D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie

Sygn. akt. I ACa 624/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny
w składzie:
Przewodniczący
SSA Jan Sokulski
Sędziowie:
SA Marek Klimczak (spr.)
SO del. Bogdan Ziemiański
Protokolant:
st.sekr.sądowy Cecylia Solecka
po rozpoznaniu w dniu 18 marca 2015 r. na rozprawie
sprawy z powództwa E. G. i M. G.
przeciwko (...) S.A. V. (...) w W.
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie
z dnia 31 lipca 2014 r., sygn. akt I C 162/12
I. z m i e n i a zaskarżony wyrok w pkt. I tylko o tyle, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki E. G. kwotę 69.857 zł
( sześćdziesiąt dziewięć tysięcy osiemset pięćdziesiąt siedem) w miejsce kwoty 119.857 zł,
II. o d d a l a apelację w pozostałej części,
III. z n o s i wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego .
UZASADNIENIE
Powódka E. G. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. (...) w W. kwoty 299.000,00 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 27-05-2011 r. tytułem zadośćuczynienia za śmierć syna D., kwoty 100.000,00 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 27-05-2011r. tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej po śmierci syna D., kwoty
7198,20 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 07-05-2011r. tytułem zwrotu kosztów pochówku.
Małoletnia powódka M. G. domagała się zasądzenia na jej rzecz od tego samego pozwanego kwoty 197.000 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 07-05-2011r. tytułem zadośćuczynienia za śmierć brata D. oraz kwoty 50.000 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 07-05-2011r. tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej po
śmierci brata.
Obie powódki domagały się też zasądzenia na ich rzecz stosownych kosztów procesu. W uzasadnieniu powódki podały,
że w wypadku komunikacyjnym w dniu 18-10-2009r. zginął D. G., syn powódki E. G. i brat małoletniej powódki
M. G., a sprawca wypadku został skazany prawomocnym wyrokiem karnym. W toku likwidacji szkody pozwany
przejmując odpowiedzialność z tytułu szkody wypłacił powódce E. G. łączną kwotę 2285,80 zł tytułem zwrotu kosztów
pochówku i zadośćuczynienia, zaś na rzecz małoletniej M. G. kwotę 3000 zł tytułem zadośćuczynienia. Według
powódek strona pozwana bezzasadnie przyjęła 70 % przyczynienie zmarłego do szkody, a wypłacone zadośćuczynienia
nie rekompensowały poniesionych przez powódki strat finansowych oraz emocjonalnych.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa za przyznaniem kosztów procesu. Nie kwestionowała przejęcia
odpowiedzialności za szkodę, lecz jej zdaniem przyznane zadośćuczynienia są odpowiedniej wysokości do zaistniałej
szkody, a przyjęcie przyczynienia się miało oparcie w fakcie, iż zmarły podróżował bez zapiętych pasów bezpieczeństwa
i z kierowcą będącym pod wpływem alkoholu. Co do odszkodowania to zdaniem pozwanego strona powodowa nie
wykazała żadnymi dowodami zasadności roszczenia, co do zwrotu kosztów pochówku to zdaniem pozwanego nie
należało się więcej zwrotu z tego tytułu niż zostało to wykazane stosownymi dokumentami.
Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 31 lipca 2014r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki M. G. kwotę
119.857 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 maja 2011r. oraz koszty procesu w kwocie 2.603,30 zł (pkt I), zaś na
rzecz powódki M. G. kwotę 62.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 maja 2011r. oraz koszty procesu w kwocie
2.092 zł (pkt II), w pozostałej części powództwo oddalił (pkt III) oraz orzekł o kosztach procesu, w tym o kosztach
sądowych należnych Skarbowi Państwa (pkt III i IV).
Wyrok ten, jak to wynika z jego pisemnego uzasadnienia, oparty został na następujących ustaleniach faktycznych i
wnioskach prawnych.
W wyniku wypadku komunikacyjnego w dniu 18-10-2009 r. śmierć poniósł syn powódki E. G. i brat małoletniej
powódki M. G. D. G.. Sprawca wypadku został skazany prawomocnym wyrokiem karnym, a stron pozwana przejęła
odpowiedzialność z zakresu obowiązkowego ubezpieczenia OC. Zdaniem Sądu Okręgowego, roszczenie powódek jest
uzasadnione co do zasady, aczkolwiek nie w wysokości dochodzonej pozwem. Z uwagi jednak na to, że poszkodowany
w 50% przyczynił się do szkody, podróżując z kierowcą w stanie nietrzeźwości, jak również sam nie posiadał
zapiętych pasów bezpieczeństwa w takim właśnie stosunku Sąd obniżył wszystkie świadczenia należne powódkom.
Sąd Okręgowy oparł się w tej mierze na opinii biegłego patomorfologa M. W. z której wynikało, że zmarły podróżował
bez zapiętych pasów, a gdyby takie były zapięte mógł nawet uniknąć obrażeń śmiertelnych. Ponadto podróżując z
kierowcą, który był w stanie nietrzeźwości, jako człowiek dorosły musiał się liczyć z konsekwencjami takiej jazdy.
Co do żądania powódki E. G. w zakresie zadośćuczynienia, Sąd Okręgowy uznał, że sumą odpowiednią o jakiej mowa
w przepisie art. 446 § 4 k.c. jest kwota 200.000 zł. Po odjęciu od tej kwoty 100.000,00 zł, kwoty 5.000,00 zł jaka
powódka otrzymała tytułem nawiązki z wyroku karnego i kwoty 1000,00 zł jaką otrzymała od pozwanego Towarzystwa
do zasądzenia na podstawie art. 446 § 4 k.c. na rzecz powódki E. G. pozostawała kwota 94.000,00 zł. Ustalając
wysokość zadośćuczynienia Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że zmarły był synem powódki, łączyła ich niewątpliwa
więź emocjonalna, zmarły mieszkał z matką i był jej niewątpliwą podporą.
Według Sądu Okręgowego, żądana kwota z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej E. G. jest zbyt
wygórowana i nie odzwierciedla realiów życia powódki. Osiągała ona niskie dochody miesięczne zaś zarobki samego
zmarłego również nie były zbyt wysokie i oscylowały w granicach nieco ponad 2000,00 zł miesięcznie. Tym samym
zmarły nie mógł przyczyniać się finansowo do utrzymania powódki całego domu tak znacznymi kwotami jak
wskazuje powódka E. G.. Możliwości finansowe zmarłego nie były aż tak wielkie, z drugiej jednak strony w realiach
funkcjonowania rodziny na pewno były to kwoty na tyle znaczne i reperujące budżet, że niewątpliwie uznać można
iż po śmierci syna nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki i jej perspektyw na przyszłość, jakie
mogła wiązać z synem, który pracował i być może mieszkałby już zawsze z rodziną. Uznał Sąd Okręgowy, że powódce
należałoby się z tego tytułu 50.000 zł, co przy uwzględnieniu 50% przyczynienia się daje ostatecznie daje kwotę 25.000
zł, zasądzoną w ramach kwoty łącznej w pkt. I sentencji wyroku.
Jeżeli chodzi o zwrot kosztów pochówku to zdaniem Sądu powódka dokumentami wykazała zasadność zasądzenia
kosztów z tego tytułu w kwocie 4284,00 zł, co zastosowaniu analogicznych operacji rachunkowych, dało ostatecznie
kwotę 857,00 zł, zasądzoną w pkt I wyroku w oparciu o przepis z art. 446 § 1 k.c.
Jeżeli chodzi o roszczenie małoletniej powódki M. G., to zdaniem Sądu Okręgowego, uwzględniając powołane
wcześniej okoliczności funkcjonowania rodziny i stopień pokrewieństwa, jak również relacje łączące powódkę
ze zmarłym, należałaby się jej z tytułu zadośćuczynienia kwota 100.000,00 zł. Przyjmując 50% przyczynienia
się zmarłego, dawałoby to kwotę 50.000,00 zł, pomniejszoną jeszcze o wypłacone z tego tytułu świadczenie w
kwocie 3000 zł. Ostatecznie do zasądzenia pozostawała sumę 48000,00 zł zasądzoną w oparciu o przepis z
art. 446 § 4 k.c. i mieszczącą się w ogólnej sumie przyznanej małoletniej powódce. Zdaniem Sądu Okręgowego,
przyznane zadośćuczynienie jest odpowiednie do utraconego przez powódkę dobra osobistego w postaci utraty więzi
między rodzeństwem. Żądanie przez powódkę zadośćuczynienia w kwocie 200.000,00 zł uznał Sąd Okręgowy za
zdecydowanie wygórowane i nie mające oparcia w realiach życia małoletniej powódki. Jeżeli chodzi o odszkodowanie
z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej, także to roszczenie uznane zostało za zasadne, albowiem biorąc
pod uwagę realia życiowe i finansowe małoletniej, skala pomocy brata na rzecz powódki w tym finansowej była dość
znaczna i dająca podstawę do przyjęcia, że należałoby się jej z tego tytułu w oparciu o przepis z art. 446 § 3 k.c.
odszkodowanie w kwocie 25.000,00 zł. Przy przyjęciu 50% przyczynienia daje to ostatecznie kwotę 12.500,00 zł, która
to suma mieści się w zasądzonej na rzecz małoletniej powódki łącznej kwocie 62.500,00 zł.
Jako podstawa prawna orzeczenia o kosztach procesu powołane zostały przepisy art. 98 § 1 i 108 § 1 k.p.c. Sąd
Okręgowy argumentował, że nie obciążył Sąd powódek kosztami procesu związanymi z oddaloną częścią roszczenia
w oparciu o przepis art. 102 k.p.c., gdyż roszczenia z tytułu zadośćuczynienia mają charakter wybitnie ocenny i
powódkom mogło się subiektywnie wydawać, że należą im się wyższe kwoty z tego tytułu.
Wyrok powyższy w części dotyczącej zasądzonego na rzecz obu powódek zadośćuczynienia i odszkodowania (w pkt
I wyroku w części powyżej kwoty 57.357 zł i w pkt II wyroku powyżej kwoty 28.500 zł) a także w części orzekającej
o kosztach sądowych (pkt IV wyroku) zaskarżył apelacją pozwany, podnosząc zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego, a to:
1. art. 446 § 4 k.c. poprzez błędną wykładnię prowadzącą do uznania, że odpowiednimi kwotami zadośćuczynienia
z tytułu krzywdy poniesionej przez powódki są odpowiednio 200.000 zł i 100.000 zł, podczas gdy pozostają one
w ocenie strony pozwanej rażąco wygórowane i nie mogą zostać uznane za utrzymane w rozsądnych granicach,
odpowiadających aktualnym warunkom i stopie życiowej społeczeństwa,
2. art. 446 § 3 k.c. poprzez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu przez Sąd, iż sumy odpowiednio 50.000
zł i 25.000 zł kompensują powódkom znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej wywołanej przez śmierć
poszkodowanego.
W związku z powyższymi zarzutami pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w
części co do kwoty 62.500 zł z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania przyznanej powódce E. G. w pkt I wyroku Sądu
Okręgowego, oddalenie powództwa w części co do kwoty 34.000 zł z tytułu odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia i
odszkodowania przyznanej powódce M. G. oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu w I i II instancji, według norm przepisanych.
Przedstawiając wniosek ewentualny pozwany domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania apelacyjnego.
Powódki w odpowiedzi na apelację pozwanego wniosły o jej oddalenie w całości i zasądzenie na ich rzecz od pozwanego
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Jakiegokolwiek uzasadnienia nie posiada wniosek skarżącego o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania. Skarżący nie wyjaśnia, bowiem - na czym w rozpoznawanej sprawie miałoby polegać
nierozpoznanie istoty sprawy, bądź - jakie względy przemawiają za przeprowadzeniem postępowania dowodowego w
całości (por. art. 386 § 4 k.p.c.).
W dalszej kolejności zaznaczenia wymaga, że skarżący nie kwestionuje ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę
zaskarżonego wyroku. Pozwala to, na przyjęcie je za własne także przez Sąd Apelacyjny i oparcie na nich dalszych
rozważań, związanych z zastosowaniem prawa materialnego.
Zarzuty apelacji dotyczą wyłącznie naruszenia prawa materialnego. Apelujący podniósł w szczególności zarzut
naruszenia przepisów art. 446 § 4 k.c. i art. 446 § 3 k.c. przez błędną ich wykładnię. Taka formuła zarzutu jest
nieadekwatna do stanu sprawy, gdyż dalsza treść tego zarzutu i jego rozwinięcie w uzasadnieniu apelacji wskazuje,
że skarżącemu chodzi raczej o zastosowanie wymienionych przepisów pod kątem „odpowiedniości” przyznanej
powódkom sumy zadośćuczynienia i „stosowności” zasądzonego na ich rzecz odszkodowania, a nie o błędy Sądu I
instancji w rozumieniu w/w przepisów.
Przypomnieć wypada, że wykładnia prawa to poszukiwanie rzeczywistej treści i znaczenia normy prawnej tkwiącej
w analizowanym przepisie. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie wskazuje, aby Sąd I instancji prowadził szersze
rozważania w zakresie interpretacji stosowanych przepisów prawa materialnego. Z kolei, w uzasadnieniu apelacji
skarżący nie polemizuje z interpretacją prawa przyjętą przez Sąd I instancji. Przedmiotem jego krytyki jest wysokość
poszczególnych kwot zasądzonych z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania w kontekście, z jednej strony –
ugruntowanych w doktrynie i judykaturze kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia oraz odszkodowania
oraz z drugiej – z punktu widzenia realiów rozpoznawanej sprawy. To, zaś jak już wskazano powyżej, wiąże się z
zastosowaniem prawa materialnego, a nie z jego wykładnią. Dlatego zarzut pozwanego zostanie rozważony, jako
naruszenia przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe ich zastosowanie.
Zarówno Sąd I instancji jak i skarżący zasadnie zauważają, że krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo
trudno jest ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Dlatego każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie z
uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych,
a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach osób pokrzywdzonych. Stąd miarą cierpienia wywołanego nagłą śmiercią
osoby najbliższej mogą być tylko okoliczności zewnętrzne, które dadzą się w jakiś sposób zweryfikować i ocenić. W
judykaturze pojawiło się szereg wypowiedzi wskazujących na okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przy
ocenie rozmiaru krzywdy wywołanej nagłą śmiercią osoby bliskiej w wyniku czynu niedozwolonego i naruszenia tym
samym dobra osobistego w postaci utrzymywania bliskiej więzi rodzinnej z taką osobą. Takie okoliczności (kryteria)
trafnie przywołuje skarżący, a są to wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej,
poczucie osamotnienia i pustki po jej śmierci, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola
w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej, stopień,
w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i zdolność do jej zaakceptowania, wiek
pokrzywdzonego (por. np. wyrok SN z dnia 3 czerwca 2011r. III CSK 279/10).
Przytoczone wyżej kryteria oceny mają – rzecz jasna – jedynie wymiar ogólny i rozstrzygające znaczenie
mają okoliczności ustalone w odniesieniu do konkretnej osoby pokrzywdzonej. Tylko, bowiem rozważenie
zindywidualizowanych przesłanek może stanowić podstawę do określenia odpowiedniej sumy tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (por. wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2005r. IV CSK 99/05).
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku pokazuje, że Sąd I instancji, uwzględniając kryteria obiektywne, takiej właśnie
zindywidualizowanej oceny dokonał. Wprawdzie mogła być ona bardziej rozbudowana, niemniej obejmuje ona te
okoliczności, które w odniesieniu do obu powódek miały w rozpoznawanej sprawie znacznie. Wyeksponowane przez
Sąd skonkretyzowane okoliczności, wskazujące na istnienie szczególnie bliskiej więzi pomiędzy powódkami a ich
zmarłym tragicznie synem i bratem, jego rolę w rodzinie jaką spełniał po śmierci męża i ojca powódek, należycie
uwzględniają przywołane wyżej kryteria ogólne.
Zgodnie z zapatrywaniem utrwalonym w orzecznictwie, korygowanie w takiej sytuacji przez Sąd II instancji
zasądzonego zadośćuczynienia mogło być aktualne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności
sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane,
albo rażąco niskie (por. np. wyroki SN z dnia 18 listopada 2004r. I CK 219/04, z dnia 7 stycznia 2000r. II CKN 651/98
oraz z dnia 9 lipca 1970r. III PRN 39/70, OSNCP 1971/3/53).
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w sprawie niniejszej istniały podstawy do takiej korekty w odniesieniu do ustalonej
przez Sąd I instancji wysokości sumy zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na rzecz powódki E. G., gdyż określona
przez Sąd I instancji suma zadośćuczynienia (200.000 zł) mogła być uznana za rażąco wygórowaną. Sąd taki
opiera się konieczności respektowania przede wszystkim kompensacyjnej roli zadośćuczynienia ale również na
baczeniu, aby było ono utrzymane w rozsądnych granicach oraz na porównaniu wysokości zadośćuczynienia
przyznanego w niniejszej sprawie do wielkości zadośćuczynień przyznanych w innych podobnych sprawach. Na
gruncie rozpoznawanej sprawy brak było podstaw tak wyraźnego podwyższenia sumy zadośćuczynienia w stosunku
do przeciętnego poziomu zadośćuczynień przyznawanych w sprawach o porównywalnych stanach faktycznych.
W rezultacie, Sąd Apelacyjny uznał, że zadośćuczynienie należne powódce E. G. powinno zamykać się kwotą 100.000
zł. Po uwzględnieniu przyczynienia się bezpośrednio poszkodowanego do powstania szkody i obniżeniu w związku
z tym należnego zadośćuczynienia o 50 % oraz o kwoty wypłacone już powódce na poczet tego świadczenia (łącznie
6.000 zł), do zasądzenia z tego tytułu na rzecz powódki E. G. pozostawała, zamiast kwoty 94.000 zł, kwota 44.000 zł.
Efektem powyższego było częściowe uwzględnienie apelacji strony pozwanej i zmiana zaskarżonego wyroku w pkt I
przez zasądzenie na rzecz powódki E. G. łącznej kwoty 69.857 zł, zamiast łącznej kwoty 119.857 zł (art. 368 § 1 k.p.c.).
W pozostałym zakresie apelację pozwanego oddalono, jako bezzasadną (art. 385 k.p.c.). Tyczy się to również
rozstrzygnięcia o wysokości odszkodowań zasądzonych na rzecz powódek na podstawie art. 446 § 3 k.c.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy wniosek prawny Sądu Okręgowego o wystąpieniu po stronie powódek
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. nie był przez pozwanego kwestionowany.
Jeśli idzie o zagadnienie wysokości odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. zważyć trzeba, że nie jest to odszkodowanie
pełne w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., lecz z woli ustawodawcy „stosowne”, tj. takie które ułatwi przystosowanie
się uprawnionemu do zmienionej sytuacji życiowej. Dyspozycja tego przepisu nie obejmuje zatem, obowiązku
wyrównania wszystkich szkód ustalonych detalicznie, pozostających w związku przyczynowym ze śmiercią członka
bliskiej rodziny, gdyż ze swej natury jest to kompensata w charakterze ryczałtowym (por. wyrok SN z 24.10.2007r.
IVCSK 194/07, LEX nr 487528).
W aspekcie, o którym powyżej mowa, przyznanie powódkom odszkodowania w kwocie odpowiednio 50.000 zł i
25.000 zł (25.000 zł i 12.500 zł po uwzględnieniu obniżenia o 50 %, związanego z przyczynieniem się bezpośrednio
poszkodowanego do powstania szkody), przy jednoczesnym wyjaśnieniu, w czym wyrażało się w ich przypadku
znaczne pogorszenie sytuacji życiowej – nie narusza prawa i zasługuje na pełną akceptację. Oprócz okoliczności
przywołanych bezpośrednio przez Sąd I instancji i świadczących o występowaniu po stronie powódek znacznego
pogorszenia sytuacji życiowej, wskazać należy na utratę przez powódki codziennego wsparcia we wszelkich sferach
życia (w gospodarstwie domowym i poza nim) na jakie mogły liczyć ze strony syna i brata D. G., zwłaszcza sytuacji,
gdy po śmierci męża powódki E. G. i ojca powódki M. G., był on jedynym mężczyzną spośród osób im najbliższych,
na którego pomoc mogły liczyć. Okoliczności te wynikają bezpośrednio z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę
zaskarżonego wyroku i powinny być wzięte pod uwagę przy ustalaniu wysokości odszkodowania z art. 446 § 3 k.c.
O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w myśl art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 108 § 1
k.p.c. W związku z tym, że apelacja pozwanego została uwzględniona w około 50 % uznano, że istnieją podstawy do
wzajemnego zniesienia pomiędzy stronami kosztów poniesionych przez obie strony na tym etapie postępowania.