Show publication content!

PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie
Seria: Pedagogika
2012, t. XXI
Adrianna SARNAT-CIASTKO
Perspektywy wychowania máodego pokolenia
w XXI wieku w dziaáalnoĞci wrocáawskiego
Towarzystwa Edukacji Otwartej
Jak zauwaĪyá Paul Cartledge: „Debaty o edukacji rzadko dotyczą samej edukacji […]”1, dlatego, gdy przychodzi odnieĞü siĊ do tej wspóáczeĞnie realizowanej przestrzeni dziaáalnoĞci czáowieka, nasuwa siĊ nieskoĔczenie wiele gáosów
bądĨ obrazów. Te, w duĪej mierze, wiąĪą siĊ z postmodernistyczną narracją, która zwraca uwagĊ raz na ich bardziej globalny (szerszy), a innym razem na bardziej lokalny (bliĪszy) kontekst.
Zygmunt Bauman zauwaĪa, Īe „obecne czasy, okreĞlane wieloma terminami, takimi jak póĨna nowoczesnoĞü, nowoczesnoĞü refleksyjna, nadnowoczesnoĞü czy ponowoczesnoĞü”2 nadaáy moc normatywną stanowi, który
jest páynny. ĝwiat – wedáug niego – przestaá byü stabilny i wsparty logiką, dlatego podstawowym celem edukacji staáo siĊ szukanie takich dróg, które mogáyby
wesprzeü czáowieka w adaptacji do owych zmieniających siĊ warunków. Stworzone zostaáo tutaj zatem miejsce dla ksztaácenia, które bĊdzie korzystaáo z programów opartych „na praktycznej aktywnoĞci tworzenia wiedzy i odkrywania jej
ograniczeĔ, a nie transmisji wiedzy gotowej”3. Wydaje siĊ zatem, iĪ ta dekonstrukcja (rekonstrukcja) treĞci, jej niejednoznacznoĞü, cząstkowoĞü, parcjalnoĞü
wymaga wzajemnego zaufania i samodzielnoĞci4. Owa samodzielnoĞü sprowa1
2
3
4
P. Cartledge, Classics: from discipline in crisis to (multi-)cultural capital, [in:] Pedagogy and
Power Rhetorics of Classical Learning, ed. Y.L. Too, N. Livingstone, Cambridge 1998, p. 19,
táumaczenie wáasne.
Z. Bauman, Edukacja: wobec, wbrew i na rzecz ponowoczesnoĞci, [w:] Wychowanie: pojĊcia,
procesy, konteksty, red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, t. 1, GdaĔsk 2007, s. 141.
B. ĝliwerski, Nauki o wychowaniu wobec wyzwaĔ postmodernizmu, „Chowanna”, R. XLVI
(LIX), t. 1 (20), s. 15.
Por. tamĪe, s. 13.
156
Adrianna SARNAT-CIASTKO
dza jednak podejmowany wysiáek do jednostki funkcjonującej w rzeczywistoĞci
lokalnej. Tym samym w szerszym kontekĞcie moĪna mieü do czynienia z edukacją lokalną, bądĨ idąc jeszcze nieco dalej – edukacją glokalną, zdolną do wcháaniania wpáywów globalnych, które mogą przyczyniü siĊ do rozwoju lokalnego,
„zróĪnicowanego spoáeczeĔstwa, nie przytáaczając go”5. W tej perspektywie zaáoĪyü moĪna, iĪ przykáadem instytucji, która mieĞci siĊ w obszarze edukacji
zglokalizowanej, jest Towarzystwo Edukacji Otwartej (TEO), które stanowi
swoisty wycinek polskiego systemu oĞwiaty niepublicznej.
Celem poniĪszego tekstu stanie siĊ zatem próba przybliĪenia funkcjonującego juĪ od 1999 r. Towarzystwa. TEO stanowi przykáad oddolnej, autorskiej inicjatywy, która wpisywaü siĊ moĪe w obraz wysp oporu edukacyjnego6. Jego istnienie i dziaáalnoĞü ma szanse stanowiü Ĩródáo inspiracji dla tradycyjnej szkoáy
(bądĨ edukatorów reprezentujących organizacje pozarządowe), bĊdąc jednoczeĞnie miejscem ciągáego dokonywania zmian, eksperymentowania. NaleĪy zaznaczyü, iĪ poniĪsze rozwaĪania są jedynie szkicem (abrysem7) TEO-wej rzeczywistoĞci i opierają siĊ na obserwacjach poczynionych przez autorkĊ, wywiadach
z przedstawicielami Towarzystwa8, a takĪe lekturze szeregu statutowych dla jego dziaáalnoĞci dokumentów. W tym zakresie treĞü niniejszego artykuáu moĪe
stanowiü przyczynek do pogáĊbionych badaĔ w przyszáoĞci na tym niezwykle
Īyznym obszarze, który jak dotąd nie zostaá w wystarczający sposób opisany
w literaturze przedmiotu.
Rys. 1. Pierwsze logo Towarzystwo Edukacji Otwartej
ħródáo: archiwum Mieszka BudzyĔskiego
Geneza TEO
Opisując dziaáalnoĞü Towarzystwa Edukacji Otwartej, naleĪy zaznaczyü, iĪ
nie zaistniaáoby ono, gdyby nie potrzeba stworzenia instytucji, która mogáaby
zostaü organem prowadzącym dziaáającej juĪ wówczas niepublicznej szkoáy –
5
6
7
8
T.L. Friedman, Lexus i drzewo oliwne. Zrozumieü globalizacjĊ, PoznaĔ 2001, s. 360.
Por. B. ĝliwerski, Wyspy oporu edukacyjnego, Kraków 1993; B. Dumowska, Edukacja autorska w szkoáach publicznych, Kraków 2003, s. 32.
UĪycie okreĞlenia „abrys” nie jest tutaj bynajmniej przypadkowe, gdyĪ taką nazwĊ nosi jedna
z funkcjonujących pod skrzydáami Towarzystwa placówek.
Byáy to wywiady czĊĞciowo kierowane.
Perspektywy wychowania máodego pokolenia w XXI wieku…
157
„ALA” Autorskiego Liceum Artystycznego. Zatem, co naleĪy podkreĞliü, TEO
nie powstaáo jedynie z inicjatywy osób, które posiadaáy pewną niezrealizowaną
jeszcze w praktyce ideĊ. WrĊcz przeciwnie, zostaáo zaáoĪone przez tych, którzy
tworząc i prowadząc „ALA”, mieli doĞwiadczenie pracy na polu edukacji alternatywnej, autorskiej. MoĪna zatem postawiü tutaj pewną tezĊ, iĪ dziĊki temu
zmniejszone zostaáo ryzyko niepowodzenia zaimplementowania Towarzystwa
we wrocáawskiej przestrzeni edukacyjnej. Obecnie potwierdzaü to moĪe choüby
fakt, iĪ TEO funkcjonuje juĪ trzynaĞcie lat.
Rys. 2. Obecne logo Towarzystwo Edukacji Otwartej
ħródáo: www.teo.org.pl
NakreĞlając genezĊ Towarzystwa, naleĪy odnieĞü siĊ do tego, co stanowiáo
ową potrzebĊ, która daáa impuls do jego zaáoĪenia. W tym miejscu inicjatorzy
TEO odwoáują siĊ do sytuacji przeáomowej dla funkcjonowania „ALA”. To od
samego początku (od 1995 r.) byáo bowiem prowadzone przez Towarzystwo
DziaáaĔ dla Samorozwoju, które 5 lat wczeĞniej powoáaáo liceum Autorską
SzkoáĊ Samorozwoju ASSA. Obie placówki mocno siĊ jednak od siebie róĪniáy.
Jak zauwaĪa Mariusz BudzyĔski, twórca „ALA”, kluczową kwestią byáo tutaj
podejĞcie do wychowania. Jak sam mówi – „zgodnie z zaáoĪeniami twórców
szkoáy [ASSA – dop. A.S.C.] Darka àuczaka i Daniela Manelskiego, takie zjawisko, jak «wpáyw wychowawczy» byáo zabronione. Szkoáa opieraáa swoją
dziaáalnoĞü na koncepcji antypedagogiki”9. Fakt, iĪ „ALA” od samego początku
„wpisuje siĊ w nurt pedagogiki personalno-egzystencjalnej czy pedagogiki dialogu, która stanowi jej rozwiniĊcie”10, czyni z niej placówkĊ w fundamentalnych
niemalĪe kwestiach znacząco odbiegającą od realizowanej w ASSA koncepcji
samorozwoju. Gdy w „ALA” uznano i podkreĞlano rolĊ obecnoĞci (intencjonalnej i nieintencjonalnej) nauczyciela-opiekuna w Īyciu licealisty, w Autorskiej
9
10
Wszystkie cytaty bez podania Ĩródáa są fragmentami wypowiedzi z wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami TEO.
A. Sarnat-Ciastko, Dialog, autentycznoĞü, spotkanie i zaangaĪowanie w programie wychowawczym Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich ALA, „Studia Humanistyczne AGH”,
t. 9, Kraków 2010, s. 40.
158
Adrianna SARNAT-CIASTKO
Szkole Samorozwoju jego obecnoĞü byáa zredukowana do momentów wspóápracy inicjowanej przez ucznia. W ASSA zakáadano bowiem, iĪ „Czáowiek, którego
celem jest wáasny rozwój – samorozwój, jest peánoprawnym czáonkiem spoáeczeĔstwa. Czáowiek ten moĪe stwierdziü, Īe jest osobą i sam o sobie moĪe stanowiü, a swoją drogĊ ma prawo bez przeszkód realizowaü”11. Tym samym realizacja owej drogi miaáa w ASSA odbywaü siĊ bez przeszkód, jakimi mogáyby
byü, w rozumieniu autorów koncepcji tej szkoáy, wpáywy innych osób. Takie zaáoĪenie staáo zatem w sprzecznoĞci do poglądów Mariusza BudzyĔskiego, który
przyznaá, Īe: „jeĞli dwoje ludzi ma ze sobą kontakt, to mają na siebie niezaprzeczalny wpáyw. Ten wpáyw jest jeszcze wiĊkszy, jeĞli relacja istnieje miĊdzy osobą máodszą i starszą. Miaáem wraĪenie, Īe taka koncepcja szkoáy [ASSA – dop.
A.S.C.] jest niezgodna z naturą ludzką. PoniewaĪ nie moĪna zaprzeczyü istnienia wpáywu wychowawczego, on zwyczajnie jest i nauczyciel ma obowiązek
o tym pamiĊtaü i tak postĊpowaü, Īeby jego osobisty przykáad Īycia nie byá destrukcyjny”.
Caákowita samodzielnoĞü „ALA” i realizacja w praktyce zakáadanych przez
Mariusza BudzyĔskiego zaáoĪeĔ wymusiáa w ostatecznoĞci utworzenie Towarzystwa Edukacji Otwartej. Tym samym, choü przez szereg lat tak ASSA, jak
i „ALA” wspóábytowaáy ze sobą, pod skrzydáami Towarzystwa DziaáaĔ dla Samorozwoju, w 1999 r. ich drogi rozeszáy siĊ. Dla Autorskiego Liceum Artystycznego, jak zauwaĪa Maria BudzyĔska, oznaczaáo to „wybicie na niepodlegáoĞü”, które przez szereg lat byáo rokrocznie symbolicznie upamiĊtniane jako
ĞwiĊto szkoáy. Bez wzglĊdu jednak na odczucia towarzyszące odejĞciu „ALA”
z Towarzystwa DziaáaĔ dla Samorozwoju Mariusz BudzyĔski przyznaje, Īe:
„Bez tego doĞwiadczenia «ALA» by nie powstaáa”. W takiej sytuacji, moĪna by
rzec, iĪ TEO równieĪ.
Fundamenty dziaáalnoĞci TEO
PowyĪej opisana geneza powstania Towarzystwa Edukacji Otwartej w sposób jedynie nieznaczny mogáa zasugerowaü, jakie byáy cele leĪące u podstaw jego funkcjonowania. OczywiĞcie moĪna przyznaü, iĪ te byáy zbieĪne z zaáoĪeniami „ALA” Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich12, gdyĪ obie
instytucje zakáadane byáy przez podobne grono osób. Ową zbieĪnoĞü szczególnie widaü w zapisach statutów TEO i „ALA”, na przykáad w miejscach, w których znajdują siĊ odwoáania do wartoĞci chrzeĞcijaĔskich13. Podobna kwestia
wiąĪe siĊ z zaznaczoną tak w „ALA”, jak i w TEO obecnoĞcią koncepcji samo11
12
13
M. Figiel, Szkoáy autorskie w Polsce. Realizacja edukacyjnych utopii, Kraków 2001, s. 53, za:
Informator ASSA 1990/1991, s. 73.
Nazwa Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie zaistniaáa w 2008 r.
Por. Statut TEO, p. 1a i 8; Statut SLO „ALA”, §2, p. 3.
Perspektywy wychowania máodego pokolenia w XXI wieku…
159
wychowania. Ona to bowiem stanowi, zgodnie z zapisem statutu, jeden z fundamentów dziaáalnoĞci Towarzystwa14, a takĪe istotny punkt odniesienia w koncepcji szkoáy „ALA”15, gdzie rozumiana byáa nie jako cel, ale droga, której
istotnym czynnikiem staáo siĊ wzrastanie w wolnoĞci, oznaczającej poszukiwanie wáasnej drogi Īycia. Tak rozumiane pojĊcie wolnoĞci przyjĊte zostaáo równieĪ przez czáonków zaáoĪycieli Towarzystwa Edukacji Otwartej, dla których
„przekonanie o koniecznoĞci dojrzewania do peáni wolnoĞci, samodzielnoĞci
i odpowiedzialnoĞci”16 stanowiáo kolejną podstawĊ dziaáalnoĞci. Warto dostrzec,
iĪ ostatnim, czwartym fundamentem TEO staáo siĊ „przekonanie, Īe rozwój
czáowieka musi opieraü siĊ na wartoĞciach moralnych – przyjmowanych i ocenianych zgodnie z sumieniem”17. Ten zapis moĪna równieĪ odnaleĨü w praktycznych wymiarach funkcjonowania „ALA”, które to zakáadają dokonywanie
ciągáej samooceny przez uczniów zarówno w obszarach dydaktycznych, jak
i wychowawczych18.
Odnosząc siĊ do powyĪszych zapisów, nie moĪna pominąü jednej kwestii.
Nieprzypadkowo bowiem instytucja ta zostaáa okreĞlona mianem „Towarzystwa
Edukacji Otwartej”. Dla czáonków zaáoĪycieli byáo to bardzo znamienne. Edukacja otwarta jest w Towarzystwie rozumiana bowiem jako ta, która ma:
— wspieraü rozwój czáowieka i jego zainteresowania wynikające tak z moĪliwoĞci, jak i indywidualnych potrzeb,
— byü twórcza, a przez to promująca innowacyjne rozwiązania tak w obszarze
programowym, jak i organizacyjnym,
— dawaü moĪliwoĞü swobodnego doboru treĞci, Ğrodków i metod nauczania19.
PowyĪsze punkty statutu TEO mogą Ğwiadczyü, iĪ Towarzystwo miaáo staü
siĊ miejscem, gdzie moĪna kreowaü rzeczywistoĞü edukacyjną, której podmiotem
jest osoba mająca swoje wáasne indywidualne potrzeby i moĪliwoĞci. OkreĞlenie
„otwartej” miaáo jednak byü wielopáaszczyznowe. Mariusz BudzyĔski zwraca
uwagĊ na to, iĪ TEO miaáo byü otwarte na zmianĊ. Wspomina: „W zasadzie chodziáo o kaĪdą zmianĊ dotyczącą edukacji. OczywiĞcie miaáo to swoje ograniczenia. Na pewno nie bylibyĞmy otwarci na pomysáy stworzenia pod TEO szkoáy tradycyjnej. JeĞli jednak byáby to projekt szkoáy autorskiej, innowacyjnej, choü róĪnej od «ALA», taki, po akceptacji, mógáby byü realizowany”. Owa otwartoĞü wiąĪe siĊ takĪe z otwartoĞcią na drugiego czáowieka: „ChcieliĞmy po prostu przyjmowaü ludzi z otwartoĞcią i akceptacją, by móc potem z nimi pracowaü”20.
14
15
16
17
18
19
20
Por. Statut TEO, p. 1b.
M. BudzyĔski, Koncepcja dziaáania szkóá „ALA”, Wrocáaw 2000, materiaáy niepublikowane.
Statut TEO, p. 1d.
Statut TEO, p. 1c.
Informuje o tym rozdziaá IV Statutu SLO „ALA” opisujący Wewnątrzszkolny Regulamin Oceniania, Klasyfikowania, Promowania oraz Przeprowadzania Egzaminów.
Por. Statut TEO, p. 2.
Informacja udzielona przez MariĊ BudzyĔską.
160
Adrianna SARNAT-CIASTKO
U podstaw dziaáania Towarzystwa zostaáa zatem poáoĪona otwartoĞü na pomysáy niosące zmianĊ w edukacji21 oraz, a moĪe przede wszystkim, na drugiego
czáowieka. TEO ponadto, zgodnie ze statutowymi zapisami, staáo siĊ otwarte na
wszystkich tych, którzy zainteresowani są losem polskiej edukacji, a „którym
bliskie są idee demokracji, spoáeczeĔstwa obywatelskiego, ekumenizmu i Zjednoczonej Europy”22. TEO nie pozostaje takĪe zamkniĊte na wspóápracĊ z samorządem lokalnym, co moĪe jasno urealniaü jego dziaáalnoĞü, która przecieĪ
umiejscowiona jest w konkretnej rzeczywistoĞci, jaką w wĊĪszym zakresie jest
miasto Wrocáaw – siedziba TEO, w szerszym zaĞ Rzeczpospolita Polska i jej zagranica. O tym, iĪ TEO, czerpiąc z bardzo konkretnej, lokalnej dziaáalnoĞci, zaszczepia jej owoce w innych, niejednokrotnie odlegáych miejscach, Ğwiadczy
choüby fakt, iĪ czáonkami Towarzystwa nie są sami wrocáawianie. O tym bowiem, kto moĪe zostaü czáonkiem TEO, nie decyduje miejsce zamieszkania, lecz
co najmniej 2Ú3 gáosów Walnego Zgromadzenia Czáonków. Walne Zgromadzenie
Czáonków TEO raz na 4 lata23 dokonuje takĪe wyboru Zarządu Towarzystwa
i jego Komisji Rewizyjnej. Warto w tym miejscu zauwaĪyü, iĪ dotychczas prezesami Towarzystwa byli kolejno: Maria Len, Tomasz SiemieĪ, Mariusz BudzyĔski oraz Jarosáaw TraczyĔski, który obecnie piastuje tĊ funkcjĊ.
Instytucje TEO
Jak zauwaĪa Maria BudzyĔska, „ALA nigdy nie miaáa byü «tylko» szkoáą.
WiedzieliĞmy od samego początku, Īe trzeba zrobiü o wiele wiĊcej. Stworzenie
TEO otwieraáo nam przestrzeĔ”. Zgodnie z tymi sáowami przez ostatnie lata
Towarzystwo zrealizowaáo, bądĨ w dalszym ciągu prowadzi, szereg inicjatyw,
które miaáy miejsce najczĊĞciej przy ul. RóĪanej, a obecnie przy ul. Robotniczej
we Wrocáawiu. Konsekwentnie wspólnym mianownikiem kaĪdego przedsiĊwziĊcia byáa edukacja, jednak, co istotne, propozycje TEO skierowane byáy do bardzo
róĪnorodnych odbiorców, zarówno do máodzieĪy, jak i dorosáych, seniorów oraz
osób niepeánosprawnych. Ten fakt powodowaá (i w dalszym ciągu powoduje), iĪ
Ğrodowisko TEO stanowi barwną mozaikĊ ludzi, ich potencjaáów i doĞwiadczeĔ.
WĞród obecnie najistotniejszych propozycji Towarzystwa znajdują siĊ:
— „ALA” Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie24, które zostaáy zaáoĪone w 1995 r. Od samego początku miaáa byü to szkoáa przeznaczona dla
21
22
23
24
Te realizowane byáy po uzyskaniu zgody Walnego Zgromadzenia Czáonków, tudzieĪ – w niektórych przypadkach – Zarządu TEO. Przy czym osoby wychodzące z daną inicjatywą nie musiaáy i nadal nie muszą byü jego czáonkami.
Statut TEO, p. 6.
Statut TEO, § 16, p. 1.
O dziaáalnoĞci „ALA” moĪna przeczytaü m.in. w: A. Sarnat-Ciastko, Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie „ALA” – geneza, koncepcja, perspektywy, „Pedagogika”, red. K. RĊdziĔski, t. 18, CzĊstochowa 2009.
Perspektywy wychowania máodego pokolenia w XXI wieku…
161
uczniów, którzy chcieliby rozwijaü swoje umiejĊtnoĞci, szczególnie na polu
artystycznym, co miaáo byü wspierane poprzez organizowanie procesu ich
Ğwiadomej pracy nad sobą25. W tym celu koncepcja szkoáy zostaáa oparta na
zaáoĪeniach pedagogiki dialogu. Warto zaznaczyü, iĪ „ALA” od 1996 r.
funkcjonuje jako Zespóá Szkóá, w skáad którego wchodzi Spoáeczne Liceum
Ogólnoksztaácące oraz Spoáeczne Liceum Sztuk Plastycznych. Od 2008 r.
uczniowie „ALA” mają takĪe moĪliwoĞü wyboru specjalnoĞci akademickiej.
W 2003 r. z kolei za sprawą Doroty Wojciechowskiej i Zofii ĝciebury
„ALA” powstaáa równieĪ w CzĊstochowie. W tym teĪ mieĞcie, w duchu tej
samej koncepcji, w 2011 r. zostaáo zaáoĪone Autorskie Gimnazjum Artystyczne „AGA”. Co warte odnotowania, moĪliwoĞü realizowania koncepcji
Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich, które w pewnych punktach nie są zbieĪne z ustawą o systemie oĞwiaty, wiązaáa siĊ z koniecznoĞcią
realizacji w szkole eksperymentu. OpiekĊ naukową nad jego przebiegiem
sprawują DolnoĞląska Szkoáa WyĪsza z Wrocáawia oraz Akademia im. Jana
Dáugosza z CzĊstochowy.
— Niepubliczne Policealne Autorskie Studium Dizajnu i Fotografii ABRYS26
– zaáoĪone zostaáo w 1995 r. z inicjatywy Mariusza BudzyĔskiego i Andrzeja Kabata we wspóápracy z profesorem wrocáawskiej ASP Piotrem KarpiĔskim. Studium powstaáo z myĞlą o osobach zainteresowanych rozwojem
swojego warsztatu plastycznego (studentami ABRYSU nie muszą byü absolwenci liceów plastycznych), bądĨ takich, które, korzystając z tej moĪliwoĞci, chciaáy lepiej przygotowaü siĊ do egzaminów na AkademiĊ Sztuk
PiĊknych. Jak zauwaĪa Andrzej Kabat, studium „zaistniaáo jako áącznik
miĊdzy szkoáą Ğrednią a ASP”. Warto dostrzec, iĪ ABRYS jest artystyczną
szkoáą II stopnia, wpisaną w rejestr Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w której nauka odbywa siĊ w okresie piĊciu semestrów i koĔczy
siĊ moĪliwoĞcią uzyskania dyplomu27.
— Kolegium Tutorów – jest instytucją, której misją staáo siĊ przywracanie
sensu edukacji28. Ma siĊ to odbywaü poprzez promowanie zindywidualizowanej metody pracy nauczyciela z uczniem, jaką jest tutoring29. Kolegium
25
26
27
28
29
Por. M. Sitko, Wpáyw szkoáy na ksztaátowanie toĪsamoĞci ucznia na przykáadzie liceów alternatywnych „ALA”, niepublikowana praca przygotowana na jubileusz X-lecie dziaáalnoĞci „ALA”
we Wrocáawiu, Wrocáaw 2005, s. 26.
Pierwotną nazwą szkoáy byáo Autorskie Studium Projektowania Plastycznego „Abrys”.
WiĊcej o studium: http://www.abrys.art.pl/, stan z: 25.11.2012.
Szersze informacje dotyczące dziaáalnoĞci Kolegium moĪna znaleĨü na stronie: www.tutoring.pl,
stan z: 25.11.2012.
O metodzie tej szerzej w: Tutoring w szkole. MiĊdzy teorią a praktyką zmiany edukacyjnej, red.
P. Czekierda, M. BudzyĔski, J. TraczyĔski, Z. Zalewski, A. Zambrzuska, Wrocáaw 2009;
A. Sarnat-Ciastko, Tutor a wychowawca – rzeczywistoĞü nadana czy wybrana?, [w:] Podstawy
edukacji – podmiot w dyskursie pedagogicznym, red. A. Gofron, B. àukasik, Kraków 2010;
162
Adrianna SARNAT-CIASTKO
zostaáo zaáoĪone w 2006 r. z inicjatywy Jarosáawa TraczyĔskiego (prezesa
KT) oraz Piotra Czekierdy. Co istotne, Kolegium Tutorów jest instytucją,
której obszar oddziaáywania znacznie wykracza poza Ğrodowisko „ALA”30,
realizując miĊdzy innymi programy szkoleniowe na wyĪszych uczelniach
np.: projekt „Nowoczesny Wykáadowca – tutor i coach”, który miaá miejsce
w WyĪszej Szkole Pedagogicznej TWP w Warszawie. Obecnie za poĞrednictwem Kolegium Tutorów metoda tutoringu szkolnego wdraĪana jest
w kilkudziesiĊciu szkoáach publicznych w Polsce (m.in. we Wrocáawiu,
Warszawie, Malborku, GnieĨnie, Tczewie, Páocku), a od paĨdziernika 2012 r.
równieĪ we Lwowie. Ponadto w realizacji misji KT moĪe liczyü na wsparcie
ze strony innych instytucji pozarządowych, takich jak np. Centrum Edukacji
Pozytywnej z Warszawy.
— DolnoĞląski OĞrodek Osób Twórczych imienia Tadeusza Geniusza – zostaá zainicjowany przez MaágorzatĊ SiemieĪ w 2000 r. Gáówną ideą DOOT-u
staáo siĊ zwiĊkszenie aktywnoĞci osób niepeánosprawnych (bĊdących w normie intelektualnej) poprzez rozwój ich twórczoĞci. OĞrodek zatem postawiá
sobie za cel zapewnienie swoim sáuchaczom moĪliwie szerokiej palety zajĊü
zarówno artystycznych, jak i rehabilitacyjnych, psychologicznych i logopedycznych, poprzez które uczestnicy mają moĪliwoĞü rozwoju swoich umiejĊtnoĞci psychospoáecznych i psychomotorycznych31. Co istotne, DolnoĞląskiemu OĞrodkowi Osób Twórczych patronuje osoba Tadeusza Geniusza,
związanego ze Ğrodowiskiem „ALA” niepeánosprawnego poety wrocáawskiego, który oswajaá i integrowaá towarzyszące mu osoby z tematem niepeánosprawnoĞci.
— Pozarządowy OĞrodek Kariery – zaáoĪony w 2005 r. jako niepubliczna
agencja poĞrednictwa pracy (w tym wolontariatu i praktyk zawodowych)
oraz poradnictwa zawodowego. Gáównym celem dziaáania POK-u staje siĊ
promowanie III sektora jako miejsca pracy, poprzez m.in. rozpowszechnianie informacji o obszarach i specyfice dziaáania organizacji pozarządowych.
NaleĪy zaznaczyü, iĪ Pozarządowy OĞrodek Kariery, wspierany przez miasto Wrocáaw, obecnie wspóápracuje z Biurem Karier wrocáawskiego Uniwersytetu Ekonomicznego32.
— Akademia Sztuki Trzeciego Wieku – powstaáa w lutym 2005 r. z inicjatywy Mariusza BudzyĔskiego, Krystyny Dyrdy-Kortyki, Joanny Rojkowskiej
30
31
32
A. Sarnat-Ciastko, Tutoring w perspektywie analizy transakcyjnej, [w:] Analiza transakcyjna
w edukacji, red. J. Jagieáa, Wydawnictwo AJD, CzĊstochowa 2011.
„ALA” staáa siĊ w tej przestrzeni pewnym laboratorium i Ĩródáem doĞwiadczeĔ pionierów idei
tutoringu szkolnego w Polsce. Bez wątpienia osoby te do podjĊcia takiej drogi zostaáy zainspirowane dziaáalnoĞcią tutora oksfordzkiego prof. Zbigniewa PeáczyĔskiego, który goĞciá w Autorskich Liceach Artystycznych i Akademickich we Wrocáawiu w 2008 r.
WiĊcej informacji o DOOT na stronie: http://doot.org.pl/, stan z: 25.11.2012.
WiĊcej informacji o POK na stronie: http://www.pok.org.pl/index.php, stan z: 25.11.2012.
Perspektywy wychowania máodego pokolenia w XXI wieku…
163
oraz Waldemara Szauera. Od samego początku ASTW sáuĪyáa osobom dorosáym, które chciaáy podjąü dziaáalnoĞü edukacyjną, w szczególnoĞci w zakresie sztuk plastycznych (tj. np.: malarstwo, rysunek, tkanina unikatowa,
fotografia, grafika, rzeĨba i ceramika). Akademia oferuje swoim sáuchaczom
zajĊcia w formie wykáadów teoretycznych i üwiczeĔ praktycznych w poszczególnych pracowniach plastycznych oraz plenerach artystycznych. Jak
zauwaĪa Mateusz BudzyĔski, obecny dyrektor ASTW, Akademia „rozwija
potencjaá swoich studentów. Ma po prostu sáuĪyü osobom starszym w zdobywaniu przez nich kolejnych umiejĊtnoĞci, realizowaniu siĊ na polu artystycznym – czĊsto z bardzo dobrym skutkiem”.
— Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna TEO – istniejąca od 2008 r. Zostaáa zaáoĪona na potrzeby organizowania opieki oraz wsparcia uczniów
„ALA” Autorskiego Liceum Artystycznego i Akademickiego we Wrocáawiu.
Rys. 3. Instytucje dziaáające pod skrzydáami Towarzystwa Edukacji Otwartej
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie informacji i materiaáów otrzymanych od Mieszka BudzyĔskiego
Prócz wymienionych powyĪej instytucji, pod skrzydáami TEO rozwijaá siĊ
takĪe miĊdzy innymi: Szkolny OĞrodek Kultury (SzOK), Ğwietlica Ğrodowiskowa, klub seniora. Z kolei we wspóápracy z wrocáawskimi ojcami dominikanami
powstaáa „Syntonia” – DominikaĔski OĞrodek Wspierania Rodziny, której
gáówna idea oparta byáa na koncepcji „Szkoáy dla rodziców i wychowawców”.
Z pewnoĞcią bardzo istotną inicjatywą byáy takĪe: Szkoáa dla Dorosáych oraz
164
Adrianna SARNAT-CIASTKO
POMOST, czyli szkoáa specjalna dla uczniów ze specyficznymi trudnoĞciami,
która, jak zauwaĪa Mariusz BudzyĔski, byáa „liceum dla máodzieĪy z orzeczeniami o «niedostosowaniu»”. Wymieniając powyĪsze placówki, warto dostrzec,
iĪ prócz wspólnego organu prowadzącego, jakim jest Towarzystwo Edukacji
Otwartej, inną áączącą je wáaĞciwoĞcią są – bądĨ byli – ich pracownicy. CzĊstokroü zdarza siĊ, iĪ nauczyciele „ALA” jednoczeĞnie prowadzą zajĊcia np.
w Akademii Sztuki Trzeciego Wieku, DolnoĞląskim OĞrodku Osób Twórczych
bądĨ w ABRYSIE, tym samym czyniąc wiĊzi pomiĊdzy poszczególnymi oĞrodkami jeszcze bliĪszymi.
Perspektywy
Zbyszko Melosik zauwaĪyá, iĪ wspóáczesny nastolatek to osoba, która „áatwo komunikuje siĊ; w swoistym kulturowym pragmatyzmie, szuka tego co «áączy» (wspólnego kodu jĊzykowego, wspólnej kulturowej symboliki), a nie tego,
co dzieli. Jest maksymalnie tolerancyjny dla róĪnicy i odmiennoĞci. JednoczeĞnie cechuje go duĪy sceptycyzm wobec jakiegokolwiek «zaangaĪowania siĊ»,
«gáĊbszego uczestnictwa»”33. Co zatem taki czáowiek moĪe znaleĨü w Towarzystwie Edukacji Otwartej, bądĨ teĪ na ile dziaáalnoĞü TEO, zgodnie ze swoim statutowym zapisem, mogáaby wyjĞü naprzeciw jego indywidualnym potrzebom?
Dokonując obserwacji pracy Towarzystwa, wsáuchując siĊ w wypowiedzi
jego czáonków zaáoĪycieli, a takĪe wczytując siĊ w dostĊpne dokumenty Ğwiadczące o dziaáalnoĞci TEO, moĪna postawiü szereg zaáoĪeĔ, bĊdących, byü moĪe,
pewną formą niezweryfikowanych odpowiedzi na powyĪej postawione pytania.
Te moĪna rozpatrywaü w nastĊpujących przenikających siĊ perspektywach:
1. Perspektywa róĪnorodnoĞci i wyboru. Towarzystwo Edukacji Otwartej od
początku swojego istnienia kontynuowaáo, zrealizowaáo, prowadzi bądĨ teĪ
jest otwarte na róĪnorodne formy nowatorskiej dziaáalnoĞci edukacyjnej.
WieloĞü prezentowanych rozwiązaĔ moĪe w pewien sposób przypominaü
supermarket, który przywodzi na myĞl z kolei kulturĊ typu instant34, dającą
natychmiastowe moĪliwoĞci szerokiego wyboru. W tym bowiem miejscu
máody czáowiek moĪe z jednej strony realizowaü podstawĊ programową,
a takĪe wraz z innymi czáonkami spoáecznoĞci szukaü swych pasji i je rozwijaü. Próbowaü siá w róĪnych obszarach dziaáalnoĞci artystycznej, naukowej,
spoáecznej (wolontaryjnej).
2. Perspektywa rozwoju. Ta perspektywa moĪe leĪeü w bliskim sąsiedztwie
poprzedniej. Máody czáowiek poszukujący dla siebie miejsca w rzeczywistoĞci szkolnej (bądĨ to z pierwszego wyboru, bądĨ w wyniku sytuacji, która
33
34
Z. Melosik, Edukacja, máodzieĪ i kultura wspóáczesna. Kilka uwag o teorii i praktyce pedagogicznej, „Chowanna”, R. XLVI (LIX), t. 1 (20), s. 26.
TamĪe, s. 21–22.
Perspektywy wychowania máodego pokolenia w XXI wieku…
165
stworzyáa z „ALA” ostatnią deskĊ ratunku przed ostatecznym wykluczeniem
z przestrzeni edukacyjnej) ma moĪliwoĞü skorzystania z oferty przede
wszystkim Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich. Placówka ta
w swoich zaáoĪeniach nastawiona jest nie tylko na ostateczny cel, jakim jest
uzyskanie Ğwiadectwa ukoĔczenia szkoáy, ale takĪe na wszechstronny rozwój podopiecznych. Ten uwzglĊdnia ich indywidualizm, samodzielnoĞü,
samowychowanie, co wynika z przyjĊcia za wartoĞü nadrzĊdną w TEO godnoĞci kaĪdej osoby. Tym samym dostrzega siĊ tutaj kaĪdego ucznia z osobna, a wraz z nim jego indywidualne moĪliwoĞci i potrzeby.
3. Perspektywa wsparcia. Uczestniczenie w Īyciu „ALA” moĪe pozwalaü
máodemu czáowiekowi dokonaü wyboru specjalnoĞci, przedmiotów alternatywnych. UczeĔ moĪe wybraü sobie nauczyciela, formĊ zaliczania zajĊü,
okreĞliü, jaką oceną powinien zakoĔczyü dany moduá. Ma takĪe moĪliwoĞü
korzystania z pomocy swojego osobistego opiekuna – tutora. Ten w duĪej
mierze korzystający z zasobów Kolegium Tutorów moĪe towarzyszyü swojemu podopiecznemu podczas jego obecnoĞci w szkole. Wspieraü go, byü
dla niego towarzyszem szkolnej podróĪy, tak, aby ta przyniosáa jak najlepsze
owoce. Co waĪne, w sukurs jego dziaáaniom moĪe przyjĞü na przykáad Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Towarzystwa Edukacji Otwartej czy
teĪ Pozarządowy OĞrodek Kariery.
4. Perspektywa aktywnoĞci i wspóáobecnoĞci. Szereg dziaáaĔ podejmowanych przez máodzieĪ „ALA” odbywa siĊ przy poĞredniej, tudzieĪ bezpoĞredniej, obecnoĞci osób, które zazwyczaj nie goszczą w szkole tradycyjnej.
Mowa jest tutaj o osobach uczĊszczających na zajĊcia Akademii Sztuki
Trzeciego Wieku, DolnoĞląskiego OĞrodka Osób Twórczych im. Tadeusza
Geniusza czy grupie „N” Studium ABRYS35. Osoby te w róĪnym wieku,
z róĪnym stopniem niepeánosprawnoĞci, mające róĪny stan zdrowia, czĊstokroü osobiĞcie towarzyszą máodym ludziom, mając zajĊcia w tym samym
czasie co licealiĞci „ALA”. Tym sposobem w jednej pracowni plastycznej
moĪe zasiąĞü zarówno szesnasto-, jak i szeĞüdziesiĊciolatek. Tak spontanicznie dochodzi do wzajemnych obserwacji, uzupeániania wiedzy o drugim
czáowieku. Zupeánie niezamierzona obecnoĞü tak róĪnych grup obok siebie
pozwala na zmniejszenie siĊ dystansu, wzajemne poznanie, moĪe nawet
oswojenie, szacunek. Skáania takĪe do refleksji, które czasem owocują
wspóápracą.
Wszystkie przedstawione powyĪej perspektywy, wpisujące siĊ bez wątpienia
w obszary dziaáalnoĞci wychowawczej TEO, w szczególny sposób obejmują
máodzieĪ uczĊszczającą na zajĊcia do Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich. Dobrze ilustruje to poniĪszy rysunek (rys. 4). Ten w znaczący spo35
W Niepublicznym Policealnym Autorskim Studium Dizajnu i Fotografii ABRYS dziaáa dla
studentów niesáyszących i niedosáyszących grupa ABRYS-N.
166
Adrianna SARNAT-CIASTKO
sób podkreĞla, iĪ perspektywy te nachodzą na siebie i jednoczeĞnie z siebie
czerpią. To przenikanie jest niezmiernie cennym doĞwiadczeniem, gdyĪ moĪe
pozwalaü lepiej zinternalizowaü máodemu czáowiekowi fakt, iĪ róĪnorodna dziaáalnoĞü realizowana w TEO jest odbiciem zewnĊtrznego Ğwiata, który sam w sobie jest peáen nieskoĔczonej liczby przenikających siĊ narracji.
Rys. 4. Obszary dziaáalnoĞci wychowawczej w TEO
ħródáo: opracowanie wáasne
Podsumowanie
Wincenty OkoĔ, obserwując stan polskiej edukacji, zauwaĪyá, iĪ nadzieją na
rzeczywisty postĊp w oĞwiacie są „nie tyle wielkie reformy, co praca pojedynczych szkóá”36, która polega na codziennie przeprowadzanych zmianach czy
drobnych eksperymentach. TEO bez wątpienia stworzyáo przestrzeĔ, w której
owe szkoáy mogą siĊ odnaleĨü. WyposaĪyáo je w narzĊdzia, a takĪe, poprzez
swoją otwartoĞü, w wiarĊ w sukces. DziĊki wáasnej aktywnoĞci i uznaniu wolnoĞci drugiego czáowieka Towarzystwo nawiązaáo dialog ze swoimi podopiecznymi, dając im tym samym szansĊ na to, aby dokonali wyboru i skorzystali z pomocy mądrego dorosáego (tutora). Nie zdecydowaáo siĊ na izolowanie máodzieĪy w szkolnych murach, ale poprzez obecnoĞü innych osób (starszych, niepeánosprawnych) umoĪliwiáo poznanie alternatywnych czasem dla nich rzeczywistoĞci. Pozwoliáo na aktywne tworzenie wiedzy, samodzielne rozwiązywanie problemów, daáo sposobnoĞü do zaangaĪowania siĊ. Byü moĪe zatem TEO staáo siĊ
po czĊĞci celem podróĪy, o której wspomniaá Zbyszko Melosik. Autor ten zauwaĪyá bowiem, iĪ naleĪy szukaü „edukacji adekwatnej”, gdzie owa adekwat36
W. OkoĔ, DziesiĊü szkóá alternatywnych, Warszawa 1997, s. 17.
Perspektywy wychowania máodego pokolenia w XXI wieku…
167
noĞü „nie oznacza w tym kontekĞcie nic innego, jak «wraĪliwoĞü» na otaczającą
nas rzeczywistoĞü i jej przemiany oraz otwarcie na nowe propozycje w zakresie
poznawania, wyjaĞniania i opisywania Ğwiata, jak równieĪ nowe idee”37. TEO
pozostaje nadal otwarte.
Summary
Prospects for educating the young generation in the twenty-first century
in the activities of The Open Education Society from Wrocáaw
The Open Education Society was found in Wrocáaw in1999. People that are involved in this
organization so far, could create a new thinking about education. Furthermore they could participate in building a new, alternative and innovative vision of school like for example the Artistic and
Academic Secondary Schools ALA. What this circumstances mean for young generation? Whether this association can be a valuable offer for them? Answers for those questions will be the main
purpose of this article.
37
Z. Melosik, dz. cyt., s. 19.