Słowo wstępne

Słowo wstępne
Od lat słowo „Katyń” wyzwala określony ciąg skojarzeń. Przypomina o tragicznych losach tysięcy oficerów Wojska Polskiego, pojmanych na wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej, osadzonych w sowieckich obozach i więzieniach, a następnie wymordowanych na mocy zbrodniczej uchwały Biura
Politycznego WKP(b) z 5 marca 1940 r. W ciągu ostatnich dekad nasza wiedza o losach jeńców tej niewypowiedzianej wojny znacznie się powiększyła. Poznaliśmy wreszcie miejsce spoczynku więźniów
Starobielska i Ostaszkowa, a całkiem niedawno – także osób uwięzionych we Lwowie i jego okolicach.
Każdego roku rodziny zamordowanych oficerów i żołnierze Wojska Polskiego odwiedzają polskie
cmentarze wojenne w Rosji i na Ukrainie, by złożyć hołd ofiarom ciągle nieukaranej zbrodni.
Książka którą przekazujemy Czytelnikom, koncentruje się jednak na innej części ich historii, części
wciąż mało poznanej. Zamierzeniem naszym było przypomnienie drogi, którą ci oficerowie – późniejsze
ofiary totalitarnego reżimu – przeszli od początku Kampanii Wrześniowej. Niejednokrotnie poprzez sylwetki można pokazać losy całych jednostek: zarówno tych, które topniały w toczonych nieprzerwanie od
1 września bitwach z Niemcami, jak i powstających na nowo z różnych rozbitków i formacji zapasowych,
czy wreszcie pułków i batalionów KOP, które zgodnie z rozkazami pozostawały na wschodniej granicy.
Wchodzący w skład tych wszystkich oddziałów żołnierze w coraz trudniejszej sytuacji usiłowali do
końca spełnić swój obowiązek wobec Ojczyzny. Są tu więc obrońcy Lwowa, Brześcia czy Grodna, są
oficerowie grup generałów Orlika-Rückemanna i Andersa oraz płk. Zieleniewskiego – ci, którzy z determinacją prowadzili walkę z Wehrmachtem i Armią Czerwoną, dając świadectwo wielkiego hartu
ducha i odwagi. Nie mogło też zabraknąć tych, którzy w walkach pierwszych dni wojny odnieśli rany
i zostali ewakuowani na wschód, na „bezpieczne” tereny położone za Sanem i Bugiem. Nie mogliśmy
też w naszym wyborze pominąć oficerów sztabów oraz sprawujących duchową opiekę nad żołnierzami. Chcieliśmy również przypomnieć żołnierzy pomordowanych poza trzema głównymi obozami jenieckimi – rozstrzelanych zaraz po wzięciu do niewoli, jak i tych, którzy zakończyli życie wiele miesięcy później w więzieniach i na zesłaniu.
Prezentowane sylwetki staraliśmy się ukazać możliwie najpełniej, przypominając też ich żołnierski
i obywatelski rodowód. Często sięgał on walki o szkołę polską w okresie rewolucji 1905 roku, służby w Legionach, Polskiej Organizacji Wojskowej oraz formacjach wschodnich. Są to więc ludzie o niezwykle barwnych i dramatycznych życiorysach, zwłaszcza jeśli chodzi o lata 1914–21. Spoglądając przez pryzmat biografii i dokumentów na całe ich życie widać, że nie tylko kochali Polskę, ale nie wahali się poświęcić życie w jej obronie. Właśnie takie – może mniej popularne – spojrzenie na późniejszych więźniów Kozielska i Starobielska jest naszym zdaniem konieczne, by pamięć o nich jako ofiarach nie przytłumiła pamięci
o krwi, którą przelali we wcześniejszych walkach, jak i o ich pracy dla Polski w okresie pokojowym.
Niniejszy tom nawiązuje charakterem i układem do pierwszego tomu serii „Pamiętamy – Rok 1939
w wojskowych materiałach archiwalnych”, przygotowanego w ubiegłym roku dla uczczenia 70-lecia Kampanii Wrześniowej z myślą o współczesnych żołnierzach Wojska Polskiego. Zasadniczy zrąb prezentowanych materiałów źródłowych pochodzi z przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym akt
personalnych poszczególnych oficerów. Zostały one wzbogacone o materiały przechowywane w różnych
innych zespołach Archiwum – dokumenty, rozkazy, fotografie itp., zarówno pochodzące z całego międzywojennego dwudziestolecia, jak i z miesięcy bezpośrednio poprzedzających wybuch wojny oraz z okresu Kampanii Wrześniowej; wśród tych ostatnich odrębną grupę stanowią kopie dokumentów sowieckich
z września 1939 r., sprowadzone dzięki pracom Wojskowej Komisji Archiwalnej w latach 90. Część prezentowanych dokumentów pochodzi też z zasobów innych instytucji, które zechciały współuczestniczyć
w tworzeniu niniejszej księgi – Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie oraz Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Niektóre zdjęcia oraz materialne świadectwa zbrodni, odnalezione przy
zamordowanych oficerach, pochodzą ze zbiorów Muzeum Katyńskiego, będącego oddziałem Muzeum
Wojska Polskiego, oraz ze zbiorów Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego w Krakowie.
Dokumenty i fotografie uzupełniają relacje oraz wspomnienia pochodzące z różnych źródeł (częściowo drukowanych), których autorami byli towarzysze walki i niedoli obozowej bohaterów książki –
ci nieliczni, którzy przeżyli.
5