Święte Przymierze

Święte Przymierze
czwartek, 08 kwietnia 2010 00:48
Traktat z Chaumont, kongres wiedeński, drugi pokój paryski i odnowienie sojuszu
Czwórprzymierza tworzyły nowy ład europejski i ramy współpracy stojących na jego straży
mocarstw. Car Aleksander uważał jednak, iż temu sojuszowi - powstałemu niejako z
konieczności, opartemu na mocarstwowych interesach, ale i głębokiej wzajemnej nieufności brak spoiwa, ideologii cementującej mocniej niż umowy i traktaty. Takie cele miał spełnić Akt
Świętego Przymierza, zawiązanego w Paryżu 26 września 1815 r.
Za twórcę Świętego Przymierza, a nawet autora tekstu tego dokumentu, uważa się cara
Aleksandra I. Znajdował się on wówczas pod głębokim wpływem mistyczno-religijnych
koncepcji rozwijanych w wielu pismach krążących po Europie, jak i pod bezpośrednim
oddziaływaniem pewnych osób z jego najbliższego otoczenia. Car interesował się m. in.
myślami Franza Baadera, głoszącego konieczność powiązania religii i polityki w celu
zorganizowania Europy na zasadach chrześcijańskich. W końcowym okresie walk z
Napoleonem duży wpływ na cara zdobyła baronowa Julia Kriidener, utwierdzając go w poczuciu
misji zbawienia Europy.
Cesarz Austrii Franciszek I i król Prus Fryderyk Wilhelm III byli zaskoczeni tekstem
przedstawionym im przez cara, ale po krótkich konsultacjach i niewielkich zmianach zgodzili się
go podpisać.
Akt Świętego Przymierza to krótka, około 1-stronicowa deklaracja stwierdzająca, że trzej
monarchowie "powzięli głębokie przekonanie o konieczności oparcia ich dalszych wzajemnych
stosunków na wzniosłych prawdach, których nas nauczyła wieczna religia Boga Zbawiciela
(...)". Dalej monarchowie mówili o ich niezłomnym postanowieniu "oparcia swego postępowania
zarówno w stosunkach wewnętrznych, jak i w stosunkach z innymi rządami na podstawie tej
świętej religii". Ponieważ Pismo Święte nakazuje wszystkim ludziom uważać się za braci, "trzej
umawiający się monarchowie będą złączeni więzami prawdziwego i nierozerwalnego braterstwa
(...), a uważając się względem swych poddanych i swych armii za ojców rodziny, będą nimi
kierowali w tym samym duchu braterstwa, który ich ożywia w imię obrony religii, pokoju i
sprawiedliwości".
Przepojenie deklaracji frazeologią chrześcijańską odczytywano początkowo jako zapowiedź
krucjaty antytureckiej. Car Aleksander w specjalnej instrukcji wyjaśnił jednak, iż nie jest ona
skierowana przeciw narodom, "które nie mają szczęścia być chrześcijańskimi". Niemniej jednak
ogólnikowość sformułowań deklaracji wywołała sceptycyzm nawet wśród polityków mocarstw
sojuszniczych.
1/4
Święte Przymierze
czwartek, 08 kwietnia 2010 00:48
Brytyjski minister Castlereagh uważał Akt Świętego Przymierza za owoc "wysublimowanego
mistycyzmu i nonsensu". Nawet Metternich nie przywiązywał do niego początkowo większego
znaczenia. Bardzo szybko jednak to on właśnie dostrzegł w Świętym Przymierzu ideę, która jego zdaniem mogłaby zdynamizować współdziałanie mocarstw podtrzymujących nowy ład
europejski. "W okresie postwiedeńskim Metternich odgrywał decydującą rolę w utrzymaniu
międzynarodowego systemu i w interpretowaniu potrzeb Świętego Przymierza" (H. Kissinger,
85). Austria , jako państwo wielonarodowe o znacznych siłach odśrodkowych i
dezintegracyjnych, była szczególnie zainteresowana w utrzymaniu konstrukcji ładu
powiedeńskiego opartego na legitymizmie monarchii i równowadze europejskiej. Metternich,
jako główny interpretator ideologii Świętego Przymierza, coraz bardziej akcentował, iż
równowaga europejska, poza układem zewnętrznym, polega także na równowadze
wewnętrznej państw, wspartej na legalnych instytucjach utrzymujących spokój i ład społeczny.
Kissinger zauważa, iż Metternich musiał przyjąć taką rolę, gdyż "Austria najbardziej narażona
była na każdą burzę, a jej wewnętrzne instytucje coraz mniej dawały się pogodzić z narodowymi
i liberalnymi trendami wieku" (H. Kissinger, 85).
Dążenie do utrzymania status quo, zwalczania idei narodowych i liberalnych, wytyczyło
strategię polityki Metternicha, a z czasem i całego Świętego Przymierza.
Charakter Świętego Przymierza jako luźnego porozumienia państw, które poza kongresami nie
powołało wspólnych instytucji, kształtował się stopniowo. Przystąpiły do niego wszystkie
monarchie europejskie poza Anglią, Państwem Kościelnym i Turcją , ale główną rolę odegrały
cztery, a później pięć mocarstw. Wśród nich była również Anglia, która choć nie podpisała Aktu
Świętego Przymierza, brała udział w jego pracach.
Skrzydło konserwatywne wśród przywódców Świętego Przymierza reprezentował Metternich.
Najbardziej obawiał się on liberalno-konstytucyjnych pomysłów Aleksandra I, a później długo
miał wątpliwości co do polityki jego następcy. Przedstawiciele Wielkiej Brytanii: Castlereagh, a
od 1822 r. George Canning, aprobowali wprawdzie niektóre kontynentalne poczynania
Świętego Przymierza, natomiast próby "podporządkowania" świata pozaeuropejskiego
bezwzględnie torpedowali.
Spośród kongresów Świętego Przymierza największe znaczenie miały: w Akwizgranie (listopad
2/4
Święte Przymierze
czwartek, 08 kwietnia 2010 00:48
1818); Opawie i Lublanie (23 X 1820 - 24 XII 1820 oraz I - 12 V 1821) oraz Weronie (X-14 XII
1822).
Kongres w Akwizgranie odbywał się w okresie względnego spokoju w Europie, choć Metternich
już dostrzegał zarzewie buntów narodowych i rewolucji. Podjęto decyzję o złagodzeniu
ciężarów nałożonych na Francję w drugim pokoju paryskim. Okupację, która miała trwać do
1820 r., postanowiono zakończyć w grudniu 1818 r. Po krótkiej "kwarantannie" ponapoleońskiej
Francja
wracała do grona wielkich mocarstw, w wyniku czego powstała tzw. Pentarchia, czyli
Pięcioprzymierze. Nie doszło jednak w Akwizgranie do nadania Świętemu Przymierzu bardziej
zinstytucjonalizowanej struktury, co proponował car Aleksander, natomiast został tam
podpisany Protokół, który uzupełniał dyplomatyczny Regulamin wiedeński. Ustalono w nim, że
ministrowie-rezydenci będą tworzyli klasę pośrednią między ministrami stopnia drugiego a
charge d'affaires. W późniejszej praktyce dyplomatycznej ustalenie to miało jednak niewielkie
znaczenie.
Zupełnie inna sytuacja panowała w Europie w 1820 r., kiedy to obradował kongres w Opawie
(zakończony w Lublanie). Warto zauważyć, że ostrzeżenia Metternicha przed ruchami
wywrotowymi znalazły rychło potwierdzenie. Oto bowiem w styczniu wybuchła w Hiszpanii
rewolucja, która domagała się przywrócenia liberalnej konstytucji z 1812 r.; w lipcu wzniecono
rewolucję przeciw Burbonom w Królestwie Obojga Sycylii, a w sierpniu rozpoczęły się rozruchy
antymonarchiczne w
Portugalii
. Opawa stanowiła zatem istotny przełom w kształtowaniu się programu Świętego Przymierza.
Austria
, Rosja i Prusy podpisały tam protokół, a następnie depeszę okólną wyjaśniającą podjęte
decyzje. W depeszy tej monarchowie stwierdzali m.in.: "Bez wątpienia przysługuje mocarstwom
prawo podejmowania wspólnych kroków, zabezpieczających państwa przed rewolucjami, które
występują przeciwko ustanowionym rządom, zwłaszcza jeżeli duch niepokoju za pośrednictwem
wysyłanych w tym celu tajnych agentów udziela się państwom sąsiednim". Cele te mocarstwa
zamierzały osiągać "drogą układów czy też przy pomocy siły". Monarchowie stwierdzili ponadto
w Opawie, że nie będą "uznawać rządów powstałych drogą rewolucji".
Sformułowania z Opawy, nie spotykane wcześniej w żadnym z dokumentów kongresu
wiedeńskiego, oficjalnie wprowadziły do stosunków międzynarodowych zasadę interwencji.
Rewolucja we Włoszech, w Neapolu i Piemoncie w wyniku interwencji wojsk austriackich
wkrótce się załamała. W Hiszpanii nadal jednak utrzymywało się wrzenie rewolucyjne, w Grecji
3/4
Święte Przymierze
czwartek, 08 kwietnia 2010 00:48
zaś wybuchło powstanie narodowe. Dlatego też na kongresie w Weronie w 1822 r.
kontynuowano wspólną strategię mocarstw.
Postanowiono przede wszystkim przywrócić siłą władzę Ferdynanda VII w Hiszpanii. Zadania
tego chętnie podjęła się Francja, licząc na sposobność zaprezentowania swej mocarstwowej
pozycji i ewentualne włączenie Hiszpanii do swojej strefy wpływów.
W Weronie car Aleksander pozbył się już swych liberalnych skłonności i całkowicie popierał
Metternicha, Monarchowie zgodnie więc podpisali protokół, który wskazując na niepokoje w
różnych częściach Europy zapowiadał, że ich głównym zadaniem i posłannictwem jest
przeciwstawienie się rewolucji.
Źródło: W. Dobrzycki, Historia stosunków międzynarodowych w czasach nowożytnych
1815-1945
, Warszawa 1996.
4/4