PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VI ACa 448/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 listopada 2011 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA Ewa Stefańska (spr.)
Sędzia SA Irena Piotrowska
Sędzia SA Aldona Wapińska
Protokolant
sekr. sądowy Karolina Kulibska - Janusz
po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2011 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa Stowarzyszenia […] z siedzibą w P.
przeciwko B. G.-F.
o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone
na skutek apelacji pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów
z dnia 8 lipca 2010 r.
sygn. akt XVII AmC 821/09
1. oddala apelację;
2. nie obciąża pozwanej obowiązkiem zwrotu na rzecz powoda kosztów
postępowania apelacyjnego.
2
Sygn. akt VI ACa 448/11
Uzasadnienie
Stowarzyszenie […] z siedzibą w P. wnosiło o uznanie za
niedozwolone postanowienia wzorca umowy stosowanego w regulaminie
przez B. G. – F. prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą „[…]” o
treści: „Właściwość terytorialna sądu i miejscem wykonania jest W.”. Powód
podał, że pozwana prowadzi działalność gospodarczą w zakresie
świadczenia usług przewozowych i kurierskich, posługując się regulaminem
zawierającym postanowienie wskazane w petitum pozwu, które znajduje
zastosowanie także do umów zawieranych z konsumentami. W ocenie
powoda wskazane postanowienie należy uznać za klauzulę abuzywną,
albowiem kształtuje ono prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 1 § l k.c.),
skoro narzuca konsumentom właściwość miejscową sądu.
Pozwana B. G. – F. wnosiła o oddalenie powództwa podając, że
świadczy drobne usługi kurierskie lokalnie we W. i okolicach, zaś jej oferta
skierowana jest do przedsiębiorców. Wskazała, że Prezes Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów wszczął przeciwko niej z urzędu postępowanie
w sprawie kontroli wzorców umów stosowanych w obrocie z konsumentami,
w ramach którego zakwestionował kilka zapisów regulaminu, jednakże
przedmiotowe postanowienie nie zostało zakwestionowane. Ponadto zdaniem pozwanej - przedmiotowy zapis jest korzystny dla stron umowy,
albowiem obie strony mają blisko do […] sądu, więc nie może być uznany
za sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy drugiej
strony.
Powód podkreślił, że okoliczność, iż pozwana świadczy usługi dla
przedsiębiorców nie jest istotna, albowiem umowa przewozu jest stosunkiem
3
trójstronnym, w którym swoje uprawnienia ma również odbiorca towaru,
mogący składać przewoźnikowi reklamacje, bądź żądać od niego
odszkodowania za uszkodzenie lub zaginięcie towaru, zaś odbiorcą przesyłki
może być konsument.
Wyrokiem z dnia 8 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał
pozwanej B. G. – F. wykorzystywania w obrocie z konsumentami
postanowienia wzorca umowy o treści: „Właściwość terytorialna sądu i
miejscem wykonania jest W.”, zarządzając publikację prawomocnego
wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanej oraz
obciążając ją pozostałymi kosztami procesu.
Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe
ustalenia faktyczne i rozważania prawne.
B. G. – F. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą „[…]”, której
przedmiotem są m. in. usługi kurierskie. Pozwana w ramach prowadzonej
działalności posługuje się wzorcem umownym o nazwie „Regulamin”, w
którym zawarte jest postanowienie o treści: „Właściwość terytorialna sądu i
miejscem wykonania jest W.”. W okresie od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia
30 czerwca 2009 r. pozwana nie świadczyła usług kurierskich na rzecz
konsumentów.
Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z treścią art. 3851 § 1 k.c.,
możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i
wyeliminowania go z obrotu w ramach kontroli abstrakcyjnej wzorca,
zależna jest od łącznego spełnienia trzech przesłanek: ukształtowane nim
prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi
obyczajami; ukształtowane nim prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy
konsumenta; postanowienie nie dotyczy sformułowanych w sposób
jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.
4
Analizując zakwestionowane przez powoda postanowienie w oparciu
o powyższe kryteria sąd pierwszej instancji stwierdził, że w przedmiotowej
sprawie nie zachodzi trzecia z powołanych przesłanek, albowiem oceniane
postanowienie nie dotyczy głównych świadczeń stron. Umożliwia to badanie
dwóch pierwszych przesłanek celem ustalenia, czy zakwestionowane przez
powoda postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Oceniając przedmiotowe postanowienie wzorca umownego, sąd
pierwszej instancji uznał, że stanowi ono niedozwoloną klauzulę umowną w
rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., która wypełnia dyspozycję art. 3853 pkt 23 k.c.
Powołany przepis stanowi, że w razie wątpliwości uważa się, że
niedozwolonymi postanowieniami umownym są te postanowienia, które
narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest
miejscowo właściwy. Zdaniem Sądu Okręgowego, gdy postanowienie
umowne zamieszczone we wzorcu umowy narzuconym konsumentowi,
narzuca mu właściwość miejscową sądu inną od przewidzianej przez
ustawodawcę, jest ono sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza
interesy konsumenta. Przedmiotowe postanowienie zaś przewiduje poddanie
sporu do rozpoznania przez sąd, który nie zawsze będzie sądem właściwym
miejscowo zgodnie z ustawą, co wypełnia dyspozycję art. 3853 pkt 23 k.c.
Sąd Okręgowy wskazał, że przepisy dotyczące właściwości sądu
zawarte są w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania
cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.). Zgodnie z art. 27 k.p.c., na
podstawie przepisów o właściwości ogólnej powództwo wytacza się przed
sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce
zamieszkania. Na podstawie tego przepisu sądem właściwym jest więc sąd
wyznaczony według miejsca zamieszkania konsumenta. Przepisy pozwalają
również na wyznaczenie sądu zgodnie z właściwością przemienną. Na
5
podstawie art. 34 k.p.c., powództwo ustalenie istnienia umowy, rozwiązanie
lub unieważnienie, jak też o odszkodowanie za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie umowy, można wytoczyć przed sądem właściwym
według miejsca wykonania umowy. Postanowienie wyłączające możliwość
wytoczenia
powództwa
przed
sądem
wyznaczonym
na
podstawie
powyższych przepisów, należy uznać za abuzywne. Sąd pierwszej instancji
wskazał, że w sytuacjach, gdy miejsce zamieszkania konsumenta i miejsce
wykonania umowy będą poza okręgiem sądu we W., przedmiotowa klauzula
będzie narzucała rozpoznanie sprawy przez sąd, który według ustawy nie jest
miejscowo właściwy, co stanowi znaczne utrudnienie dla konsumenta w
dochodzeniu jego roszczeń. Postanowienie to może narazić konsumenta na
dodatkowe wydatki i dolegliwości związane z ochroną swoich praw,
polegające na utracie czasu, konieczności dojazdów, co w skrajnym
przypadku może prowadzić do pozbawienia konsumenta możliwości
skutecznego poszukiwania ochrony prawnej.
Za bezzasadny uznał sąd pierwszej instancji zarzut pozwanej, że skoro
świadczy ona usługi kurierskie tylko dla przedsiębiorców, nie mają do niej
zastosowania przepisy o abuzywności postanowień wzorców umów. Nie
negując zasadności twierdzeń powoda o wpływie postanowień wzorca na
prawną sytuację konsumentów z uwagi na ich występowanie w trójstronnym
stosunku wynikającym ze świadczonych usług kurierskich (jako odbiorcy
przesyłek), Sąd Okręgowy podkreślił, że przede wszystkim stosowany przez
pozwaną regulamin w swej treści nie zawiera postanowienia wyłączającego
jego
stosowanie
dotychczasowa
w
stosunkach
praktyka
konsumenckich.
pozwanej
zawierania
Oznacza
umów
to,
że
tylko
z
przedsiębiorcami może w każdej chwili ulec zmianie, albowiem może ona
przyjąć zlecenie również od konsumenta i wówczas regulamin, także w
zakresie kwestionowanego postanowienia, znajdzie zastosowanie wobec
6
konsumenta.
Natomiast odnosząc się do wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu
z akt postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezesa Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także jej wniosku o umorzenie,
ewentualnie zawieszenie przedmiotowego postępowania do czasu wydania
decyzji administracyjnej, Sąd Okręgowy uznał, że równolegle toczące się
postepowanie administracyjne nie ma wpływu na postępowanie sądowe, stąd
brak jest podstaw do zawieszenia, czy umorzenia postępowania.
Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wniosła
pozwana B. G. – F.
Apelacją z dnia 27 lipca 2010 r. pozwana zaskarżyła wyrok w całości,
wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Pozwana zarzuciła
wyrokowi Sądu Okręgowego:
- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3851 k.c. poprzez jego
zastosowanie do pozwanej, która oferuje usługi kurierskie wyłącznie
podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, nie zaś konsumentom;
- naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. poprzez wadliwą
ocenę dowodów prowadzącą do przyjęcia, że postanowienie zawarte w
wycofanym ze strony internetowej regulaminie pozwala na uznanie go za
niedozwolony wzorzec umowy, podczas gdy Prezes Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów nie zakwalifikował go w ten sposób (vide:
apelacja, k. 97).
Powód wnosił o oddalenie apelacji pozwanej oraz zasądzenie od
pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego, przy czym
jego odpowiedź na apelację została wniesiona po upływie terminu
określonego w art. 372 k.p.c. (vide: odpowiedź na apelację, k. 170).
7
Sąd Apelacyjny zważył:
Apelacja pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie.
Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji i
przyjmuje je za własne. Także dokonana przez Sąd Okręgowy ocena prawna
żądania pozwu jest prawidłowa.
W szczególności nie ma racji B. G. – F. zarzucając w apelacji
naruszenie art. 3851 § 1 k.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy
pozwana oferuje usługi kurierskie wyłącznie podmiotom prowadzącym
działalność gospodarczą, a nie konsumentom. Ma bowiem rację sąd
pierwszej instancji wskazując, że opracowany przez pozwaną regulamin nie
zawierał postanowienia wyłączającego jego stosowanie w stosunkach
konsumenckich, co powodowało, że w przypadku zawarcia umowy z
konsumentem,
regulamin
ten,
także
w
zakresie
kwestionowanego
postanowienia, dotyczyłby także konsumenta.
Podkreślenia wymaga fakt, że jako wzorce są traktowane klauzule
opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzone do stosunku prawnego
przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona nie ma wpływu na ich
treść. Najczęściej są one tworzone w oderwaniu od konkretnego stosunku
umownego. Ustawodawca zastrzegł, że ustalony przez jedną ze stron
wzorzec umowy wiąże drugą stronę tylko wówczas, jeżeli został jej
doręczony przed zawarciem umowy (art. 384 § 1 k.c.). Jednakże
uproszczony tryb
posługiwania się wzorcami
umów
ustawodawca
wprowadził w sytuacji, gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach
danego rodzaju zwyczajowo przyjęte. Wówczas także wzorzec niedoręczony
drugiej stronie wiąże, gdy kontrahent mógł z łatwością dowiedzieć się o jego
treści. Jednakże w stosunkach z konsumentami do związania wzorcem
dojdzie tylko w przypadku umów powszechnie zawieranych w drobnych,
8
bieżących sprawach życia codziennego (tzw. umowy bagatelne), o ile
konsument mógł z łatwością dowiedzieć się o treści wzorca (art. 384 § 2
k.c.). Z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie, gdyż
umowy o przewóz przesyłek zawierane z podmiotami świadczącymi usługi
kurierskie należy zaliczyć do umów bagatelnych.
Kontrola treści postanowień zawartych we wzorcach umów może
mieć charakter incydentalny lub abstrakcyjny. Kontrola incydentalna polega
na badaniu treści postanowień konkretnej umowy i w sytuacji, gdy przy jej
zawieraniu posłużono się wzorcem umowy, kontrola ta pośrednio obejmuje
także postanowienia tego wzorca umowy. Jest to kontrola dokonywana w
każdym postępowaniu sądowym, w którym strona powołuje się na fakt
inkorporowania do treści umowy niedozwolonych postanowień umownych
w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., bądź sama wytaczając powództwo bądź w
formie zarzutu podniesionego w sprawie, w której jest pozwanym.
Natomiast kontrola abstrakcyjna polega na badaniu treści postanowień
wzorca umowy w oderwaniu o konkretnego stosunku umownego i jest
dokonywana niezależnie od tego, czy między stronami doszło do zawarcia
umowy z wykorzystaniem tego wzorca umowy. Jest to kontrola dokonywana
przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w postępowaniu odrębnym
w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. W
przeciwieństwie do kontroli incydentalnej, której skutkiem jest wyłącznie
stwierdzenie bezskuteczności konkretnego postanowienia umowy na
podstawie art. 3851 § 1 k.c., konsekwencją dokonania kontroli abstrakcyjnej
jest wyeliminowanie z obrotu postanowień wzorca umowy, które z dużym
prawdopodobieństwem w większości umów z konsumentami powinny być
zakwalifikowane jako klauzule abuzywne.
Kontrola incydentalna jest dokonywana przez sąd w celu udzielenia
ochrony indywidualnemu interesowi konsumenta, zaś wyrok wydany przez
9
sąd wiąże tylko strony danego postępowania. Natomiast celem kontroli
abstrakcyjnej jest ochrona interesu publicznego w postaci zbiorowego
interesu konsumentów, przy czym pośrednio może dojść do realizacji
indywidualnego interesu konsumenta, który wystąpił z powództwem.
Ponadto prawomocne wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca
umowy do rejestru, wywołują skutki wobec osób trzecich, a więc
charakteryzują się rozszerzoną prawomocnością (art. 47943 k.p.c.).
W ramach postępowania o uznanie postanowień wzorca za
niedozwolone kognicja Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest
ograniczona i sprowadza się do ustalenia, czy postanowienia umowy
zawieranej z konsumentem nieuzgodnione z nim indywidualnie nie
kształtują jego praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy. Kontrola sądowa wzorca
umowy dokonana w trybie art. 47936 k.p.c. ma charakter abstrakcyjny i
dotyczy wyłącznie treści postanowień zawartych we wzorcu, a ściślej, czy są
one niedozwolone, czy nie. Ocenie podlega zatem treść zapisu wzorca, a nie
sposób jego wykorzystania przez pozwanego. Dlatego nie ma znaczenia, czy
pozwana wykorzystywała abuzywne postanowienie regulaminu w umowach
z konsumentami, czy też nie, skoro samo postanowienie było częścią
regulaminu, który potencjalnie mógł być stosowany w umowach
zawieranych z konsumentami.
Niezasadny jest również sformułowany przez pozwaną w apelacji
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę dowodów
prowadzącą do przyjęcia, że postanowienie zawarte w wycofanym ze strony
internetowej regulaminie pozwala na uznanie go za niedozwolony wzorzec
umowy, podczas gdy Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
nie zakwalifikował go w ten sposób. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia
10
16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz.
331 ze zm.) zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe
interesy konsumentów, przy czym za praktykę taką uznaje się godzące w nie
bezprawne
działanie
przedsiębiorcy,
w
szczególności
stosowanie
postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień
wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 45
k.p.c. Dlatego przedmiotem ustaleń Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów w sprawie administracyjnej były okoliczności, czy pozwana
rzeczywiście stosowała w obrocie z konsumentami wzorzec umów
zawierający niedozwolone postanowienia, a jeżeli tak, to czy była to
praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów. Podstawą decyzji
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów były więc zupełnie
inne przesłanki, niż brane pod uwagę przez sąd w przedmiotowej sprawie.
Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 385 k.p.c. O kosztach
procesu orzeczono na zasadzie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.