ZESPÓŁ SZKÓŁ SPECJALNYCH W WOŁOMINIE Ul. Miła 22

ZESPÓŁ SZKÓŁ SPECJALNYCH W WOŁOMINIE
Ul. Miła 22
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
Gimnazjum Specjalne im. ks. Jana Twardowskiego
HASŁO ROKU: Szkoła otwarta na środowisko lokalne, sport i kulturę, promująca
zdrowy styl życia
TERMIN REALIZACJI: ROK SZKOLNY
2015/2016
Opracowanie: mgr Wanda Michalak psycholog szkolny
mgr Dorota Urbanowska pedagog szkolny
mgr Dominika Bogusz nauczyciel
1
I WSTĘP
Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły i program
profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb środowiska. Zadaniem szkolnej profilaktyki jest chronienie
młodzieży przed zagrożeniami poprzez działania wychowawczo – profilaktyczne, a także reagowanie w sytuacjach rozpoznania
pierwszych prób podejmowania ryzykownych zachowań. Szkolny program profilaktyki obejmuje profilaktykę I rzędową
(skoordynowaną z działaniami wychowawczymi). Obiektem działań jest całe środowisko szkolne. Program jest opracowany na
podstawie diagnozy obszarów problemowych szkoły i dotyczy części aspektów szkolnego programu wychowawczego między innymi
działań prozdrowotnych, współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym.
Poziomy profilaktyki
Odpowiednio do stopnia zagrożenia profilaktyka zachowań ryzykownych prowadzona jest na trzech poziomach.
a) Profilaktyka pierwszorzędowa adresowana jest do grupy niskiego ryzyka. Działaniami prewencyjnymi obejmuje się
szerokie, nie zdiagnozowane populacje. Profilaktyka pierwszorzędowa ma dwa cele, promocję zdrowego stylu życia oraz
opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych. Poprzez różne działania
przekazuje się młodzieży komunikat: POCZEKAJ DO DOROSŁOŚCI!
Realizatorami programów są przede wszystkim nauczyciele wspierani przez psychologów, a terenem działań jest głównie
szkoła.
b) Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka. Celem działań jest ograniczenie
głębokości i czasu trwania dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych. Poprzez różne działania
przekazuje się młodzieży komunikat: WYCOFAJ SIĘ (dopóki jeszcze możesz).
Realizatorami są przede wszystkim psychologowie, przy wsparciu psychologów klinicystów, a zajęcia prowadzone są
najczęściej w poradniach psychologiczno pedagogicznych, klubach, czy świetlicach socjoterapeutycznych.
c) Profilaktyka trzeciorzędowa adresowana jest do grupy wysokiego ryzyka. Ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębiania
się procesu chorobowego degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Głównie
jest to leczenie. Realizatorami programów są lekarze specjaliści, psychologowie klinicyści, psychoterapeuci, pracownicy
socjalni, kryminolodzy itp. Terenem działań są poradnie specjalistyczne, szpitale, zakłady karne, kluby, placówki
wychowawcze i resocjalizacyjne.
2
3. Strategie profilaktyczne
Na wszystkich poziomach profilaktyki stosuje się kilka strategii.
Strategie informacyjne. Ich celem jest dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i tym
samym umożliwienie dokonywania racjonalnego wyboru. Działania informacyjne kierowane do dzieci i młodzieży muszą spełniać
kilka ważnych warunków:
 przekazywane informacje powinny być dostosowane do możliwości percepcyjnych odbiorcy i do już posiadanego zasobu
wiedzy
 informacja powinna być rzetelna
 informacja powinna być podawana rzeczowo (aby nie wzbudzać ciekawości lub niedowierzania)
 informacja nie powinna być zbyt szczegółowa ( aby nie stanowiła instruktażu dla konkretnego zachowania ryzykownego).
Strategie edukacyjne. Ich celem jest pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych (umiejętności
nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, opierania się naciskom otoczenia). Zakłada
się, że rozwój takich umiejętności umożliwia młodym ludziom zaspokojenie najważniejszych potrzeb w sposób
akceptowany społecznie. Programy edukacyjne składają się z bloków ćwiczeń, w których uczestnicy mogą poznać swoje braki
w zakresie różnych umiejętności i zacząć je trenować.
Strategie alternatyw . Ich celem jest pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb (np. sukcesu, przynależności) oraz osiągnięcie
satysfakcji życiowej przez stwarzanie możliwości zaangażowania się w działalność pozytywną (artystyczną, społeczną,
charytatywną, sportową). Działania alternatywne polegają na stworzeniu alternatyw dla zachowań ryzykownych.
Strategie interwencyjne. Celem tych działań jest pomoc osobom mającym trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu swoich
problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych. Najczęściej wymienia się dwa warunki skuteczności programów wczesnej
interwencji: profesjonalizm i odpowiednie cechy osobowości osoby udzielającej pomocy oraz pozyskanie i włączenie rodziców.
Szkolny program profilaktyki obejmuje głównie profilaktykę I rzędową (skoordynowaną z działaniami wychowawczymi). Obiektem
działań jest całe środowisko szkolne. Program jest opracowany na podstawie diagnozy obszarów problemowych szkoły i dotyczy
części aspektów szkolnego programu wychowawczego między innymi działań prozdrowotnych, współpracy z rodzicami i
środowiskiem lokalnym.
3
Podstawowym założeniem tego programu jest eliminowanie rozpoznanych czynników ryzyka i wzmacnianie
czynników chroniących.
W działaniach swych koncentrujemy się na:
 profilaktyce pierwszorzędowej kierowanej do całej społeczności uczniowskiej, mającej na celu promocję zdrowia
i zapobieganie pojawianiu się problemów związanych z zachowaniami destrukcyjnymi, kierowanej również do nauczycieli
i innych pracowników szkoły, a także do rodziców uczniów,
 profilaktyce drugorzędowej kierowanej do uczniów o wysokim ryzyku dysfunkcjonalności, pomagając im w jego redukcji.
Tę formę profilaktyki będą realizować specjaliści współpracujący ze szkołą.
Działania profilaktyki pierwszorzędowej będą prowadzone na trzech poziomach:
 informacyjnym – są to działania pomocne w profilaktyce, same nie prowadzą bowiem do redukcji zachowań,
 edukacji psychologicznej i społecznej – to działania, które dostarczają wiedzy i umiejętności przydatnych,
korzystnych lub wręcz niezbędnych do tego, by uczniowie byli w stanie sami lepiej radzić sobie z zagrożeniami, np.
uzależnieniem, stresem itp. Są bardzo wiarygodne, efektywne i najskuteczniejsze ze wszystkich działań zapobiegających
uzależnieniom,
 działalności alternatywnej – działania te mają zaspokoić potrzeby młodych ludzi, np. do bycia zadowolonym,
odprężonym, potrzeby zabawy i kontaktu z innymi.
Program profilaktyki jest spójny z programem wychowawczym, harmonizuje również z:
 przedmiotami nauczania,
 godzinami „0”,
 zajęciami pozalekcyjnymi i kółkami zainteresowań.
Realizacja programu po zaopiniowaniu przez Radę Pedagogiczną i Radę Rodziców spoczywa na wszystkich
nauczycielach i pracownikach administracji i obsługi szkoły, przy współpracy ze specjalistami z Poradni
Psychologiczno – Pedagogicznej i innych instytucji działających na rzecz dzieci i rodziny wraz z ekspertami wśród
rodziców.
Profilaktyka w Zespole Szkół w Wołominie ma charakter:
 działań zintegrowanych ze szkolnym zestawem programów nauczania,
 samodzielnych programów profilaktycznych skoncentrowanych wokół specyficznych celów i zadań, niezależnie od
realizowanych programów nauczania,
 działań incydentalnych, które są formą odpowiedzi na konkretne zdarzenia zaistniałe w szkole lub środowisku.
4
II
PODSTAWY PRAWNE
Szkoła, wspierając rozwój dzieci i młodzieży, marównież za zadanie ochronę zdrowia i stworzenie warunków do zdobycia wiedzy i
umiejętności służących do przeciwdziałania wszelkim zagrożeniom zdrowia i bezpieczeństwa uczniów. Podejmowanie powyższych
działań reguluje szereg aktów prawnych:
1. Podstawą prawną programu profilaktyki są następujące akty prawne:
1) Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r.
2) Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
3) Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2002 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego
przedszkola oraz publicznych szkół
4) Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku,
ratyfikowana przez Polskę 30 września 1991r. (Dz. U. nr 120, poz. 526)
5) Polska Deklaracja w Sprawie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie z grudnia 1995 roku
6) Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. nr 70 poz. 473, z
późniejszymi zmianami)
7) Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. nr
10, poz. 55) z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2009r. nr 229, poz.2274)
8) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2005 nr 179, poz. 1485)
9) Europejski
Plan
Działań
Dotyczących
Alkoholu
opracowany
przez
Światową
Organizację
Zdrowia
na lata 2000 – 2005
10) Rozporządzenie MEN18 sierpnia 2015 roku w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty
działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii.
11) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. nr 180, poz.1493)
12) Ustawa z dnia 26 października 1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2003, nr 137,poz. 1304)
13) Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. nr 111, po. 535 z późniejszymi zmianami)
14) Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r. nr 64, poz. 593 z późniejszymi zmianami)
5
15) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 sierpnia 2009 w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i
młodzieżą (Dz. U. 09.139.1133)
16) Program Wychowawczy
17) Narodowy Program Zdrowia
Przepisy oświatowe:







Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz.2572).
Rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół
(Dz. U. 2001 nr 61, poz. 624) z późniejszymi zmianami
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U.
09.168.1324 )
Ustawa Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 (Dz. U. z 2014, poz. 191, 1198 oraz 2015 poz. 357, 1268 i 1418)
Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. 2013, poz. 532)
Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej
wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. nr26, poz. 226).
6
Cele ogólne programu
1. Wspieranie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu,
2. Ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia,
3. Inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu.
4. Wspieranie rodziców w ich funkcjach wychowawczych oraz w kształtowaniu u uczniów prawidłowych postaw, wzorców
zachowań społecznych i systemu wartości.
5. Kształtowanie umiejętności: interpersonalnych, współżycia w grupie rówieśniczej, radzenia sobie ze stresem i własnymi
emocjami. Przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym na terenie szkoły.
6. Promowanie zdrowego, wolnego od uzależnień stylu życia i idei dbałości o środowisko naturalne;
7. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu uczniów poprzez wpajanie podstawowych zasad kultury słowa i zachowania;
Opis sytuacji wychowawczej szkoły i środowiska lokalnego
Za podstawę analizy sytuacji wychowawczej szkoły posłużyły:
 wnioski wynikające z realizacji nadzoru pedagogicznego w roku szkolnym 2014/2015 oraz z analizy założeń dot. profilaktyki
zawartych w planie nadzoru pedagogicznego na rok szkolny 2014/2015.
 wyniki ewaluacji Szkolnego Programu Profilaktyki realizowanego w roku szkolnym 2014/2015
 wyniki konsultacji z nauczycielami, innymi pracownikami szkoły uczniami i rodzicami;
 wnioski z obserwacji zachowań uczniów (na terenie szkoły – w czasie lekcji, na przerwach, poza szkołą – na wycieczkach, w
miejscach publicznych oraz opinie pedagoga i psychologa szkolnego);
 informacje zebrane od nauczycieli i innych pracowników szkoły dot. zachowania i funkcjonowania uczniów oraz dostarczane
przez współpracujących ze szkołą pracowników pomocy społecznej, PCPR i kuratorów (dot. sytuacji rodzinnej i
wychowawczej uczniów z rodzin niewydolnych wychowawczych lub zagrożonych patologią społeczną.)
W oparciu o obserwację zachowań uczniów i analizę środowiska szkolnego wyłoniono następujące obszary
problemów, które nadal wymagają intensywnych oddziaływań z zakresu profilaktyki:
 wulgaryzmy i niska kultura osobista;
 zachowania agresywne uczniów w stosunku do siebie oraz sporadycznie do nauczycieli i innych pracowników szkoły;
 słaba kontrola nad emocjami, brak umiejętności prawidłowego (zgodnego z obowiązującymi normami) rozwiązywania
konfliktów (bójki, zaczepki, wyśmiewanie, dokuczanie, poniżanie, izolowanie);
 trudności w komunikacji interpersonalnej, problemy emocjonalne związane z wiekiem dojrzewania (dylematy uczuciowe,
obniżenie nastroju, stany depresyjne, zachowania destrukcyjne);
7







trudności w rozumieniu istoty własnej seksualności, kontroli nad nią i podejmowaniu samodzielnych dojrzałych i
odpowiedzialnych decyzji życiowych;
małe zaangażowanie niektórych rodziców we współpracę ze szkołą w procesie wychowania i edukacji ich dzieci;
zaburzenia relacji rodzinnych, trudności materialne i mieszkaniowe rodziców wpływające niekorzystnie na funkcjonowanie
szkolne dzieci (deprywacja podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych);
brak właściwych wzorców osobowych i moralnych w środowisku rodzinnym uczniów, niskie kompetencje wychowawcze
rodziców;
niehigieniczny tryb życia (nieprawidłowe odżywianie, brak dbałości o kondycję fizyczną, lekceważenie przez rodziców
objawów chorobowych występujących u dziecka, nie przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej);
niska motywacja do nauki (nieuzasadnione medycznie absencja w szkole – często za przyzwoleniem rodziców i opiekunów,
wagary, lekceważący stosunek do nauki, nie wywiązywanie się z obowiązków ucznia);
brak wiedzy wśród uczniów na temat właściwych granic w relacjach międzyludzkich, umiejętności ich wyznaczania w celu
obrony własnej godności i bezpieczeństwa;
Cele szczegółowe programu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Tworzenie warunków bezpiecznego funkcjonowania szkoły;
Tworzenie w szkole atmosfery akceptacji i poczucia bezpieczeństwa wszystkim uczniom;
Kształtowanie czynnych postaw wobec zdrowia i bezpieczeństwa swojego oraz innych;
Wyrabianie prawidłowych nawyków oraz postaw warunkujących zachowanie i pielęgnowanie zdrowia;
Kształtowanie osobowości dziecka oraz umiejętności współżycia z otoczeniem;
Kształtowanie umiejętności radzenia sobie w trudnych i niebezpiecznych sytuacjach, a także zapobiegania ich powstawaniu;
Budowanie poczucia własnej wartości i wiary w siebie oraz akceptacji innych poprzez budowanie właściwych relacji z
rówieśnikami i najbliższym otoczeniem;
8. Kształtowaniu u dzieci prawidłowych postaw, wzorców zachowań społecznych i systemu wartości.
9. Przeciwdziałanie wszelkim przejawom przemocy w rodzinie
10. Współpraca szkoły z domem rodzinnym w procesie wychowania i edukacji ich dzieci
8
11. Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, współżycia w grupie rówieśniczej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury
słowa i zachowania w celu poprawy poziomu funkcjonowania społecznego uczniów, przeciwdziałania wszelkim przejawom
przemocy psychicznej i fizycznej wśród uczniów, zjawisku izolacji i wykluczenia społecznego.
12. Rozwijanie u uczniów umiejętności: dokonywania właściwych wyborów i podejmowania słusznych decyzji życiowych,
odpowiedzialności za własne czyny, wytrwałego dążenia do realizacji wyznaczonych celów, asertywności (umiejętności
stawiania właściwych granic w relacjach z innymi ludźmi, również w celu obrony własnej godności i bezpieczeństwa).
13. Rozwijanie zainteresowań i uzdolnień poprzez stwarzanie możliwości efektywnego wykorzystania czasu wolnego w trakcie
zajęć pozalekcyjnych, wyjazdów integracyjnych, wycieczek, kółek zainteresowań, imprez sportowych i kulturalnych.
14. Rozwijanie u uczniów rozumienia istoty własnej seksualności oraz zdolności kontroli nad nią, umiejętności podejmowania
samodzielnych dojrzałych i odpowiedzialnych decyzji życiowych.
15. Rozwijanie umiejętności kontroli nad emocjami negatywnymi w zgodzie z obowiązującymi normami i zasadami współżycia
społecznego. Zapobieganie zaburzeniom emocji i zachowania, wszelkim przejawom agresji fizycznej i psychicznej wśród
dzieci.
Powyższe zadania zawarte w Programie Profilaktyki realizowane są w następujących obszarach
Obszar I – Bezpieczne i przyjazne środowisko szkoły.
Obszar II – Zachowania nieakceptowane społecznie.
Obszar III – Zdrowy i aktywny styl życia.
Obszar IV – Doradztwo zawodowe.
9
Obszar I – Bezpieczne i przyjazne środowisko szkoły.
treści do realizacji
Budowanie pozytywnych
relacji społecznych,
rozwijanie kompetencji
komunikacyjnych oraz
wspieranie prawidłowego
rozwoju osobowości
uczniów
sposoby realizacji
osoby odpowiedzialne
Termin
- wykorzystywanie przez nauczycieli
naturalnych sytuacji, w czasie których
uczniowie będą zwracać się kulturalnie
do innych osób oraz używać zwrotów
grzecznościowych;
Wychowawcy, nauczyciele,
pracownicy szkoły, rodzice
Cały rok szk.
- samoocena uczniów oraz udział w
proponowaniu ocen z zachowania
kolegów i koleżanek z klasy;
Wychowawcy, nauczyciele
I i VI 2016
- przygotowanie i wywieszenie w
widocznych miejscach na terenie szkoły
(na stołówce, korytarzach) planszy ze
zwrotami grzecznościowymi;
Wychowawcy, nauczyciele
IX i X 2015
- działania w ramach Klubu Poprawnej
Polszczyzny:
Koordynator: A. Kos- Bury
Cały rok szk.
- artykuły i prace pisemne uczniów
umieszczane w „Szkolniaczku”
A.Kos- Bury, nauczyciele
Cały rok szk.
A.Kos-Bury, M. Nowakowska
II 2016
E.Sztanga-Jankowska, D.Indyk
Cały rok szk.
- obchody Międzynarodowego Dnia
Języka Ojczystego 21 II ( konkurs
literacki „W jaki sposób mogę realizować
przesłanie księdza Jana Twardowskiego)
- działania w ramach akcji „Cała Polska
10
czyta dzieciom”;
- działania w ramach Koła Miłośników
Biblioteki:
konkursy czytelnicze, gazetki tematyczne
w bibliotece, akcja „Zaproponuj ciekawą
książkę, artykuły w Szkolniaczku;
A.Stańczak
Cały rok szk.
- uczestniczenie w wyjściach poza teren
szkoły i stosowanie w naturalnych
sytuacjach zasad kulturalnego
zachowania;
Wychowawcy, nauczyciele, rodzice,
pracownicy szkoły
Cały rok szk.
- wdrożenie klasowych regulaminów
zachowania;
Wychowawcy, nauczyciele
IX 2015
- wywieszenie i kontrolowanie w
widocznych miejscach na terenie szkoły
praw i obowiązków ucznia oraz numeru
telefonu do rzecznika praw ucznia;
Samorząd Uczniowski
IX 2015
- konkurs/plebiscyt na kulturalnego
kolegę/ koleżankę,
Samorząd Uczniowski
VI 2016
-przedstawianie scenek na apelu
szkolnym prezentujących zachowania
akceptowane społecznie i zwroty
grzecznościowe;
Aneta Piotrowska
Cały rok szk.
- integrowanie zespołów klasowych,
Wychowawcy, nauczyciele,
pracownicy szkoły
Cały rok szk.
11
- powoływanie zespołów
wychowawczych w przypadku
zaistniałych istotnych problemów
wychowawczych
Dyrektor
Wg potrzeb
- działania Samorządu Uczniowskiego,
M. Kisielińska, D. Makulska-Siedlec
Cały rok szk.
- Kampania „Na niebiesko dla autyzmu”,
D. Makulska-Siedlec
IV 2016
- zajęcia w ramach Koła Alternatywnych
Metod Komunikacji,
A.Ardel, nauczyciele
Cały rok szk.
- wycieczki integrujące społeczność
szkolną:
 kilkudniowa wycieczka dla
starszych uczniów,
 całodniowa wycieczka autokarem
dla młodszych dzieci,
 zielona szkoła – wyjazd
integracyjny z wolontariuszami z
szkoły nr 4,
 wycieczki organizowane w ramach
pracy Drużyny Harcerskiej
Nauczyciele
Cały rok szk.
B. Dmowska- Pancek
II semestr
A.Ardel
V 2016
A.Piotrowska
V/VI 2016
Drużyna Harcerska, M. Frankiewicz,
M. Rakoczy, B. Dmowska-Pancek
Wg
harmonogramu
DH
- prowadzenie kawiarenki dla całej
społeczności szkolnej,
Zespół do spraw kawiarenki
koordynator: E. Sztanga –Jankowska
Cały rok szk.
12
Rozwijanie potencjału
szkoły w zakresie
bezpiecznego
funkcjonowania uczniów
- wzmacnianie nawyków bezpiecznego
Koordynator: M.Frankiewicz
poruszania się po drogach i ulicach –
pogadanki oraz praktyczne ćwiczenia,
akcja pt.”Jestem bezpieczny w domu i na
ulicy”, wyposażenie uczniów w odblaski
Cały rok szk.
- rozmowy, pogadanki przed feriami,
wycieczkami, wakacjami na temat
bezpieczeństwa podczas wypoczynku,
 Konkurs pt.” Bezpieczne ferie”
 Plakat nt. bezpiecznych zachowań
w czasie ferii
 Artykuły w „Szkolniaczku”
 Konkurs pt. „Bezpieczne wakacje”
 Konkurs na plakat nt.
bezpiecznych zachowań w czasie
wakacji
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
M.Frankiewicz, M. Rakoczy
I 2016
M. Gójska
A.Kos- Bury, E. Klos
P. Marczuk, M. Przetakiewicz
I 2016
Cały rok szk.
VI 2016
M. Gójska
VI 2016
- działanie monitoringu wewnątrz i na
zewnątrz szkoły,
Dyrektor
Cały rok szk.
- pogadanki dla uczniów na temat
„Bezpiecznego funkcjonowania w szkole,
w domu i w najbliższym otoczeniu”
Pedagog szkolny, policjant z KP w
Wołominie
Cały rok szk.
- realizacja statutowych obowiązków w
zakresie zapewnienia bezpieczeństwa
Dyrektor, wychowawcy, nauczyciele,
pracownicy szkoły
Cały rok szk.
13
uczniów, szczególnie sumienne
wypełnianie dyżurów nauczycieli podczas
przerw
- reagowanie na zagrożenie
bezpieczeństwa według ustalonych
procedur i Statutu Szkoły, spotkania i
działalność zespołu interwencyjnokryzysowego
Koordynator: E.Sztanga- Jankowska,
Zespół interwencyjno- kryzysowy
Cały rok szk.
- przeprowadzenie prób ewakuacyjnych z M. Przetakiewicz
budynku szkoły, kontrola umieszczenia
w widocznych miejscach numerów
telefonów alarmowych
Cały rok szk.
- kontrola obecności regulaminów w
salach (klasowe, w pracowniach, BHP)
Samorząd Uczniowski – M.Kisielińska
Cały rok szk.
- uaktualnienie opisów na drzwiach w
formie obrazkowej (PCS)
A.Ardel
Cały rok szk.
14
Współpraca z rodziną
ucznia.
- zapoznanie rodziców z programem
Wychowawcy
wychowawczym i profilaktycznym szkoły,
z kalendarzem imprez, planem
wychowawcy z uwzględnieniem sugestii
i propozycji rodziców,
IX 2015
- działania psychoedukacyjne:
indywidualne rozmowy wychowawcze
i informacyjne z rodzicami, zebrania
klasowe, spotkania stałe, okresowe,
indywidualne i grupowe,
Dyrektor, wychowawcy, pedagog
szkolny, psycholog, specjaliści z PPP
Na bieżąco
- indywidualne rozmowy z rodzicami,
mediacje, rozwiązywanie konfliktów,
wsparcie psychologiczno-pedagogiczne
doraźne i okresowe,
Dyrektor, wychowawcy, pedagog
szkolny, psycholog, specjaliści z PPP
Na bieżąco
- Dni otwarte, lekcje otwarte,
Dyrektor, pedagog szkolny
- spotkania szkoleniowe i warsztatowe
dla rodziców
Wychowawcy, nauczyciele
Wg harmonog.
lekcji otwartych
Na bieżąco
- udział rodziców w imprezach
i uroczystościach klasowych i szkolnych,
Wychowawcy, nauczyciele
Na bieżąco
15
Współpraca z podmiotami
i instytucjami, które mogą
wspierać działania szkoły
w środowisku lokalnym
- konsultacje z pracownikami z Komendy
Miejskiej Policji – dzielnicowym
i kuratorami sądowymi oraz
pracownikami MOPS (wzajemne
przekazywanie informacji dotyczących
uczniów, podejmowanie interwencji
i działań zaradczych),
Dyrektor, pedagog szkolny,
wychowawcy
Wg potrzeb
- współpraca z Miejską Biblioteką
Publiczną w Wołominie,
Wychowawcy, nauczyciele
Wg potrzeb
- konsultacje z pracownikami Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej,
Dyrektor, pedagog szkolny,
psycholog, wychowawcy
Wg potrzeb
- współpraca z Miejskim Domem Kultury
w Wołominie,
Dyrektor, nauczyciele
Wg potrzeb
- Współpraca z Ośrodkiem Sportu
i Rekreacji „HURAGAN” w Wołominie,
Nauczyciele wychowania fizycznego:
D. Bogusz, P. Dereszowski,
M. Wierzchucki
M. Frankiewicz
Wg potrzeb
- współpraca z Ośrodkiem Rewalidacyjno
–Edukacyjno – Wychowawczym
w Wołominie,
Dyrektor, pedagog szkolny
Wg potrzeb
- współpraca ze szkołami miejskimi –
wolontariat,
Dyrektor, pedagog szkolny
Cały rok szk.
- współpraca z kinem Kultura
w Wołominie,
Wg potrzeb
16
- współpraca z Fundacją ARKA,
Nauczyciele wychowania fizycznego:
D. Bogusz, P. Dereszowski,
M. Wierzchucki
Cały rok szk.
-Współpraca z Fundacją „Akademia
Integracji”
Dyrektor
Cały rok szk.
- Współpraca z Fundacją „Słyszę, mówię, A.Reczek- Jezierska
czuję: oraz Fundacją „Zwierzaki
w potrzebie”
- Współpraca z Centrum Doradztwa
Dyrektor
Zawodowego i Wspierania Osób
Niepełnosprawnych Intelektualnie
Cały rok szk.
Cały rok szk.
17
Obszar II – Zachowania nieakceptowane społecznie
treści do realizacji
Profilaktyka agresji
i przemocy
sposoby realizacji
osoby odpowiedzialne
termin
- pogadanki, rozmowy, dyskusje,
literatura, film, elementy dramy,
ekspresja słowna i w formie pisemnej,
ekspresja plastyczna;
Wychowawcy, nauczyciele, rodzice
Cały rok szk.
- wywieszenie i kontrolowanie w
widocznym miejscu na terenie szkoły
praw dziecka oraz numeru telefonu do
Rzecznika Praw Dziecka
Samorząd szkolny
IX 2015
- prowadzenie skrzynki inicjatyw
uczniowskich,
Samorząd szkolny
Cały rok szk.
- trening umiejętności społecznych,
V. Kasińska
I i II semestr
- wdrażanie procedur działań
interwencyjnych w sytuacjach trudnych
i kryzysowych,
Koordynator: E. Sztanga- Jankowska,
Zespół interwencyjno-kryzysowy
Na bieżąco
- pomoc w rozwiązywaniu konfliktów
w relacjach rówieśniczych,
Pedagog, wychowawcy, nauczyciele
Na bieżąco
- zajęcia psychospołeczne oraz
integrujące grupę,
Wychowawcy, pedagog, psycholog
Na bieżąco
- ankieta dla uczniów, rodziców
i nauczycieli na temat zachowań
J. Grygo
XI 2015
18
pożądanych i nieakceptowanych
społecznie
Profilaktyka zaburzeń
emocji i zachowania
- kształtowania świadomości
przynależności społecznej do rodziny,
grupy rówieśniczej, wspólnoty
narodowej: organizowanie tradycyjnych
uroczystości i świąt w szkole: święta
państwowe: 11 Listopada, 3 Maja,
rodzinne - Wigilia, Dzień Matki, Dzień
Dziecka, itp.
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- uroczystości szkolne i klasowe – Święto
Patrona Szkoły, wycieczki, dyskoteki
Nauczyciele, wychowawcy
Kalendarz
imprez szk.
- pogadanka, rozmowa, elementy dramy,
film, słuchowisko, zajęcia indywidualne i
grupowe
- wywieszenie w widocznych miejscach
na terenie szkoły plansz ze zwrotami
grzecznościowymi
- Realizacja programów profilaktycznych:
 „Ratujemy i uczymy ratować”
(gimnazjum, Pdp)
 „Księżniczka roku” (gimnazjum,
Pdp)

- realizacja programu „Wychowanie do
życia w rodzinie”
Wychowawcy, nauczyciele, pedagog
szkolny, psycholog, specjaliści
Cały rok szk.
Opiekunowie świetlicy
X 2015
K.Szewczyk
Wg planu
D.Bogusz
Wg planu
A. Zielińska
Cały rok szk.
19
- szkolenie rady pedagogicznej nt
udzielenia pierwszej pomocy
- integracja sensoryczna
K. Szewczyk
X 2015
Specjaliści SI
Cały rok szk.
- terapia EEG Biofeedback
K. Kozłowska
Cały rok szk.
20
Kształtowanie
umiejętności w zakresie
prawidłowego
funkcjonowania w
środowisku tzw. nowych
mediów.
- wdrażanie do racjonalnego korzystania
z mediów, komputera, gier itp. –
podczas organizacji pracy na lekcjach
informatyki,
B.Murawiecki
X 2015
- opracowanie i rozpowszechnianie wśród B.Murawiecki
uczniów i rodziców materiałów
edukacyjnych dotyczących
odpowiedzialnego i bezpiecznego
korzystania z mediów
Cały rok szk.
- pogadanki, prelekcje, pokazy, filmy na
temat bezpiecznego korzystania z
Internetu, uwrażliwianie uczniów na
cyberprzemoc w sieci
Cały rok szk.
B. Murawiecki, pedagog szkolny,
wychowawcy, nauczyciele
- Program „Edukacja dla bezpieczeństwa” B. Murawiecki
w gimnazjum
Cały rok szk.
- program GIODO – ochrona danych
osobowych
P.Marczuk
Na bieżąco
- prezentowanie zdjęć i tekstów
związanych z życiem szkoły na stronie
internetowej placówki
M. Gawron, M. Gajek, nauczyciele
Na bieżąco
- profil na facebooku
P. Dereszewski
Na bieżąco
21
Pomoc uczniom w
rozwiązywaniu problemów
rozwojowych, społecznych
i rodzinnych
- w sytuacjach przemocy domowej
wdrażanie procedury „Niebieskiej Karty”
Dyrektor, pedagog, psycholog,
wychowawcy, nauczyciele
Wg potrzeb
- szkolenie rady pedagogicznej:
„ Postępowanie w związku z
wystąpieniem przemocy wobec dziecka”
Beata Michalik PPP
XII 2015
- indywidualne i grupowe zajęcia dla
dzieci w trudnych sytuacjach życiowych
(śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców,
choroba, przemoc w rodzinie)
Psycholog, pedagog szkolny
Na bieżąco
- wspieranie uczniów w sytuacjach
trudnych, udzielanie wzmocnień
pozytywnych jako zachęty do
pokonywania trudności
Dyrektor, pedagog szkolny,
psycholog, wychowawcy, nauczyciele
Na bieżąco
.
22
Obszar III – Zdrowy i aktywny styl życia.
treści do realizacji
Kształtowanie
prawidłowych
nawyków dbania
o zdrowie fizyczne i
psychiczne własne i
innych osób
sposoby realizacji
osoby odpowiedzialne
termin
- promocja zdrowia – lekcje z pielęgniarką wg
harmonogramu
Pielęgniarki szkolne
Cały rok szk.
- monitorowanie dostosowania krzeseł i ławek
do aktualnego wzrostu dzieci,
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- zwracanie uwagi na utrzymywanie
prawidłowej postawy fizycznej ucznia –
współpraca z rehabilitantkami
Wychowawcy, nauczyciele, rehabilitanci Cały rok szk.
- działania w ramach zajęć „Wychowania do
życia w rodzinie”
A.Zielińska
Cały rok szk.
- Profilaktyka uzależnień (dopalacze, środki
uzależniające) Współpraca ze specjalistami z
PPP i Policją
Pedagog szkolny, A. Zielińska
Na bieżąco
- pogadanki, rozmowy, filmy, zajęcia
Pedagog szkolny, psycholog, specjaliści
indywidualne i grupowe, warsztaty , dotyczące z PPP
wszelkich form zaburzeń psychicznych, w tym
np. zaburzenia odżywiania, depresje, radzenia
sobie ze stresem, itp
Cały rok szk.
23
Promowanie
zdrowego żywienia i
aktywności fizycznej
w szkole oraz
kształtowanie
umiejętności
organizowania
wolnego czasu.
- pogadanki, filmy, praktyczne działania,
elementy dramy, gry dydaktyczne, zajęcia
sportowe, wyjazdy, wycieczki
Nauczyciele (głównie wych. fizycznego,
techniki, funkcjonowania),
wychowawcy, koło sportowe,
nauczyciele organizujący wycieczki,
drużyna harcerska, rodzice
Cały rok
szkolny
- przerwy i lekcje śniadaniowe w klasach pod
opieką nauczyciela
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- zajęcia z dietetykiem dla uczniów, rodziców
i nauczycieli,
Rehabilitantka: Gabriela Parkasiewicz
Cały rok szk.
- zajęcia dla młodzieży: Fitness dla zdrowia
Rehabilitantka: Ilona Krasowska
Cały rok szk.
- Savoire – vivre przy stole: o kulturalnych
nawykach oraz skutkach hałasu podczas
jedzenia. Pogadanki w klasach oraz
modelowanie zachowań uczniów podczas
spożywania posiłków w klasie i stołówce
szkolnej,
Wychowawcy, nauczyciele, pracownicy
szkoły
Cały rok szk.
- prezentowanie w „Szkolniaczku” przepisów
kulinarnych i porad dotyczących zdrowego
odżywiania,
A.Kos-Bury, nauczyciele gospod.dom.
Cały rok szk.
-udział w ogólnopolskiej kampanii „Tydzień
dobrego chleba i zdrowego stylu życia w
szkole” w porozumieniu z Fundacją „Dobre
życie”
J. Grygo, nauczyciele gospod. dom.
Cały rok szk.
24
- rozgrywki, zawody i konkursy sportowe w
różnych dyscyplinach sportowych,
Nauczyciele wych. fiz.
Cały rok szk.
- zajęcia sportowe – w ramach zajęć kółka
sportowego, kółka boccia
P.Dereszwski, D. Bogusz
Wg planu
-zajęcia taneczne- w ramach zajęć kółka
tanecznego
D. Bogusz, M. Nowakowska
Cały rok szk.
- działalność Zespołu ds. sportu,
P.Dereszewski, D. Bogusz,
M. Wierzchucki, T. Mróz,
M. Przetakiewicz
Cały rok szk.
- wycieczki, wyjścia na spacery, zielone szkoły
Dyrektor, wszyscy nauczyciele
Cały rok szk.
- udział w ogólnopolskich programach
„Stop zwolnieniom z w-f-u” i „Trzymaj
formę”,
P. Dereszowski, D. Bogusz
Cały rok szk.
- wdrożenie innowacji pedagogicznej
„Sport to moja pasja”,
T. Mróz, M. Przetakiewicz
II semestr
- wdrożenie innowacji pedagogicznej
„Nauczanie na planszy – edukacja poprzez gry
planszowe”
P.Marczuk
I semestr
25
Tworzenie warunków
prawidłowego
rozwoju
emocjonalnego i
społecznego uczniów.
- monitorowanie funkcjonowania uczniów
w grupie rówieśniczej
Dyrektor, wychowawcy, nauczyciele,
pedagog, psycholog
Cały rok szk.
- wzmacnianie zachowań kulturalnych –
dostrzeganie i docenianie, promowanie
uczniów z wysoką kulturą osobistą
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- przygotowanie uczniów do prawidłowego
zachowania w miejscach publicznych przed
wyjściem – każdorazowy instruktaż,
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- współpraca z rodzicami
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- Ogólnopolska akcja głośnego czytania:
„Cała Polska Czyta Dzieciom”
E. Sztanga- Jankowska, D. Indyk
Cały rok szk.
-uczestnictwo w imprezach kulturalnych:
wyjścia do ośrodków kultury i sztuki,
udział w konkursach artystycznych
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- wspomaganie i realizowanie zajęć z zakresu
rozwoju osobowości i komunikacji
interpersonalnej,
Psycholog, pedagog, wychowawcy,
nauczyciele
Cały rok szk.
- udział uczniów w różnego typu konkursach,
turniejach, olimpiadach sportowych i wiedzy
na szczeblu miejskim, wojewódzkim,
ogólnopolskim
Wszyscy nauczyciele
Cały rok szk.
26
Wdrażanie uczniów
do uczestnictwa w
życiu społecznym,
kulturalnym i do
aktywnego tworzenia
kultury
- koła zainteresowań,
Wszyscy nauczyciele
Cały rok szk.
- kształtowanie nawyków dbania o środowisko
przyrodnicze: pogadanki, praktyczne
segregowanie odpadów na terenie szkoły
Nauczyciele
Cały rok szk.
- Akcja „Sprzątanie świata”, zbieranie śmieci
na wybranych ulicach Wołomina
i w Rezerwacie Przyrody
K. Szewczyk, kółko ekologiczne
IX 2015
- „Dzień Ziemi”
K. Szewczyk, B. Kitlińska, M. Gajek, K.
Kozłowska
IV 2016
- zbiórka zużytych baterii,
K. Szewczyk, nauczyciele, rodzice
Cały rok szk.
- zbiórka plastikowych nakrętek dla
Fundacji „Słyszę, mówię, czuję” oraz dla
Fundacji „Zwierzaki w potrzebie”
K. Szewczyk, nauczyciele, rodzice
Cały rok szk.
- wyjścia do urzędów, miejsc użyteczności
publicznej, punktów usługowych, sklepów,
zakładów pracy;
Wychowawcy, nauczyciele, rodzice
Cały rok szk.
- imprezy i uroczystości klasowe, np. urodziny,
spotkania przy wigilijnym i wielkanocnym
stole;
Wychowawcy, nauczyciele, rodzice
Cały rok szk.
- imprezy i uroczystości szkolne:
Nauczyciele
Wg
Drużyna Harcerska, B. Dmowska –
Pancek, nauczyciele, rodzice
27


Obchody Dnia Patrona i uroczystość 45
– lecia utworzenia szkoły,
Obchody Świąt Bożego Narodzenia –
Jasełka,
Obchody Świąt Wielkiej Nocy,

Piknik Rodzinny,

Koordynator: M. Frankiewicz,
nauczyciele
Koło Teatralne, D. Indyk, M. Gójska
harmonogramu
imprez
szkolnych
E. Sztanga- Jankowska, V. Kasińska, A.
Ardel, D. Bogusz, A. Reczek- Jezierska
Koordynator: D. Urbanowska,
nauczyciele
- udział uczniów w przeglądach artystycznych,
np. „Wierszem i sercem malowane”, „Feta”,
itp.
Koło Teatralne
XII2015,
III2016
- udział uczniów w zawodach i imprezach
sportowych, szczegółowy harmonogram
planowanych imprez i zawodów sportowych
w roku szkolnym 2015/2016 w planie pracy
zespołu ds. sportu
Koło Sportowe, nauczyciele wych.
fizycznego i gimnastyki korekcyjnej
P.Dereszewski, D. Bogusz,
M. Wierzchucki, T. Mróz,
M. Przetakiewicz
Cały rok szk.
- udział uczniów w konkursach szkolnych
i pozaszkolnych,
Wychowawcy, nauczyciele
Cały rok szk.
- wyjścia, wycieczki do kin, teatrów, muzeów,
współpraca z instytucjami i placówkami
krzewienia kultury:
 Biblioteka Miejska w Wołominie – cykl
lekcji bibliotecznych,
 MDK w Wołominie,
 Kino KULTURA w Wołominie,
 Teatr internetowy dla szkół
Wychowawcy, nauczyciele
odpowiedzialni za kontakt z
instytucjami, ośrodkami kultury, itp
B. Dmowska-Pancek
Cały rok szk.
M. Dolińska
M. Frankiewicz
J. Grygo
Cały rok szk.,
według
potrzeb
28
- wdrożenie innowacji pedagogicznej „Śladami
i przykładem ks. Jana Twardowskiego”
Dyrektor, J. Grygo
Cały rok szk.
29
Obszar IV – Doradztwo zawodowe.
treści do realizacji
Kształtowanie poczucia
własnej wartości i wiary
we własne możliwości
sposoby realizacji
- praca na zasobach,
- stałe podkreślanie mocnych stron uczniów,
- stwarzanie możliwości osiągania sukcesów
osoby odpowiedzialne
Wszyscy pracownicy szkoły
Termin
Cały rok szk.
Nabywanie przez
uczniów umiejętności
opierania się naciskom
innych i samodzielnego
podejmowania decyzji
Rozmowy, przykłady z życia i literatury,
prelekcje, filmy
Wszyscy nauczyciele
Cały rok szk.
Stymulacja rozwoju
zainteresowań
poznawczych i
zawodowych
- rozpoznawanie zainteresowań,
- udział w zajęciach pozalekcyjnych,
- wycieczki do muzeów, kin, teatrów,
lekcje w plenerze
Wychowawcy, pedagog szkolny,
psycholog, opiekunowie kółek
zainteresowania, nauczyciele
Cały rok szk.
Pomoc w planowaniu
kariery zawodowej i
wyborze kierunku
kształcenia
- porady indywidualne,
- rozwijanie zainteresowań zawodowych,
- rozwijanie zainteresowań artystycznych
uczniów przez udział w konkursach
i przeglądach artystycznych,
- dostosowanie oferty zajęć pozalekcyjnych
Psycholog, wychowawcy, nauczyciele
prowadzący zajęcia pozalekcyjne
Cały rok szk.
Przygotowanie młodzieży
do aktywnego
poszukiwania pracy i
przyszłego zatrudnienia
- promowanie zatrudnienia wspomaganego,
- prezentacje multimedialne, zajęcia
warsztatowe,
- zajęcia praktyczne w kuchni dydaktycznej,
- nawiązanie współpracy z Urzędem Pracy
- nawiązanie współpracy z Centrum Doradztwa
Psycholog, doradca zawodowy,
nauczyciele
Cały rok szk.
Dyrektor, doradca zawodowy, pedagog
Cały rok szk.
30
Zawodowego i Wspierania Osób
Niepełnosprawnych Intelektualnie
szkolny
31
Zasady interwencji wobec uczniów szczególnie zagrożonych niedostosowaniem społecznym
Jeżeli na podstawie obserwacji i zebranych informacji o uczniu okaże się, że jest on szczególnie zagrożony
uzależnieniem lub ma za sobą już pierwsze doświadczenia w zakresie zachowań ryzykownych, należy podjąć oddziaływanie
specyficzne dla danego rodzaju zaburzenia. Nie może się to jednak odbyć bez udziału rodziców dziecka. Do wychowawcy należy
nawiązanie kontaktu z rodzicami, pedagogiem, psychologiem i dyrektorem szkoły, wskazanie odpowiedniego specjalisty, a niekiedy
pomoc w organizacji pierwszego kontaktu z nim, motywowanie do podjęcia terapii. W przypadku występowania u młodzieży
zachowań ryzykownych na terenie szkoły obowiązują zasady postępowania ustalone przez RP i zawarte w oddzielnym regulaminie
dotyczącym postępowania w sytuacjach kryzysowych.
Ewaluacja szkolnego programu profilaktyki






Ewaluacji dokonuje zespół złożony z psychologa, pedagoga i wychowawców klas
ankieta ewaluacyjna dla nauczycieli dotycząca agresji i przemocy (marzec 2016)
analiza wyników nauczania w oparciu o dokumentację szkoły
stała kontrola zachowań pozytywnych i negatywnych uczniów oraz monitoring frekwencji (dzienniczki uwag, dzienniki)
rozmowy z rodzicami dot. bezpieczeństwa i atmosfery w szkole
analiza anonimowych informacji od uczniów dot. bezpieczeństwa w szkole wrzucanych do specjalnego pojemnika
wnioski wypływające z obserwacji zachowań uczniów.
Program opracowany we współpracy z wychowawcami klas i pielęgniarkami szkolnymi.
32