FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Lech

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 257–262
Lech PAŁASZ
PERSPEKTYWY PRODUKCJI I OBROTU PRZETWORAMI
OWOCOWO-WARZYWNYMI
PERSPECTIVES OF PRODUCTION AND TURNOVER OF FRUIT
AND VEGETABLES PRESERVES
Katedra Polityki Gospodarczej i Rynku, Akademia Rolnicza
ul. Żołnierska 47, 71-210 Szczecin
Abstract. The aim of the article is presentation the prognosis of national fruit and vegetables
industry development. The range concern raw materials and preserves production, consumption, export and import in 2005–2013. The sources of information were data come from Institute
of Agriculture Economics and Food Economy and literature. In the article inductive, descriptive
and tabular methods were used. The article is finished with practical results.
Słowa kluczowe: obrót, owoce, produkcja, warzywa.
Key words: turnover, fruits, production, vegetables.
WSTĘP
Sektor rolno-spożywczy należy do najważniejszego działu gospodarki narodowej. Wystarczy wspomnieć, że np. udział owoców i warzyw w towarowej produkcji rolnej wynosi
ponad 15 %, natomiast w towarowej produkcji roślinnej – ok. 20 %. Jednak przemysł ten
niemal zawsze był niedoceniany, w odniesieniu do innych działów gospodarki. W okresie
urodzaju owoców i warzyw nie byliśmy w stanie ich skupić i przetworzyć. Natomiast w latach ich nieurodzaju odczuwano dotkliwy niedostatek produktów owocowo-warzywnych.
Podejmowane działania rządowe dla zmiany tej niekorzystnej sytuacji w przemyśle rolno-spożywczym nie przyniosły istotnych zmian.
Przemysł rolno-spożywczy w koncepcjach polityki rolnej występuje zawsze w funkcji
stymulatora procesów gospodarczych. Jest to działalność gospodarcza, która może
w istotnym stopniu ograniczyć poziom bezrobocia, głównie na dawnych terenach popegeerowskich. Ponadto może zwiększyć eksport artykułów rolno-spożywczych, a w ten sposób
zmniejszyć zadłużenie zagraniczne.
Celem artykułu jest przedstawienie prognozy rozwoju przemysłu owocowo-warzywnego
na rynku krajowym. W tym zakresie ważny jest obrót jego produktami.
MATERIAŁ I METODY
Zakres problemowy artykułu dotyczy produkcji, przetwórstwa, spożycia, eksportu i importu przetworów owocowych oraz warzywnych. Zakres terytorialny obejmuje cały kraj,
a czasowy – lata 2005–2013.
Metody opracowania: tabelaryczna, indukcyjna i opisowa. Materiały zebrano na podstawie literatury, wywiadów i własnej obserwacji.
258
L. Pałasz
WYNIKI I DYSKUSJA
Produkcja surowców
Możliwości produkcji owoców i warzyw w Polsce są duże i w małym stopniu wykorzystane. Idzie o produkcję nie za wszelką cenę, bo takiej potrzeby nie ma. Powinna być ona
włączona do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.
Chodzi o produkcję zgodną z harmonijnym rozwojem regionów oraz osiąganiem poziomu
życia mieszkańców, zbliżonego do standardów Unii Europejskiej.
Produkcja owoców i warzyw w zrównoważonym rozwoju terenów wiejskich ma być
wdrażana metodami rolnictwa ekologicznego. Wtedy nasza produkcja ma szanse być bardziej konkurencyjna, zwłaszcza w odniesieniu do państw Unii Europejskiej.
Rolnictwo ekologiczne, w tym produkcja surowców do przemysłu rolno-spożywczego,
stanowi ogromną szansę dla polskiej wsi. Produkcja ekologiczna żywności to:
1) efektywna forma ochrony środowiska i krajobrazu,
2) zdrowa żywność o najwyższej jakości,
3) rozwój wsi, z zachowaniem jej różnorodnych walorów.
Prognoza produkcji rynkowej owoców i warzyw wskazuje, że będzie ona w najbliższych
latach wzrastać. Wynikać to będzie z rozwoju przemysłu rolno-spożywczego, zwiększanego spożycia i eksportu.
Dynamika podaży rynkowej owoców i warzyw z roku na rok będzie wzrastać, jednak
w większym stopniu owoców niż warzyw. W latach 2005/2006–2013/2014 najbardziej wzrośnie
podaż rynkowa owoców, bo wskaźnik dynamiki osiągnie 139%, a warzyw – 120,5%.
W 2013/2014 roku podaż owoców wyniesie 2 850 tys. ton, a warzyw – 3 800 tys. ton (tab. 1).
Tabela 1. Przewidywania podaży rynkowej owoców i warzyw dotyczące lat 2005/2006–2013/2014 [tys. t]
Dynamika
Produkty
2005/2006 r.
2007/2008 r.
2010/2011 r.
2013/2014 r.
2005/06=100%
Owoce
2050
2500
2650
2850
139,0
Warzywa
3150
3300
3550
3800
120,6
Razem
5200
5800
6200
6650
127,9
Źródło: Nosecka (2006) i obliczenia własne.
W większym stopniu będą zwiększać się dostawy owoców i warzyw do przetwórstwa,
a także do ich przetwórców na eksport. Nie będzie wyraźnie wzrastać ich konsumpcja.
Obecnie poziom spożycia dorównuje, a niekiedy przewyższa poziom w państwach Unii Europejskiej (Pałasz 2002; Nosecka 2006).
Produkcja przetworów
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało dodatkowe zwiększenie produkcji przetworów owocowych i warzywnych. Zwiększy się produkcja przede wszystkim mrożonek, konserw i marynat. Może też wzrosnąć produkcja przetworów pomidorowych. Natomiast zmniejszy się produkcja warzyw półprzetworzonych.
Tempo wzrostu produkcji przetworów owocowych będzie nieco wolniejsze niż warzyw.
Za to przewiduje się wzrost importu przetworów przemysłu rolno-spożywczego.
Perspektywy produkcji i obrotu przetworami...
259
Prognoza produkcji przetworów owocowych i warzywnych wskazuje, że w latach
2005–2013 najbardziej wzrośnie produkcja mrożonek warzyw – do 139,5% a następnie dżemów, marmolady i powideł – o dynamice 130,4% (tab. 2).
Tabela 2. Przewidywania produkcji przetworów owocowych i warzywnych dotyczące lat 2005–2013 [tys. t]
Produkty
Przetwory owocowe,
w tym:
mrożone owoce
soki zagęszczone
dżemy, marmolady, powidła
Przetwory warzywne,
w tym:
mrożone warzywa
konserwy i marynaty
2005 r.
2007 r.
830,0
850,0
2010 r.
890,0
2013 r.
Dynamika
2005/06=100%
970,0
116,9
320,0
345,0
365,0
400,0
125,0
267,0
277,0
290,0
315,0
118,0
115,0
120,0
135,0
150,0
130,4
840,0
915,0
1000,0
1100,0
131,0
430,0
475,0
530,0
600,0
139,5
243,0
260,0
275,0
295,0
121,4
Źródło: Nosecka (2006) i obliczenia własne.
Wraz ze wzrostem podaży surowców do przetwórstwa zwiększy się udział przetwórstwa
w zbiorach owoców, który będzie stanowił ok. 60%. Zmniejszy się np. udział odmian jabłek
w przetwórstwie. Ubędzie powierzchnia sadów przydomowych, zwiększy się areał upraw
odmian owoców deserowych.
Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego powinien służyć jako środek aktywizacji środowisk
lokalnych. Sprzyjać też będzie ograniczeniu bezrobocia na wsi. Może wzrastać zatrudnienie
w spółkach obsługujących średnie i duże zakłady przetwórcze, ale nie w spółkach zbyt małych.
Wzrastać będzie zapotrzebowanie na przetwory owocowe i warzywne, zwłaszcza
za granicą. Coraz większe uznanie społeczne będą mieć produkty ekologiczne. Wynika
to ze wzrastającej świadomości konsumentów, dotyczącej zalet zdrowotnych odżywiania
się owocami i warzywami, zwłaszcza ekologicznymi. Na wzrost racjonalnego odżywiania
wpływają także postęp w zamożności społeczeństwa i ograniczenie bezrobocia.
Produkcja ekologiczna żywności jest szansą dla polskiego rolnictwa, gdyż nie osiągnęło
ono jeszcze poziomu intensywności i dzięki temu może konkurować z rolnictwem państw
zachodnioeuropejskich. Atutami polskiej żywności są mały stopień chemizacji jej produkcji,
umaszynowienia i specyficzna struktura agrarna. Dlatego Polska ma szansę stać się wzorem optymalnej i ekologicznej produkcji żywności.
Prognozy wskazują, że samo spożycie przetworów owocowych i warzyw początkowo będzie
nieznacznie wzrastać – o ok. 3% rocznie, intensywniej dopiero po 2013 r. Spożycie przetwarzanych owoców i warzyw w 2005 r. wyniosło 24 kg, natomiast w 2013 r. osiągnie ok. 35 kg.
W latach 2005−2013 najbardziej wzrośnie spożycie owoców południowych z puszek.
Wskaźnik dynamiki wyniesie w tym wypadku 200%. Wysokie też będzie spożycie przetworów owocowych – dynamika 172,8%. Zmniejszy się natomiast spożycie głownie kapusty
kwaszonej (tab. 3).
260
L. Pałasz
Tabela 3. Przewidywane spożycie przetworów owocowych i warzywnych w latach 2005–2013
[1kg na 1 mieszkańca]
Produkty
2005 r.
2007 r.
2010 r.
2013 r.
Dynamika
2005/06=100%
8,1
8,9
10,5
14,0
172,8
2,5
2,7
2,9
3,5
140,0
2,3
2,6
3,0
4,6
200,0
15,6
16,8
18,5
21,0
134,6
Przetwory owocowe,
w tym:
dżemy, marmolady i powidła
owoce południowe w puszkach
Przetwory warzywne,
w tym:
mrożonki
2,7
3,0
3,4
4,0
148,1
marynaty i konserwy
5,9
6,5
7,4
8,5
144,1
kapusta kwaszona
3,6
3,5
3,3
3,0
83,3
Źródło: Nosecka (2006) i obliczenia własne.
Eksport i import
Eksport i import żywności, w tym owoców i warzyw, zwłaszcza z produkcji ekologicznej, będzie wzrastał. Dochód z eksportu produktów rolno-spożywczych, przetworów z owoców i warzyw wyniesie 20%, natomiast z eksportu produktów przemysłu spożywczego – ponad 20%.
Prognozy wskazują, że szczególnie wzrośnie eksport przetworów warzywnych, zwłaszcza
mrożonych. Zapotrzebowanie na produkty przemysłu rolno-żywnościowego, a przede wszystkim warzyw, będzie zwiększało się zarówno wśród państw Unii, jak i WNP, głównie w Rosji.
Prognoza na lata 2005–2013 wskazuje, że pod względem ilości najbardziej wzrośnie
eksport przetworów warzywnych; wskaźnik dynamiki wyniesie 145,5%. Będzie on największy także po względem wartości – 152,3% (tab. 4). Przy czym eksport przetworów, głównie
o wysokim stopniu przetworzenia, może szczególnie zwiększyć się do nowych państw
członkowskich UE. Tym bardziej, że grono tych państw od 1 stycznia 2007 r. powiększyło
się o Bułgarię i Rumunię.
Tabela 4. Przewidywane obroty handlu zagranicznego przetworami owocowymi i warzywnymi
w latach 2005–2013
2005 r.
2007 r.
2010 r.
2013 r.
Dynamika
2005/06=100%
Przetwory owocowe [tys. t]
610,0
630,0
660,0
715,0
117,2
Przetwory warzywne [tys. t]
440,0
500,0
610,0
640,0
145,5
Przetwory owocowe [mln euro]
600,0
565,0
605,0
650,0
108,3
Przetwory warzywne [mln euro]
220,0
250,0
300,0
335,0
152,3
Przetwory owocowe [tys. t]
255,0
280,0
310,0
345,0
135,3
Przetwory warzywne [tys. t]
110,0
125,0
150,0
180,0
163,6
Przetwory owocowe [mln euro]
250,0
250,0
280,0
310,0
124,0
Przetwory warzywne [mln euro]
85,0
105,0
120,0
145,0
170,6
485,0
460,0
505,0
530,0
109,3
Produkty
Eksport
Import
Saldo obrotów ogółem [mln euro]
Źródło: Nosecka (2006) i obliczenia własne.
Perspektywy produkcji i obrotu przetworami...
261
Nastąpi także wzrost importu, zwłaszcza przetworzonych owoców i warzyw. Jednak
ilość tego importu nie powinna zachwiać rynku krajowego.
W latach 2005−2013 w obrocie handlu zagranicznego przetworami owocowymi i warzywnymi, wskaźnik ilościowy dynamiki wyniesie 163,6%, a wartościowo – 170,6%. Jednak konieczne
jest wyjaśnienie, że importowane przetwory gotowe owoców i warzyw będą eksportowane
do państw byłego Związku Radzieckiego, a może także do nowo przyjętych państw UE
(Nosecka 2006).
WNIOSKI
1. W Polsce od dawna istnieją duże i niewykorzystane naturalne możliwości produkcji owoców i warzyw, ich przetwórstwa i eksportu.
2. Produkcja surowców dla przemysłu rolno-spożywczego nie była wykorzystana, gdyż
przemysł ten nie jest nienowoczesny i słabo rozwinięty.
3. Podstawowymi przeszkodami w rozwoju przemysłu rolno-spożywczego są niski poziom
integracji producentów i przedsiębiorstw przetwórstwa oraz niekorzystne wahania podaży, cen i zbytu surowców i przetworów owocowo-warzywnych.
4. W Polsce nie będzie wyraźnie wzrastać konsumpcja owoców i warzyw, bo jest ona niemała, ale wyraźnie wzrośnie eksport, zwłaszcza do nowych państw UE i krajów WNP,
w tym szczególnie do Rosji.
5. Rozwojowi produkcji przetwórstwa owoców i warzyw sprzyjać będą większe możliwości
eksportu i dopływ kapitału inwestorów zagranicznych.
PIŚMIENNICTWO
Nosecka B. 2006. Raport o stanie i perspektywach rozwoju sektora owocowo-warzywnego
w Polsce. Raport o stanie i perspektywach przemysłu rolno-spożywczego. Rada Gospodarki
Żywnościowej przy Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Pałasz L. 2002. Rynek żywności ekologicznej. Uwarunkowania wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich wobec integracji z Unią Europejską. AR, Szczecin.