docShow publication content!
download 
Reklamacja Transkrypt
Show publication content!
PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie Seria: Pedagogika 2009, z. XVIII Adrianna SARNAT-CIASTKO Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie „ALA” – geneza, koncepcja, perspektywy „Nie ma dwóch stron: uczniów i nauczycieli. Razem pracujemy na sukces ucznia, który teĪ jest sukcesem nauczycieli”. M. BudzyĔski1 W 1995 roku we Wrocáawiu powstaáy Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie „ALA”, których zaáoĪenia znacznie róĪniáy siĊ od przyjĊtych powszechnie w szkoáach Ğrednich. Od samego początku, zgodnie z myĞlą Mariusza BudzyĔskiego – twórcy koncepcji „ALA”, podstawą dziaáania szkoáy staáo siĊ uznanie podmiotowoĞci ucznia poprzez miĊdzy innymi zwrócenie uwagi na konieczny kontakt osobisty nauczyciela z podopiecznym, a takĪe wáączenie ucznia w proces ustalania wspólnych celów nauczania i wychowania. Od tamtej pory trwa realizacja owej koncepcji oraz ciągáy rozwój powstaáych na jej bazie szkóá we Wrocáawiu i w CzĊstochowie. Niniejsze rozwaĪania bĊdą stanowiáy próbĊ prezentacji „ALA”, które w chwili obecnej stanowią: licea ogólnoksztaácące o kierunkach artystycznych i akademickich oraz liceum sztuk plastycznych. Autorka zwróci uwagĊ na genezĊ szkoáy, jej umiejscowienie w systemie ksztaácenia w Ğwietle toczących siĊ przemian w polskiej oĞwiacie, szczególnie w obszarze wychowania. Ponadto w przestrzeni podjĊtej analizy znajdzie siĊ okreĞlenie miejsca i roli ucznia oraz nauczyciela w omawianym systemie szkolnym – w odniesieniu do jego statutu. 1 A. Gutek, Ala bez Asa, czyli szkoáa inaczej, „Zwierciadáo”, nr 12 (1958), grudzieĔ 2009, s. 154. 342 Adrianna SARNAT-CIASTKO Geneza Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich „ALA” Funkcjonowanie Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich rozpoczĊáo siĊ od formalnego wpisania szkoáy do ewidencji Kuratorium OĞwiaty we Wrocáawiu2. W 1995 roku „ALA” zostaáa okreĞlona jako szkoáa Ğrednia máodzieĪowa o charakterze liceum humanistycznego, która posiada rozwiniĊty blok przedmiotów artystycznych o specjalnoĞciach: projektowanie plastyczne, fotografia artystyczna i teatralna. W 1997 roku szkoáa uzyskaáa uprawnienia szkoáy publicznej, jednakĪe wymagaáo to koniecznego podziaáu na dwie jednostki: Spoáeczne Liceum Sztuk Plastycznych (ze specjalnoĞciami: wystawiennictwo i fotografia artystyczna), które zostaáo wpisane do rejestru szkóá artystycznych w Centrum Edukacji Artystycznej w Warszawie, oraz Spoáeczne Liceum Ogólnoksztaácące (z kierunkami: teatralnym, literacko-dziennikarskim, rysunku i malarstwa, fotografii oraz animacji kultury), przyjĊte do ewidencji wrocáawskiego kuratorium. Na tej podstawie powstaá Zespóá Szkóá Autorskie Licea Artystyczne „ALA”. Z czasem do prowadzonych w Spoáecznym Liceum Ogólnoksztaácącym kierunków artystycznych doáączyáy równieĪ akademickie. Instytucją, która podjĊáa siĊ prowadzenia „ALA”, byáo Towarzystwo DziaáaĔ dla Samorozwoju, które w 1999 roku zostaáo zastąpione Towarzystwem Edukacji Otwartej. Warto zauwaĪyü, iĪ koncepcja szkoáy znalazáa swoich odbiorców nie tylko we Wrocáawiu. W 2003 roku rozpoczĊáo swoją dziaáalnoĞü Autorskie Liceum Artystyczne „ALA” w CzĊstochowie. Prócz dziaáalnoĞci stricte szkolnej twórcy „ALA” zdecydowali siĊ na podjĊcie okreĞlonych dziaáaĔ, które mogáyby uáatwiü szkoáom integracjĊ ze Ğrodowiskiem lokalnym. MyĞl ta zaowocowaáa powoáaniem do Īycia Szkolnego OĞrodka Kultury „SzOK”, który w sposób szczególny podkreĞlaá znaczenie niwy artystycznej szkoáy. „SzOK” umoĪliwiá prezentacjĊ osiągniĊü uczniów i nauczycieli, a ponadto pozwoliá na organizacjĊ zajĊü w okreĞlonych, staáych formach oraz imprez okolicznoĞciowych dla dzieci i máodzieĪy. Szkolny OĞrodek Kultury istnieje zarówno we Wrocáawiu, jak i CzĊstochowie. Wartym zaznaczenia faktem, który zawaĪyá bezpoĞrednio na funkcjonowaniu szkóá, byáo takĪe podjĊcie staraĔ w Ministerstwie Edukacji Narodowej o przyznanie „ALA” statusu szkoáy eksperymentalnej. Nastąpiáo to ostatecznie w 2006 roku. W tym celu nad wrocáawską „ALA” sprawowania opieki naukowej podjĊáa siĊ DolnoĞląska Szkoáa WyĪsza Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, natomiast nad czĊstochowską „ALA” – Akademia im. Jana Dáugosza. 2 Przedstawione powyĪej informacje dotyczące historii „ALA” znajdują siĊ na stronie: http://www.wroclaw.ala.art.pl/index.php/page/show/7/Historia. Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie... 343 Koncepcja szkoáy Wedáug Mirosáawy Nowak-Dziemianowicz „ALA” powstaáa w odpowiedzi „[…] na autentyczne zapotrzebowanie spoáeczne, związane z obecnoĞcią wĞród klientów usáug edukacyjnych na poziomie szkoáy Ğredniej, máodych ludzi o zainteresowaniach artystycznych, postawach twórczych, otwartych umysáach i duĪej potrzebie niezaleĪnoĞci”3. Wedáug tej autorki szkoáa publiczna nie jest w stanie w peáni zaspokoiü owych potrzeb, gdyĪ jej oferta nie uwzglĊdnia choüby róĪnic i odmiennoĞci, które wystĊpują miĊdzy przedstawicielami máodego pokolenia. Wedáug M. BudzyĔskiego próba niwelowania owych róĪnic i wynikających z nich konsekwencji odbywa siĊ w „ALA” poprzez dostosowanie sytuacji edukacyjnej do indywidualnych moĪliwoĞci ucznia. Daje to szanse nie tylko na rozwój jego warsztatu artystycznego i odpowiednich umiejĊtnoĞci, co pozwoli mu odnaleĨü siĊ na rynku pracy, ale takĪe odpowiedzialne i samodzielne zdobycie Ğredniego wyksztaácenia, którego naturalną konsekwencją moĪe byü podjĊcie nauki na studiach wyĪszych. W Autorskich Liceach Artystycznych i Akademickich uczeĔ, jeĞli tylko chce wszechstronnie zadbaü o swój rozwój, mimo koniecznoĞci wyboru okreĞlonego kierunku, ma miĊdzy innymi moĪliwoĞü udziaáu w dodatkowo wybranych przez siebie zajĊciach. Zawiązane grupy są otwarte dla wszystkich uczĊszczających do szkoáy licealistów4. Zgodnie ze statutami5 Spoáeczne Liceum Ogólnoksztaácące „ALA” (SLO „ALA”) zarówno w CzĊstochowie, jak i Wrocáawiu, jest trzyletnią szkoáą ponadgimnazjalną, niepublicznym, autorskim liceum ogólnoksztaácącym. W szkole uczniowie ksztaácą siĊ na kierunkach artystycznych, które zakáadają w pierwszym rzĊdzie zajĊcia rozszerzone z jĊzyka polskiego (jĊzyka angielskiego w SLO „ALA” w CzĊstochowie) i wiedzy o kulturze. WaĪną rolĊ odgrywają tutaj zajĊcia do wyboru, konieczne do realizacji wáasnej aktywnoĞci twórczej. UczeĔ obecnie moĪe uczĊszczaü na: projektowanie plastyczne, rysunek i malarstwo, fotografiĊ artystyczną, warsztaty teatralne, film i sztuki multimedialne, grafikĊ komputerową, taniec, kulturĊ fizyczną, animacjĊ kultury, warsztaty muzyczne oraz warsztaty literacko-dziennikarskie. Warto zauwaĪyü, iĪ prócz kierunków artystycznych w SLO „ALA” we Wrocáawiu funkcjonują takĪe kierunki akademickie, na których uczeĔ realizuje rozszerzony program nauk wybrany zgodnie z deklarowanym przyszáym kierunkiem studiów. Szkoáa proponuje program nauk Ğcisáych – z programem zajĊü 3 4 5 M. Nowak-Dziemianowicz, Szkoáa wobec alternatywy twórczej edukacji (na podstawie wybranych wątków koncepcji oraz jej praktycznej realizacji w Autorskich Liceach Artystycznych we Wrocáawiu), http://www.wroclaw.ala.art.pl/index.php/page/show/11/Artykuly_o_ALA. Statut SLO „ALA”, cz. II System pracy szkoáy, par. 5, p. 13. Z uwagi na to, iĪ czĊstokroü zapisy w statutach SLO „ALA” we Wrocáawiu i CzĊstochowie oraz SLSP „ALA” we Wrocáawiu są takie same, w sytuacjach powoáywana siĊ na dany fragment dokumentu, autorka tekstu w przypisach odwoáuje siĊ tylko do statutu jednej ze szkóá. 344 Adrianna SARNAT-CIASTKO rozszerzonych z matematyki oraz fizyki lub chemii; przyrodniczych – z programem zajĊü rozszerzonych z biologii lub geografii oraz fizyki lub chemii, a takĪe nauk humanistycznych – z programem zajĊü rozszerzonych z historii i wiedzy o spoáeczeĔstwie. Programy zakáadają takĪe realizacjĊ innych przedmiotów, które mogáyby pomóc uczniom w osiągniĊciu poĪądanego wyniku podczas egzaminu dojrzaáoĞci, a tym samym zwiĊkszyü szansĊ podczas rekrutacji na wybrane studia. Otwarcie kierunków akademickich planowane jest równieĪ w CzĊstochowie. CzĊĞcią Zespoáu Szkóá Autorskich Liceów Artystycznych we Wrocáawiu jest takĪe Spoáeczne Liceum Sztuk Plastycznych (SLSP „ALA”). W odróĪnieniu od SLO, Liceum Plastyczne jest ponadgimnazjalną czteroletnią autorską szkoáą, która ksztaáci w specjalnoĞciach: reklama wizualna, techniki graficzne (grafika uĪytkowa), fotografia, formy uĪytkowe – specjalizacja: dekorowanie (aranĪacja) wnĊtrz6. Warunkiem ukoĔczenia szkoáy jest egzamin dyplomowy. NaleĪy zauwaĪyü, iĪ zajĊcia prowadzone w „ALA” mają charakter zajĊü obowiązkowych i zajĊü do wyboru. Przedmioty objĊte szkolnym planem nauki realizowane są w systemie klasowo-lekcyjnym. UczeĔ ma obowiązek uczestniczyü w zajĊciach związanych z egzaminem maturalnym lub dyplomowym: lekcjach jĊzyka polskiego, jĊzyków obcych, matematyki, wychowania fizycznego oraz zajĊciach związanych z ksztaáceniem artystycznym objĊtych szkolnym planem nauki. ObecnoĞü na zajĊciach objĊtych zindywidualizowanym planem nauki zaleĪy od wyboru ucznia, który moĪe skorzystaü równieĪ z organizowanych dodatkowo zajĊü w formie konsultacji. CzĊĞü zajĊü odbywa siĊ w formie wycieczek, plenerów i warsztatów artystycznych. Ponadto uczniowie zobowiązani są do realizacji dodatkowych zajĊü wykraczających poza podstawĊ programową MEN – „w liceum ogólnoksztaácącym jest to szeĞü semestrów tzw. zajĊü alternatywnych do dowolnego wyboru przez ucznia. Szkoáa w swojej ofercie proponuje: wiedzĊ o prawie, wiedzĊ o mediach, filozofiĊ, wiedzĊ o Īyciu zdrowym, wiedzĊ o Īyciu dorosáym, ekologiĊ”7. Bardzo waĪnym elementem, który róĪnicuje „ALA” od innych szkóá ponadgimnazjalnych, jest z pewnoĞcią takĪe stosowana tutaj metoda tutoringu – indywidualnego spotkania (tutorialu) nauczyciela/tutora z uczniem. (Warto zauwaĪyü, iĪ rodowód tej metody siĊga XVI wieku8, kiedy to tutoring zaistniaá w kolegiach funkcjonujących przy angielskich uniwersytetach w Oxfordzie i Cambridge). Zasadą obowiązującą podczas tego typu spotkania jest tworzenie atmosfery dialogu, szacunku i wzajemnej uwagi9, o którą zabiegaü mają obie strony, trak6 7 8 9 Statut SLSP „ALA”, cz. I Informacje ogólne, par. 1, p. 5. System nauczania, a raczej uczenia siĊ, http://www.wroclaw.ala.art.pl/index.php/page/show/ 5/O_szkole J. TraczyĔski, Kim jest (mógáby byü...) tutor w polskiej szkole? [w:] Tutoring w szkole. MiĊdzy teorią a praktyką zmiany edukacyjnej, red. P. Czekierda i inni, Towarzystwo Edukacji Otwartej, Wrocáaw 2009, s. 35. Por. Tutoring w szkole, dz. cyt., s. 5. Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie... 345 towane równoprawnie, partnersko i podmiotowo. Anna Izabela BrzeziĔska i Ludmiáa Rycielska uwaĪają, Īe tutoring jest metodą, która umoĪliwia zindywidualizowane podejĞcie do podopiecznego, gdzie tutor jest jednoczeĞnie nauczycielem i swego rodzaju przewodnikiem, a uczeĔ aktywnym partnerem w sytuacji edukacyjnej. Tworząca siĊ w ten sposób wiĊĨ ma sprzyjaü gáównie rozwojowi intelektualnemu i spoáecznemu podopiecznego10, chociaĪ wzajemna wymiana pozytywnie wpáywa równieĪ na rozwój opiekuna, metoda ta zakáada bowiem wzajemne dopeánianie siĊ nauczyciela i ucznia przez okreĞlenie stopnia kompetencji obu stron w danym obszarze. Tego typu forma precyzuje charakter wzajemnych stosunków, które moĪna okreĞliü jako relacja „ekspert – nowicjusz”11. Obecnie w Autorskich Liceach Artystycznych i Akademickich stosowane są trzy odmiany tutoringu12: tutoring rozwojowy (opiekuĔczy), tutoring naukowy (akademicki) oraz tutoring artystyczny. „ALA” w Ğwietle reformy oĞwiaty Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie funkcjonują w oparciu o podstawowe akty prawne przeznaczone dla organizacji systemu oĞwiaty w Polsce. PodkreĞlanym w statutach „ALA” gáównym zaáoĪeniem koncepcji szkóá jest dostosowanie treĞci, metod i organizacji nauczania do moĪliwoĞci psychofizycznych uczniów13. Zapis ten ma swoje Ĩródáo miĊdzy innymi w ustawie o systemie oĞwiaty i widnieje w przepisach ogólnych, w Ğwietle których system oĞwiaty ma zapewniü „dostosowanie treĞci, metod i organizacji nauczania do moĪliwoĞci psychofizycznych uczniów, a takĪe moĪliwoĞü korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej”14. NaleĪy zaznaczyü, iĪ reforma systemu oĞwiaty, która byáa nastĊpstwem transformacji ustrojowej w Polsce, przyniosáa widoczne równieĪ tutaj przeniesienie punktu ciĊĪkoĞci z mocno akcentowanego wczeĞniej przekazywania treĞci, mającego wymiar iloĞciowy, encyklopedyczny, instytucjonalny, masowy i przedmiotowy na wymiar jakoĞciowy, który zakáada wychowanie, opiekĊ i efektywnoĞü. „[…] w punkcie centralnym pracy edukacyjnej powinien znajdowaü siĊ uczeĔ i jego wszechstronny rozwój. Stąd sprawą zasadniczą stają siĊ 10 11 12 13 14 Por. A.I. BrzeziĔska, L. Rycielska, Tutoring jako czynnik rozwoju ucznia i nauczyciela, [w:] Tutoring w szkole, dz. cyt., s. 19. A.I. BrzeziĔska, L. Rycielska, dz. cyt., s. 28. Opis wymienionych odmian tutoringu jest owocem pracy i doĞwiadczenia tutorów skupionych wokóá Towarzystwa Edukacji Otwartej prowadzącego Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie „ALA”, por.: Tutoring w szkole, dz. cyt., s. 31 i n. Statut SLO „ALA”, cz. I Informacje ogólne, par.1, p. 5. Ustawa o systemie szkolnym, art.1, p. 4. 346 Adrianna SARNAT-CIASTKO jakoĞü, integralne podejĞcie do wiedzy oraz indywidualne traktowanie ucznia, patrzenie na niego w perspektywie jego wáasnej drogi Īyciowej”15. NaleĪy podkreĞliü, iĪ zgodnie z zaáoĪeniami reformy oĞwiaty dąĪenie do wszechstronnego rozwoju ucznia stanowi gáówny punkt odniesienia dla nauczycieli16, którzy realizują swoją dziaáalnoĞü edukacyjną w trzech obszarach: nauczania, ksztaácenia i wychowania17. W tej perspektywie kaĪdy nauczyciel powinien dostrzec, iĪ prócz funkcji dydaktycznej, w sposób Ğwiadomy bądĨ nieĞwiadomy, peáni jednoczeĞnie funkcjĊ wychowawcy. (MoĪna odwoáaü siĊ w tym miejscu do Janusza Tarnowskiego dostrzegającego w wychowaniu aspekt dziaáania zamierzonego i niezamierzonego, które metaforycznie moĪna ująü sáowami maksymy Verba movent, exempla trahunt – sáowa poruszają, przykáady pociągają18). W Ğwietle nowego systemu oĞwiaty ta sytuacja mogáaby prowadziü do tego, iĪ uczeĔ wraz z nauczycielem stawaliby siĊ rzeczywistymi i pierwszoplanowymi podmiotami dziaáalnoĞci edukacyjnej. MoĪna mieü jednakĪe wraĪenie, Īe wspóáczesna szkoáa daleka jest od realizacji takiej idei. WyraĪa siĊ to miĊdzy innymi w tym, iĪ podmiotowoĞü nauczyciela podkreĞlana jest w przyznanej mu moĪliwoĞci uáoĪenia dla uczniów programu wychowawczego, w którym to mają siĊ zawieraü odniesienia wskazujące na podmiotowoĞü podopiecznych19. W tej sytuacji uczeĔ – jako strona zainteresowana – jest zobligowany do realizacji programu, z którym nie moĪe siĊ identyfikowaü, poniewaĪ nie braá udziaáu w jego tworzeniu. MoĪna jedynie zaáoĪyü, idąc za Krzysztofem Kruszewskim, Īe sztucznie narzucona zwierzchnoĞü (np. wychowawca klasy), która nie zostaáa wybrana przez uczniów, a narzucona „z góry”, moĪe budziü w uczniach postawĊ kontestacji i prowokowaü bunt20. Wprowadzanie zmian w polskim systemie oĞwiaty z pewnoĞcią jest procesem dáugotrwaáym i trudnym. ZauwaĪyü moĪna, iĪ przeszkodą we wspóáczesnej szkole przestaje byü utrzymujący siĊ schemat nauczania i wychowania, charakterystyczny dla poprzedniego ustroju politycznego, ale intensywny wpáyw na nią zaczynają mieü zasady wolnego rynku. Szkoáy w trosce o wysokie miejsce w rankingach i renomĊ, która zaleĪy od osiągniĊü i sukcesów uczniów (szczególnie w nauce), w dalszym ciągu stawiają aspekt przekazywania wiedzy nad wychowaniem. Taki proces moĪe jednak budziü kontrowersje. „Zacznijmy od tego, Īe utoĪsamianie jakoĞci szkoáy z wysokim miejscem w tabeli wyników egzaminu maturalnego to kompromitujący báąd moralny. Szkoáa jest przede 15 16 17 18 19 20 K. Korab, Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu w szkole, Biblioteczka Reformy nr 13, Warszawa 1999, s. 39. TamĪe, s. 47. Zadania ogólne szkoáy, Podstawa programowa ksztaácenia ogólnego dla szeĞcioletnich szkóá podstawowych i gimnazjów, Zaáącznik 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 15 lutego 1999 roku w sprawie podstawy programowej ksztaácenia ogólnego. J. Tarnowski, Jak wychowywaü?, Wydawnictwo ATK, Warszawa 1993, s. 49–51. K. Korab, dz. cyt., s. 42. Sztuka nauczania. CzynnoĞci nauczyciela, red. K. Kruszewski, PWN, Warszawa 2004, s. 287–288. Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie... 347 wszystkim Ğrodowiskiem wychowawczym. [...] Szkoáa, w której ksztaácenie redukuje siĊ do zmagaĔ o lepsze wyniki na egzaminie, to placówka okaleczona. Dobra szkoáa powinna pomagaü uczniom wyjĞü na ludzi”21. Przemiany wpáywają takĪe na postrzeganie samej wiedzy, gdyĪ ta przestaje byü ceniona za uniwersalnoĞü. Obecnie „Wiedza musi mieü walor praktyczny, w przeciwnym razie bĊdzie oceniana jako niepotrzebna i bezuĪyteczna”22. Choü ta tendencja coraz mocniej wkracza w rzeczywistoĞü, szczególnie szkóá Ğrednich i wyĪszych, to jednak moĪna odnieĞü wraĪenie, Īe na wszystkich szczeblach ksztaácenia coraz mocniej odczuwalne są wskazane przez George’a Ritzera: „efektywnoĞü, kalkulacyjnoĞü, przewidywalnoĞü i moĪliwoĞü manipulacji”23 – cechy typowe dla opisywanego przez tegoĪ autora procesu macdonaldyzacji spoáeczeĔstwa. Jak na tym tle prezentuje siĊ „ALA”? UczeĔ Gáównym celem Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich „ALA”, zapisanym w statutach szkóá, jest tworzenie warunków dla peánego i samodzielnego rozwoju jej uczestników (uczniów, nauczycieli, innych pracowników szkoáy i rodziców)24. W owym rozwoju pomagaü mają przyjĊte okreĞlone formy dziaáania oraz zaáoĪenie, Īe celem szkoáy jest równieĪ wychowanie do miáoĞci, wartoĞci i odpowiedzialnoĞci25. Odzwierciedlone zostaáo to takĪe w programie wychowawczym szkoáy, który zgodnie ze statutami odnosi siĊ do chrzeĞcijaĔskiego systemu wartoĞci i personalizmu chrzeĞcijaĔskiego, pojmowanego miĊdzy innymi w kategoriach drogi poznania i realizacji zadaĔ Īyciowych czáowieka26. Ponadto w programie wychowawczym szczególne znaczenie przypisuje siĊ zasadom dialogu, wzajemnej pomocy i odpowiedzialnej wspóápracy wszystkich uczestników Īycia szkoáy oraz poszanowaniu innoĞci poglądów i prawdziwej tolerancji. Z takiej podstawy wypáywają okreĞlone prawa i obowiązki ucznia „ALA”. WĞród szeregu jego obowiązków moĪna znaleĨü te, które obligują go miĊdzy innymi do aktywnego uczestnictwa w zajĊciach czy przestrzegania zasad kultury 21 22 23 24 25 26 J. Jagieáa, Narcystyczna szkoáa. O psychologicznej rzeczywistoĞci szkoáy, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2004, s. 12. E. SkibiĔska, Nauczyciel akademicki w sytuacji urynkowienia edukacji wyĪszej, [w:] Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, red. A. Kargulowa, S.M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005, s. 214. G. Ritzer, Macdonaldyzacja spoáeczeĔstwa, Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 1999, s. 31. Statut SLO „ALA”, cz. I Informacje ogólne, par. 2, p. 1. Statut SLO „ALA”, cz. I Informacje ogólne, par. 2, p. 3. Statut SLO „ALA”, cz. II System pracy szkoáy, par. 6, p. 1. 348 Adrianna SARNAT-CIASTKO wspóáĪycia w szkole27. Z kolei zgodnie z zasadami przyjĊtymi w statutach28 uczeĔ ma prawo do swobodnego wyraĪania swoich myĞli i przekonaĔ (pod warunkiem, Īe nie naruszają one dobra innych osób), a takĪe ochrony przed wszelkimi formami przemocy, mając przy tym moĪliwoĞü wymagania poszanowania dla wáasnej godnoĞci i podmiotowego traktowania. Ponadto ma prawo swobodnego rozwoju wáasnych zainteresowaĔ i zdolnoĞci oraz uczestniczenia w Īyciu szkoáy przez podjĊcie dziaáania w Radzie Szkoáy. Ze statutów wynika równieĪ, iĪ uczeĔ „ALA” ma moĪliwoĞü wáasnego wyboru nauczyciela/opiekuna/tutora. Ponadto moĪe liczyü na sprawiedliwą, obiektywną i jawną ocenĊ (zgodnie z Wewnątrzszkolnym Regulaminem Oceniania, Klasyfikowania, Promowania oraz Przeprowadzania Egzaminów i obowiązującą w nim miĊdzy innymi szeĞciostopniową skalą ocen29), którą sam moĪe zaproponowaü. UczeĔ „ALA” z pomocą nauczyciela/opiekuna/tutora ma prawo równieĪ ustaliü szczegóáowy zakres i tryb realizacji programu w ramach zindywidualizowanego planu i toku nauki oraz zakres, formĊ i termin sprawdzenia wiedzy i umiejĊtnoĞci z wybranym nauczycielem, który posiada odpowiednie kwalifikacje do prowadzenia zajĊü z danego przedmiotu. Poszczególne statutowe zapisy dotyczące praw ucznia, w odczuciu autorki, zorientowane są szczególnie wokóá dwóch przestrzeni: wyboru i indywidualizacji. Reguáa wyboru przejawia siĊ w wielu sferach, a jej podstawą wydaje siĊ byü zaáoĪenie, iĪ „[...] celem pracy Szkoáy jest tworzenie warunków i pomoc máodemu czáowiekowi w organizowaniu procesu jego Ğwiadomej pracy nad sobą okreĞlonej w analizowanej koncepcji mianem samowychowania”30. Posiadanie moĪliwoĞci wyboru stwarza podstawĊ do zaistnienia trwaáej wspóápracy obu stron dialogu, które są jego podmiotami. Dlatego teĪ uczeĔ ma wolnoĞü wyboru swojego opiekuna, z którym w wolnoĞci ustala miĊdzy innymi szczegóáy zindywidualizowanego planu i toku nauki. DziĊki takiej moĪliwoĞci uczeĔ przyjmuje na siebie odpowiedzialnoĞü za dokonany wybór oraz wynikające z tego konsekwencje i przywileje. „[...] zadanie edukowania siĊ, w którym uczestniczą uczniowie i nauczyciele, to zadanie, za którego wykonanie odpowiedzialnoĞü ponosi przede wszystkim sam uczeĔ [...]”31. Jak podkreĞla M. BudzyĔski – cytowany przez M. Nowak-Dziemianowicz, uczeĔ doĞwiadcza wolnoĞci, ale wolnoĞü ta nie polega „na prostej negacji przyjĊtych powszechnie norm moralnych i spoáecznych, ale na poszukiwaniu wĞród nich wáasnej drogi Īycia”32. Te elementy mają swój szczególny wyraz w procesie oceniania. Proces wystawienia 27 28 29 30 31 32 Statut SLO „ALA”, cz. III Prawa i obowiązki, par. 7, p. 3. Statut SLO „ALA”, cz. III Prawa i obowiązki, par. 7, p. 2. Statut SLO „ALA”, cz. IV Wewnątrzszkolny Regulamin Oceniania, Klasyfikowania, Promowania oraz Przeprowadzania Egzaminów, par. 15, p. 4; par. 17, p. 1. M. Nowak-Dziemianowicz, dz. cyt. System nauczania..., dz. cyt. M. Nowak-Dziemianowicz, dz. cyt. Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie... 349 oceny przypomina negocjacje, gdyĪ uczeĔ zna wartoĞü swojej pracy (iloĞü poĞwiĊconego czasu, opanowany materiaá, zakres wymagaĔ i swoje aspiracje33), dlatego jako pierwszy proponuje ocenĊ. Nauczyciel moĪe w wolnoĞci przystaü na tĊ propozycjĊ bądĨ uznaü ją za nieodpowiednią. Warto zauwaĪyü, iĪ na kaĪdym etapie uczeĔ dowiaduje siĊ o czynionych postĊpach, posiadanych brakach, a nauczyciel ma moĪliwoĞü weryfikacji swoich metod pracy34. Co jest równieĪ godne podkreĞlenia, uczeĔ zgodnie ze statutami ma moĪliwoĞü zaproponowania takĪe oceny z zachowania35. Stosowana w „ALA” indywidualizacja nauczania, która wedáug M. Nowak-Dziemianowicz nierozerwalnie wiąĪe siĊ z reguáą wyboru36, to nie tylko obecnoĞü zajĊü obowiązkowych i zajĊü do wyboru, ale takĪe moĪliwoĞü realizowania ich zgodnie z propozycjami ucznia, który zna swoje potrzeby i moĪliwoĞci. DziĊki temu jest on w stanie zaproponowaü wáasną kolejnoĞü realizacji zajĊü oraz dąĪyü do ich skrócenia lub wydáuĪenia. Warto zauwaĪyü, iĪ uczeĔ, który rozpoczyna naukĊ w „ALA”, w pierwszym semestrze przechodzi okres adaptacyjny, w trakcie którego zajĊcia prowadzone są w systemie klasowolekcyjnym, a uczestnictwo we wszystkich jest obowiązkowe. Po tym semestrze uczeĔ orientuje siĊ w zasadach, na których opiera siĊ funkcjonowanie szkoáy, i przy pomocy nauczyciela-opiekuna ukáada swoją wáasną drogĊ rozwoju. Warto zauwaĪyü, iĪ „Podziaá czasu nauki na semestry nie ogranicza rozwoju máodego czáowieka, który moĪe w indywidualnym dla siebie tempie zdobywaü punkty przypisane poszczególnym przedmiotom i dziĊki temu przechodziü na wyĪszy poziom edukacyjny”37. Ponadto przyjĊta w „ALA” indywidualizacja nauczania poĞrednio pozwala na odejĞcie od rywalizacji i porównywania miĊdzy uczniami na rzecz wzajemnego okazywania wsparcia i wspóápracy. Nauczyciel-tutor Statut „ALA” podkreĞla, iĪ swoistym fundamentem szkoáy jest autorytet, „którego Ĩródáem nie jest peániona funkcja spoáeczna, ale osobisty system wartoĞci, przejawiający siĊ w czynach”38. DziĊki temu uczeĔ ma moĪliwoĞü dokonania autonomicznego wyboru nauczyciela, zgodnie z wáasnym upodobaniem. Warto podkreĞliü jednak, Īe moĪliwoĞü wyboru ma takĪe nauczyciel, który moĪe zdecydowaü lub nie o rozpoczĊciu indywidualnej pracy z danym uczniem. 33 34 35 36 37 38 System nauczania..., dz. cyt. M. Nowak-Dziemianowicz, dz. cyt. Statut SLO „ALA”, cz. III Prawa i obowiązki, par. 7., p. 2., cz. IV Wewnątrzszkolny Regulamin Oceniania, Klasyfikowania, Promowania oraz Przeprowadzania Egzaminów, par. 15. M. Nowak-Dziemianowicz, dz. cyt. TamĪe Por. Statut SLO „ALA”, cz. II System pracy szkoáy, par. 6, p. 1. 350 Adrianna SARNAT-CIASTKO DziĊki temu, kaĪda ze stron Ğwiadomie podejmuje siĊ dziaáania, którego celem jest obopólny rozwój. W przypadku nauczyciela niepodwaĪalną zaletą takiej metody pracy (tutoringu) jest z pewnoĞcią to, iĪ nie prowadzi ona do wypalenia zawodowego i zjawiska autoinstrumentalizacji39. ObecnoĞü tych procesów czĊstokroü zauwaĪalna jest w szkoáach, w których praca w przyjĊtym systemie klasowo-lekcyjnym oznaczaü moĪe koniecznoĞü kontaktu z duĪą grupą uczniów, co samo w sobie implikuje liczne ograniczenia (brak dostatecznego czasu i uwagi, zmĊczenie, poczucie bezsilnoĞci, postrzeganie siebie w kategoriach „narzĊdzia” do realizacji programu itp.). W przypadku stosowanego w „ALA” systemu pracy z maáą grupą bądĨ konsultacji indywidualnych, kaĪdy kontakt w przestrzeni edukacyjnej bĊdzie unikatowy, gdyĪ – powoáując siĊ na A.I. BrzeziĔską i L. Rycielską – tutor dostarcza uczniowi stymulacji do eksplorowania rzeczywistoĞci, ale uczeĔ robi wzglĊdem niego to samo40. Zgodnie ze statutem nauczycielom pracującym w „ALA” przysáuguje szereg praw i obowiązków. Prócz koniecznoĞci organizacji i wsparcia procesu rozwoju i samoksztaácenia ucznia poprzez prowadzenie zajĊü, sprawdzanie stopnia opanowania przez uczniów materiaáu czy prowadzenia dokumentacji – ma równieĪ moĪliwoĞü tworzenia i realizacji autorskich programów41. Poprzez fakt, iĪ odpowiedzialnoĞü za wyniki nauczania leĪy po stronie ucznia, nauczyciel nie jest obciąĪony dodatkowo presją efektów wáasnego dziaáania. Tutorial pozwala osiągnąü pewne optimum zwane „rozwaĪnym zaangaĪowaniem”. Pozwala ono na to, aby nie angaĪowaü siĊ nadmiernie emocjonalnie w relacjĊ z uczniem, a raczej staraü siĊ skupiü na wzajemnych odniesieniach w sposób obiektywny. „RozwaĪne zaangaĪowanie” stwarza równowagĊ „miĊdzy tym wszystkim, co wewnĊtrzne, czego doĞwiadcza nauczyciel, skupiając uwagĊ na swych myĞlach, uczuciach i dziaáaniu w relacjach z trudnym uczniem oraz tym wszystkim, co dzieje siĊ na zewnątrz niego”42. Niezmiernie istotna wydaje siĊ takĪe przyjĊta tutaj zasada wsparcia, które udzielane jest sobie nawzajem przez opiekunów, miĊdzy innymi podczas istniejących i realizowanych superwizji43. W tej perspektywie nauczyciel nie jest odbierany jako wychowawca, który jest formalnym kierownikiem zbiorowoĞci klasowej44.. W Autorskich Liceach Artystycznych i Akademickich traktowany jest jako przewodnik, táumacz45, 39 40 41 42 43 44 45 Por. A. I. BrzeziĔska, L. Rycielska, dz. cyt., s. 22, 28. TamĪe, s. 20. Statut SLO „ALA”, cz. III Prawa i obowiązki, par. 8. J. Jagieáa, dz. cyt., s. 169. Por. J. TraczyĔski, dz. cyt., s. 39., S. Krzychaáa, Tutoring wzmacniający nauczycieli jako zespóá, [w:] Tutoring w szkole, dz. cyt., s. 41. K. Kruszewski, dz. cyt., s. 287. M. Nowak-Dziemianowicz, dz. cyt. Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie... 351 mistrz, konsultant, trener, coach, opiekun, mądry doradca czy mecenas46, mediator47 czy interpretator48. Podsumowanie Na stronie internetowej Autorskich Liceów Artystycznych i Akademickich we Wrocáawiu moĪna znaleĨü szereg artykuáów opisujących funkcjonowanie „ALA”. W jednym z nich zauwaĪa siĊ, iĪ caáa spoáecznoĞü szkoáy wspóápracuje ze sobą „w atmosferze wzajemnego szacunku i zaufania, wspólnego poszukiwania prawdy i wartoĞci, w relacjach budowanych na zasadach dialogu personalnego”49. Wydaje siĊ, Īe szkoáa, która utrzymana jest w tym duchu i konsekwentnie odwoáuje siĊ do zasad: dialogu, autentycznoĞci, spotkania i zaangaĪowania50, stwarza niezwykáą szansĊ na to, aby staü siĊ inspiracją dla innych szkóá. Tyczy siĊ to nie tyleĪ tutoringu w jego akademickiej odmianie, ale przede wszystkim tutoringu opiekuĔczego/rozwojowego. Nic przecieĪ nie zastąpi niepowtarzalnej, jedynej w swoim rodzaju relacji, „[...] jaka zachodzi miĊdzy uczniem i nauczycielem. WiĊĨ áącząca dziecko i osobĊ dorosáą, zastĊpującą mu w jakimĞ sensie rodziców. Związek, jaki powstaje miĊdzy tym, który moĪe byü przewodnikiem, a tym, który pragnie siĊ dopiero czegoĞ dowiedzieü i szuka swojej drogi w Īyciu. Jest to relacja, która w najlepszym wypadku áączy mistrza z adeptem”51. Summary The Artistic and Academic Secondary Schools with the Special Program „ALA” – its Genesis, Conception, Perspectives In 1995 the Artistic and Academic Secondary Schools „ALA” came into being in Wrocáaw. From the beginning the school differed from the standards adopted in typical junior high schools. According to the assumptions of Mariusz BudzyĔski, the author of „ALA” conception, the basis of „ALA” school activity has become recognition of student subjectivity by i.a. putting stress on a personal contact between a teacher and a pupil, and also involving the pupil in the process of establishing common aims of education and upbringing, giving the 46 47 48 49 50 51 Tutoring w szkole, dz. cyt., s. 8. A.I. BrzeziĔska, L. Rycielska, dz. cyt., s. 19. M. Nowak-Dziemianowicz, dz. cyt. ALA – szkoáa: przyjaĨni, samodzielnoĞci i odpowiedzialnoĞci, http://www.wroclaw.ala.art.pl/ index.php/page/show/5/O_szkole#more J. Tarnowski, dz. cyt., s. 9. J. Jagieáa., dz. cyt., s. 11. 352 Adrianna SARNAT-CIASTKO pupil a possibility of choice. Since then a realization of that conception has been undertaken in Wrocáaw and CzĊstochowa. These considerations make an attempt to present the „ALA”. The author brings attention to the history of the Artistic and Academic secondary schools with reference to the system of the Polish education. She also tries to make a presentation of the place and the role of the pupil and the teacher in the school’s statute.
