Link do artykułu

CONSUMER FINANCE • SPÓŁDZIELCZE KASY OSZCZĘDNOŚCIOWO-KREDYTOWE
SKOK-ami
na kasę
Mają się jak pączek w maśle. Choć z założenia są instytucjami
non-profit, korzystając z licznych przywilejów, zarabiają
krocie. I jeszcze im mało.
KRZYSZTOF WALISZEWSKI
A
teraz chcą ograniczyć koszty działalności, dzięki czemu będą mogły
zaproponować klientom bardziej
atrakcyjne ceny usług. I przy okazji rozszerzyć zakres działalności, ograniczony ustawą
z 14 grudnia 1995 r. W NBP złożyły wniosek
o licencję na Bank Oszczędnościowo-Kredytowy. Nie ulega już dziś wątpliwości, że
zamierzają wkroczyć na rynek, gdzie obowiązują zasady czysto komercyjne – zdominowany dotąd głównie przez banki.
SAM SOBIE STEREM
I ŻEGLARZEM…
SKOK-i to instytucje finansowe działające
na podstawie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz
prawa spółdzielczego. Mogą być tworzone
dla ludzi związanych miejscem pracy lub
zamieszkania. Teoretycznie nie są nastawione na osiąganie zysków. Warunkiem
korzystania z ich usług jest członkostwo
w konkretnej kasie. Przyjmują depozyty,
obsługują rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, udzielają pożyczek. Zawierają
umowy ubezpieczenia. Wydają także karty
debetowe i kredytowe. Udzielają kredytów
hipotecznych, prowadzą fundusze inwestycyjne i indywidualne konta emerytalne.
Przy czym, jeśli kredyt mieszkaniowy ma
być udzielony na więcej niż pięć lat, jego obsługę przejmuje spółka Towarzystwo Finansowe SKOK. Pożyczkobiorca musi w takim
przypadku zawrzeć dwie umowy – z kasą
i z Towarzystwem.
SKOK-i – pomimo, że usiłują się inaczej przedstawiać – de facto są parabankami – działającymi głównie na rynku detalicznym. Mogą również obsługiwać wybrane przedsiębiorstwa
(spółki cywilne i osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą). Wszystkie ich operacje nominowane są w złotych. Kasy tworzą
własny system instytucji depozytowo-pożyczkowych. Aby chronić depozyty, powołały Program Ochrony Oszczędności – składa się nań
Fundusz Stabilizacyjny Kasy Krajowej oraz
Zbiorowe Ubezpieczenie Depozytów TUW
SKOK. Objęto nim kwoty do 22,5 tys. euro.
Temu systemowi gwarantowania zarzuca się
nie bez racji, że sam siebie nadzoruje – SKOK-i
nie podlegają nadzorowi zewnętrznemu, jak
inne instytucje finansowe.
WYCIEKŁ PONAD MILION
Przez ponad dwa lata wyciekały pieniądze ze SKOK-u Warszawa. Kilkadziesiąt sfałszowanych umów kredytowych bada prokuratura, 22 osobom postawiono zarzuty. „Gazeta Wyborcza“ dotarła do dokumentów, które mogą świadczyć o nieprawidłowościach w zarządzaniu SKOK-iem.
SKOK Warszawa to jedna z większych Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych. Działa na Mazowszu, ma 18 placówek. Podobnie jak inne
kasy udziela pożyczek, gromadzi depozyty, prowadzi konta osobiste, sprzedaje swoim członkom ubezpieczenia. Z ustaleń „Gazety“ wynika, że w latach
2002–2004 ze SKOK-u Warszawa wyciekło w formie „lewych“ kredytów ponad milion złotych. Czy SKOK-i są więc właściwie nadzorowane? Andrzej
Dunajski, rzecznik Kasy Krajowej, w której SKOK-i obowiązkowo się zrzeszają, nie udzielał informacji związanych z nadzorem. Zapewnia, że nadzór ten
sprawdza się bardzo dobrze, zaś żaden członek SKOK-u od początku istnienia kas nie stracił ani złotówki.
Źródło: GW
46|
miesięcznik finansowy BANK | wrzesień | 2006
SPÓŁDZIELCZE KASY OSZCZĘDNOŚCIOWO-KREDYTOWE
OBCHODZENIE PRZEPISÓW,
WYJĄTKOWE PRZYWILEJE
Od 1992 r. cały system zaczął obrastać w instytucje, które pozwalały na wykonywanie
operacji nieujętych w ustawie o SKOK-ach.
Niektóre z nich pomagały w obejściu jej
przepisów.
Zgodnie z przyjętym stanowiskiem negocjacyjnym Polski, SKOK-i zostały wyłączone
spod działania dyrektyw bankowych Unii
Europejskiej. Nie muszą zatem dostosowywać się do standardów prawnych, które
obowiązują instytucje kredytowe działające
we Wspólnocie. Daje im to przewagę konkurencyjną m.in. nad bankami spółdzielczymi,
które muszą spełniać określone wymogi dotyczące np. minimalnej wysokości kapitałów.
Coraz ostrzej konkurują z bankami. Obowiązujące je prawo jest jednak dla nich łagodniejsze niż dla innych instytucji finansowych.
W konsekwencji:
• nie mają obowiązku odprowadzania rezerw obowiązkowych na rachunek banku
centralnego jako części depozytów. Dzięki
temu mogą oferować wyższe ich oprocentowanie (średnio o 2 punkty procentowe)
i niższe oprocentowanie kredytów;
• od 1998 r. są zwolnione z podatku dochodowego CIT. Początkowo miało ono obowiązywać do 2003 r., potem przedłużano je do
2004 r. i do 2006 r.;
• oszczędności uzyskane na rezerwie obowiązkowej i podatku dochodowym mogą
być przeznaczane na akcje reklamowe.
SPRZYJAJĄCY KLIMAT
To spora przewaga. Wzmacnia ją dodatkowo silne lobby w organizacjach rządowych
i pozarządowych. Nic zatem dziwnego, że
SKOK-i rozwijają się bardzo dynamicznie.
W końcu kwietnia br. ich aktywa wynosiły
5,5 mld zł, przyjęte depozyty 5,17 mld zł,
udzieliły pożyczek na 3,5 mld zł. Kas, łącznie z oddziałami, było ponad 1,5 tys., zrzeszały przy tym 1,46 mln członków. W ciągu
najbliższych pięciu lat aktywa mają przyrastać rokrocznie średnio o 20 proc.!
O tym, że SKOK-i tak naprawdę nie są instytucjami non-profit, korzystając z przywilejów tego rodzaju instytucji, świadczą chociażby osiągane przez nie zyski. Z danych
GUS wynika, że w latach 2002–2004 wzrosły one (netto) z 12 mln do 35,4 mln zł. Poprawiły się też wszystkie wskaźniki finansowe kas. Dynamika akcji kredytowej znacząco
przewyższa akcję aktywnych przez wiele lat
pośredników kredytowych.
WŁASNY BANK?
W grudniu 2004 r. przedstawiciele SKOK-ów
złożyli w Komisji Nadzoru Bankowego wniosek o wydanie licencji na utworzenie Banku
Oszczędnościowo-Kredytowego (BOK). Do
www.miesiecznikbank.pl
nabycia takiej instytucji kasy przymierzały się od dawna. W połowie 2000 r. TUW
SKOK, z niewielkim pakietem akcji próbował wejść do Wielkopolskiego Banku Rolni-
•
czego, ale nadzór bankowy wydał decyzję
o wprowadzeniu tam zarządu komisarycznego, a sam WBR został przejęty przez Bank
Śląski. Na początku 2002 r. prowadzono
ILE ZAROBIŁY? (skonsolidowany rachunek zysków i strat) *
2002
Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi
przychody netto ze sprzedaży produktów
2004
502 258
605 703
411 985
502 224
605 677
157
28
18
19
6
8
395 593
494 845
610 407
23 069
zmiana stanu produktów (zwiększenie +, zmniejszenie –)
przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
Koszty działalności operacyjnej
2003
412 161
Amortyzacja
13 988
19 849
Zużycie materiałów i energii
10 982
16 451
21 286
Usługi obce
42 932
68 768
95 224
Podatki i opłaty
5 404
6 032
6 331
Wynagrodzenia
62 591
82 924
105 239
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
16 331
20 793
25 704
Pozostałe koszty rodzajowe
32 818
48 090
64 216
Wartość sprzedanych towarów i materiałów
10 985
1 963
910
199 562
229 975
268 428
Koszty działalności podstawowej
Zysk/strata ze sprzedaży
16 568
7 413
-4 704
Pozostałe przychody operacyjne
53 113
130 365
91 729
Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych
Dotacje
Inne przychody operacyjne
Pozostałe koszty operacyjne
130 080
90 934
146 939
87 393
659
1 483
2 093
53
35 573
23 773
61 886
109 883
61 527
7 083
-9 161
-368
29 346
32 496
47 521
Wynik z działalności operacyjnej
Dywidendy i udziały w zyskach
Odsetki
30
765
52 503
Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
Przychody finansowe
29
256
62 598
Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych
Inne koszty operacyjne
3
607
-
2
-
22 629
19 484
23 040
3 809
Zysk ze zbycia inwestycji
506
912
Aktualizacja wartości inwestycji
285
276
643
5 926
11 822
20 029
23 726
8 525
10 809
8 704
5 070
5 501
-
3
-
60
130
5
Inne
Koszty finansowe
Odsetki
Strata ze zbycia inwestycji
Aktualizacja wartości inwestycji
Inne
14 962
3 322
5 303
12 703
14 810
36 344
-84
-59
90
107
37
133
Wynik z działalności gospodarczej
Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
Zyski nadzwyczajne
Straty nadzwyczajne
Wynik finansowy brutto
191
96
43
12 619
14 751
36 434
Podatek dochodowy
Wynik finansowy netto
622
563
1 011
11 997
14 188
35 423
SĄ EFEKTYWNE (wskaźniki ekonomiczne i wydajności uzyskane przez spółdzielcze
kasy oszczędnościowo-kredytowe) **
Wyszczególnienie
2002
2003
2004
Wskaźnik rentowności obrotu brutto
2,6
2,2
4,9
Wskaźnik rentowności obrotu netto
2,4
2,1
4,8
72,5
Wskaźnik płynności
60,6
69,2
Wskaźnik zwrotu na aktywach ROA
0,5
0,5
0,9
Wskaźnik zwrotu z kapitału ROE
16,8
16,0
28,0
* w latach 2002–2004 w tys. zł; ** w latach 2002–2004;
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w 2002 r.,
Warszawa, 30.10.2003 r., GUS; Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w 2003 r.,
Warszawa, 29.10.2004 r., GUS; Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w 2004 r.,
Warszawa, 28.10.2005 r., GUS – m za www.stat.gov.pl
| 47
CONSUMER FINANCE • SPÓŁDZIELCZE KASY OSZCZĘDNOŚCIOWO-KREDYTOWE
ILE MAJĄ, ILE DAJĄ? (aktywa, depozyty i pożyczki) *
6 000
5 000
Aktywa
4 000
Depozyty
3 000
Pożyczki
2 000
2005 r.
2003 r.
2002 r.
2001 r.
2000 r.
1999 r.
1998 r.
1997 r.
1996 r.
1995 r.
0
2004 r.
Źródło: www.skok.pl;
* w mln zł
1 000
WIELKIE STRATY KLIENTÓW
ILE ICH JEST? *
2000
1500
Liczba Kas (z oddziałami) – lewa oś
1200
Liczba członków – prawa oś
1500
900
1000
600
500
2005 r.
2004 r.
2003 r.
2002 r.
2001 r.
2000 r.
1999 r.
1998 r.
1997 r.
1996 r.
300
1995 r.
0
0
Źródło: www.skok.pl ; * w tys.
BANKI NADAL LEPSZE (dynamika akcji kredytowej SKOK-ów,
pośredników kredytowych i doradców finansowych
oraz należności banków od osób prywatnych) *
170
150
Banki
Doradcy kredytowi
130
Pośrednicy kredytowi
110
SKOK-i
90
70
Źródło: Opracowanie własne; * w proc.
50
30
2005 r.
2004 r.
2003 r.
2002 r.
2001 r.
2000 r.
1999 r.
1998 r.
1997 r.
1996 r.
10
-10
rozmowy w sprawie objęcia akcji Banku Społem przez TUW SKOK.
Podpisano nawet list intencyjny o objęcie nowej ich emisji, o wartości
15 mln zł, co pozwoliłoby na 20–30-procentowy udział w akcjonariacie. Do transakcji nie doszło, bo w banku wprowadzono zarząd
komisaryczny.
Dlaczego SKOK-i chcą utworzyć własny bank? Przyczyn jest kilka. Jest
to odpowiedź na rosnące koszty obsługi rachunków kas w bankach
komercyjnych. Dzięki ich obniżeniu będą mogły zaoferować jeszcze
bardziej atrakcyjne warunki cenowe usług, dystansując w ten sposób
ściśle bankowych konkurentów. Udziałowcami Banku Oszczędnościowo-Kredytowego mają być Kasa Krajowa, TUW SKOK i TU SKOK
Życie. Jego kapitały ustalono na poziomie 30 mln zł. Głównym zadaniem BOK będzie obsługa rachunków, które dziś kasy mają w bankach
WOKÓŁ KAS
Przez ostatnie 14 lat powstało wiele instytucji finansowych
i niefinansowych powiązanych z kasami.
Instytucje finansowe to:
• Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych (TUW SKOK),
• Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie SKOK SA (TU SKOK Życie),
• Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SKOK SA (TFI SKOK),
• Asekuracja,
• Towarzystwo Finansowe SKOK (TF SKOK).
Instytucje niefinansowe:
• Stowarzyszenie Krzewienia Edukacji Finansowej,
• Fundacja na Rzecz Polskich Związków Kredytowych,
• Wyższa Szkoła Finansów i Administracji w Sopocie,
Z kont klientów SKOK-u Ziemi Śląskiej zniknął co najmniej milion złotych – dowiedziała się „Gazeta Wyborcza”. Są już pierwsi podejrzani – zarządcy kasy.
Zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez pracowników SKOK-u
Ziemi Śląskiej złożyło kilkanaście osób i firm. Z przedstawionych dokumentów wynika, że bez wiedzy klientów, a na ich nazwiska zaciągano pożyczki,
które potem musieli spłacać. W kasie znaleziono sfałszowane pełnomocnictwa, które umożliwiały obcym osobom wgląd do rachunków klientów.
Jak podaje dziennik, zarzuty postawiono byłemu prezesowi SKOK-u Ziemi
Śląskiej, który jest podejrzany o niedopełnienie obowiązków i narażenie
SKOK-u na stratę 2,6 mln zł. Według nieoficjalnych informacji, prezes podpisał zgodę na udzielenie kilku pożyczek bez odpowiednich zabezpieczeń
i wbrew regulaminowi kasy. Jednak mózgiem procederu była prawdopodobnie Grażyna N., była wiceprezes SKOK-u Ziemi Śląskiej.
Źródło: GW
komercyjnych, a także instytucji powiązanych z nimi. Z założenia
ma się koncentrować na pełnieniu funkcji rozliczeniowych i nie mieć
sieci placówek. Nie będzie obsługiwał klientów indywidualnych.
Ich oszczędności nie zostaną objęte ochroną Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego.
Zdaniem Prezesa ZBP, Krzysztofa Pietraszkiewicza, powstanie bank,
który w bliższej lub dalszej przyszłości będzie oferował usługi, których obecnie kasy nie mogą wykonywać. Chodzi m.in. o transakcje
transgraniczne, produkty walutowe, kredyty długoterminowe oraz
obsługę przedsiębiorstw. Bank SKOK-ów ma stać się kolejnym kamieniem milowym w ich rozwoju.
SKOKi przygotowują również nowelizację ustawy stanowiącej podstawę ich działania. Zamierzają poszerzyć zakres prowadzonej działalności i możliwość korzystania z bankowego tytułu egzekucyjnego.
Chcą też niższych opłat za transakcje z NBP. Według Grzegorza Biereckiego, prezesa Kasy Krajowej SKOK, dziś kosztują je one 10 razy
więcej niż banki.
MARSZ NA WSCHÓD
Kasa Krajowa rozszerza też zasięg swojego działania na wschód. Ze
swoim ukraińskim odpowiednikiem i związkami kas spółdzielczych
podpisała umowę na ubezpieczenie depozytów. Na uruchomienie
towarzystwa, którego głównym akcjonariuszem będzie TUW SKOK,
przeznaczy milion euro – zyski mają się pojawić po roku. Do tego czasu spółka będzie się zajmowała wyłącznie ubezpieczeniem depozytów klientów ukraińskich kas spółdzielczych. Po dwóch latach działalności poszerzy ofertę towarzystwa o ubezpieczenia majątkowe.
Powstanie też spółka oferująca ubezpieczenia na życie. Dezinwestycja jest planowana za 10 lat, a spółki mają być sprzedane ukraińskim
kasom. Inwestycjom i działaniom SKOK-ów w sposób szczególny
sprzyjają niektórzy politycy partii rządzących.
• Media SKOK – wydawca Gazety Bankowej,
• H and S.
48|
Autor jest doktorantem na Wydziale Ekonomii Akademii Ekonomicznej
w Poznaniu
miesięcznik finansowy BANK | wrzesień | 2006