LiD,
PSL, LPR i Samoobrony w kampanii parlamentarnej 2007. Zob. M. Kolczyński, M. Mazur,
Broń masowego wrażenia, Warszawa 2009, s. 37–43.
2
Wywiad z rozmówcą nr 31.
1
7
Jak zatem zdefiniować sztab wyborczy ugrupowania w kampanii ogólnokrajowej? Na potrzeby wywiadów z przedstawicielami kolejnych partii roboczo
przyjąłem, że jest to struktura organizacyjna, którą tworzą osoby pracujące
na rzecz centralnej kampanii wyborczej partii.
Co istotne, wydaje się, że nie należy jednak utożsamiać sztabu wprost
z komitetem wyborczym i określonej partii politycznej, choć zgodnie z przepisami Kodeksu Wyborczego, ma on wyłączne prawo do zgłaszania kandydatów i prowadzenia kampanii na ich rzecz3, a jego funkcje pełni organ partii
upoważniony do jej reprezentowania na zewnątrz4.
W świetle przeprowadzonych wywiadów, w skład sztabu wyborczego wchodzą bowiem często osoby, które nie są członkami oficjalnych organów partii,
często nie uczestniczące także w bieżącym życiu politycznym. Z wypowiedzi moich rozmówców wynika natomiast, że do członków ogólnokrajowego
sztabu wyborczego najczęściej z zasady należeli jednak pełnomocnicy wyborczy i finansowi komitetów wyborczych badanych ugrupowań.
Jeśli przyjąć wyżej wspomnianą, roboczą definicję sztabu wyborczego partii,
to z pewnością trudno byłoby oszacować choćby liczebność takiej organizacji dla każdego z badanych podmiotów – w świetle wypowiedzi rozmówców
sztab tworzyli przynajmniej szef, wspomniani pełnomocnicy, wybrani politycy
partii, ich najbliżsi współpracownicy i asystenci, doradcy, pracownicy partii,
wolontariusze, a niekiedy także przedstawiciele firm zewnętrznych, świadczący
różnego rodzaju usługi na rzecz kampanii wyborczej. Moi rozmówcy nie potrafili ponadto wytyczyć precyzyjnej linii podziału między właściwymi członkami
sztabów wyborczych a pozostałymi osobami zaangażowanymi w kampanię
wyborczą ugrupowania.
Ogólnikowość i niedookreślenie terminu „sztab wyborczy partii” (lub „centralny sztab wyborczy”) skłoniła mnie zatem do zaproponowania rozmówcom węższej kategorii „kierownictwa sztabu wyborczego”, które początkowo
definiowałem jako kilka, niekiedy kilkanaście osób, zarządzających ogólnokrajową kampanią wyborczą, posiadających największe kompetencje w sztabie
wyborczym w wybranych aspektach kampanii. Tym samym pierwotnie przyjąłem założenie, że w sztabach wyborczych dokonywano podziału obowiązków i zadań w kampanii, które nadawano konkretnym osobom (bądź nawet
całym zespołom). Niestety, wypowiedzi badanych niekiedy podważały także
i to założenie.
W przypadku partii z dużym potencjałem finansowym i bogatym doświadczeniem kampanijnym rzeczywiście często dokonywano rozróżnienia i wskazywano wąski i szeroki sztab – na przykład w przypadku Platformy Obywatelskiej,
Prawa i Sprawiedliwości, Sojuszu Lewicy Demokratycznej czy Polskiego
3
Zob. art. 84 §1 Ustawy z dn. 5 stycznia 2011 r. – Kodeks Wyborczy, Dz. U. z 2011 r.
poz. 112.
4
Tamże, art. 86.
8
Stronnictwa Ludowego5. W wypowiedziach przedstawicieli mniejszych ugrupowań pojęcia „sztabu wyborczego partii” oraz jego kierownictwa traktowane
były jako tożsame i przy ogólnym wskazaniu głównych osób „funkcyjnych”
często podkreślano stosowanie zasady „wszystkie ręce na pokład”, w myśl
której sztabowcy zajmowali się każdorazowo tym, co w danej chwili wydawało się im dla kampanii wyborczej najważniejsze. Sztabowiec sztabowcowi
zatem nie równy – jego pozycja i pełnione funkcje w sztabach różnych ugrupowań mogły być znacząco inne.
Publikację tę wydajemy pod koniec 2013 roku – zatem na pół roku przed
rozpoczęciem całej serii powszechnych wyborów i poprzedzających je kampanii
wyborczych w Polsce – od europarlamentarnej, przez samorządową, wreszcie
po parlamentarną i prezydencką w 2015 roku. Niebawem Polska stanie się
więc areną nieustającej przedwyborczej rywalizacji między różnymi ugrupowaniami i kandydatami oraz ich sztabami wyborczymi. Mam nadzieję, że lektura
tej książki pozwoli zainteresowanemu kampaniami wyborczymi Czytelnikowi
obserwować i oceniać kolejne kampanijne zmagania nieco inaczej, bardziej
dostrzegając w nich samych kreatorów przedwyborczych przedsięwzięć, niekiedy z pozoru zupełnie niewidocznych.
Głównym celem prezentowanej części badań było poznanie postaw, opinii
a także sposobów percepcji wybranych zagadnień, związanych z prowadzeniem parlamentarnej kampanii wyborczej przez członków sztabów wyborczych
wyżej wymienionych ugrupowań. Najważniejszy cel niniejszej pracy wydaje się
widoczny choćby w samym jej tytule – jest nim bowiem próba przybliżenia
sposobów postrzegania i rozumienia wybranych aspektów kampanii wyborczej przez sztabowców kolejnych podmiotów politycznych. Wpłynęło to na
przyjętą strukturę pracy, którą w znaczącej części tworzą opatrzone komentarzem fragmenty wywiadów z moimi rozmówcami. Prezentowany w niniejszej publikacji fragment badań stanowi część szerszego projektu badawczego,
związanego z przygotowywaną dysertacją doktorską.
Najważniejszy problem prowadzonych przeze mnie badań dotyczy poziomu
profesjonalizacji i marketyzacji działań głównych podmiotów kampanii parlamentarnej w Polsce w trakcie rywalizacji o głosy wyborców, ze szczególnym
uwzględnieniem jej strategicznego i organizacyjnego wymiaru. Pojęcie profesjonalizacji kampanii wyborczej przyjąłem w tej pracy za Karoliną Churską-Nowak
i Sebastianem Drobczyńskim jako (...) dążenie do maksymalizacji efektywności
w kampanii6, w czym, jak wskazywali autorzy, (...) wiąże się ona z racjonalnością
i optymalizacją poczynań7. Jest ono zatem bliskie pojęciu profesjonalizacji jako
takiej, definiowanej przez Styliano Papathanassopoulosa, Ralpha Negrine’a,
Paolo Mancini’ego i Christinę Holtz-Bachę jako ciągły proces ulepszania się dzięki
Zob. Rozdział 2.
K. Churska-Nowak, S. Drobczyński, Wstęp, [w:] K. Churska-Nowak, S. Drobczyński
(red.), Profesjonalizacja i mediatyzacja kampanii wyborczych w Polsce, Poznań 2010, s. 7.
7
Tamże.
5
6
9
własnym wysiłkom i zmiany w kierunku tego, co jest uznawane za lepszy sposób
działania — czy to wygrania wyborów, osiągnięcia konsensusu, zyskania wsparcia
dla programu politycznego, czy zapewnienia skutecznego rządzenia, co możliwe jest
dzięki technologicznym i komunikacyjnym innowacjom, jak również bardziej ogólnym
procesom specjalizacji8.
Marketyzację kampanii wyborczej rozumiem w tej pracy jako wdrożenie
założeń koncepcji marketingowej, w której dla podmiotu politycznego punktem wyjścia w budowie oferty programowej wobec wyborców jest pierwotna,
precyzyjna analiza ich potrzeb, oczekiwań i opinii9.
Należy zaznaczyć, że oba te zagadnienia – profesjonalizacja i marketyzacja
polskich kampanii wyborczych – zostały w niniejszej pracy dotknięte jedynie
powierzchownie. Stało się tak z powodu ograniczonej objętości publikacji
oraz zamiaru szerokiego odniesienia się do tych zagadnień w przygotowywanej rozprawie doktorskiej.
Pytania badawcze, na które na podstawie wywiadów staram się znaleźć
odpowiedzi w tej pracy, brzmią następująco:
• jak członkowie sztabów wyborczych rozumieją pojęcie strategii wyborczej?
• jak sztabowcy definiują samo pojęcie oraz jakie elementy, cechy i cele
strategii wyborczej wskazują?
• jak wyglądała struktura organizacyjna sztabów wyborczych badanych
podmiotów politycznych?
• kim są członkowie sztabów wyborczych głównych podmiotów politycznych biorących udział w kampanii (podstawowe dane demograficzne,
status polityczny w partii, przypisywana pozycja w sztabie, doświadczenie w realizacji ogólnokrajowych kampanii wyborczych)?
• jak członkowie sztabów wyborczych postrzegają swoje otoczenie
zewnętrzne?
Pierwszy rozdział książki został poświęcony strategii wyborczej. Podjąłem
w nim próbę ukazania naukowego kontekstu rozumienia tego pojęcia oraz
przybliżenia Czytelnikowi najważniejszych nurtów, które się do niego odwołują. Następnie starałem się poddać analizie to, jakie znaczenia strategii wyborczej oraz jej elementom nadawali moi rozmówcy. Tym samym istotne było
dla mnie sprawdzenie, jak sposoby rozumienia strategii wyborczych przez
sztabowców, refleksje z tym związane oraz sama praktyka ich kampanijnych
działań odnosi się do teoretycznych ustaleń naukowców różnych dyscyplin,
dla których strategia jest przedmiotem badania.
8
S. Papathanassopoulos, R. Negrine, P. Mancini, C. Holtz-Bacha, Political Communication in the Era of Professionalisation, [w:] R. Negrine, P. Mancini, C. Holtz-Bacha, S. Papathanassopoulos (red.), The Professionalisation of Political Communication, Bristol / Chicago 2007,
s. 14.
9
J. Lees-Marschment, Political marketing and British political parties, Manchester-Nowy
Jork 2008, B.I. Newman, The marketing of the president: Political marketing as campaign strategy,
Thousand Oaks 1994.
10
W drugim rozdziale opisane zostały wybrane elementy związane praktyką
prowadzenia parlamentarnej kampanii wyborczej w 2011 roku – organizacja
sztabów badanych ugrupowań i ogólna charakterystyka profilu ich członków
według zmiennych wieku, wykształcenia, doświadczeń w prowadzeniu ogólnokrajowej kampanii czy nawet przypisywanego im wpływu na procesy decyzyjne w sztabie. Jeśli tylko zasób informacji pozyskanych od badanych na to
pozwalał, to starałem się ponadto w tej części pracy wskazać deklarowane
okoliczności zaangażowania kolejnych badanych w prace sztabu wyborczego.
Wiele modeli i schematów komunikowania politycznego z literatury przedmiotu wskazuje na wyborców oraz media (czy jak pisze Bogusława DobekOstrowska – system medialny i podsystem społeczny) jako głównych – obok
partii politycznych – uczestników komunikacji wyborczej10. Także w świetle
wywiadów z przedstawicielami kolejnych ugrupowań wskazywano te trzy typy
podmiotów jako najistotniejsze w otoczeniu sztabu wyborczego. W trzecim
rozdziale pragnę zatem przybliżyć postawy i opinie badanych z każdego z ugrupowań na temat wyborców (ściślej – własnego elektoratu) oraz znaczenia,
funkcji i wizerunku przypisywanych mediom w trakcie kampanii wyborczej.
Czwarty, ostatni rozdział niniejszej monografii, został poświęcony opiniom
i ocenom parlamentarnych kampanii wyborczych kolejnych ugrupowań przez
sztabowców, którzy odnosili się zarówno do działań konkurencji politycznej
jak i swoich własnych.
W samych badaniach i pracy wykorzystałem literaturę metodologiczną,
czerpiąc przede wszystkim z dorobku naukowego Stefana Nowaka, Steinara
Kvale, Yvonny Lincoln i Normana Denzina, Grahama Gibbsa, Davida Marsha,
Gerry’ego Stokera oraz Martyna Hammersley’a i Paula Atkinsona.
Wśród obcojęzycznych publikacji, dotyczących bezpośrednio zagadnień
kampanii wyborczej oraz występujących w niej zjawisk profesjonalizacji, marketyzacji i mediatyzacji najistotniejsze były dla mnie prace Christiny HoltzBachy, Philippa Kotlera, Jennifer Lees-Marschment, Bruce’a I. Newmana oraz
Phillippe’a J. Maarka.
Z polskiej literatury przedmiotu sięgałem przede wszystkim po liczne publikacje Dariusza Skrzypińskiego, Mariusza Kolczyńskiego, Roberta Wiszniowskiego,
Marka Mazura, Bartłomieja Biskupa (w szczególności przy zagadnieniach dotyczących profesjonalizacji i wymiaru strategicznego kampanii wyborczych) a także
Wojciecha Cwaliny, Andrzeja Falkowskiego, Bogusławy Dobek-Ostrowskiej,
Stanisława Michalczyka, Krzysztofa Obłója czy Bohdana Kaczmarka.
Niniejsza publikacja a także wsparcie realizacji badań zostały sfinansowane
w ramach dotacji celowej dla Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Zob. B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne, Warszawa 2012,
s. 162–199, B. Dobek-Ostrowska, Media masowe i aktorzy polityczni w świetle studiów nad
komunikowaniem politycznym, Wrocław 2004, s. 113, S. Michalczyk, Komunikowanie polityczne.
Teoretyczne aspekty procesu, Katowice 2005, s. 17, B. McNair, Wprowadzenie do komunikowania
politycznego, Poznań 1998, s. 4–5.
10
11
UW na prowadzenie badań naukowych, służących rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich.
Za pomoc w pracach nad książką pragnę serdecznie podziękować dr. Bartłomiejowi Biskupowi (za wsparcie na etapie konstrukcji scenariusza jak i samej
realizacji wywiadów ze sztabowcami kolejnych partii), prof. Wojciechowi
Jakubowskiemu (za zaufanie i pomoc związaną z prowadzeniem projektu
badawczego) oraz Aleksandrze Dudzińskiej (za wszelkie krytyczne uwagi po
przebrnięciu przez pierwsze wersje tekstu).
Chciałbym ponadto wyrazić wdzięczność za celne uwagi i sugestie poprawek
recenzentowi książki – dr. hab. Dariuszowi Skrzypińskiemu z Uniwersytetu
Wrocławskiego.
Za zgodę na udział w wywiadach i poświęcony czas pragnę podziękować także członkom sztabów wyborczych w kampanii parlamentarnej 2011
roku z Platformy Obywatelskiej, Prawa i Sprawiedliwości, Sojuszu Lewicy
Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Ruchu Palikota oraz ugrupowania Polska Jest Najważniejsza.
W podziękowaniach nie mógłbym wreszcie zapomnieć o mojej Żonie
i Rodzicach, których wsparcie towarzyszyło mi na każdym z etapów prac
nad publikacją.
12