04 Labuz-Roszak drugi.p65

PRACA ORYGINALNA
Beata Łabuz-Roszak, Krystyna Pierzchała, Aleksandra Zuber,
Kamila Kostrzeńska, Ewa Kucik, Wojciech Habelak, Agnieszka Kapica, Judyta Dziechciarz
Katedra i Klinika Neurologii w Zabrzu Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
Ocena wiedzy na temat udaru mózgu
wśród chorych na cukrzycę
Stroke knowledge among diabetic patients
Abstract
Background. Risk of stroke in the diabetic patients is about
2–4 times higher than in the general population. Knowledge
of risk factors and symptoms of disease is one of the basic
elements of primary prophylaxis. The aim of the study was
to evaluate the stroke knowledge among diabetic patients.
Material and methods. 120 patients with type 1 and 2
diabetes mellitus took part in the study. Mean age in the
examined group was 57 ± 14 years. The patients were
questionnaired to establish their knowledge cancerning
stroke, its risk factors, symptoms and proper behaviour in
the case of stroke suspicion.
Results. Mean number of points gathered in the questionnaire in the examined group of diabetic patients was 19.7 ±
± 5.6, it constituted 61.6% of maximal score (33 points).
The average number of risk factors known by the patients
was 2.6 ± 2.3. The most often mentioned risk factors were:
Wstęp
Udar mózgu stanowi trzecią co do częstości przyczynę zgonów w Polsce, a ponadto jest głównym powodem trwałego kalectwa [1, 2]. Wśród chorych na cukrzycę ryzyko wystąpienia udaru jest 2–4-krotnie większe niż w populacji ogólnej [3–6], ponadto cukrzyca
pogarsza rokowanie po zachorowaniu [7].
Obecnie dzięki organizacji oddziałów udarowych,
poprawnej i szybkiej diagnostyce, a szczególnie po
wprowadzeniu do leczenia skutecznych leków — re-
Adres do korespondencji: lek. Beata Łabuz-Roszak
Katedra i Klinika Neurologii Śl. AM
ul. 3 Maja 13/15, 41–800 Zabrze
tel. +48 (0 prefiks 32) 370 45 84
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2004, 4, 1, 25–30
Copyright © 2004 Via Medica, ISSN 1643–3165
hypertension (50%), stres (38%), smoking (33%) and
atherosclerosis (28%). The average number of known stroke
symptoms was 2.2 ± 2. The most often listed symtoms
were: limb paresis (45%), consciousness disorders (42.5%),
speech disorders (40.8%) and headache (23.3%). Stroke
knowledge of the patients depended on type of diabetes
(p < 0.05), kind of treatment (p < 0.05), age (p < 0.001)
and education (p < 0.05). Sex and body mass index did not
influence the score.
Conclusions. Results of our study demonstrate that stroke
knowledge in the diabetic patients is not sufficient. A good
educational programme should be performed to improve
stroke knowledge in this group of patients who are at
a great risk of cerebrovascular disease.
key words: diabetes mellitus, questionnaire, stroke,
knowledge
kombinowanego tkankowego aktywatora plazminogenu (r-TPA) oraz leków przeciwpłytkowych — w wielu
krajach udało się zmniejszyć śmiertelność we wczesnym
okresie poudarowym oraz złagodzić przebieg choroby.
Istotne znaczenie ma czas przybycia chorego do szpitala, co jest szczególnie ważne w leczeniu za pomocą
r-TPA, ponieważ „okno” terapeutyczne dla tego leku jest
węższe niż 3 godziny [8].
Brak czujności pacjenta i jego otoczenia oraz zbyt
mała wiedza społeczeństwa na temat udaru mózgu są
najczęstszymi przyczynami bagatelizowania dolegliwości i opóźnienia przybycia do szpitala, a tym samym
wdrożenia skutecznego leczenia [9–12]. Świadomość
czynników ryzyka udaru jest jednym z podstawowych
elementów profilaktyki pierwotnej.
Celem pracy była ocena wiedzy na temat udaru mózgu wśród chorych na cukrzycę jako grupy osób szczególnie zagrożonych ryzykiem wystąpienia chorób naczyniowych mózgu.
www.ddk.viamedica.pl
25
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 1
Materiał i metody
Grupę badaną stanowiło 120 wybranych losowo chorych na cukrzycę, leczonych w Wojewódzkiej Przychodni
dla Chorych na Cukrzycę w Zabrzu, którzy wyrazili zgodę na przeprowadzenie ankiety. Badanie trwało od grudnia 2002 roku do stycznia 2003 roku. Ankieta, za pomocą której oceniano pacjentów, składała się z 59 pytań, pogrupowanych według następujących kryteriów:
— sytuacja socjodemograficzna badanych — wykształcenie, status rodzinny, praca (4 pytania);
— obecny stan zdrowia, stosowane leczenie i samokontrola cukrzycy oraz wywiad chorobowy z uwzględnieniem innych (poza cukrzycą) czynników ryzyka udaru mózgu (19 pytań);
— stosowane działania prozdrowotne, w tym profilaktyka przeciwudarowa (8 pytań);
— wiedza na temat udaru mózgu, czynników ryzyka,
objawów i sposobu postępowania w przypadku
podejrzenia udaru, a także znajomość wybranych
norm i terminów medycznych (26 pytań);
— źródła wiedzy badanych (1 pytanie).
Ankietę opracowano, korzystając z dostępnej literatury [10, 11, 13, 14].
Ankietowani mogli uzyskać maksymalnie 33 punkty.
Za każdą prawidłową odpowiedź przyznawano 1 punkt.
W przypadku 2 pytań otwartych, w których poproszono
o wymienienie znanych czynników ryzyka, a następnie
objawów udaru mózgu, przyznawano maksymalnie po
5 punktów, po 1 punkcie za każdy wymieniony objaw
lub czynnik ryzyka).
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej za
pomocą programu komputerowego STATISTICA.
Wyniki
W grupie badanej było 33 (27,5%) chorych na cukrzycę typu 1 i 87 (72,5%) chorych na cukrzycę typu 2.
Średni wiek ankietowanych wynosił 57 ± 14,6 roku, zaś
średni czas trwania cukrzycy — 12,6 ± 9,7 roku. Kobiety stanowiły 57,5% badanych, mężczyźni — 42,5%. Doustnymi lekami hipoglikemizującymi i/lub dietą leczono
31,3% pacjentów, 59,2% — insulinę, 7,5% przyznało, iż
nie stosuje żadnych leków ani diety.
Sytuację socjodemograficzną badanych przedstawiono w tabeli 1.
W ankietowanej grupie stwierdzono występowanie następujących czynników ryzyka udaru mózgu: narażenie na
stres (63,4%), nadciśnienie tętnicze (60,8%), nadwaga
(55%), nikotynizm (48%), choroba niedokrwienna serca
(34,2%), przebyty zawał serca (17,5%), udar mózgu w wywiadzie rodzinnym (11,7%), przebyty udar mózgu (7,5%).
W badanej grupie 79% chorych prowadziło samokontrolę stężenia glukozy we krwi za pomocą glukometru, 75,8% osób posiadało ciśnieniomierz, z tego codzienne pomiary ciśnienia tętniczego wykonywało
45,8% pacjentów.
Spośród ankietowanych 88,3% chorych posiadało wagę,
87,5% osób regularnie (przynajmniej raz w miesiącu) kontrolowało masę ciała, 74,2% pacjentów uprawiało sport.
Dietę hipoglikemiczną stosowało 75% osób. Wartość
stężenia cholesterolu we krwi znało 47,5% badanych,
19,2% chorych przyjmowało lek obniżający to stężenie.
Wśród ankietowanych 28,3% profilaktycznie zażywało kwas acetylosalicylowy, zaś 4,2% — inny lek przeciwpłytkowy.
W badanej grupie chorych średnia liczba uzyskanych
punktów za odpowiedzi na pytania oceniające wiedzę
wynosiła 19,7 ± 5,6, co stanowiło 61,6% maksymalnej
liczby punktów (33 pkt).
Na pytanie, co to jest udar, badani najczęściej odpowiadali: „wylew” (30%), „wylew lub zawał” (5%), „pęknięcie naczynia” (8%), „choroba spowodowana wysokim ciśnieniem” (5%). Niektórzy ankietowani uważali, że udar to:
„ucisk na mózg”, „wrodzona niebezpieczna choroba”,
„schorzenie wewnątrz kory mózgowej objawiające się
brakiem logicznego kontaktu”, „paraliż mięśni i stawów”.
Tylko 67,5% chorych wiedziało, iż udar dotyczy mózgu.
Średnia liczba wymienianych czynników ryzyka udaru wynosiła 2,6 ± 2,3. Najczęściej podawano nadciśnienie tętnicze (50%), stres (38%), palenie tytoniu (33%),
miażdżycę (28%), chorobę wieńcową (24,2%), nadużywanie alkoholu (21,6%). Rodzaje i rozkład liczby wymienianych czynników ryzyka przedstawiono w tabeli 2.
Średnia liczba wymienianych objawów udaru wynosiła 2,2 ± 2. Ankietowani najczęściej wymieniali niedowłady kończyn (45%), zaburzenia mowy (40,8%) oraz
bóle głowy (23,3%). Rodzaje i rozkład liczby wymienianych objawów udaru mózgu przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 1. Sytuacja socjodemograficzna ankietowanych pacjentów
Table 1. Sociodemographic characteristic of the examined patients
Wykształcenie (%)
Status rodzinny (%)
Status zawodowy (%)
Podstawowe (25%)
Żonaty/zamężna (65,8%)
Czynny zawodowo (22,5%)
Fizyczna (70,8%)
Zawodowe (36,7%)
Wolny/wolna (7,5%)
Rencista/emeryt (68,3%)
Umysłowa (29,2%)
Średnie (28,3%)
Wyższe (10%)
26
Rozwiedziony/rozwiedziona (23,3%)
Bezrobotny (4,2%)
Wdowiec/wdowa (3,4%)
Gospodyni domowa (5,0%)
www.ddk.viamedica.pl
Rodzaj pracy (%)
Beata Łabuz-Roszak i wsp. Ocena wiedzy na temat udaru mózgu wśród chorych na cukrzycę
Tabela 2. Rodzaje i rozkład liczby wymienianych czynników
ryzyka udaru mózgu
Table 2. Respondents’ knowledge of stroke risk factors
Wymieniany czynnik
ryzyka udaru
Tabela 3. Rodzaje i rozkład liczby wymienianych objawów
udaru mózgu
Table 3. Responders’ knowledge of stroke symptoms
Ankietowani (%)
Wymieniane
objawy udaru
Ankietowani (%)
Nadciśnienie tętnicze
50%
Niedowład kończyn
Stres
38%
Zaburzenia świadomości
42,5%
Palenie tytoniu
33%
Zaburzenia mowy
40,8%
Miażdżyca
28%
Ból głowy
23,3%
24,2%
Zaburzenia czucia
3,3%
21,6%
Zaburzenia połykania
4,2%
Niedowład twarzy
11,7%
Zaburzenia równowagi
16,7%
Zaburzenia widzenia
8,3%
Choroba wieńcowa
Nadużywanie alkoholu
Migotanie przedsionków
13,3%
Starszy wiek
7,5%
Udar mózgu w wywiadzie rodzinnym
7,5%
Choroba zakrzepowa
7,5%
Przebyty udar mózgu
4,2%
Otyłość
9,2%
Liczba wymienionych
czynników ryzyka udaru
Ankietowani (%)
45%
Zaburzenia zwieraczy
3,3%
Zaburzenia pamięci
7,5%
Zaburzenia zachowania
3,3%
Drgawki
2,5%
Liczba wymienionych
objawów udaru
Ankietowani (%)
0 czynników ryzyka
21,7%
0 objawów udaru mózgu
1 czynnik ryzyka
18,3%
1 objaw udaru mózgu
17,5%
2 czynniki ryzyka
8,3%
2 objawy udaru mózgu
16,7%
3 czynniki ryzyka
24,2%
3 objawy udaru mózgu
24,2%
4 czynniki ryzyka
14,2%
4 objawy udaru mózgu
9,1%
5 i więcej czynników ryzyka
13,3%
5 i więcej objawów udaru mózgu
8,3%
Na pytanie, „czy cukrzyca jest czynnikiem ryzyka
udaru mózgu” 70,8% badanych odpowiedziało twierdząco. Z kolei na pytanie, „czy marskość wątroby jest czynnikiem ryzyka udaru mózgu” twierdząco odpowiedziało
aż 52,5% ankietowanych.
Kolejnych 8 pytań ankiety miało charakter twierdzeń,
a zadaniem badanego była ocena, czy dane zdanie jest
prawdziwe, czy fałszywe (tab. 4).
24,2%
Normy ciśnienia tętniczego znało 70% ankietowanych, prawidłowe stężenie cholesterolu — 48%, prawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo — 74,2%, po
posiłku — 44,2%; 62,5% badanych wiedziało, kiedy glukoza pojawia się w moczu.
Termin „hipoglikemia” znało 71,7% badanych, „hiperglikemia” — 49,2%. Objawy hipoglikemii potrafiło
wymienić 59%, hiperglikemii — 51,7% osób.
Tabela 4. Odpowiedzi na pytania ankiety typu „prawda” lub „fałsz”
Table 4. Answers to questions „truth” or „false”
Zdanie będące przedmiotem oceny
Badani, którzy uznali
zdanie za prawdziwe (%)
Badani, którzy uznali
zdanie za fałszywe (%)
79,2%
20,8%
Nieleczone nadciśnienie może być przyczyną udaru mózgu
Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu
80%
20%
Stres może prowadzić do udaru mózgu
79,2%
20,8%
Nadciśnienie tętnicze może przez długi czas
nie powodować żadnych objawów
65,8%
34,2%
Nadciśnienie tętnicze wymaga leczenia jedynie
w przypadku występowania objawów
32,5%
67,5%
Palenie tytoniu jest szkodliwe jedynie dla dróg oddechowych
i nie wpływa na serce i naczynia
20,8%
79,2%
Osoby z nadciśnieniem powinny unikać aktywności ruchowej
27,5%
72,5%
Prawidłowe ciśnienie w trakcie leczenia farmakologicznego
usprawiedliwia odstawienie leku
27,7%
72,3%
www.ddk.viamedica.pl
27
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 1
Tabela 5. Źródła wiedzy pacjentów na temat udaru mózgu
Table 5. Sources of knowledge about stroke among diabetic
patients
Źródła wiedzy pacjentów
Ankietowani (%)
Brak
15,3
Lekarz
12,1
Czasopisma/książki
26,8
Broszury
3,2
Internet
22,9
TV/radio
3,8
Szkolenia edukacyjne
10,2
Inni chorzy
5,1
Inne
0,6
Spośród ankietowanych 74% chorych wiedziało, iż
w przypadku podejrzenia udaru mózgu należy zawiadomić pogotowie, natomiast 70% pacjentów miało świadomość, że zalecana jest szybka hospitalizacja.
Źródła wiedzy pacjentów na temat udaru przedstawiono w tabeli 5.
Poziom wiedzy na temat udaru mózgu wśród badanych chorych na cukrzycę zależał od typu cukrzycy
(lepsze wyniki stwierdzono w grupie chorych na cukrzycę typu 1; p < 0,05), sposobu leczenia (lepsza znajomość tematu wśród stosujących insulinę niż wśród
pacjentów leczonych dietą i/lub doustnymi lekami hipoglikemizującymi; p < 0,05), wieku (p < 0,001) i wykształcenia (p < 0,05). Na wiedzę pacjentów nie wpływała płeć, wskaźnik masy ciała ani czas trwania cukrzycy.
Dyskusja
Przeprowadzone badanie pozwoliło ocenić wiedzę na
temat udaru mózgu wśród chorych na cukrzycę — była
ona dość dobra, lecz niewystarczająca.
Prawie 25% badanych nie potrafiło podać ani jednego
objawu udaru, a tylko nieco ponad 8% prawidłowo wymieniało 5 lub więcej objawów. Są to wyniki lepsze od uzyskanych w badaniu przeprowadzonym przez Kothari i wsp.
[13] w grupie chorych hospitalizowanych z powodu udaru
mózgu (Cincinati, USA) czy przez Yoon i wsp. [10], którzy
ankietę przeprowadzili wśród losowo wybranych mieszkańców australijskich miast. W obydwu badaniach powyżej 35% pytanych nie potrafiło prawidłowo wymienić żadnego symptomu udaru mózgu. Chorzy badani przez autorów niniejszej pracy posiadali mniejszą wiedzę niż członkowie niemieckich grup wsparcia dla chorych po udarze
i ich rodzin [14], gdzie tylko niecałe 10% pytanych nie
potrafiło podać żadnego objawu udaru. Lepsze wyniki zanotowali również Gupta i Thomas [15], którzy badali grupę
starszych pacjentów, obciążonych czynnikami ryzyka uda-
28
ru, rekrutowanych spośród pacjentów szpitali klinicznych
Wielkiej Brytanii. W badaniu tym prawie 82% pacjentów
potrafiło podać co najmniej jeden objaw. Odpowiedzi
udzielane na to pytanie nabierają szczególnego znaczenia, gdy przyjrzymy się im się w świetle badań Ferro i wsp.
[9], którzy wykazali, iż najczęstszą przyczyną opóźnienia
przybycia do szpitala i rozpoczęcia leczenia jest nierozpoznanie pierwszych objawów udaru oraz ich zbagatelizowanie przez samych pacjentów.
Nieco lepsze wyniki dotyczyły pytań o czynniki ryzyka udaru mózgu wśród pacjentów ankietowanych przez
autorów niniejszej pracy. Przynajmniej jeden czynnik ryzyka potrafiło podać prawie 80% osób. Jest to rezultat
podobny do osiągniętego w populacji australijskiej [10],
ale gorszy od uzyskanego przez członków niemieckich
grup wsparcia [14], gdzie przynajmniej jeden czynnik
ryzyka udaru wymieniało około 90% badanych. Chorzy
ankietowani przez autorów niniejszej pracy najczęściej
wymieniali nadciśnienie tętnicze (50%) i stres (38%), podobnie jak osoby z badania Gupta i Thomasa [15],
w którym czynniki te podawało około 50% ankietowanych. Tak jak pacjenci oceniani przez autorów niniejszej
pracy, stres jako drugi co do częstości występowania
czynnik ryzyka wymieniali także chorzy badani przez Kothari i wsp. [13] oraz Yoon i wsp. [10]. Natomiast osoby
ankietowane przez Yoon i wsp. najczęściej wymieniały
palenie tytoniu (39,4%), które w niniejszej pracy znalazło
się na trzecim miejscu (33%). Pomimo tych stosunkowo
dobrych wyników ponad 50% osób ankietowanej przez
autorów niniejszej pracy na pytanie typu „prawda czy
fałsz” odpowiedziało twierdząco, uznając, że marskość
wątroby jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia udaru. Podobnie było w badaniu brytyjskim [15],
w którym pacjenci również błędnie wskazywali choroby
wątroby jako czynnik ryzyka udaru mózgu.
Około 2/3 ankietowanych z Polski prawidłowo lokalizowało udar, mówiąc iż jest to choroba dotycząca mózgu. Niewiele lepiej wypadli Australijczycy — 73,4% prawidłowo odpowiadało na to pytanie [10]. Natomiast
znacznie lepiej poradzili sobie z nim pacjenci Gupta
i Thomasa [15] — ponad 85% respondentów znało definicję udaru mózgu.
Pacjenci badani przez autorów niniejszej pracy wskazywali bardzo różne źródła informacji na temat chorób
naczyniowych mózgu. Niepokojący wydaje się fakt, iż
tylko 12% ankietowanych swoją wiedzę czerpało od lekarza. Do najczęstszych źródeł informacji należały czasopisma, książki i broszury (ok. 30% ankietowanych)
oraz — co ciekawe — Internet (22,9%). Zaledwie 3,8%
pytanych wskazywało telewizję i radio, co może świadczyć o niedostatecznym wykorzystaniu potencjału tych
mediów przez instytucje odpowiedzialne za profilaktykę
i edukację zdrowotną. Uwzględniając uzyskane wyniki,
należy rozważyć zakrojoną na wielką skalę kampanię
www.ddk.viamedica.pl
Beata Łabuz-Roszak i wsp. Ocena wiedzy na temat udaru mózgu wśród chorych na cukrzycę
informacyjną z wykorzystaniem wskazywanych przez
chorych źródeł. Jednak szczególną uwagę należy poświęcić relacji lekarz–pacjent, ponieważ lekarze prowadzący powinni stać się dla swych pacjentów źródłem
rzetelnej i wyczerpującej wiedzy niezbędnej do prowadzenia profilaktyki chorób naczyniowych mózgu.
W ankiecie przygotowanej przez autorów niniejszej
pracy znalazło się również pytanie dotyczące postępowania w przypadku podejrzenia udaru mózgu — 74% ankietowanych stwierdziło, iż wówczas niezwłocznie należy
wezwać pogotowie ratunkowe, 70% widziało konieczność
natychmiastowej hospitalizacji. Wśród członków niemieckich grup wsparcia prawie 80% osób odpowiadało podobnie [14], a w badaniu Yoon i wsp. [10] — 90%.
Uświadomienie pacjentom konieczności bezwzględnego i niezwłocznego wzywania pogotowia w przypadku podejrzenia udaru, wydaje się optymalnym rozwiązaniem problemu późnych zgłoszeń do szpitala, uniemożliwiających wdrożenie skutecznego leczenia. W pracy
Williamsa i wsp. [16] czynnikiem przyczyniającym się
do wczesnego przybycia do szpitala (czyli do 3 godzin
od wystąpienia pierwszych objawów) było dotarcie do
szpitala ambulansem, podobne wyniki zaprezentowali
w swojej publikacji Kothari i wsp. [13].
Podsumowując, należy stwierdzić, że wiedza chorych
na cukrzycę w porównaniu z innymi grupami badanymi
jest dość dobra, ale mogłaby być jeszcze lepsza.
W dostępnym piśmiennictwie nie ma doniesień, w których ocenianoby znajomość tematu wśród polskiego
społeczeństwa, więc autorzy nie mogli porównać badanej grupy z populacją ogólną w Polsce.
Wnioski
Uzyskane wyniki wskazują na konieczność wzmożenia wysiłków i nakładów finansowych w celu poprawy
edukacji zdrowotnej chorych na cukrzycę, u których ze
względu na co najmniej 2-krotnie większe niż w populacji ogólnej ryzyko wystąpienia incydentu udaru, znajomość profilaktyki i pierwszych objawów choroby może
stanowić o poprawie komfortu życia i wydłużeniu czasu
jego trwania.
Nieobojętny jest również aspekt ekonomiczny, bowiem szkolenie pacjenta kosztuje znacznie mniej niż
leczenie.
Prowadząc szkolenie, należy również pamiętać, że
powinno być ono dostosowane do wieku i wykształcenia pacjentów, a także do typu cukrzycy i rodzaju terapii
oraz trybu życia, sytuacji socjoekonomicznej i wykonywanego przez chorego zawodu. Pacjenci powinni być
edukowani nie tylko na początku choroby, ale nieustannie, gdyż jak się okazuje, czas trwania cukrzycy nie wpływa istotnie na poziom wiedzy.
Niezbędne wydaje się również zachęcanie chorych
do przyjmowania postawy aktywnej w leczeniu i profilaktyce oraz skuteczna motywacja — jak mawiał Eliot
P. Joslin (prekursor szkolenia chorych na cukrzycę)
— „Chory na cukrzycę wiedzący najwięcej żyje najdłużej”.
Streszczenie
Wstęp. Zagrożenie udarem mózgu u chorych na cukrzycę
jest 2–4-krotnie większe niż w populacji ogólnej. Świadomość czynników ryzyka i objawów choroby jest jednym
z podstawowych elementów profilaktyki pierwotnej. Celem
pracy była ocena wiedzy na temat udaru mózgu wśród chorych na cukrzycę.
Materiał i metody. Badaniami objęto 120 chorych na cukrzycę typu 1 i 2, leczonych w Wojewódzkiej Poradni Diabetologicznej w Zabrzu. Średnia wieku badanych wynosiła
57 ± 14,6 roku. Pacjenci wypełniali ankietę zawierającą pytania dotyczące wiedzy na temat udaru mózgu, czynników
ryzyka, objawów i sposobu postępowania w przypadku podejrzenia udaru mózgu.
Wyniki. W badanej grupie chorych na cukrzycę średnia
liczba zdobytych punktów w ankiecie wynosiła 19,7 ± 5,6,
co stanowiło 61,6% maksymalnej liczby punktów (33 pkt).
Średnia liczba wymienianych czynników ryzyka udaru mózgu wynosiła 2,6 ± 2,3. Spośród nich badani najczęściej
podawali nadciśnienie tętnicze (50%), stres (38%), palenie
tytoniu (33%) oraz miażdżycę (28%). Średnia liczba wymienianych objawów udaru wynosiła 2,2 ± 2. Do najczęściej
podawanych należały niedowłady kończyn (45%), zaburzenia świadomości (42,5%), zaburzenia mowy (40,8%) oraz
bóle głowy (23,3%). Poziom wiedzy chorych zależał od typu
cukrzycy (p < 0,05), sposobu leczenia (p < 0,05), wieku
(p < 0,001) i wykształcenia (p < 0,05). Na wiedzę pacjentów nie wpływała płeć ani wskaźnik masy ciała.
Wnioski. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność
wzmożenia wysiłków w celu poprawy edukacji zdrowotnej
chorych na cukrzycę, u których ze względu na co najmniej
2-krotnie większe niż w populacji ogólnej ryzyko wystąpienia udaru mózgu znajomość profilaktyki i pierwszych objawów choroby może stanowić o poprawie komfortu życia
i wydłużeniu czasu jego trwania.
słowa kluczowe: kwestionariusz, wiedza, udar mózgu,
cukrzyca
Piśmiennictwo
1.
2.
3.
Członkowska A., Ryglewicz D., Weissbein T., Barańska-Gieruszczak M., Hier D.B. A prospective community
based study of stroke in Warsaw, Poland. Stroke 1994;
25: 547–551.
Fuster V. Epidemic of cardiovascular diseases and stroke:
the three main challenges. Circulation 1999; 99: 1132–1137.
Luźniak P., Czech A., Tatoń J. Analiza częstości występowania udaru mózgu u chorych na cukrzycę typu 2. Diab. Pol.
2000; 7: 19–25.
www.ddk.viamedica.pl
29
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 1
4.
Kozubski W. Pierwotne i wtórne postępowanie profilaktyczne
w niedokrwiennym udarze mózgu w aspekcie czynników ryzyka udaru. Mag. Med. Neurol. Psychiatr. 2002; 2: 19–28.
5. Bogousslavsky J., Kaste M., Skyhoj T.O., Hacke W., Orgogozo J.M. Czynniki ryzyka oraz zapobieganie udarom mózgu.
Cerebrovasc. Dis. 2000; supl. 3: 12–21.
6. Abbott R.D., Donahue R.P., MacMahon S.W., Reed D.M.,
Yano K. Diabetes and the risk of stroke. The Honolulu Heart
Program. JAMA 1987; 257: 949–952.
7. Olsson T., Vitanen M., Asplund K., Eriksson S. Prognosis after
stroke in diabetic patients. A controlled prospective study.
Diabetologia 1990; 33: 244–249.
8. Tissue plasminogen activator for acute ischemic stroke. The
National Institute of Neurological Disorders and Stroke rt-PA
Stroke Study Group. N. Engl. J. Med. 1995; 333: 1581–1587.
9. Ferro J.M., Melo T.P., Oliveira V., Crespo M., Canhão P., Pinto A.N. An analysis of the admission delay of acute strokes.
Cerebrovasc. Dis. 1994; 4: 72–75.
10. Yoon S.S., Heller R.F., Levi C., Wiggers A., Fitzgerald P.E.
Knowledge of stroke risk factors, warning symptoms, and
30
11.
12.
13.
14.
15.
16.
treatment among an Australian urban population. Stroke
2001; 32: 1926–1930.
Yoon S.S., Byles J. Perceptions of stroke in the general public and patients with stroke: a qualitative study. BMJ 2002;
324: 1065–1070.
Alberts M.J., Perry A., Dawson D.V., Bertels C. Effects of
public and professional education on reducing the delay in
presentation and refferal of stroke patients. Stroke 1992;
23: 352–356.
Kothari R., Sauerbeck L., Jauch E., Broderick J., Brott T.,
Khoury J., Liu T. Patient’s awareness of stroke signs, symptoms, and risk factors. Stroke 1997; 28: 1871–1875.
Weltermann B.M., Homann J., Rogalewski A., Brach S., Voss S.,
Ringelstein E.B. Stroke knowledge among stroke support
group members. Stroke 2000; 31: 1230–1233.
Gupta A., Thomas P. Knowledge of stroke is lacking. BMJ
2002; 325, 392
Williams L.S., Bruno A., Rouch D., Marriott D.J. Stroke patients’ knowledge of stroke. Influence on time to presentation. Stroke 1997; 28: 912–915.
www.ddk.viamedica.pl