Program wychowawczy
Transkrypt
Program wychowawczy
Z E S P Ó Ł S Z K O Ł A S Z K O L N O – P R Z E D S Z KO L N Y P O D S T A W O W A w i m. A R K A D E G O B U D Z I S Ł A W I U F I E D L E R A K O Ś C I E L N Y M „W wychowaniu chodzi właśnie o to, aby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem” Jan Paweł II WSTĘP Każdy nauczyciel jest zobowiązany rzetelnie realizować podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Powinien kształtować i wychowywać uczniów w duchu postaw patriotycznych, prawdy, wolności sumienia, szacunku dla siebie i innych oraz wrażliwości społecznej. Największe jednak prawa wychowawcze posiadają rodzice. Nauczyciele wspierają ich w dziedzinie wychowania i nie ponoszą wyłącznej i całkowitej odpowiedzialności za wszystkie możliwe zadania wychowawcze. Celem ogólnym wszelkiego rodzaju działań szkoły jest wszechstronny rozwój dziecka. Oznacza to, że nauczyciele rozwijają osobowość ucznia wykorzystując przede wszystkim zajęcia edukacyjne i pobyt ucznia w szkole. PODSTAWA PRAWNA Podstawę prawną Szkolnego Programu Wychowawczego stanowią następujące dokumenty: 1 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej art. 48 ust. 1, art. 53 ust. 3, art. 72 ust. 1. Ustawa o Systemie Oświaty z dnia 7 września 1991r. z późniejszymi zmianami. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 sierpnia 2012r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (z późniejszymi zmianami). Statut Szkoły. Konwencja o prawach dziecka. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982r. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005r. (z późniejszymi zmianami). Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982r. (z późniejszymi zmianami). Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia 31 stycznia 2003r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniem. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010r. (z późniejszymi zmianami) w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych. 2 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno – pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. MISJA SZKOŁY Jesteśmy szkołą, która: 1. Rozbudza w uczniach ciekawość świata i chęć do pogłębiania wiedzy; 2. Uczy właściwego zachowania w każdej sytuacji, a w szczególności w sytuacjach konfliktowych i ich rozwiązywania; 3. Wyrabia umiejętności pozwalające sprostać wymaganiom dorosłego życia; 4. Rozwija w uczniach akceptację, tolerancję i szacunek dla drugiego człowieka; 5. Kształci zdolność świadomego wyboru i podejmowania decyzji oraz umiejętność oceny własnego postępowania; 6. Kształci poczucie odpowiedzialności i obowiązkowości, budzi wiarę we własne siły; 7. Zapewnia dobrze zorganizowane i atrakcyjne zajęcia szkolne i pozaszkolne; 8. Wspiera pogląd, że kształcenie jest procesem trwającym przez całe życie; 9. Wspiera rodzinę w wychowaniu dziecka; 10.Umożliwia rozwój szczególnie uzdolnionych uczniów i wspiera ucznia z trudnościami w nauce; 11.Jest bezpieczna, higieniczna i dobrze wyposażona; 12.Rozwija poczucie patriotyzmu i tożsamości kulturowej. 13.Promowanie zdrowego stylu życia. MODEL ABSOLWENTA Uczeń kończący naszą szkołę: 3 Potrafi odnaleźć się w otaczającej go rzeczywistości; Jest przygotowany do nauki na wyższym etapie kształcenia; Umie właściwie oceniać własne zachowanie; Odróżnia dobro od zła; Potrafi współpracować w grupie; Jest samodzielny, obiektywny i asertywny; Umie zastosować zdobytą wiedzę w praktyce; Potrafi przestrzegać obowiązujących norm zachowań; Jest odpowiedzialny za siebie i innych; Kieruje się w życiu cennymi wartościami wpajanymi mu przez szkołę; Jest twórczy i kreatywny; Dba o rozwój umysłowy i duchowy; Dba o własne zdrowie i zdrowie innych; Dba o środowisko naturalne; Potrafi korzystać z różnych źródeł informacji; Jest krytyczny w odbiorze informacji. CELE WYCHOWAWCZE SZKOŁY 1. Wspieranie indywidualnej drogi rozwojowej ucznia w sferze intelektualnej, duchowej, emocjonalnej i fizycznej: Cele rozwoju intelektualnego: poszukiwanie prawdy, poznawanie swoich uzdolnień, poszerzanie swoich zainteresowań, umiejętność przyswajania i samodzielnego zdobywania wiedzy, umiejętność wypowiadania się i przekazywania wiedzy innym, przezwyciężanie własnych słabości i ograniczeń. 4 Cele rozwoju duchowego: poznawanie zasad wiary, rozwijanie takich wartości jak: tolerancja i szacunek dla indywidualności drugiego człowieka, kształtowanie postawy tolerancji wobec kultury i zwyczajów innych osób, wyrabianie właściwego stosunku do wiary i jej miejsca w życiu każdego człowieka, kształtowanie myślenia refleksyjnego, kształtowanie postawy twórczej, poznawanie dorobku kultury ojczystej. Cele rozwoju emocjonalnego: kształtowanie wrażliwości uczuciowej, poznawanie własnej sfery uczuciowej, kształtowanie umiejętności opanowywania ekspresji własnych emocji, umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi. Cele rozwoju fizycznego: kształtowanie postawy dbałości o własne zdrowie, wyrabianie nawyków właściwej higieny, kształtowanie sprawności fizycznej, rozwijanie własnych predyspozycji w zakresie uprawiania różnych dyscyplin sportowych. 2. Kształtowanie u ucznia pozytywnych postaw społecznych. 3. Kształtowanie więzi dziecka z krajem ojczystym oraz poszanowanie dla dziedzictwa narodowego. 4. Rozwijanie indywidualnych cech dziecka poprzez zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa, szacunku i akceptacji. 5 5. Rozwijanie poczucia jedności człowieka z otaczającym światem. 6. Kształtowanie w uczniach postaw odpowiedzialności i umiejętności selektywnego korzystania ze środków przekazu informacji. 7. Kształtowanie umiejętności korzystania w zgodzie z prawem z cudzej własności intelektualnej (umiejętność zachowania praw autorskich). 8. Rozwijanie wśród uczniów umiejętności potrzebnych do realizowania zasad zdrowego i bezpiecznego stylu życia. ZAŁOŻENIA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO 1. Strukturę Zespołu Szkolno – Przedszkolnego w Budzisławiu Kościelnym stanowią: nauczyciele, uczniowie i rodzice. 2. Dziecko wychowywane jest przez rodziców a zadaniem szkoły jest wspieranie ich w tym procesie. 3. Wszyscy pracownicy szkoły są wychowawcami – swoją postawą wychowują uczniów. 4. W przypadku wychowawca pojawiających jako pierwszy się problemów podejmuje wychowawczych, odpowiednie to działania. W przypadku konieczności prosi o wsparcie pedagoga a następnie dyrektora szkoły. 5. Program wychowawczy skierowany jest do uczniów, nauczycieli, rodziców, pracowników administracyjnych i instytucji wspomagających pracę szkoły. 6. Nasza szkoła wychowuje w duchu wartości chrześcijańskich akceptując jednocześnie prawo do innego wyznania. 6 STRUKTURA ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH Dyrektor szkoły - nadzoruje i kontroluje pracę nauczycieli, - kształtuje twórczą atmosferę pracy w szkole, - współpracuje ze wszystkimi organizacjami i podmiotami szkolnymi, - organizuje szkolenia dla nauczycieli i umożliwia im uczestnictwo w różnych kursach doskonalących, - umożliwia uczniom podtrzymywanie tożsamości narodowej i religijnej. Nauczyciele - współpracują z wychowawcą klasy w celu realizacji zadań wychowawczych klasy i szkoły, - reagują na przejawy niedostosowania społecznego u uczniów, - rozpoznają i wspierają rozwój psychofizyczny uczniów, - podnoszą poczucie własnej wartości uczniów i dążą do wypracowania przez nich samokrytycyzmu, - wpajają uczniom normy i wartości służące właściwemu rozwojowi ich osobowości. Wychowawca - tworzy warunki wspomagające rozwój ucznia, proces jego uczenia się oraz przygotowania do życia w rodzinie i w społeczeństwie, - inspiruje i wspomaga działania zespołów uczniów, - podejmuje działania umożliwiające rozwiązywanie konfliktów w zespole uczniów oraz pomiędzy uczniami a innymi członkami społeczności szkolnej, - otacza indywidualną opieką każdego wychowanka, - planuje i organizuje wspólnie z uczniami i ich rodzicami różne formy życia zespołowego, rozwijające jednostki i integrujące zespół uczniowski, 7 - ustala treści i formy zajęć tematycznych na godzinach do dyspozycji wychowawcy, - współdziała z nauczycielami uczącymi w jego klasie (oddziale), uzgadniając z nimi i koordynując działania wychowawcze wobec ogółu uczniów, a także wobec tych, którym potrzebna jest indywidualna opieka (dotyczy to zarówno uczniów szczególnie uzdolnionych jak i z różnymi trudnościami i niepowodzeniami), - utrzymuje kontakt z rodzicami uczniów w celu poznania i ustalenia potrzeb opiekuńczo-wychowawczych dzieci, a także współdziałania z rodzicami, tzn. okazywania im pomocy w ich działaniach wychowawczych wobec dzieci i otrzymywania od nich pomocy w swych działaniach, włączanie ich w sprawy życia klasy i zespołu, - współpracuje z innymi specjalistami świadczącymi kwalifikowaną pomoc w rozpoznawaniu potrzeb i trudności, także zdrowotnych oraz zainteresowań i szczególnych uzdolnień uczniów, - szczególną opieką otacza uczniów zaniedbanych przez rodziców lub ze środowisk zagrożonych moralnie, - planuje i koordynuje udzielanie uczniowi pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Pedagog szkolny - prowadzi badania i działania diagnostyczne uczniów, w tym diagnozuje indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów w celu określenia przyczyn niepowodzeń edukacyjnych oraz wspiera mocne strony ucznia, - diagnozuje sytuację wychowawczą w celu rozwiązywania problemów wychowawczych oraz wspierania rozwoju uczniów, - udziela pomocy psychologiczno – pedagogicznej w formach odpowiednich do rozpoznanych potrzeb, 8 - podejmuje działania z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, - minimalizuje skutki zaburzeń rozwojowych, zapobiega zaburzeniom zachowania oraz inicjuje różne formy pomocy, - inicjuje i prowadzi działania mediacyjne i interwencyjne w sytuacjach kryzysowych, - pomaga rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień uczniów, - wspiera nauczycieli w udzielaniu pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Rodzice - współpracują z nauczycielami w sprawach wychowania i nauczania dzieci, - uczestniczą aktywnie w życiu szkoły (pomoc w organizowaniu różnych imprez okolicznościowych, udział w lekcjach otwartych i wywiadówkach szkolnych itp.), - dbają o właściwą formę spędzania wolnego czasu przez dzieci. Rada Rodziców - reprezentuje ogół rodziców, - podejmuje działania wspierające proces wychowawczy szkoły, - współuczestniczy w tworzeniu dokumentów szkoły, - pozyskuje i gromadzi środki finansowe w celu wspierania działalności szkoły, - w porozumieniu z Radą Pedagogiczną uchwala Program Wychowawczy i Program Profilaktyki. Samorząd Uczniowski - reprezentuje ogół uczniów i każdego ucznia indywidualnie, - współpracuje ze wszystkimi podmiotami szkoły, 9 - uczestniczy w opiniowaniu dokumentów szkoły, - organizuje różne imprezy szkolne i akcje pozaszkolne, - angażuje uczniów do wykonywania prac na rzecz szkoły, klasy i środowiska lokalnego, - dba o dobre imię szkoły, wzbogaca jej tradycje i godnie ją reprezentuje. Pracownicy obsługi szkolnictwa - aktywnie uczestniczą w procesie wychowania, - swoją postawą wskazują na wartości i zasady jakimi uczeń powinien kierować się w życiu. WSPÓŁPRACA WYCHOWAWCZA Z RODZICAMI 1. Nauczyciele są zobowiązani do wspierania rodziców w sferze wychowawczej (pamiętając, że pierwotne i największe prawo wychowawcze w stosunku do swoich dzieci mają rodzice). 2. Działania wychowawcze szkoły i rodziców powinny być spójne. 3. Na początku każdego roku szkolnego wychowawcy są zobowiązani do przedstawienia rodzicom na zebraniu zakresu pracy wychowawczej szkoły. 4. Wychowawcy i pedagog powinni udzielać wsparcia rodzicom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. 5. Wychowawcy mają za zadanie rozpoznać warunki środowiskowe w jakich wzrastają wychowankowie. 6. Rodzice mają prawo do: - wglądu do Programu Wychowawczego, Statutu i wyrażaniu o nich swojej opinii, - podejmowania uchwał (zgodnie z prawem) na zebraniach Rady Rodziców w sprawach wychowawczych, 10 - decyzji w sprawie uczęszczania bądź nieuczęszczania dziecka na zajęcia z religii i wychowania do życia w rodzinie, - udziału w imprezach kulturalnych szkoły. 7. Rodzice i wychowawcy powinni spotykać się w miarę potrzeb, ale nie mniej niż 3 razy w roku szkolnym. 8. Problemy wychowawcze powinny być rozwiązywane w następujący sposób: - wychowawca lub rodzice mogą poinformować o problemie na zebraniu klasowym, - rodzice w doraźnych sprawach, w pierwszej kolejności, problem do wychowawcy, a w sprawach pilnych do pedagoga lub dyrektora szkoły, - wychowawca (a w sytuacjach szczególnych pedagog i dyrektor) przeprowadza z uczniami rozmowę i ponownie kontaktuje się z rodzicami w celu dokładnego wyjaśnienia problemu, - w wyjątkowych przypadkach, gdy rodzice nie reagują na naganne zachowanie swojego dziecka (ignorują obowiązek opiekuńczy), szkoła może skierować wniosek do Sądu Rodzinnego. 9. W sprawach spornych, w których uczestniczy uczeń, przyjmuje się następujący tryb postępowania: uczeń lub jego rodzic (prawny opiekun) zgłasza swoje zastrzeżenia do wychowawcy klasy; wychowawca wspólnie ze stroną skarżącą ustalają możliwe rozstrzygnięcia sporu; wychowawca klasy przedstawia sprawę nauczycielowi lub wychowawcy innej klasy (którego sprawa dotyczy) i wspólnie starają się rozstrzygnąć zaistniały spór; sprawy nie rozstrzygnięte kierowane są do pedagoga szkolnego a następnie do dyrektora zespołu szkolno-przedszkolnego, którego decyzje są ostateczne. ZASADY WSPÓŁPRACY WYCHOWAWCZEJ Z SAMORZĄDEM - Wyrabianie w uczniach samodzielności, aktywności i odpowiedzialności, 11 Utrzymywanie kontaktów z organem samorządu terytorialnego (Urząd Gminy - i Miasta w Kleczewie, Miejsko – Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Kleczewie), Spotkanie z przedstawicielami samorządu terytorialnego - zapraszanie gości - na uroczystości szkolne. Wspólne czuwanie nad bezpieczeństwem uczniów. - TREŚCI WYCHOWAWCZE ZAWARTE W STATUCIE SZKOŁY Szkoła pełni funkcje: kształcącą, wychowawczą, opiekuńczą, kompensacyjną i kulturotwórczą. Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci, szkoła organizuje naukę religii na ich życzenie. Szkoła przygotowuje do rozpoznawania wartości moralnych, takich jak: dobro, prawda, godność i prawa człowieka, wrażliwość na krzywdę i niesprawiedliwość oraz dokonywania prawidłowych wyborów. Szkoła współdziała z rodzicami w kształtowaniu osobowości dziecka w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym i duchowym, wskazuje sposoby negocjacyjnego i kulturalnego rozwiązywania konfliktów oraz problemów. Szkoła wspomaga wychowawczą rolę rodziny, zapewnia każdemu dziecku prawo do kształcenia, wychowania i opieki odpowiednio do wieku i osiągniętego rozwoju. Szkoła stwarza warunki do współdziałania w zespole i budowania więzi międzyludzkich, a także poznania zasad życia społecznego. Szkoła kształtuje potrzebę i umiejętność dbania o własne zdrowie, ciało, sprawność fizyczną, wyrabiania czujności wobec zagrożeń dla zdrowia i życia. 12 TREŚCI WYCHOWAWCZE WYNIKAJĄCE Z PRZEDMIOTÓW NAUCZANIA I etap edukacji – klasy I – III 1. Przygotowanie do życia we współczesnym świecie: obrazy z życia dzieci w innych krajach; korzystanie z różnych źródeł informacji i technologii informacji 2. Umiejętność życia w społeczeństwie: dziecko jako uczeń, kolega, przyjaciel; umiejętność słuchania wypowiedzi innych; poznanie różnych środków komunikacji interpersonalnej; 3. Umiejętność życia w rodzinie: dziecko jako członek rodziny - dom rodzinny; wspólne świętowanie; spędzanie wolnego czasu. 4. Wychowanie prozdrowotne: poznanie własnego ciała; dbanie o zdrowie, higienę własną i otoczenia; żywność i żywienie. 5. Wychowanie patriotyczne: Ojczyzna, jej symbole i święta narodowe; święta narodowe, religijne związane z nimi symbole i tradycje; 6. Wartości moralne i estetyczne: podobieństwa i różnice między ludźmi, zrozumienie i tolerancja; różnorodność dóbr kultury. 7. Zagrożenia i patologia: Bezpieczeństwo na drodze, w czasie zabaw i w życiu codziennym; 13 rozpoznawanie sygnałów alarmowych ostrzegających o niebezpieczeństwie. II etap edukacji – klasy IV – VI 1. Przygotowanie do życia we współczesnym świecie: Wolność osobista a przewidywanie konsekwencji właściwych zachowań; Wzorce osobowe; Mój krąg cywilizacyjno- kulturowy; Polska w Europie; Nauka języków obcych. 2. Umiejętność życia w społeczeństwie: Kim jestem, co lubię, co potrafię, co jest dla mnie ważne; Godność moja i innych; Ja i inni, moja postawa wobec innych; Koleżeństwo, przyjaźń, miłość; Prawa moje i innych; Różnorodne sposoby komunikowania się; Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie; Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania; Radzenie sobie w sytuacjach trudnych. 3. Umiejętność życia w rodzinie: Mój dom, rodzina i sąsiedzi; Podstawowe zasady i reguły obowiązujące w relacjach międzyludzkich; Przekazywanie wartości i tradycji w rodzinie, wspólne świętowanie, spędzanie wolnego czasu. 4. Wychowanie prozdrowotne: 14 urozmaicanie i regularność posiłków; higiena ciała, odzieży, miejsca pracy i wypoczynku; zabawy ruchowe i rekreacja; rozpoznawanie własnych mocnych i słabych stron; substancje szkodliwe dla organizmów żywych; propozycje spędzania wolnego czasu z wykorzystaniem gier, zabaw, form turystycznych i sportowych. 5. Wychowanie patriotyczne: Co to jest społeczeństwo? Prawa i obowiązki obywatelskie; Postawy prospołeczne i aspołeczne; Polska - moja Ojczyzna; Symbole i święta narodowe, religijne i państwowe; Różnorodność muzyki ojczystej; Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje; Samorząd terytorialny; Patriotyzm. 6. Wartości moralne i estetyczne: Prawda, dobro, piękno i sprawiedliwość w otaczającym świecie; Problemy i potrzeby kolegów niepełnosprawnych; Odpowiedzialność za własny rozwój; Wartości i normy życia społecznego; Kultura społeczna i polityczna. 7. Zagrożenia i patologia: Poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych oraz nabycie umiejętności radzenia sobie z nimi; Odróżnianie fikcji od rzeczywistości; Ochrona przed zagrożeniami; 15 Przyczyny i skutki używania środków psychoaktywnych. PROCEDURY POSTĘPOWANIA NAUCZYCIELI I METODY WSPÓŁPRACY SZKOŁY Z POLICJĄ W SYTUACJACH ZAGROŻENIA DZIECI I MŁODZIEŻY PRZESTĘPCZOŚCIĄ I DEMORALIZACJĄ Do podejmowania działań interwencyjnych przez szkołę w sytuacjach kryzysowych zobowiązuje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 stycznia 2003 roku w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami. I. Procedury postępowania pedagoga szkolnego lub innego nauczyciela w sytuacji ujawnienia ucznia zagrożonego demoralizacją: Uczeń, który nie ukończył 18 lat, używa alkoholu lub innych środków w celu wprowadzania się w stan odurzenia, uprawia nierząd, bądź przejawia inne zachowania świadczące o demoralizacji, pedagog szkolny lub inny nauczyciel powinien podjąć następujące czynności: 1. Poinformować o zaistniałym fakcie dyrektora szkoły. 2. Pedagog wzywa do szkoły rodziców, prawnych opiekunów ucznia i informuje ich o problemach wynikających z zachowania ucznia. 16 3. W obecności ucznia i rodziców, pedagog przeprowadza rozmowę wychowawczą, zobowiązuje ucznia do poprawnego zachowania, a rodziców do szczególnego nadzoru nad dzieckiem. 4. W przypadku braku zainteresowania ze strony rodziców do współpracy ze szkołą na rzecz dziecka i brakiem poprawy w zachowaniu ucznia, szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny lub policję. 5. Wyciągnąć konsekwencje w stosunku do ucznia, przewidziane w statucie szkoły. II. Procedury postępowania dyrektora, pedagoga szkolnego lub innego nauczyciela w przypadku sprawcy czynu karalnego lub przestępstwa: 1. Przyjąć do wiadomości informację o przestępstwie (wykroczeniu), zapewnić dyskrecję przekazującemu informację poprzez wysłuchanie go bez świadków. 2. Zapewnić, w miarę potrzeby, niezbędną pomoc lekarską pokrzywdzonym. 3. Poinformować rodziców ucznia – sprawcy. 4. Jeśli nie ma wątpliwości, co do faktu zaistnienia zdarzenia i gdy sprawa jest poważna, o ile to jest konieczne i możliwe, zatrzymać do czasu przybycia policji ofiarę przestępstwa i jego sprawcę. 5. W przypadku odnalezienia rzeczy pochodzących z przestępstwa lub służących do popełnienia przestępstwa należy je zabezpieczyć. 6. Odnotować dane personalne uczestników i ewentualnych świadków zdarzenia. 7. Powiadomić o zdarzeniu policję (jeśli sprawa jest poważna). 8. Wyciągnąć konsekwencje w stosunku do ucznia, przewidziane w statucie szkoły. III. Procedury postępowania dyrektora, pedagoga szkolnego lub innego nauczyciela w przypadku ucznia, który stał się ofiarą czynu karalnego: 17 1. Zapewnić w miarę potrzeby, niezbędną pomoc przedmedyczną bądź pomoc lekarską pokrzywdzonemu. 2. Przyjąć do wiadomości informację o przestępstwie (wykroczeniu), zapewnić dyskrecję przekazującemu informację poprzez wysłuchanie go bez świadków. 3. Sprawdzić w dostępny sposób wiarygodność informacji. 4. Powiadomić rodziców lub opiekunów dziecka pokrzywdzonego, zrelacjonować im zdarzenie i uzgodnić z nimi czy będą chcieli zgłosić sprawę policji. 5. W przypadku odmowy złożenia wniosków o ściganie sprawców przez rodziców należy poinformować, jakie środki podejmie szkoła w stosunku do sprawców zdarzenia (środki przewidziane w Statucie Szkolnym, wystąpienie do sądu rodzinnego lub policji). IV. Procedury postępowania w przypadku ujawnienia na terenie szkoły ucznia będącego pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego: 1. Odizolować ucznia od reszty klasy, pamiętając, aby nie zostawić go samego. 2. W przypadku, gdy swoim zachowaniem i stanem zdrowia stwarza zagrożenie dla swego życia lub zdrowia innych osób należy wezwać lekarza w celu stwierdzenia stanu trzeźwości i udzielenia pomocy medycznej. 3. Powiadomić rodziców i zobligować ich do odebrania dziecka ze szkoły. 4. Zawiadomić policję w przypadku niemożności kontaktu z rodzicami lub ze względu na stan zdrowia ucznia. 5. Ustalić źródło pochodzenia alkoholu lub środka odurzającego. 6. Ustalić świadków mających związek ze zdarzeniem. 7. Powiadomić policję w przypadku, gdy stan zdrowia, zachowanie nieletniego i zaistniała sytuacja dają powody do interwencji policji. 18 8. Wyciągnąć konsekwencje w stosunku do ucznia, przewidziane w statucie szkoły. V. Procedury postępowania w przypadku, gdy nauczyciel znajdzie na terenie szkoły substancję przypominającą wyglądem narkotyk lub inną substancję chemiczną mogącą powodować podrażnienie skóry lub dróg oddechowych: 1. Zachowując środki bezpieczeństwa zabezpieczyć substancję przed dostępem do niej osób niepowołanych oraz ewentualnym jej zniszczeniem do czasu przyjazdu policji. 2. Pedagog powinien podjąć próbę ustalenia (na miarę swoich możliwości) do kogo znaleziona substancja należy. 3. Zawiadomić policję. 4. Po przyjeździe policji niezwłocznie przekazać substancję i informacje dotyczące szczegółów zdarzenia. 5. W sytuacjach szczególnych ogłosić ewakuację z budynku szkolnego. VI. Procedury postępowania w przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że uczeń posiada przy sobie substancję przypominającą narkotyk: 1. Nauczyciel w obecności pedagoga lub dyrektora ma prawo żądać, aby uczeń pokazał zawartość torby szkolnej oraz kieszeni. 2. O swoich spostrzeżeniach należy powiadomić dyrektora szkoły oraz rodziców lub opiekunów ucznia i wezwać ich do natychmiastowego stawiennictwa. 3. Ustalić, w jaki sposób i od kogo uczeń nabył tę substancję. 4. W przypadku, gdy uczeń odmawia pokazania zawartości teczki, należy zawiadomić policję. 5. Wyciągnąć konsekwencje w stosunku do ucznia, przewidziane w statucie szkoły. 19 VII. Procedury postępowania nauczycieli, pedagoga szkolnego i dyrektora w sytuacji braku współpracy rodziców/opiekunów ze szkołą: 1. Wychowawca informuje o sytuacji pedagoga szkolnego i dyrektora. 2. Dyrektor wystosowuje pismo do rodziców/opiekunów. 3. Wychowawca, pedagog lub dyrektor informują o zaistniałym problemie nauczycieli uczących w danym oddziale klasowym. 4. Dyrektor wystosowuje do sądu rodzinnego pismo z prośbą o wgląd w sytuację rodzinną ucznia oraz przekazuje informację do właściwego ośrodka pomocy społecznej, organu prowadzącego i organu nadzoru pedagogicznego. 5. Szkoła nawiązuje współpracę z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną i Ośrodkiem Wsparcia i Interwencji Kryzysowej. VIII. Procedury postępowania nauczycieli, pedagoga szkolnego i dyrektora w sytuacji, kiedy uczeń odmawia powrotu do domu: 1. Nauczyciel informuje o zaistniałym fakcie wychowawcę lub pedagoga i dyrektora szkoły. 2. Dyrektor wzywa do szkoły policję. 3. Wychowawca, pedagog lub inny nauczyciel towarzyszą uczniowi i zapewniają mu wsparcie emocjonalne. 4. Dyrektor powiadamia odpowiedni ośrodek pomocy społecznej. 5. Jeżeli sytuacja nie miała miejsca jednorazowo, dyrektor zawiadamia pisemnie sąd rodzinny. IX. Procedury postępowania nauczycieli i dyrektora szkoły w przypadku braku informacji lub niejasnej sytuacji formalno – prawnej ucznia – pobyt rodziców za granicą: 1. Wychowawca podejmuje próbę nawiązania kontaktu z rodzicami/ opiekunami ucznia. 20 2. Wychowawca informuje o zaistniałej sytuacji pedagoga i dyrektora szkoły. 3. Dyrektor szkoły wystosowuje pismo do rodziców. 4. Dyrektor szkoły powiadamia policję. 5. Dyrektor szkoły powiadamia ośrodek pomocy społecznej i organ prowadzący. X. Procedury postępowania nauczycieli w przypadku pojawiających się gróźb, sygnałów i zachowań samobójczych ucznia: 1. Nauczyciel informuje wychowawcę, pedagoga i dyrektora szkoły. 2. Wychowawca wzywa do szkoły rodziców, informuje w obecności pedagoga lub dyrektora o pojawiających się sygnałach i sporządza notatkę służbową. 3. W przypadku braku zainteresowania rodziców pojawiającym się problemem, dyrektor powiadamia policję. 4. Jeżeli dziecko nie jest obecne w szkole, wychowawca, pedagog lub dyrektor kontaktuje się z rodzicami. W przypadku braku kontaktu z rodzicem, dyrektor wzywa policję i w oczekiwaniu na funkcjonariusza wspólnie z wychowawca i pedagogiem zasięga informacji o uczniu u osób mogących mieć wiedzę o okolicznościach sprawy. 5. Dyrektor informuje organ prowadzący i organ nadzoru pedagogicznego. 6. Szkoła nawiązuje współpracę z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną i Ośrodkiem Wsparcia i Interwencji Kryzysowej. XI. Procedury postępowania nauczycieli w przypadku pojawienia się sygnałów związanych z wykorzystywaniem seksualnym ucznia: 1. Nauczyciel powiadamia wychowawcę, pedagoga lub dyrektora szkoły. 2. Wychowawca wzywa do szkoły rodziców, informuje w obecności pedagoga lub dyrektora o pojawiających się sygnałach i sporządza notatkę służbową. 3. Wychowawca, pedagog lub inny nauczyciel zapewniają uczniowi wsparcie emocjonalne. 21 4. Dyrektor powiadamia policję, ośrodek pomocy społecznej, organ prowadzący, organ nadzoru pedagogicznego. XII. Procedury postępowania dyrektora i nauczycieli z dzieckiem przewlekle chorym w szkole: W przypadku, gdy w szkole jest uczeń przewlekle chory, dyrektor i nauczyciele powinni: 1. Pozyskać od rodziców/prawnych opiekunów ucznia szczegółowe informacje na temat jego choroby oraz wynikających z niej ograniczeń w funkcjonowaniu. 2. Dyrektor powinien zorganizować szkolenie kadry pedagogicznej i pozostałych pracowników szkoły w zakresie postępowania z chorym uczniem na co dzień oraz w sytuacjach zaostrzenia objawów lub ataku choroby. 3. W porozumieniu z rodzicami, pielęgniarką i lekarzem opracować procedury postępowania w stosunku do chorego ucznia. 4. Dostosować formy pracy dydaktycznej, dobór treści i metod oraz organizację nauczania do możliwości psychofizycznych danego ucznia (jeśli jest taka konieczność), a także objąć go różnymi formami pomocy psychologiczno – pedagogicznej. 5. W przypadku nasilenia choroby u ucznia podczas pobytu w szkole dyrektor lub nauczyciele niezwłocznie informują o zaistniałej sytuacji rodziców lub prawnych opiekunów. XIII. Procedura współpracy z rodzicami oraz sposoby postępowania w sytuacjach kryzysowych I. Procedura została stworzona w celu: 22 1. Sprecyzowania systemu kontaktów nauczycieli z rodzicami/ prawnymi opiekunami uczniów; 2. Usprawnienia współpracy między szkołą i rodzicami; 3. Ujednolicenia sposobu współdziałania nauczycieli i rodziców we wszystkich klasach; 4. Ułatwienia monitorowania ustalonych zasad współpracy; 5. Ustalenia zasad w sytuacjach kryzysowych. II. Zasady współpracy. 1. Współdziałanie nauczycieli i rodziców/prawnych opiekunów ma prowadzić do stworzenia możliwie najlepszych warunków wszechstronnego rozwoju dziecka. 2. Współpraca jest prowadzona na zasadzie wzajemnego szacunku i rozumienia racji obu stron, co oznacza, że: a) szkoła wspomaga rodziców w wychowaniu, nie naruszając akceptują szkolny wyznawanych przez nich wartości; b) rodzice współtworzą, znają i system wychowawczy. 3. Nauczyciele i rodzice wymieniają się informacjami o potrzebach oraz intelektualnych i fizycznych możliwościach dziecka. 4. Wszystkie informacje przekazywane są rzeczowo, szczerze i życzliwie. 5. Ewentualne konflikty między nauczycielami i rodzicami rozwiązywane są w atmosferze wzajemnego zrozumienia. 6. Współpracujące strony przestrzegają przyjętych zasad. III. Osobami uprawnionymi do współpracy z rodzicami są pracownicy pedagogiczni szkoły: dyrektor i jego zastępcy, nauczyciele szkoły i przedszkola, pedagog, logopeda, psycholog. 23 IV. Sposoby komunikowania się pracowników szkoły z rodzicami/prawnymi opiekunami: a) spotkanie; b) rozmowa telefoniczna (w sytuacji pilnej lub przypadku losowym); c) notatka w dzienniczku lub zeszycie ucznia; d) list wysłany za pośrednictwem sekretariatu szkoły; e) zawiadomienie na tablicy informacyjnej w szkole; f) wiadomość na stronie internetowej szkoły. V. Spotkania. 1. Spotkania rodziców/prawnych opiekunów z nauczycielami odbywają się w formie: a) zebrań klasowych; b) dni otwartych; c) konsultacji indywidualnych; d) uroczystości szkolnych i klasowych; e) innej, jeśli wynika to z planu pracy szkoły lub innej dokumentacji ustalonej przez szkołę. 2. Harmonogram, w którym zostały ujęte terminy zebrań klasowych i dni otwartych, zostaje przedstawiony rodzicom na pierwszym spotkaniu, we wrześniu każdego roku szkolnego. 3. Terminy konsultacji indywidualnych podane zostają do wiadomości rodziców po ustaleniu harmonogramu tych spotkań. 4. W uzasadnionych losowo przypadkach rodzice mogą spotkać się z wychowawcą lub nauczycielem przedmiotu w innym, wspólnie ustalonym terminie. 5. Rodzice nie otrzymają żadnych informacji o dziecku podczas zajęć prowadzonych przez nauczyciela, jak również w czasie pełnienia przez niego dyżuru na korytarzu, na boisku, w stołówce szkolnej. 24 6. Miejscem kontaktów rodziców i nauczycieli jest szkoła. Wyjątkowo, w przypadkach losowych, spotkanie może się też odbyć w domu ucznia. 7. Miejscem spotkań nauczycieli i rodziców na terenie szkoły są przede wszystkim sale lekcyjne i gabinety (dyrektora, pedagoga). Rozmowa prowadzona w pokoju nauczycielskim nie może być słyszana przez inne osoby. Wykluczone jest przekazywanie informacji o uczniu na korytarzu, poza sytuacjami wymagającymi natychmiastowego rozwiązania. 8. Nauczyciele nie udzielają informacji o uczniu poza budynkiem szkoły (np. na ulicy), a telefonicznie – tylko w przypadkach szczególnych i losowych. 9. O terminie spotkania wynikającego z harmonogramu wychowawca przypomina uczniom i rodzicom co najmniej trzy dni wcześniej, podając dzień, godzinę i miejsce spotkania. Uczniowie wpisują komunikat do dzienniczka lub specjalnego zeszytu. Rodzice potwierdzają przyjęcie informacji do wiadomości przez podpisanie notatki. 10.Zaproszenie na uroczystość szkolną/klasową lub na nieplanowane spotkanie zostaje przekazane rodzicom co najmniej tydzień wcześniej, w takiej samej formie albo za pomocą specjalnego listu. 11.W uzasadnionych okolicznościach szkoła wzywa rodziców poza ustalonymi terminami. Jeżeli sytuacja jest pilna, kontakt może mieć formę telefoniczną; w innym przypadku wezwanie ma formę pisemną (notatka w dzienniczku lub zeszycie ucznia, pismo wysłane przez sekretariat szkoły). 12.Obecność rodzica/opiekuna prawnego na zebraniach klasowych jest obowiązkowa. W razie braku możliwości przyjścia rodzic może upoważnić inną pełnoletnią osobę do reprezentowania go na spotkaniu. Upoważnienie musi mieć formę pisemną i być opatrzone datą. 13.Rodzic nieobecny na zebraniu jest zobowiązany do skontaktowania się z nauczycielem w ciągu najbliższych dwóch tygodni. Jeżeli nie wywiąże się z tego obowiązku, może zostać listownie wezwany do stawienia się w szkole. 25 14.Podczas obowiązkowych zebrań wychowawca a) zapoznaje rodziców z dokumentacją szkoły, przedstawiając: fragmenty Statutu ZSP, odnoszące się bezpośrednio do praw i obowiązków uczniów oraz ich opiekunów; program wychowawczy; program profilaktyki ; zasady oceniania wewnątrzszkolnego; wewnątrzszkolne zasady oceniania zachowania; b) informuje rodziców o funkcjonowaniu szkoły; c) konsultuje z rodzicami plan pracy klasy w bieżącym roku szkolnym; d) ustala tematykę zebrań; e) informuje rodziców o postępach dzieci w nauce i zachowaniu; f) pisemnie uprzedza o półrocznym/końcoworocznym ucznia oceną niedostateczną z przedmiotu zagrożeniu lub oceną nieodpowiednią/naganną zachowania na miesiąc przed klasyfikacją; g) omawia bieżące kwestie wychowawcze i dydaktyczne; h) przeprowadza pedagogizację rodziców (według potrzeb każdego zespołu); i) zachęca rodziców do aktywnego udziału w życiu szkoły i klasy; j) w klasie VI zapoznaje rodziców z zasadami przeprowadzania sprawdzianu zewnętrznego, sprawdzanymi umiejętnościami, zasadami oceniania. 15.Podczas spotkań z rodzicami wychowawcy i inni nauczyciele: a) podkreślają sukcesy zespołu klasowego b) szczerze przedstawiają problemy klasy, ale mówią o nich bez podawania nazwisk uczniów; c) zachowują dyskrecję podczas przekazywania informacji o postępach w nauce i zachowaniu dziecka, omawiając je podczas indywidualnej rozmowy z osobą zainteresowaną, bez obecności osób trzecich; 26 d) wskazują rodzicom treści niezbędne do uzupełnienia ewentualnych braków; e) starają się proponować konkretne sposoby rozwiązania problemu lub skierować specjalistów, którzy udzielą fachowych porad. 16.Spotkania z rodzicami zostają udokumentowane notatką w dzienniku pedagoga/logopedy oraz notatką lub protokołem ze spotkania z rodzicami przechowywanym w teczce wychowawcy klasowego. VI. Procedura kontaktów między rodzicami a szkołą. 1. Uwagi i wnioski dotyczące pracy szkoły, ocen, zachowania uczniów, propozycji zmian itd. rodzice kierują najpierw do wychowawcy klasy, nauczyciela przedmiotu lub pedagoga szkolnego. 2. Jeśli problem nie został rozwiązany przez nauczyciela, rodzice przedstawiają go dyrektorowi szkoły lub jego zastępcy. 3. Dyrektor nie przyjmuje uwag i wniosków rodziców, jeżeli nie poinformowali oni wcześniej żadnej z osób wspomnianych w punkcie 1. Zastrzeżenie to nie obowiązuje, jeśli rodzic nie ma możliwości skontaktowania się z wychowawcą, nauczycielem lub pedagogiem oraz w szczególnie drastycznych sytuacjach. 4. W wyjątkowych przypadkach rodzice kierują uwagi i wnioski bezpośrednio do organu nadzorującego szkołę. VII. Nieobecności i zwolnienia uczniów. 1. Wszystkie nieobecności uczniów rodzice usprawiedliwiają pisemnie w ciągu tygodnia od powrotu ucznia do szkoły. 2. Usprawiedliwienie musi określać powód i czas nieobecności dziecka, być opatrzone datą i podpisem opiekuna lub pieczątką i podpisem lekarza. 3. Wychowawca ma prawo nie usprawiedliwić nieobecności ucznia, jeśli uzna wyjaśnienia za niekompletne. 4. Godziny, które nie zostały usprawiedliwione w wyznaczonym czasie, zostają uznane za nieusprawiedliwione (bez możliwości zmiany statusu). 27 5. Zwolnienie ucznia z zajęć jest możliwe: a) na pisemną prośbę rodzica, przedstawioną najpóźniej w dniu zwolnienia. Musi ona zawierać przyczynę i czas zwolnienia, być opatrzone datą i podpisem opiekuna; b) na prośbę organizacji pozaszkolnej, np. klubu sportowego. Takie zwolnienie musi być podpisane również przez rodzica. 6. Rozmowa telefoniczna lub wiadomość przesłana drogą elektroniczną nie jest podstawą do zwolnienia ucznia z zajęć. 7. Prośbę o zwolnienie ucznia podpisuje wychowawca klasy , następnie rodzic udaje się do sekretariatu celem wpisu do odpowiedniego zeszytu zwolnień uczniów, co zatwierdza podpisem dyrektor lub wicedyrektor – dopiero potem uczeń może opuścić szkołę. 8. W razie nieobecności wychowawcy prośbę podpisuje nauczyciel przedmiotu, z lekcji którego uczeń jest zwalniany lub pedagog. W razie nieobecności dyrektora szkoły i jego zastępcy – osoba, którą wyznaczył dyrektor. 9. W nagłych i szczególnych przypadkach (np. choroby) rodzic może osobiście odebrać dziecko ze szkoły, w sekretariacie pisemnie poświadczając fakt zabrania ucznia. 10.W imieniu rodziców może również zwolnić ucznia osoba ustanowiona faktycznym opiekunem dziecka na czas nieobecności rodzica. Upoważnienie musi mieć formę pisemną, być opatrzone podpisem prawnego opiekuna i datą. 11.Każde wyjście ucznia ze szkoły bez spełnienia powyższych warunków będzie uważane za ucieczkę. VIII. Za aktywną współpracę rodzice i nauczyciele mogą zostać nagrodzeni listami gratulacyjnymi, wręczanymi przez dyrektora szkoły na apelu kończącym rok szkolny. IX. Osobą odpowiedzialną za monitorowanie jest pedagog i wicedyrektor. 28 X. Ewentualne zmiany w dokumencie wprowadza się po dokonaniu ewaluacji, na posiedzeniu Rady Pedagogicznej, po konsultacji z Radą Rodziców. Procedury zachowania w sytuacjach szczególnych i kryzysowych I. Zasady przebywania na terenie szkoły osób nie będących pracownikami Szkoły oraz jej uczniami czy rodzicami przyprowadzającymi dzieci do przedszkola. 1. Osoby nie będące pracownikowi szkoły, jej uczniami ani rodzicami przyprowadzającymi dzieci do przedszkola, które wchodzą na teren Zespołu Szkolno - Przedszkolnego winny być poproszone przez pracownika dozorującego /woźnego/ lub innego pracownika czy nauczyciela, który spotka osobę „obcą” na terenie szkolnym, o podanie celu wizyty w szkole czy przedszkolu i w sprawach dotyczących spraw szkolnych należy skierować taką osobę do sekretariatu. W przypadku odmowy podania tego celu należy niezwłocznie powiadomić Dyrektora Szkoły, zastępców dyrektora lub osobę zastępującą. 2. W przypadku gdy osoba nie będąca pracownikiem szkoły lub jej uczniem zachowuje się agresywnie, nieprzyzwoicie, w sposób zagrażający bezpieczeństwu innych osób lub dopuszcza się niszczenia mienia należy o takim przypadku niezwłocznie powiadomić Dyrektora szkoły, jego zastępców lub osobę zastępującą Dyrektora, a w razie ich nieobecności najbliższy Komisariat Policji (numer telefonu do komisariatu Policji w Kleczewie 2472680 lub 997 lub 112) W sytuacji szczególnej bez powiadamiania dyrekcji należy dzwonić bezpośrednio pod wskazane wyżej numery. 3. Na terenie zespołu obowiązuje bezwzględny zakaz handlu i dystrybucji. 29 4. Zobowiązuję wszystkich nauczycieli i innych pracowników ZSP do natychmiastowego reagowania w jakimkolwiek przypadku zagrażającym bezpieczeństwu dzieci na terenie szkoły i placu przed szkołą; II. W sytuacjach szczególnych obowiązywać będą doraźne zasady przebywania na terenie szkoły osób nie będących pracownikami Szkoły oraz jej uczniami do czasu ustalenia sposobu dalszego postępowania z Radą Pedagogiczną i Radą Rodziców Zespołu Szkolno Przedszkolnego w Budzisławiu Kościelnym. 1/ Na terenie ZSP funkcjonować wtedy będzie tylko jedno wejście główne. Wszystkie pozostałe wejścia zostają zamknięte. Klucze do zamkniętych drzwi znajdować się będą w dyżurce lub w sekretariacie. 2/ W czasie przerw w zajęciach lekcyjnych nauczyciele dyżurujący i opiekunowie dzieci zobowiązani są kierować dzieci do wyjścia głównego, zapewniając im opiekę przy wchodzeniu i wychodzeniu z budynku Szkoły; 3/ Zobowiązuję wszystkich nauczycieli i innych pracowników Szkoły do natychmiastowego reagowania w jakimkolwiek przypadku zagrażającym bezpieczeństwu dzieci na terenie szkoły i placu przed szkołą; 4/ Osoby nie będące pracownikowi szkoły i jej uczniami, które wchodzą na teren Szkoły winny być poproszone przez pracownika dozorującego o podanie celu wizyty w szkole. W przypadku odmowy podania tego celu należy niezwłocznie powiadomić Dyrektora Szkoły, zastępców dyrektora lub osobę zastępującą. 5/ W przypadku gdy osoba nie będąca pracownikiem szkoły lub jej uczniem zachowuje się agresywnie, nieprzyzwoicie, w sposób zagrażający bezpieczeństwu innych osób lub dopuszcza się niszczenia mienia należy o takim przypadku niezwłocznie powiadomić Dyrektora szkoły, jego 30 zastępców lub osobę zastępującą Dyrektora, a w razie ich nieobecności najbliższy Komisariat Policji (numer telefonu do komisariatu Policji w Kleczewie 2472680 lub 997 lub 112) W sytuacji szczególnej bez powiadamiania dyrekcji należy dzwonić pod wskazane wyżej numery. III. Zasady postępowania w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia dziecka 1. W sytuacji wystąpienia zagrożenie zdrowia lub życia dziecka należy niezwłocznie wezwać karetkę pogotowia, powiadomić dyrekcję i rodziców. Lekarz przejmuje odpowiedzialność za życie i zdrowie dziecka. 2. W oczekiwaniu na przyjazd karetki pogotowia lub lekarza rodzinnego udzielić pierwszej pomocy. 3. Jeżeli rodzic nie zjawia się, z dzieckiem do szpitala jedzie wyznaczony nauczyciel i czeka do momentu pojawienia się rodzica. Dziecka nie można zostawić samego. 31