Katowice, 16 maja 2015 r.

PALESTRA
Sympozja, konferencje
Konferencja naukowa „Najnowsze zmiany
legislacyjne, szczególnie w k.p.k. i k.p.c.”,
Katowice, 16 maja 2015 r.
16 maja 2015 r. w Katowicach odbyła się
konferencja naukowa zorganizowana przez
Ośrodek Badawczy Adwokatury im. adw.
Witolda Bayera, Okręgową Radę Adwokacką
w Katowicach oraz Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Obrady odbyły się w auli 5 WPiA śląskiej
Alma Mater.
Zebranych przywitali dziekani: Wydziału
Prawa i Administracji UŚ prof. dr hab. Czesław
Martysz oraz z ramienia zarówno OBA, jak
i ORA w Katowicach wicedziekan Okręgowej
Rady Adwokackiej w Katowicach adw. Roman
Kusz. Podczas przemówienia powitalnego prof.
Martysz podkreślił szczególną wagę współpracy ośrodków naukowych z przedstawicielami
praktyki, zaznaczając przy tym, że symbioza
teorii i praktyki przynosi same dobre efekty.
Konferencja została podzielona na dwie
części, które obejmowały aktualne problemy
związane z najnowszą działalnością legislacyjną polskiego ustawodawcy. W pierwszej
części (zdominowanej przez przedstawicieli
krakowskiej palestry) zostały zaprezentowane
referaty dotyczące problematyki ustawy o biegłych sądowych, nowelizacji ustawy Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz ustawy o nieodpłatnej przedsądowej pomocy prawnej. Druga część stanowiła
prelekcję z procedury karnej.
Jako pierwszy swoje obserwacje oraz
uwagi przedstawił Jan Kuklewicz, krakowski
adwokat, dziekan ORA w Krakowie w latach
2010–2013, zastępca Dyrektora Ośrodka Badawczego Adwokatury. W swoim wystąpieniu
podkreślił problem vacatio legis ustawy, która
wskazuje konkretną datę wejścia w życie (tj.
1 lipca 2015 r.), jednakże ustawa do dnia dzisiejszego nie wyszła z fazy projektowania
i dyskusji. Zaakcentował, że mimo pewnych
niedoskonałości ustawy jest jej zwolennikiem.
Swoje deliberacje rozpoczął od chronologii
prac nad ustawą. Następnie poprzez analizę
zapisów projektowanej ustawy przedstawił jej
główne założenia. Na uwagę zasługuje przede
wszystkim zmiana formy prawnej wpisu na listę biegłych. Odtąd ma mieć ona formę decyzji
administracyjnej, od której przysługiwać będzie odwołanie do Ministra Sprawiedliwości.
Jak podkreślił prelegent, nie pozostaje to bez
znaczenia dla jednolitości orzecznictwa sądowoadministracyjnego, właściwy bowiem dla
skarg wynikających z tych decyzji będzie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.
Poddano także pod rozwagę: treść przepisów
o przyznaniu biegłym ochrony przysługującej
funkcjonariuszom publicznym1, ujęty w art. 3
projektowanej ustawy katalog jednostek organizacyjnych2, które będą mogły zostać biegłymi sądowymi, zwłaszcza także charakter opinii
biegłych – organizacji bez wpisu na listę (czy
istnieje prymat danych opinii, jaki charakter
mają te postanowienia?). De lege ferenda referent przedstawił wątpliwości co do możliwości kontroli biegłych, proponując możliwość
działania prezesa sądu okręgowego zarówno
w trakcie pięcioletniej kadencji biegłego, jak
i po jej zakończeniu w formie sprawozdania,
oraz możliwości skreślenia biegłego w razie
regularnej „sygnalizacji o zawalaniu spraw”.
Podkreślając doniosłość opinii biegłych dla
wydawanych orzeczeń, mecenas Kuklewicz
De lege ferenda ochrona dotyczyć ma wykonywania czynności, a nie ochrony wyłącznie w okresie kadencji.
Ustawa wprowadza także możliwość zostania biegłym sądowym przez osoby prawne i jednostki organizacyjne.
Bez wpisu na listę biegłych będą mogły sporządzać ekspertyzy następujące organizacje: zakłady medycyny sądowej
uczelni medycznych, policyjne laboratoria kryminalistyczne, jednostki badawcze działające w strukturze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, instytuty badawcze, rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne.
1
2
224
11–12/2015
swoje wystąpienie zakończył odwołaniem do
myśli Charles’a de Montesquieu: „Nie pytam
jakie są prawa, ale jacy są sędziowie”.
Kolejny referent – członek OBA także rodem z krakowskiej Izby Adwokackiej – adw.
Marcin Imiołek, zaprezentował fascynujący
referat pod tytułem Reforma systemu sądowej
kontroli administracji publicznej w świetle ustawy
o zmianie ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu nr 90 w dniu 9 kwietnia 2015 r. W swoim
wystąpieniu skupił się na krótkim omówieniu
ustawy nowelizującej prawo o postępowaniu
przed sądami administracyjnymi3, podkreślając przy tym, że mimo niezwykle krótkiego vacatio legis (3 miesiące od dnia ogłoszenia4) ani
przedstawiciele mediów, ani środowisk prawniczych nie oponują przeciw tak krótkiemu,
jak na tak rozległą nowelizację5, okresowi pomiędzy publikacją a wejściem w życie ustawy,
w przeciwieństwie do nowelizacji procedury
karnej. Dodatkowo zaznaczył także, że nowelizacja p.p.s.a. będzie bezpośrednio stosowana
z chwilą wejścia w życie także w odniesieniu
do spraw prowadzonych także przed jej wejściem w życie.
Pośród znowelizowanych przepisów szczególną uwagę zwrócono na uregulowanie instytucji autokontroli orzeczeń WSA (art. 179a
p.p.s.a.), stworzonej analogicznie do unormowania z art. 395 § 2 k.p.c., która pozwoli na
zmniejszenie wpływu spraw do Naczelnego
Sądu Administracyjnego, mającego wiele zaległości6. Nadto wspomniano m.in. o obowiązku
doręczania korespondencji w trakcie postępowania między wszystkimi fachowymi pełnomocnikami występującymi w postępowaniu
sądowoadministracyjnym. Mecenas Imiołek
nadmienił, że zmiana była konieczna, rzeczywistość od czasu pierwotnego unormowania
Sympozja, konferencje
uległa bowiem zmianie, a samą nowelizację
ocenia bardzo entuzjastycznie.
Jako ostatni referent w pierwszej części konferencji wystąpił adw. Grzegorz Eliasz, także
członek OBA oraz reprezentant krakowskiej
palestry. Przedstawił informacje o projekcie
wywołującej antagonistyczne uczucia wśród
profesjonalnych pełnomocników ustawy
o nieodpłatnej przedsądowej pomocy prawnej i informacji prawnej7, która 13 maja 2015 r.
była pierwszy raz czytana w Sejmie. Mecenas
Eliasz podkreślił, że mimo iż jest delegowanym przez NRA członkiem komisji pożytku
publicznego przy Ministerstwie Pracy, która
opiniowała projekt, zaskoczyła go ostateczna
jego wersja przedstawiona Sejmowi przez
Radę Ministrów, rozszerzająca krąg podmiotów, które będą mogły udzielać pomocy prawnej. Jego wywody skupiły się na kwestii procedury nawiązania stosunku z prawnikiem,
który ma prowadzić bezpłatne poradnictwo
(adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym, ale i prawnikiem z trzyletnim doświadczeniem zawodowym), udziału organizacji pożytku publicznego w przedsięwzięciu
oraz przesłankach uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej i formach udzielania bezpłatnej
pomocy prawnej.
W trakcie przerwy w foyer trwały burzliwe
rozmowy w związku z najnowszym dorobkiem ustawodawcy, zwłaszcza w kontekście
zmian przedstawionych przez mecenasa Eliasza.
Druga część konferencji stanowiła prezentację dyrektora OBA, przewodniczącego Komisji
Kodyfikacyjnej Prawa Karnego adwokata prof.
dr. hab. Piotra Kruszyńskiego oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości,
sekretarz OBA, adw. dr hab. Moniki Zbrojewskiej w kwestii nowelizacji procedury karnej.
3
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2002 r. nr 153,
poz. 1270), dalej: p.p.s.a.
4
Ustawa wchodzi w życie 15 sierpnia 2015 r.
5
Ustawa nowelizuje 81 przepisów.
6
Według danych podanych przez prelegenta na rozpatrzenie skargi kasacyjnej do NSA oczekuje się ok. 2 lat.
7
Ma ona wejść w życie 1 stycznia 2016 r.
225
PALESTRA
Sympozja, konferencje
Wykład stanowił uzupełnienie wystąpienia
tychże prelegentów z grudnia 2014 r., które
miało miejsce w Katowicach, o nowelizację do
ustawy z 27 września 2013 r o zmianie ustawy
– Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247)8.
Jako pierwszy referat wygłosił adw. prof.
Kruszyński, który omówił problematykę
zmian w postępowaniu przygotowawczym
w odniesieniu do zmian nowelizacji do ustawy
z 27 września 2013 r. oraz do prac utworzonego przez siebie zespołu problemowego ds. dalszych zmian k.p.k. W centrum uwagi rozważań
prof. Kruszyńskiego znalazły się zagadnienia
końcowego zaznajomienia się z materiałami
przez oskarżonego i jego obrońcę, wniosek
o skazanie bez rozprawy oraz wniosek o dobrowolne poddanie się karze. Podkreślił także, że ustawa z 20 lutego 2015 r. jednoznacznie
zlikwidowała instytucję postępowania adhezyjnego. Następnie adw. Monika Zbrojewska
skupiła się na przedstawieniu pewnych nieścisłości, których jeszcze nie zdążono poprawić
nowelizacją z 20 lutego 2015 r., oraz na kwestii
list obrońców. Przedstawiła także, z jakimi
problemami (o charakterze technicznym) boryka się aktualnie Ministerstwo Sprawiedliwości
w związku ze znowelizowaną treścią art. 213
(a dokładnie z § 1a tego artykułu), która nakazuje uzyskać dane teleinformatyczne z Ministerstwa Finansów w kwestii dochodów oraz
postępowań podatkowych toczących się przeciwko oskarżonemu9. Pokrótce przedstawiła
także znowelizowane przepisy o postępowaniu odwoławczym (zwłaszcza w art. 444 k.p.k.
oraz tzw. „lex Rogoziński”, czyli art. 455a k.p.k.)
oraz o kasacjach.
Uczestnicy konferencji zgodnie uznali
wydarzenie za bardzo udane, a przedstawione rozważania za wielce pomocne z punktu
widzenia praktyki stosowania przepisów
prawa.
Dobrosława Tomzik
8
Dokonana ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2015 r. poz. 396 )
9
Taka informacja musi być weryfikowana co 12 miesięcy.
Konferencja naukowa „Intertemporalne zagadnienia
nowelizacji Kodeksu postępowania karnego”,
Kraków, 19 czerwca 2015 r.
W dniu 19 czerwca 2015 r. w zabytkowej
Sali Refektarz Collegium Wróblewskiego na
Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie odbyła się konferencja naukowa „Intertemporalne zagadnienia
nowelizacji Kodeksu postępowania karnego”,
zorganizowana przez Katedrę Postępowania
Karnego UJ. Wydarzenie to miało charakter
wyjątkowy nie tylko z uwagi na ważką tematykę, której było poświęcone, i bliskość dnia
1 lipca, gdy nowelizacja procedury karnej wejdzie w życie, ale przede wszystkim ze względu
na udział znakomitych prelegentów i bardzo
licznie zgromadzone audytorium uczestników
226
w osobach prawników teoretyków i praktyków
różnych profesji, młodych adeptów prawa,
aplikantów i studentów.
Otwarcia konferencji dokonała dr hab.
Dobrosława Szumiło-Kulczycka, pracownik
naukowy Katedry Postępowania Karnego UJ,
a zarazem czynny adwokat. Po uroczystym
powitaniu i zaprezentowaniu gości w słowie
wstępnym przypomniała, że dyskutowana
nowelizacja procedury karnej nie miała sobie
równych od wejścia w życie obowiązującego
Kodeksu. Wskazała liczne kontrowersje, jakie
wzbudza reforma, a także nowe obowiązki nałożone przez nią na prokuratorów i obrońców
11–12/2015
oraz istotne novum w odniesieniu do powinności sędziów – a mianowicie konieczność
powstrzymania się od aktywnego działania
na rozprawie. Zwróciła również uwagę – nawiązując bezpośrednio do tematu konferencji
– na bardzo szczegółowo opracowaną część
intertemporalną nowelizacji.
Jako pierwszy wystąpił Sędzia TK, Przewodniczący PKW Wojciech Hermeliński. Swoją
prelekcję poświęcił instytucji vacatio legis i zagadnień intertemporalnych w orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego. Przyznał, że regulacje międzyczasowe ustawy nowelizującej
k.p.k. nie były jeszcze przedmiotem analizy
Trybunału. Wspomniał zarazem, że Trybunał
Konstytucyjny uznaje instytucję vacatio legis
za niezwykle doniosłą i niezbędną dla prawidłowego procesu legislacyjnego w państwie,
czemu dał wyraz w orzeczeniach dotyczących
wejścia w życie przepisów prawa danin publicznych i prawa wyborczego. Kilka niezwykle
ciekawych refleksji poświęcił też wątpliwości,
czy reguła niedziałania wstecz prawa surowszego implikuje automatycznie zasadę, że
prawo łagodniejsze powinno zawsze działać
wstecz, zwracając uwagę, iż dyrektywy takiej
nie wyraża wcale Konstytucja RP czy Europejska Konwencja Praw Człowieka, ani też nie
sformułował jej nigdy Trybunał Konstytucyjny, choć możemy ją odnaleźć w art. 15 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych.
Następnie głos zabrał Piotr Kosmaty, Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie.
Rozpoczął, nieco żartobliwie, od rozszyfrowania odnoszącego się do nowej roli obrońcy
według zreformowanego k.p.k. skrótu „aśko”,
oznaczającego „aktywny świat kreatywnego
obrońcy”, co spotkało się z sympatycznym
przyjęciem uczestników spotkania. W dalszym
toku wystąpienia zwrócił uwagę na kwestię
znacznie poważniejszą, a mianowicie niezrozumienie i błędne relacje dotyczące nowelizacji, prezentowane przez wielu dziennikarzy
w środkach społecznego przekazu. Dla ilustracji swego wywodu panelista nawiązał do
regulacji art. 168a, odnoszącego się do wyro-
Sympozja, konferencje
kowania na podstawie dowodów zdobytych
za pomocą czynu zabronionego, i nieporozumień z tym związanych. Podkreślił, że chodzi
wyłącznie o zakaz wykorzystania w procesie
dowodów uzyskanych nielegalnie na potrzeby
danego postępowania, a nie – jak przedstawia
to prasa – recypowanie amerykańskiej reguły
„owoców zatrutego drzewa”.
Jako trzeci wystąpił mec. Jan Kuklewicz,
były dziekan ORA w Krakowie, a obecnie
Zastępca Dyrektora Ośrodka Badawczego
Adwokatury przy NRA. Przyznał, że jest zwolennikiem rozstrzygania sporów intertemporalnych na rzecz ustawy nowej. Przypomniał
też o niedocenianej w dyskursie publicznym
najnowszej nowelizacji części ogólnej prawa karnego materialnego oraz o trwających
w Rządowym Centrum Legislacji pracach nad
ustawą o biegłych sądowych, która pierwotnie
miała wejść w życie równolegle z nowelą k.p.k.,
ale obecnie wiadomo, że nastąpi to w terminie
późniejszym. Swoją prelekcję zakończył – nawiązując do ogromnej roli sędziów, zwłaszcza
sądów odwoławczych, dla losów nowelizacji
procedury karnej – wielce trafnym i jakże aktualnym cytatem z Monteskiusza: „Nie pytam,
jakie są prawa, ale jacy są sędziowie”.
Kolejna referentka, Aleksandra Matukin‑Szumlińska, autorka rozdziału poświęconego zagadnieniom intertemporalnym w tomie I
Systemu Prawa Karnego Procesowego, zaczęła
od krótkiego przedstawienia możliwych reguł intertemporalnych, takich jak chwytanie
toczących się postępowań „w locie”, zasada
stadialności czy znana z k.p.c. dyrektywa
perpetuatio forii, niewyrażona nigdy implicite
w k.p.k. Krytycznie odniosła się do ustawy
z 20 lutego 2015 r. w zakresie, w jakim wprowadza ona zmiany do pierwotnej nowelizacji
jeszcze przed jej wejściem w życie oraz do
usunięcia instytucji powoda cywilnego bez
wprowadzenia stosownego instrumentarium
dla toczących się już postępowań, w których
tacy powodowie występują.
Nieco bardziej optymistyczne były rozważania dr hab. Hanny Paluszkiewicz, profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego i czynnego radcy
227
Sympozja, konferencje
prawnego, która na wstępie zdefiniowała pojęcie problemu intertemporalnego jako zmianę
prawa, która ma miejsce w trakcie toczącego
się postępowania karnego. Następnie wskazała konieczność poszukiwania rozwiązań takich problemów wyłącznie w przepisach, które
wyraźnie i precyzyjnie przewidują konkretne
konstrukcje międzyczasowe. Na koniec wymieniła dwie – jej zdaniem – naj­istotniejsze
dyrektywy rozstrzygania tych kwestii, mianowicie: kontynuację procedowania wg prawa
dotychczasowego w określonych sytuacjach
oraz przywoływaną już wcześniej regułę
„chwytania w locie”, z uwzględnieniem rozwiązywania wątpliwości na korzyść prawa nowego.
W dalszej części konferencji głos zabrał Sędzia SN dr hab. Dariusz Świecki, reprezentujący Katedrę Postępowania Karnego i Kryminalistyki Uniwersytetu Łódzkiego. Poruszył wiele
interesujących z punktu widzenia stosowania
znowelizowanego k.p.k. kwestii praktycznych.
Analizą objął m.in. art. 31 przepisów przejściowych, który – wykładany literalnie – będzie od
1 lipca obligował do powiadomienia wszystkich uczestników postępowania, w tym także
samego prokuratora, o zmianie zakresu ich
obowiązków i uprawnień. W kontekście zmian
dotyczących kształtu składów sędziowskich
podjął próbę odpowiedzi na pytanie, kiedy
zaczyna się i kończy dana instancja postępowania. Wskazał, że postępowanie wstępne
zainicjowane wniesieniem apelacji toczy się
jeszcze przed sądem pierwszej instancji, natomiast uruchomienie drugiej instancji następuje
z chwilą przekazania apelacji po jej wstępnej
kontroli sądowi wyższego rzędu, bo w istocie
dopiero wówczas ma miejsce zawiśnięcie sprawy przed tym sądem.
Jako ostatni swoimi refleksjami podzielił
się Sędzia SN, dr hab. Włodzimierz Wróbel,
profesor UJ, p.o. Kierownika Katedry Prawa
Karnego UJ i współautor reformy. Wyjaśnił, że
formułując przepisy intertemporalne, Komisja Kodyfikacyjna chciała w jak najszerszym
zakresie zapewnić sprawność postępowania.
Przypomniał, że uzależnienie objęcia danego
228
PALESTRA
postępowania przepisami znowelizowanymi
od daty wniesienia aktu oskarżenia wywołuje uzasadnione pytanie o losy będącej istotnym etapem procesu fazy przygotowawczej
w kontekście zastosowania właściwego reżimu prawnego. W nawiązaniu do poruszonej
przez dr. hab. Dariusza Świeckiego kwestii
pouczania prokuratora o przysługujących stronom uprawnieniach i obowiązkach podkreślił, że prokurator, jako reprezentant państwa
w procesie, nie potrzebuje specjalnej ochrony,
gdyż niepodobna, by państwo miało chronić
samo siebie. Na koniec zaapelował o zmianę
sposobu myślenia na temat nowelizacji k.p.k.
na bardziej pragmatyczne i funkcjonalne, tak
by w perspektywie stosowania nowych przepisów mieć przede wszystkim na względzie,
czy przyjęcie danego rozwiązania intertemporalnego naruszy czyjeś prawa, czy komuś
zaszkodzi oraz jakie reperkusje wywoła dla
poszczególnych stron procesowych.
Po krótkiej przerwie, podczas której uczestnicy konferencji mogli przy kawie wymienić
się uwagami i przemyśleniami na temat problemów poruszonych w poszczególnych wystąpieniach, odbyła się niezwykle interesująca
i wieloaspektowa dyskusja. Poruszono w niej
m.in. kwestię ciszy legislacyjnej, która została wypracowana w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego w odniesieniu do prawa
wyborczego, jednak nie jest sformułowana
w postaci regulacji normatywnej chociażby
w odniesieniu do noweli k.p.k. Nawiązano do
powszechnego niezrozumienia treści art. 168a,
podkreślając, że chodzi w nim wyłącznie o zakaz wykorzystania dowodów uzyskanych nielegalnie na potrzeby konkretnego postępowania. Przedstawiciele środowiska adwokackiego
wyrazili wątpliwości odnośnie do rozmiaru
gwarancji procesowych przewidzianych dla
oskarżonego w nowych przepisach. Uczestniczący w konferencji sędziowie podnieśli natomiast problem instancyjności przy wnoszeniu
apelacji. Padały też szczegółowe pytania istotne z punktu widzenia praktyki, np. czy pouczanie stron na podstawie art. 31 przepisów
przejściowych może nastąpić jeszcze przed
11–12/2015
1 lipca, by nie dopuścić do konieczności odroczenia rozprawy wyznaczonej na dzień 15 lipca w razie niedoręczenia im takiego pouczenia
przed tą datą. Po zakończeniu dyskusji dr hab.
Dobrosława Szumiło-Kulczycka podziękowała
prelegentom oraz wszystkim zgromadzonym
uczestnikom konferencji.
Zamknięcia spotkania dokonał kierujący
Katedrą Postępowania Karnego UJ dr hab.
Andrzej Światłowski, który wskazał, że jego
zdaniem wiele problemów, jakie dziś uznajemy za istotne w kontekście nowelizacji procedury karnej, po 1 lipca straci na znaczeniu,
bo praktyka szybko ustali własny modus operandi. Wspomniał zarazem, że z biegiem czasu
i w miarę stosowania nowych przepisów pojawi się cały szereg istotnych kwestii o charakte-
Sympozja, konferencje
rze problematycznym, których dziś nawet nie
przeczuwamy, a z którymi przyjdzie się nam
zmierzyć. Przypomniał też, że jeszcze przez
długi czas od wejścia w życie noweli będziemy procedować nie tylko na dwóch odrębnych
stanach prawnych, ale również z wykorzystaniem różnorakich tzw. układów hybrydalnych,
łączących w rozmaitych konfiguracjach przepisy stare i nowe. Na zakończenie podkreślił,
że choć wiele ważkich problemów zostało na
konferencji – z uwagi na ograniczenia czasowe
– tylko zasygnalizowanych, to jednak nawet
taka sygnalizacja ma istotne znaczenie i jest
niezwykle przydatna dla praktyki stosowania
prawa. Jedocześnie wyraził nadzieję, że podobne spotkania będą odbywały się i w przyszłości,
już pod rządami znowelizowanego Kodeksu.
Piotr Szczepanek
229