doc1 Plan dydaktyczny
download 
Reklamacja Transkrypt
1 Plan dydaktyczny
4 Plan dydaktyczny 1 Plan dydaktyczny Prezentowany plan dydaktyczny zosta∏ opracowany zgodnie z za∏o˝eniami MENiS dotyczàcymi nauczania przedmiotu przyroda. Jest on skorelowany z programem nauczania autorstwa Marii i Micha∏a Augustyniak „Przyroda. Program nauczania przedmiotu blokowego w klasach IV–VI szko∏y podstawowej” (numer dopuszczenia MEN: DKW-4014-49/99) i dostosowany do podr´cznika „Mój Êwiat 6”. TreÊci zawarte w podr´czniku dotyczà przyrody Êwiata i ∏àczà wiadomoÊci z zakresu czterech nauk przyrodniczych: biologii, geografii, chemii i fizyki. Sugerowany rozk∏ad tematów lekcji zak∏ada mo˝liwoÊç nauczania przyrody w wymiarze trzech godzin tygodniowo. Podany plan nale˝y odpowiednio dostosowaç do przydzia∏u godzin. W przypadku wi´kszego przydzia∏u nauczyciel mo˝e wykorzystaç propozycje dodatkowych lekcji, gier i zabaw edukacyjnych zawartych w podr´czniku „Mój Êwiat 6”. Plan dydaktyczny jest propozycjà rozk∏adu tematów lekcji. Mo˝e byç modyfikowany w zale˝noÊci od poziomu uczniów i przydzia∏u godzin. Kategorie celów nauczania Kategorie celów nauczania wià˝à si´ z okreÊlonymi umiej´tnoÊciami, które uczeƒ powinien opanowaç. Umiej´tnoÊci te sà wyra˝one przez odpowiednie czasowniki operacyjne, przedstawione w poni˝szej tabeli. Kategoria celu OkreÊlenia wieloznaczne Czasowniki operacyjne A wiedzieç nazwaç, zdefiniowaç, wymieniç, zidentyfikowaç, rozpoznaç, wyliczyç... B rozumieç streÊciç, wyjaÊniç, zilustrowaç, rozró˝niç... C stosowaç wiadomoÊci rozwiàzaç, skonstruowaç, zastosowaç, porównaç, sklasyfikowaç, narysowaç, scharakteryzowaç... D rozwiàzywaç problemy dowieÊç, przewidzieç, zanalizowaç, wykryç, oceniç, zaproponowaç, zaplanowaç... Oznaczenia W zamieszczonym planie dydaktycznym zastosowano oznaczenia kategorii celów nauczania na podstawie taksonomii „ABC” (wed∏ug B. Niemierki): A – zapami´tanie wiadomoÊci, B – zrozumienie wiadomoÊci, C – stosowanie wiadomoÊci w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomoÊci w sytuacjach problemowych. Uwzgl´dniono w nim równie˝ odpowiednie oznaczenia Êcie˝ek edukacyjnych: R – regionalna, E – ekologiczna, Z – prozdrowotna, M – czytelnicza i medialna, PO – patriotyczna i obywatelska. • definiuje poj´cia: cia∏o niebieskie, planeta, gwiazda (A) • opisuje na podstawie ilustracji budow´ wszechÊwiata, pos∏ugujàc si´ terminologià geograficznà (C) • charakteryzuje czynniki warunkujàce ˝ycie na Ziemi (energia ze S∏oƒca, woda, atmosfera, grawitacja) (C) • wymienia elementy budowy wn´trza Ziemi (A) • wyjaÊnia ró˝nice mi´dzy kszta∏tem globusa a rzeczywistym kszta∏tem Ziemi (B) wszechÊwiat; cia∏a niebieskie: gwiazdy i planety (M); Ziemia – planeta, na której mo˝e istnieç ˝ycie (E); budowa wn´trza Ziemi; kszta∏t i wymiary kuli ziemskiej (M) teoria powstawania wszechÊwiata; Uk∏ad S∏oneczny i jego budowa; planety Uk∏adu S∏onecznego; komety i meteory (M); teoria heliocentryczna i geocentryczna; Droga Mleczna i inne galaktyki; gwiazdozbiory (M); badania kosmosu i podró˝e kosmiczne (E, Z); sztuczne satelity Ziemi i sposoby ich wykorzystania (M) 2. Planeta Ziemia 3./4. Ziemia we wszechÊwiecie • wyjaÊnia, jak powsta∏ wszechÊwiat (B) • potrafi wyjaÊniç, jak jest zbudowany Uk∏ad S∏oneczny (B) • wymienia planety Uk∏adu S∏onecznego (A) • potrafi wymieniç charakterystyczne cechy budowy wybranej planety Uk∏adu S∏onecznego (A) • rozpoznaje na podstawie opisu lub ilustracji komety, meteory i meteoryty (A) • wyjaÊnia ró˝nic´ mi´dzy uk∏adem geocentrycznym a heliocentrycznym (B) • definiuje poj´cie galaktyka (A) • wyjaÊnia zale˝noÊç mi´dzy Drogà Mlecznà a Uk∏adem S∏onecznym (B) • potrafi wyjaÊniç, czym sà gwiazdozbiory i podaç ich przyk∏ady (B) • podaje przyk∏ady urzàdzeƒ i sposobów badania kosmosu (A) • wymienia zastosowania sztucznych satelitów Ziemi (A) • sporzàdza na podstawie dost´pnych êróde∏ informacji sprawozdanie z wybranej wyprawy w kosmos (D) • wymienia dziedziny zainteresowaƒ przyrodników (A) • podaje przyk∏ady wykorzystania odkryç przyrodniczych (C) • potrafi dowieÊç wp∏ywu rozwoju nauki na popraw´ ˝ycia ludzi (D) • wymienia zastosowania urzàdzeƒ, które umo˝liwiajà badanie przyrody (komputery, mikroskopy, teleskopy) (A) • wymienia nazwiska trzech uczonych i opisuje ich wk∏ad w odkrywanie przyrody (A) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: wk∏ad nauk przyrodniczych w rozwój cywilizacji; poznanie zjawisk zachodzàcych w kosmosie; poprawa warunków ˝ycia ludzi zwiàzana z rozwojem Êrodków transportu, wynalezieniem szczepionek i antybiotyków (Z, E); urzàdzenia umo˝liwiajàce badanie przyrody; sylwetki wybitnych uczonych, których odkrycia wzbogaci∏y wiedz´ przyrodniczà (Arystoteles, Kopernik, Pasteur) (M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 1. Poznajemy przyrod´ Êwiata Rozdzia∏ I: KRAJOBRAZ KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny • wyjaÊnia, co to jest siatka geograficzna oraz opisuje po∏udniki i równole˝niki (B) • wskazuje na globusie: po∏udniki, po∏udnik zerowy, równole˝niki, równik, zwrotniki Raka i Kozioro˝ca, ko∏a podbiegunowe i bieguny geograficzne (A) • potrafi wskazaç na globusie pó∏kul´ wschodnià, zachodnià, pó∏nocnà i po∏udniowà (A) • wyjaÊnia, co to jest siatka kartograficzna (B) • wskazuje na globusie i mapie punkty posiadajàce d∏ugoÊci geograficzne wschodnie i zachodnie oraz szerokoÊci pó∏nocne i po∏udniowe (A) • odczytuje z mapy wspó∏rz´dne geograficzne dowolnych punktów na Ziemi (C) • potrafi wyjaÊniç, co to jest po∏udnie s∏oneczne (B) • opisuje, pos∏ugujàc si´ mapà, w jaki sposób okreÊla si´ czas s∏oneczny (C) • wyjaÊnia, dlaczego wprowadza si´ strefy czasowe (B) • definiuje poj´cia: czas uniwersalny, Êrodkowoeuropejski i wschodnioeuropejski (A) • podaje na podstawie mapy stref czasowych, jaki czas obowiàzuje w Polsce i w innych krajach Europy (C) • oblicza na podstawie mapy stref czasowych ró˝nic´ czasu mi´dzy dowolnymi punktami na Ziemi (D) model Ziemi – globus i siatka geograficzna; mapa i siatka kartograficzna; wspó∏rz´dne geograficzne i ich wyznaczanie; zró˝nicowanie oÊwietlenia na skutek ruchu obrotowego Ziemi (po∏udnie s∏oneczne, czas s∏oneczny); strefy czasowe w Europie i na ca∏ej Ziemi (czas uniwersalny, Êrodkowoeuropejski i wschodnioeuropejski) (M) mapa ogólnogeograficzna Êwiata – rozmieszczenie obszarów làdowych i wodnych; kontynenty i oceany (M); ukszta∏towanie powierzchni Ziemi – najwi´ksze niziny, wy˝yny i góry oraz miejsca ich wyst´powania; wyspy i archipelagi (M) 8./9./10./11. Orientacja na Ziemi 12./13. Mapa Êwiata • wskazuje na mapie wszystkie kontynenty i oceany wyst´pujàce na Ziemi (A) • porównuje na podstawie mapy wielkoÊci obszarów zajmowanych przez làdy i oceany (C) • wskazuje na mapie najwy˝sze szczyty ka˝dego z kontynentów i odczytuje ich wysokoÊci (A) • definiuje poj´cia: wyspa i archipelag (A) • potrafi podaç nazwy oraz wskazaç na mapie najwi´ksze wyspy, niziny, wy˝yny i góry Êwiata (A) • wyjaÊnia poj´cia: ruch obrotowy i ruch obiegowy Ziemi (B) • potrafi wyjaÊniç na podstawie doÊwiadczenia zjawisko dnia i nocy (B) • definiuje poj´cie doba (A) • dowodzi zwiàzku pomi´dzy nast´pstwami ruchu obiegowego Ziemi a rytmem ˝ycia roÊlin, zwierzàt i ludzi (D) • opisuje na podstawie ilustracji ruch obiegowy Ziemi (C) • wyjaÊnia ró˝nice mi´dzy rokiem kalendarzowym a rokiem przest´pnym (B) • podaje daty zmian kalendarzowych pór roku (A) • charakteryzuje powstawanie pór roku jako nast´pstwa ruchu obiegowego Ziemi i nachylenia osi ziemskiej do orbity (C) • opisuje warunki, w których dochodzi do zaçmienia S∏oƒca oraz warunki zaçmienia Ksi´˝yca (B) • uzasadnia zwiàzek pomi´dzy nast´pstwami ruchu obrotowego Ziemi a rytmem ˝ycia roÊlin, zwierzàt i ludzi (D) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: ruch obrotowy Ziemi i jego nast´pstwa; ruch obiegowy Ziemi i jego nast´pstwa; oÊwietlenie Ziemi w pierwszych dniach kalendarzowych pór roku (M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 5./6./7. Ruchy Ziemi KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny zró˝nicowanie oÊwietlenia i ogrzewania Ziemi jako konsekwencja jej ruchu obiegowego; strefy oÊwietlenia Ziemi; krajobrazy strefowe i astrefowe (M); czynniki naturalne i kulturowe zró˝nicowania krajobrazów Ziemi (E) lasy równikowe i lasy strefy umiarkowanej: po∏o˝enie, zró˝nicowanie organizmów roÊlinnych i zwierz´cych w poszczególnych strefach; las tropikalny, las liÊciasty i tajga; znaczenie obszarów leÊnych dla ˝ycia na Ziemi (E) krajobrazy trawiaste sawanny i stepu: po∏o˝enie, zró˝nicowanie roÊlin i zwierzàt oraz przystosowania organizmów do zmian pór roku wyst´pujàcych na sawannach i stepach (E) strefa pustyƒ wokó∏ zwrotników: pustynie piaszczyste, ˝wirowe i kamieniste; oazy; strefa pustyƒ w okolicach biegunów: pustynie lodowe; rozmieszczenie obszarów pustynnych na Ziemi, zró˝nicowanie organizmów roÊlinnych i zwierz´cych oraz ich przystosowania do warunków naturalnych pustyƒ (E) po∏o˝enie Morza Âródziemnego; zró˝nicowanie organizmów roÊlinnych i zwierz´cych oraz ich przystosowania do warunków naturalnych; dzia∏alnoÊç cz∏owieka, zmiany w krajobrazie naturalnym; walory przyrodnicze i turystyczne basenu Morza Âródziemnego (E) 15./16. Krajobrazy leÊne 17./18. Krajobrazy trawiaste sawanny i stepu 19. Krajobrazy pustynne 20. Krajobraz Êródziemnomorski Zakres materia∏u kszta∏cenia 14. Krajobrazy Ziemi KolejnoÊç realizacji • wskazuje na mapie po∏o˝enie Morza Âródziemnego (A) • opisuje krajobraz Êródziemnomorski oraz podaje przyk∏ady ˝yjàcych tam roÊlin i zwierzàt (B) • podaje przyk∏ady upraw charakterystycznych dla basenu Morza Âródziemnego (A) • wykazuje wp∏yw dzia∏alnoÊci cz∏owieka na przeobra˝enia krajobrazu naturalnego (D) • potrafi wybraç elementy krajobrazu Êródziemnomorskiego (naturalne i kulturowe), które majà najwi´kszy wp∏yw na rozwój turystyki w tym rejonie (C) • wymienia rodzaje pustyƒ i opisuje ich warunki klimatyczne (A) • wskazuje na mapie po∏o˝enie najwi´kszych obszarów pustyƒ na Ziemi i podaje ich nazwy (A) • opisuje krajobraz pustyƒ po∏o˝onych wokó∏ zwrotników i podaje przyk∏ady przystosowaƒ ˝yjàcych tam organizmów do warunków naturalnych (B) • opisuje krajobraz pustyƒ lodowych i podaje przyk∏ady przystosowaƒ ˝yjàcych tam organizmów do warunków naturalnych (B) • wskazuje na mapie po∏o˝enie najwi´kszych obszarów trawiastych i podaje ich nazwy (sawanna, step, preria, pampa) (A) • opisuje warunki klimatyczne panujàce na sawannach i podaje przyk∏ady oraz przystosowania ˝yjàcych tam organizmów (B) • opisuje warunki klimatyczne panujàce na stepach i podaje przyk∏ady oraz przystosowania ˝yjàcych tam organizmów (B) • porównuje sawann´ ze stepem (C) • wskazuje na mapie po∏o˝enie najwi´kszych obszarów leÊnych na Ziemi (A) • opisuje warunki panujàce w lasach tropikalnych i liÊciastych strefy umiarkowanej oraz podaje przyk∏ady przystosowaƒ ˝yjàcych tam organizmów (C) • porównuje warunki klimatyczne tajgi i tundry oraz podaje przyk∏ady ˝yjàcych w nich organizmów (C) • wyjaÊnia, jakie znaczenie majà lasy dla ˝ycia na Ziemi (B) • wymienia strefy oÊwietlenia Ziemi: podbiegunowe, umiarkowane, mi´dzyzwrotnikowe (A) • wskazuje na mapie strefy oÊwietlenia oraz ich granice (zwrotniki Raka i Kozioro˝ca, ko∏a: podbiegunowe pó∏nocne i po∏udniowe) (A) • charakteryzuje krótko ka˝dà stref´ oÊwietlenia (C) • wyjaÊnia poj´cia: krajobraz strefowy i krajobraz astrefowy, podaje ich przyk∏ady (B) • wykazuje zale˝noÊç pomi´dzy strefà oÊwietlenia a krajobrazem (C) • wylicza przyk∏ady naturalnych i kulturowych krajobrazów Ziemi (A) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: dawne wyobra˝enia o kszta∏cie Ziemi; poglàdy oparte na domys∏ach i obserwacjach; cele wypraw badawczych; najwi´ksze odkrycia geograficzne – poznanie Nowego Âwiata, drogi morskiej do Indii, op∏yni´cie Ziemi, odkrycie Australii i Antarktydy, zdobycie biegunów; trasy podró˝y odkrywców; udzia∏ Polaków w odkryciach geograficznych (P. E. Strzelecki, H. Arctowski, A. B. Dobrowolski) (P, E); konsekwencje podró˝y i odkryç geograficznych (R, M) çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci zwiàzane z krajobrazami Êwiata; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) test pisemny „Krajobraz” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci 22. Jak dokonywano odkryç geograficznych? Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych 1. Âwiat materii materia: cia∏o fizyczne, uk∏ad cia∏, substancja chemiczna; ró˝norodnoÊç substancji chemicznych – proste i z∏o˝one, metale i niemetale, gazy, ciecze i cia∏a sta∏e; uk∏ad okresowy pierwiastków; ró˝norodny sk∏ad pierwiastkowy otaczajàcego Êwiata (M) Rozdzia∏ II: POWIETRZE Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. po∏o˝enie najwi´kszych ∏aƒcuchów górskich na Ziemi; najwa˝niejsze cechy klimatu górskiego; zró˝nicowanie organizmów roÊlinnych i zwierz´cych oraz ich przystosowania do zmian wysokoÊci; ró˝norodnoÊç krajobrazów górskich; Himalaje, Alpy, Kordyliery i Andy – po∏o˝enie, charakterystyczne cechy krajobrazów, przyk∏ady fauny i flory (E); wyprawy wysokogórskie, udzia∏ Polaków w wyprawach wysokogórskich (M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 21. Krajobraz wysokogórski KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny • rozpoznaje w otoczeniu cia∏a fizyczne i uk∏ady cia∏ (B) • definiuje poj´cie materia (A) • okreÊla rodzaj substancji chemicznej, z której jest zbudowane wybrane cia∏o fizyczne (C) • rozpoznaje w swoim otoczeniu substancje proste i z∏o˝one, metale i niemetale oraz okreÊla ich stan skupienia (C) • porównuje dawne wyobra˝enia o kszta∏cie Ziemi z jej rzeczywistym wyglàdem (C) • podaje przyczyny i skutki wielkich odkryç geograficznych (A) • streszcza co najmniej dwie historie zwiàzane z wielkimi odkrywcami i ich podró˝ami geograficznymi (B) • wskazuje na mapie trasy wybranych podró˝y geograficznych (A) • ocenia wk∏ad Polaków w Êwiatowe odkrycia geograficzne (D) • uzasadnia zwiàzek pomi´dzy mo˝liwoÊciami podró˝owania a wiedzà przyrodniczà (D) • wskazuje na mapie po∏o˝enie najwi´kszych ∏aƒcuchów górskich na Ziemi (Himalaje, Alpy, Kordyliery, Andy) (A) • wymienia najwa˝niejsze cechy klimatu górskiego (A) • uzasadnia wyst´powanie w krajobrazie górskim pi´ter roÊlinnoÊci (D) • opisuje krajobraz wybranego pasma górskiego i podaje przyk∏ady przystosowaƒ ˝yjàcych tam organizmów do warunków naturalnych (B) • wymienia co najmniej dwa znaczàce w skali Êwiatowej dokonania w alpinistyce (A) • dokonuje oceny wk∏adu polskich alpinistów w rozwój himalaizmu (D) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: • wymienia czynnoÊci ˝yciowe organizmów oraz czynniki niezb´dne do ich przebiegu (substancje od˝ywcze i energia) (A) • wykazuje na podstawie doÊwiadczenia rol´ Êwiat∏a w procesie fotosyntezy (D) • opisuje na podstawie ilustracji przebieg procesów fotosyntezy i oddychania roÊlin (C) • wyjaÊnia, jakie znaczenie dla grzybów, zwierzàt i ludzi ma oddychanie (B) • porównuje oddychanie tlenowe z beztlenowym (C) • wyjaÊnia, jakà rol´ w obiegu tlenu i dwutlenku w´gla w przyrodzie odgrywajà obszary leÊne (B) • wykazuje, ˝e sk∏ad atmosfery ziemskiej jest unikatowy na tle Uk∏adu S∏onecznego (D) • wykazuje zwiàzek pomi´dzy warstwowà budowà atmosfery a si∏à grawitacji i w∏aÊciwoÊciami powietrza (D) • wymienia metody badania atmosfery ziemskiej (A) • wskazuje na ilustracji i wymienia warstwy atmosfery ziemskiej (A) przebieg procesów fotosyntezy i oddychania, znaczenie tych procesów dla ˝ycia organizmów; obieg tlenu i dwutlenku w´gla w przyrodzie; organizmy tlenowe i beztlenowe; rola obszarów leÊnych w regulacji sk∏adu powietrza atmosferycznego (E) atmosfera ziemska: sk∏ad, warstwowa budowa, metody badania (M); rola warstwy ozonowej w ˝yciu organizmów (E); zjawiska obserwowane w atmosferze ziemskiej, zmiany zachodzàce w powietrzu atmosferycznym (zmiany temperatury, ciÊnienia i g´stoÊci); 4. Obieg tlenu i dwutlenku w´gla w przyrodzie 5./6. Atmosfera ziemska • wyjaÊnia poj´cia: przemiana fizyczna i reakcja chemiczna (B) • rozró˝nia na podstawie obserwacji, doÊwiadczeƒ oraz opisów przemiany fizyczne i reakcje chemiczne (B) • podaje przyk∏ady przemian fizycznych i reakcji chemicznych spotykanych w ˝yciu codziennym (C) • wyjaÊnia, w jakim celu stosuje si´ katalizatory i podaje ich przyk∏ady (B) przemiany fizyczne i chemiczne; przyk∏ady przemian fizycznych i chemicznych wyst´pujàcych w przyrodzie; katalizatory (M) 3. Przemiany fizyczne i chemiczne • wymienia w∏aÊciwoÊci gazów (A) • opisuje budow´ gazu (C) • rozpoznaje w swoim otoczeniu zjawisko dyfuzji (A) • wyjaÊnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko dyfuzji gazów i wp∏yw temperatury na jej przebieg (B) • rozpoznaje zjawisko spr´˝ania i rozpr´˝ania gazów w swoim otoczeniu (A) • wyjaÊnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko spr´˝ania i rozpr´˝ania gazów (B) • dowodzi w oparciu o przyk∏ady z otoczenia i wyniki doÊwiadczenia, ˝e drobiny budujàce gazy sà w nieustannym ruchu (D) • podaje przyk∏ady praktycznego wykorzystania w∏aÊciwoÊci gazów (C) • porównuje w∏aÊciwoÊci metali i niemetali (C) • wyjaÊnia, co zawiera uk∏ad okresowy pierwiastków (B) • porównuje na podstawie danych sk∏ad pierwiastkowy skorupy ziemskiej, atmosfery, wody w oceanie i organizmu ˝ywego (C) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: model budowy gazu; w∏aÊciwoÊci gazów (kszta∏t, dyfuzja, ÊciÊliwoÊç, rozpr´˝liwoÊç) a ich drobinowa budowa – odleg∏oÊci mi´dzy drobinami, nieustanny ruch, wzajemne oddzia∏ywanie; dyfuzja w gazie – przyk∏ady z otoczenia, wp∏yw temperatury; zastosowania gazów wykorzystujàce ich w∏aÊciwoÊci (M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 2. Budowa i w∏aÊciwoÊci gazów KolejnoÊç realizacji czynniki klimatotwórcze; strefy klimatyczne wyst´pujàce na Ziemi; typowe cechy klimatów Ziemi; klimat morski i kontynentalny; typy roÊlinnoÊci charakterystyczne dla okreÊlonych stref klimatycznych (E, M) prognozy zmian klimatycznych spowodowanych wzrastajàcà iloÊcià zanieczyszczeƒ w powietrzu (gazy cieplarniane); wp∏yw zmian klimatycznych na Êrodowisko przyrodnicze i ˝ycie ludzi; dziura ozonowa (przyczyna powstawania, konsekwencje dla ˝ycia organizmów); zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeƒ powietrza (M, E) 9. Jakie sà skutki zanieczyszczenia powietrza? cyrkulacja powietrza w atmosferze (ni˝ i wy˝ atmosferyczny, powstawanie wiatru); rodzaje wiatrów: sta∏e, sezonowe i lokalne; wp∏yw wiatru na ˝ycie ludzi (M, E) Zakres materia∏u kszta∏cenia 7./8. Klimat na Ziemi KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny • wymienia zmiany klimatyczne spowodowane przez gazy cieplarniane (podwy˝szenie Êredniej temperatury powietrza, anomalie pogodowe) (A) • potrafi wymieniç skutki, jakie powodujà ró˝nego rodzaju zanieczyszczenia powietrza (gazy cieplarniane, freony) w ˝yciu roÊlin, zwierzàt i ludzi (C) • przewiduje skutki dalszego wzrostu efektu cieplarnianego i powi´kszania dziury ozonowej (D) • proponuje dzia∏ania zapobiegajàce powstawaniu lub wzrostowi zanieczyszczeƒ powietrza w skali globalnej (D) • proponuje zasady zachowania si´ ludzi, które mogà przyczyniç si´ do ograniczenia zanieczyszczeƒ powietrza (D) • wymienia czynniki wp∏ywajàce na rozmieszczenie stref klimatycznych na Ziemi (iloÊç energii docierajàcej ze S∏oƒca, temperatura, opady) (A) • wskazuje na mapie poszczególne strefy klimatyczne (A) • analizuje cechy klimatów na podstawie diagramów i map klimatycznych (D) • podaje charakterystyczne cechy klimatów w poszczególnych strefach (A) • opisuje cechy klimatu kontynentalnego i morskiego (C) • ustala na podstawie analizy i porównania odpowiednich map, jaki typ roÊlinnoÊci jest charakterystyczny dla okreÊlonych stref klimatycznych (D) • charakteryzuje na podstawie opisu i ilustracji w∏aÊciwoÊci poszczególnych warstw atmosfery (C) • wyjaÊnia, jakà rol´ w ˝yciu organizmów pe∏ni warstwa ozonowa (B) • rozpoznaje na podstawie ilustracji, opisu lub filmu, przyk∏ady zjawisk zachodzàcych w atmosferze ziemskiej (A) • uzasadnia zale˝noÊç pomi´dzy iloÊcià energii s∏onecznej docierajàcej do Ziemi, temperaturà i g´stoÊcià powietrza a ciÊnieniem barycznym (D) • wyjaÊnia, jak powstajà ni˝ i wy˝ (B) • potrafi wyjaÊniç przyczyn´ powstawania wiatrów (B) • rozumie termin wiatr (B) • wymienia rodzaje wiatrów i podaje ich przyk∏ady (C) • podaje charakterystyk´ wybranego rodzaju wiatru, wymienia przyk∏ady i miejsce jego wyst´powania (C) • wyjaÊnia, dlaczego na wybrze˝ach wiejà silne wiatry (B) • podaje przyk∏ady katastrofalnych skutków silnie wiejàcych wiatrów (C) • podaje przyk∏ady wykorzystania wiatru przez cz∏owieka (C) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: naturalne i sztuczne êród∏a Êwiat∏a; cia∏a przezroczyste i nieprzezroczyste; prostoliniowe rozchodzenie si´ Êwiat∏a; powstawanie cienia i pó∏cienia; odbicie Êwiat∏a, zwierciad∏a; za∏amanie Êwiat∏a na granicy dwóch oÊrodków; soczewki i ich zastosowanie (Z) rozszczepienie Êwiat∏a bia∏ego; barwy podstawowe; kolory przedmiotów; rola barw w przyrodzie o˝ywionej i w ˝yciu ludzi (E) êród∏a dêwi´ku, fala dêwi´kowa; zale˝noÊç pr´dkoÊci rozchodzenia si´ dêwi´ku od rodzaju oÊrodka; cz´stotliwoÊç a wysokoÊç dêwi´ku; dêwi´ki s∏yszalne i nies∏yszalne; zjawisko echa i echolokacji; nat´˝enie dêwi´ku; ha∏as, jego skutki i sposoby zapobiegania (Z, E, M) budowa i funkcje oka; powstawanie obrazu; budowa i funkcje ucha; powstawanie dêwi´ku; zaburzenia wzroku i s∏uchu; higiena wzroku i s∏uchu (Z, M) 12./13. Âwiat pe∏en barw 14./15. Âwiat pe∏en dêwi´ków 16./17. Jak powstajà obraz i dêwi´k? Zakres materia∏u kszta∏cenia 10./11. Co to jest Êwiat∏o? KolejnoÊç realizacji • rozpoznaje na rysunku schematycznym lub odpowiednim modelu elementy budowy oka i ucha (A) • opisuje na podstawie ilustracji lub modelu elementy budowy oka i ucha (C) • wyjaÊnia, jak powstaje obraz widziany przez cz∏owieka (B) • potrafi wyjaÊniç, w jaki sposób jest odbierany przez cz∏owieka dêwi´k z otoczenia (B) • wymienia kilka wad wzroku i s∏uchu cz∏owieka (A) • proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu wad wzroku i s∏uchu (D) • wyjaÊnia, w jaki sposób cia∏o staje si´ êród∏em dêwi´ku (B) • opisuje, jak rozchodzi si´ fala dêwi´kowa i od czego zale˝y jej pr´dkoÊç (C) • rozpoznaje dêwi´ki o du˝ej i ma∏ej cz´stotliwoÊci oraz dêwi´ki uznawane za ha∏as (A) • definiuje poj´cia: ultradêwi´ki i infradêwi´ki (A) • wymienia przyk∏ady organizmów ró˝niàcych si´ zakresem s∏yszalnoÊci (A) • wyjaÊnia, jak powstaje echo (B) • potrafi wyjaÊniç, na czym polega zjawisko echolokacji i wymienia przyk∏ady jej zastosowania (B) • wyjaÊnia znaczenie terminu nat´˝enie dêwi´ku i wymienia przyk∏ady dêwi´ków o ró˝nych wartoÊciach nat´˝enia (A) • wyjaÊnia, jakie dêwi´ki uznaje si´ za ha∏as i wymienia jego wp∏yw na zdrowie cz∏owieka (B) • proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu oraz zmniejszaniu ha∏asu (D) • wymienia barwy, z których sk∏ada si´ Êwiat∏o bia∏e (A) • podaje przyk∏ady zjawisk, podczas których mo˝na obserwowaç rozszczepienie Êwiat∏a bia∏ego (A) • rozpoznaje i nazywa barwy podstawowe (A) • wyjaÊnia, dlaczego obserwowane przez cz∏owieka cia∏a (przezroczyste i nieprzezroczyste) majà ró˝ne barwy (B) • wyjaÊnia, na podstawie obserwacji otoczenia, dlaczego kolory odgrywajà wa˝nà rol´ w ˝yciu ludzi (D) • opisuje rol´ barw w przyrodzie (ukrywanie si´, odstraszanie, wabienie) (C) • wyjaÊnia, czym sà êród∏a Êwiat∏a (B) • wymienia naturalne i sztuczne êród∏a Êwiat∏a (A) • definiuje poj´cia: cia∏o przezroczyste, cia∏o nieprzezroczyste, zwierciad∏o i soczewka (A) • opisuje, pos∏ugujàc si´ przyk∏adami, zjawiska powstawania cienia i pó∏cienia (C) • wyjaÊnia, na czym polega odbicie i za∏amanie Êwiat∏a oraz podaje przyk∏ady tych zjawisk z otoczenia (B) • przedstawia graficzne zapisy odbicia i za∏amania Êwiat∏a (C) • wymienia przyk∏ady wykorzystania zwierciade∏ i soczewek (A) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci zwiàzane z powietrzem; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) test pisemny „Powietrze” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych oddzia∏ywanie mi´dzyczàsteczkowe; drobinowy model budowy cieczy; w∏aÊciwoÊci cieczy wynikajàce z jej drobinowej budowy; ciÊnienie w cieczy; rozpuszczanie; substancje rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie; dyfuzja w cieczy wszechocean oraz jego podzia∏ na oceany i morza; przyk∏ady mórz Êródlàdowych i przybrze˝nych; rodzaje wybrze˝y morskich; ukszta∏towanie dna oceanów; ruchy wody oceanicznej; znaczenie mórz i oceanów dla gospodarki cz∏owieka (E, M) 1./2. Budowa i w∏aÊciwoÊci cieczy 3. Oceany Êwiata Rozdzia∏ III: WODA Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. Zakres materia∏u kszta∏cenia KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny • wyjaÊnia, co to jest wszechocean (B) • wskazuje na mapie wszystkie oceany oraz przyk∏ady mórz Êródlàdowych i przybrze˝nych (A) • porównuje ukszta∏towanie ró˝nych wybrze˝y morskich (piaszczyste oraz skaliste – klifowe i fiordowe) i podaje miejsca ich wyst´powania (C) • opisuje na podstawie rysunku, jak jest ukszta∏towane dno oceaniczne (C) • wymienia g∏ówne czynniki powodujàce ruch wody oceanicznej (A) • wyjaÊnia poj´cia: falowanie, pràdy morskie, przyp∏yw i odp∏yw (B) • potrafi opisaç znaczenie mórz i oceanów dla gospodarki cz∏owieka (transport, przemys∏ wydobywczy, rybo∏ówstwo, komunikacja) (D) • wymienia w∏aÊciwoÊci cieczy i opisuje, jak jest zbudowana (A) • potrafi wyjaÊniç, co to jest powierzchnia swobodna cieczy (B) • opisuje na podstawie oddzia∏ywania mi´dzyczàsteczkowego wybrane w∏aÊciwoÊci cieczy (kszta∏t, obj´toÊç, ÊciÊliwoÊç) (B) • wyjaÊnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko ciÊnienia cieczy (B) • dowodzi w oparciu o wynik doÊwiadczenia i przyk∏ady znane z otoczenia, ˝e ciÊnienie w cieczy zale˝y od g∏´bokoÊci (D) • wyjaÊnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko rozpuszczania substancji w cieczach (B) • podaje przyk∏ady substancji rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych w wodzie (A) • wyjaÊnia na podstawie drobinowej budowy zjawisko dyfuzji w cieczy, wp∏yw temperatury na jej przebieg oraz porównuje jà z dyfuzjà gazów (B) • dowodzi w oparciu o przyk∏ady z otoczenia i wyniki doÊwiadczenia, ˝e drobiny cieczy sà w nieustannym ruchu (D) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: Zakres materia∏u kszta∏cenia strefy ˝ycia organizmów w morzach i oceanach; przystosowania organizmów do warunków panujàcych w poszczególnych strefach; rafa koralowa (E) rodzaje wód Êródlàdowych; deltowe i lejkowe ujÊcia rzek; najwi´ksze rzeki i jeziora Êwiata; charakterystyczna fauna i flora wód Êródlàdowych; znaczenie gospodarcze i przyrodnicze wód Êródlàdowych (E); sztuczne jeziora êród∏a zanieczyszczeƒ wód; Êcieki i ich rodzaje; katastrofy morskie statków i ich skutki dla Êrodowiska; sposoby oczyszczania wód: mechaniczne, chemiczne i biologiczne; wp∏yw zanieczyszczeƒ na Êrodowisko ˝ycia organizmów (E, R, M) sk∏ad i powszechnoÊç wyst´powania roztworów wodnych w przyrodzie; st´˝enie roztworu; zjawisko wyrównywania st´˝eƒ roztworów; cechy naturalnych roztworów wyst´pujàcych w przyrodzie: zasolenie, odczyn roztworu; wskaêniki; przystosowanie organizmów do ˝ycia w ró˝nych rodzajach roztworów (E) KolejnoÊç realizacji 4. ˚ycie w morzach i oceanach 5./6. Wody Êródlàdowe 7. Zanieczyszczenia wody 8./9. Roztwory wodne w przyrodzie • rozumie termin roztwór (B) • wymienia roztwory wyst´pujàce w przyrodzie (A) • wyjaÊnia poj´cie st´˝enie roztworu (B) • porównuje roztwory ze wzgl´du na ich st´˝enie (C) • wyjaÊnia na podstawie doÊwiadczenia zjawisko przenikania wody przez b∏ony komórkowe organizmów (B) • wymienia odczyny roztworów oraz podaje przyk∏ady roztworów kwaÊnych, oboj´tnych i zasadowych (A) • rozpoznaje na podstawie doÊwiadczenia z u˝yciem wskaênika odczyn roztworu (C) • wykazuje zwiàzek pomi´dzy w∏aÊciwoÊciami roztworów (st´˝enie, odczyn) a ˝yciem wyst´pujàcych tam organizmów (D) • rozró˝nia rodzaje Êcieków (komunalne, przemys∏owe, rolnicze) i podaje ich êród∏a (B) • wskazuje êród∏a czystej wody oraz miejsca i sposoby oczyszczania Êcieków w okolicach miejsca zamieszkania (B) • wyjaÊnia, na czym polega oczyszczanie mechaniczne, chemiczne i biologiczne Êcieków (B) • opisuje konsekwencje katastrof morskich dla Êrodowiska ˝ycia organizmów (C) • uzasadnia zwiàzek mi´dzy dost´pnoÊcià i jakoÊcià wody a ˝yciem mieszkaƒców Ziemi (D) • wymienia rodzaje wód s∏odkich na Ziemi (rzeki, jeziora, wody g∏´binowe) (A) • wyjaÊnia, co to jest dorzecze, ujÊcie lejkowe i deltowe rzeki oraz podaje ich przyk∏ady (B) • wskazuje na mapie najwi´ksze rzeki i jeziora na Ziemi (A) • opisuje na wybranym przyk∏adzie warunki ˝ycia panujàce w rzece (C) • podaje przyk∏ady organizmów ˝yjàcych w rzekach (A) • rozró˝nia typy jezior (polodowcowe, tektoniczne, sztuczne) i wskazuje na mapie ich przyk∏ady (B) • opisuje warunki ˝ycia panujàce w jeziorach i podaje przyk∏ady ˝yjàcych tam organizmów (C) • wyjaÊnia znaczenie gospodarcze i przyrodnicze najwi´kszych rzek i jezior Êwiata (B) • wymienia strefy ˝ycia w oceanie i podaje przyk∏ady ˝yjàcych w nich organizmów (A) • charakteryzuje poszczególne strefy ˝ycia organizmów w oceanie z uwzgl´dnieniem temperatury, oÊwietlenia i ciÊnienia (C) • wyjaÊnia, jak zwierz´ta przystosowa∏y si´ do ˝ycia na du˝ych g∏´bokoÊciach (B) • potrafi wyjaÊniç, jak powstaje rafa koralowa oraz jakie warunki ˝ycia organizmów na niej panujà (B) • wskazuje na mapie Wielkà Raf´ Koralowà (A) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: test pisemny „Woda” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych drobinowy model budowy cia∏a sta∏ego; cia∏a krystaliczne i bezpostaciowe; w∏aÊciwoÊci cia∏a sta∏ego na podstawie jego budowy drobinowej: rozszerzalnoÊç temperaturowa, zmiany stanu skupienia; cechy cia∏ sta∏ych: sta∏a obj´toÊç i kszta∏t, kruchoÊç, plastycznoÊç, spr´˝ystoÊç; praktyczne wykorzystanie w∏aÊciwoÊci cia∏ sta∏ych (E, M) masa cia∏a i jej jednostki; ci´˝ar cia∏a; waga i wa˝enie, jednostka ci´˝aru; zale˝noÊç ci´˝aru cia∏a od jego masy i si∏y grawitacyjnej (M) metale i niemetale; w∏aÊciwoÊci metali szlachetnych i nieszlachetnych; stopy metali; w∏aÊciwoÊci niemetali i przyk∏ady ich wykorzystania; przyk∏ady metali i niemetali wyst´pujàcych w najbli˝szym otoczeniu (E, M) 1./2. Budowa i w∏aÊciwoÊci cia∏ sta∏ych 3./4. Masa i ci´˝ar cia∏a 5. Rodzaje cia∏ sta∏ych Rozdzia∏ IV: SKA¸Y I GLEBY Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci zwiàzane z wodà; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) Zakres materia∏u kszta∏cenia Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny wyjaÊnia, co to jest masa i podaje jednostki masy (B) oblicza mas´ cia∏a na podstawie danych, stosujàc odpowiednià jednostk´ i jej pochodne (D) wyjaÊnia, na czym polega wa˝enie (B) dokonuje pomiaru masy cia∏a na szkolnej wadze technicznej (D) wyjaÊnia, czym jest ci´˝ar cia∏a i od czego zale˝y jego wielkoÊç (B) definiuje jednostk´ si∏y ci´˝koÊci (N) i podaje jej okreÊlenie (A) oblicza ci´˝ar dowolnego cia∏a na Ziemi o znanej masie (D) uzasadnia zale˝noÊç ci´˝aru cia∏a od jego masy i si∏y grawitacji (D) • rozró˝nia pierwiastki i zwiàzki chemiczne (B) • rozpoznaje metale i niemetale w najbli˝szym otoczeniu, a tak˝e na podstawie opisu ich w∏aÊciwoÊci (C) • wyjaÊnia, czym ró˝nià si´ metale szlachetne od nieszlachetnych (B) • podaje przyk∏ady wykorzystania metali i ich stopów oraz wybranych niemetali (A) • • • • • • • • • opisuje budow´ cia∏a sta∏ego (C) • wymienia w∏aÊciwoÊci cia∏a sta∏ego (A) • wykazuje na podstawie doÊwiadczenia, ˝e zmiana kszta∏tu cia∏a sta∏ego nie wp∏ywa na zmian´ jego obj´toÊci (D) • wyjaÊnia na podstawie drobinowej budowy cia∏a zjawiska rozszerzalnoÊci temperaturowej oraz topnienia (B) • wyjaÊnia termin temperatura topnienia (B) • klasyfikuje cia∏a sta∏e wed∏ug kryterium statycznych skutków oddzia∏ywania (kruche, plastyczne, spr´˝yste) (C) • podaje przyk∏ady praktycznego zastosowania niektórych w∏aÊciwoÊci cia∏ sta∏ych (C) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: zjawiska elektryczne; elektryzowanie cia∏; model budowy atomu; pole elektryczne; oddzia∏ywania mi´dzy ∏adunkami; pràd elektryczny; przewodniki i izolatory; zjawiska elektryczne w ˝yciu codziennym i w przyrodzie; przyk∏ady wykorzystania pràdu elektrycznego; zasady bezpiecznego korzystania z urzàdzeƒ elektrycznych (E, M) magnes i pole magnetyczne; oddzia∏ywanie biegunów magnetycznych; magnetyzm Ziemi; elektromagnesy; zastosowanie magnesów i elektromagnesów (M) rodzaje ska∏ wyst´pujàcych na Ziemi: magmowe, osadowe i przeobra˝one; sposoby powstawania ska∏; przyk∏ady ska∏ wyst´pujàcych na Êwiecie (E) podzia∏ surowców mineralnych wyst´pujàcych na Êwiecie; rejony koncentracji, pozyskiwanie i zastosowanie surowców mineralnych; problem wyczerpywania si´ surowców na Ziemi (E) strefowe rozmieszczenie ró˝nych rodzajów gleb na Ziemi; rodzaje gleb wyst´pujàcych na ró˝nych obszarach Ziemi; przyk∏ady upraw; przyczyny zanieczyszczenia gleb na Êwiecie (E) 8. Poznajemy zjawisko magnetyzmu 9. Ska∏y 10. Surowce mineralne na Ziemi 11./12. Gleby wyst´pujàce na Êwiecie Zakres materia∏u kszta∏cenia 6./7. ElektrycznoÊç w przyrodzie KolejnoÊç realizacji wyjaÊnia, co to jest ska∏a (B) wymienia rodzaje ska∏ wyst´pujàcych na Ziemi (A) opisuje, w jaki sposób powsta∏y na Ziemi ska∏y magmowe, osadowe i przeobra˝one (B) rozró˝nia na podstawie opisu lub bezpoÊredniej obserwacji rodzaje ska∏ (C) • wyjaÊnia przyczyny zró˝nicowania gleb wyst´pujàcych na Ziemi (warunki klimatyczne, roÊlinnoÊç) (B) • wymienia rodzaje gleb wyst´pujàcych w poszczególnych strefach klimatycznych (A) • wskazuje na mapie rozmieszczenie gleb wyst´pujàcych na Êwiecie (A) • podaje przyk∏ady upraw charakterystycznych dla poszczególnych gleb (A) • opisuje przyczyny zanieczyszczenia gleb na Êwiecie i proponuje dzia∏ania zmierzajàce do ich ochrony (D) • wymienia rodzaje surowców wydobywanych na Êwiecie (A) • charakteryzuje poszczególne rodzaje surowców (rejony wyst´powania, wydobycia i zastosowania najpospolitszych surowców energetycznych, metalicznych i chemicznych) (B) • wyjaÊnia, dlaczego nale˝y zmniejszaç wydobycie surowców mineralnych (B) • proponuje dzia∏ania zmierzajàce do ograniczenia wydobycia surowców mineralnych na Êwiecie (D) • • • • • wyjaÊnia w oparciu o wynik doÊwiadczenia, czym sà magnesy, pole i bieguny magnetyczne (B) • wyjaÊnia w oparciu o wynik doÊwiadczenia, jak oddzia∏ujà ze sobà bieguny magnetyczne oraz przedstawia graficzny obraz tego oddzia∏ywania (C) • opisuje, jak dzia∏a kompas i wyjaÊnia, czym ró˝nià si´ bieguny magnetyczne i geograficzne Ziemi (B) • rozpoznaje urzàdzenia, w których wykorzystano magnesy lub elektromagnesy (C) • opisuje na podstawie ilustracji budow´ atomu (B) • wymienia czàstki elementarne i okreÊla rodzaj ich ∏adunku (A) • wyjaÊnia w oparciu o znajomoÊç budowy atomu oraz doÊwiadczenia zjawisko elektryzowania si´ cia∏ (B) • potrafi wyjaÊniç, czym jest pole elektryczne oraz jak oddzia∏ujà ze sobà ∏adunki elektryczne (B) • podaje przyk∏ady zjawisk elektrycznych wyst´pujàcych w przyrodzie (C) • potrafi wyjaÊniç na podstawie modelu przep∏yw pràdu elektrycznego w przewodniku (B) • rozumie terminy: przewodnik i izolator oraz podaje ich przyk∏ady (B) • wymienia urzàdzenia, które dzia∏ajà dzi´ki wykorzystaniu pràdu elektrycznego (C) • proponuje co najmniej trzy zasady bezpiecznego korzystania z urzàdzeƒ elektrycznych (D) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci dotyczàce ska∏ i gleb wyst´pujàcych na Êwiecie; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) test pisemny „Ska∏y i gleby” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych znaczenie klasyfikacji organizmów; systematyka, jednostki systematyczne; przyk∏ady nazewnictwa wybranych roÊlin i zwierzàt; klucze, atlasy i przewodniki do oznaczania organizmów (M, E) podzia∏ Êwiata roÊlin nasiennych; przyk∏ady roÊlin nagonasiennych i okrytonasiennych; rozmna˝anie roÊlin nasiennych (generatywne i wegetatywne) (E, M) budowa p∏azów i miejsce ich wyst´powania; wybrane czynnoÊci ˝yciowe: od˝ywianie i rozmna˝anie; przystosowania do ˝ycia w Êrodowisku wodnym i làdowym; znaczenie p∏azów w przyrodzie (E) 1./2. Porzàdkujemy Êwiat organizmów ˝ywych 3./4. RoÊliny nasienne 5. Âwiat p∏azów Rozdzia∏ V: ORGANIZMY Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. dzieje geologiczne Ziemi; zmiany rozmieszczenia kontynentów na kuli ziemskiej; paleontologia; odtwarzanie dziejów Ziemi na podstawie skamienia∏oÊci (E, M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 13. Odtwarzanie dziejów Ziemi KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny • charakteryzuje Êrodowisko ˝ycia p∏azów (C) • potrafi wyjaÊniç, na czym polega zmiennocieplnoÊç (B) • wyjaÊnia na podstawie ilustracji ˝aby, jak zbudowany jest p∏az oraz podaje przyk∏ady p∏azów ogoniastych i bezogonowych (B) • wyjaÊnia, skàd pochodzà nazwy: roÊliny nasienne, nagonasienne, okrytonasienne (B) • opisuje, jak rozmna˝ajà si´ roÊliny nagonasienne (B) • rozpoznaje na okazie naturalnym lub na ilustracji roÊliny nagonasiennej elementy jej budowy: liÊcie, kwiatostany m´skie i ˝eƒskie (C) • opisuje sposoby rozmna˝ania si´ roÊlin okrytonasiennych (B) • rozpoznaje na podstawie ilustracji lub naturalnego okazu elementy budowy kwiatu (C) • porównuje charakterystyczne cechy roÊlin okrytonasiennych z nagonasiennymi (C) • wyjaÊnia, czym zajmuje si´ systematyka (B) • wylicza jednostki systematyczne stosowane w Êwiecie roÊlin i zwierzàt (A) • wymienia charakterystyczne cechy organizmów nale˝àcych do królestw roÊlin, zwierzàt i grzybów (A) • podaje w oparciu o klucze lub przewodniki po dwie nazwy roÊlin i zwierzàt wyst´pujàcych w najbli˝szej okolicy (C) • opisuje w oparciu o ilustracj´, jak zmienia∏o si´ rozmieszczenie kontynentów w ciàgu miliardów lat (B) • wyjaÊnia przyczyny zmian zachodzàcych w dziejach ˝ycia na Ziemi (B) • wyjaÊnia, czym sà skamienia∏oÊci, w jaki sposób powstawa∏y i po co si´ je bada (B) • ocenia wk∏ad pracy paleontologów w poznawanie dziejów ˝ycia na Ziemi (D) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: budowa ssaków; sta∏ocieplnoÊç jako cecha umo˝liwiajàca ˝ycie w ró˝nych strefach klimatycznych; przyk∏ady przedstawicieli ró˝nych grup ssaków; Êrodowiska ich ˝ycia (E, M) zale˝noÊci pokarmowe wyst´pujàce mi´dzy organizmami; ∏aƒcuch pokarmowy, ogniwa ∏aƒcucha; stosunki mi´dzy populacjami organizmów w biocenozach; przyk∏ady nieantagonistycznych i antagonistycznych stosunków w biocenozie (E) dzieje ˝ycia na Ziemi; Êwiat dinozaurów w erze mezozoicznej; przyk∏ady przedstawicieli ró˝nych grup jurajskich gadów; teorie dotyczàce wygini´cia dinozaurów (M) çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci zwiàzane z organizmami wyst´pujàcymi na Êwiecie; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) test pisemny „Organizmy” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci 8./9. Âwiat ssaków 10./11. Poznajemy zale˝noÊci mi´dzy organizmami 12. Âwiat dinozaurów Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, budowa gadów i miejsce ich wyst´powania, zró˝nicowanie gadów; przystosowanie do làdowego trybu ˝ycia, rozmna˝anie i rozwój; przyk∏ady przedstawicieli ró˝nych grup gadów; znaczenie gadów w przyrodzie (E, M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 6./7. Âwiat gadów KolejnoÊç realizacji • przedstawia obraz warunków ˝ycia na Ziemi w erze mezozoicznej (B) • wymienia gady ery mezozoicznej nale˝àce do ró˝nych grup systematycznych (A) • proponuje w∏asnà interpretacj´ przyczyn wygini´cia dinozaurów (D) • wyjaÊnia na konkretnym przyk∏adzie, co to jest ∏aƒcuch pokarmowy, kim sà producenci, konsumenci i reducenci (B) • potrafi wyjaÊniç, na czym polegajà komensalizm i symbioza oraz podaje ich przyk∏ady (B) • wyjaÊnia na przyk∏adach, jakie sà ró˝nice mi´dzy drapie˝nictwem, paso˝ytnictwem a konkurencjà mi´dzygatunkowà (B) • wyjaÊnia, co to jest sta∏ocieplnoÊç i porównuje zwierz´ta sta∏ocieplne ze zmiennocieplnymi (C) • uzasadnia mo˝liwoÊç ˝ycia ssaków w ró˝nych strefach klimatycznych (D) • wyjaÊnia, jak zbudowany jest ssak (B) • uzasadnia na podstawie ró˝nic w rozwoju p∏odowym przynale˝noÊç ssaków do stekowców, torbaczy lub ∏o˝yskowców (D) • podaje przyk∏ady ssaków ∏o˝yskowych nale˝àcych do ró˝nych grup systematycznych; charakteryzuje Êrodowiska ich ˝ycia (B) • charakteryzuje Êrodowisko ˝ycia gadów i wymienia ich przystosowania do làdowego trybu ˝ycia (C) • rozró˝nia i nazywa grupy systematyczne gadów oraz podaje przyk∏ady ka˝dej z nich (B) • wyjaÊnia na podstawie ilustracji jaszczurki, jak zbudowany jest gad (B) • opisuje rozmna˝anie i rozwój gadów oraz wyjaÊnia, na czym polega jajorodnoÊç (B) • ocenia rol´ i znaczenie gadów w przyrodzie (D) • uzasadnia w oparciu o znajomoÊç budowy i cyklu ˝ycia ˝aby jej przystosowania do ˝ycia w dwóch Êrodowiskach (D) • ocenia rol´ i znaczenie p∏azów w przyrodzie (D) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: elementy uk∏adu nerwowego; rola i funkcja uk∏adu nerwowego w organizmie cz∏owieka; higiena uk∏adu nerwowego (Z, M) budowa uk∏adu krwionoÊnego; sk∏adniki krwi i ich rola w organizmie; budowa i funkcje serca oraz naczyƒ krwionoÊnych; higiena uk∏adu krwionoÊnego; rola prawid∏owego od˝ywiania i gimnastyki w utrzymaniu sprawnoÊci uk∏adu krwionoÊnego (Z, M) budowa i funkcje uk∏adu wydalniczego; rola wydalania w prawid∏owym funkcjonowaniu organizmu; higiena uk∏adu wydalniczego; znaczenie badania moczu; choroby uk∏adu wydalniczego (Z, M) rodzaje substancji od˝ywczych i ich rola w organizmie; makroelementy i mikroelementy, witaminy; pokarmy bogate w poszczególne sk∏adniki od˝ywcze; prawid∏owe od˝ywianie; wartoÊç energetyczna pokarmów, prawid∏owa dieta; skutki nieprawid∏owego od˝ywiania si´, niedobór i nadmiar sk∏adników od˝ywczych; zró˝nicowanie sposobu od˝ywiania si´ na Êwiecie, niedo˝ywienie i g∏ód (Z, M) 2. Uk∏ad krwionoÊny 3. Uk∏ad wydalniczy 4./5. Substancje niezb´dne do ˝ycia cz∏owieka Zakres materia∏u kszta∏cenia 1. Uk∏ad nerwowy Rozdzia∏ VI: CZ¸OWIEK KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny wymienia cz´Êci uk∏adu nerwowego (mózg, rdzeƒ kr´gowy, nerwy) (A) opisuje, w jaki sposób sà odbierane, przesy∏ane i analizowane impulsy nerwowe (B) wymienia czynnoÊci organizmu, które przebiegajà z udzia∏em uk∏adu nerwowego (B) wyjaÊnia, na czym polega rola uk∏adu nerwowego w organizmie (D) proponuje zachowania, które wp∏ywajà na prawid∏owà prac´ uk∏adu nerwowego (D) • wymienia substancje od˝ywcze niezb´dne do prawid∏owego funkcjonowania organizmu (A) • wymienia pokarmy bogate w poszczególne sk∏adniki od˝ywcze (A) • wyjaÊnia rol´ wody, witamin, cukrów, bia∏ek i t∏uszczów w organizmie cz∏owieka (B) • wyjaÊnia, co to sà makroelementy i mikroelementy oraz jak wp∏ywa na zdrowie cz∏owieka ich niedobór lub nadmiar (B) • porównuje w oparciu o dost´pne dane wartoÊç energetycznà najcz´Êciej spo˝ywanych pokarmów (D) • proponuje ogólne wskazania dla diet uwzgl´dniajàce zró˝nicowane zapotrzebowanie organizmów ludzkich na poszczególne sk∏adniki od˝ywcze i ich wartoÊç energetycznà (D) • wyjaÊnia przyczyn´ wyst´powania obszarów kl´ski g∏odu na Êwiecie oraz wskazuje je na mapie (B) • wymienia co najmniej dwie organizacje humanitarne zajmujàce si´ pomocà ludziom ˝yjàcym na obszarach dotkni´tych kl´skà g∏odu (A) • wyjaÊnia, jakà rol´ pe∏ni wydalanie w prawid∏owym funkcjonowaniu organizmu (B) • wymienia substancje wydalane z organizmu oraz uk∏ady uczestniczàce w wydalaniu (A) • wskazuje w oparciu o ilustracj´ g∏ówne elementy budowy uk∏adu wydalniczego oraz opisuje jego funkcjonowanie (B) • wyjaÊnia, czym jest mocz i jakie ma znaczenie jego badanie dla zachowania zdrowia cz∏owieka (B) • proponuje zachowania b´dàce oznakà dba∏oÊci o swoje zdrowie (C) • wyjaÊnia, jakà rol´ pe∏ni krew i jej sk∏adniki w organizmie cz∏owieka (B) • wymienia cz´Êci uk∏adu krwionoÊnego cz∏owieka (serce, t´tnice i ˝y∏y) (A) • wskazuje po∏o˝enie serca w ciele cz∏owieka oraz miejsca, w których jest mo˝liwe zbadanie t´tna (C) • proponuje zachowania cz∏owieka, które wp∏ywajà na sprawne funkcjonowanie uk∏adu krwionoÊnego (D) • • • • • Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: • rozró˝nia na podstawie opisu i ilustracji odmiany ludzkie (B) • wskazuje na mapie obszary zamieszkiwane w wi´kszoÊci przez ludzi odmiany ˝ó∏tej, bia∏ej i czarnej (A) • potrafi wymieniç najwi´ksze religie Êwiata i wskazaç na mapie obszary, w których dominujà (A) • wymienia najbardziej rozpowszechnione j´zyki Êwiata i podaje przyk∏ady paƒstw, w których sà j´zykami urz´dowymi (A) • wskazuje na mapie Êwiata obszary o najwi´kszym i najmniejszym zaludnieniu (A) • podaje przybli˝onà liczb´ ludnoÊci Êwiata oraz wylicza kraje o najwi´kszej liczbie mieszkaƒców (A) • wyjaÊnia przyczyny nierównomiernego zaludnienia Ziemi oraz zró˝nicowanego przyrostu naturalnego na Êwiecie (B) odmiany ludzkie; zró˝nicowanie j´zykowe i religijne ludnoÊci Êwiata; liczba i rozmieszczenie ludnoÊci; obszary s∏abo i g´sto zaludnione na Ziemi; przyczyny nierównomiernego zaludnienia kuli ziemskiej (M, R) poj´cie zdrowia; przyk∏ady chorób cywilizacyjnych i spo∏ecznych; przyczyny oraz sposoby ograniczania chorób; epidemie chorób zakaênych na Êwiecie (Z, M) najcz´Êciej spotykane wypadki dzieci i m∏odzie˝y; pierwsza pomoc w przypadku st∏uczenia, skr´cenia stawów, z∏amania koÊci, zranienia i omdlenia; apteczka pierwszej pomocy (Z, M) 7. Zró˝nicowanie ludnoÊci Êwiata 8. Choroby wyst´pujàce na Êwiecie 9./10. Pierwsza pomoc • wymienia przyk∏ady najcz´Êciej spotykanych wypadków dzieci (A) • opisuje skutki najcz´stszych wypadków dzieci (C) • wyjaÊnia, na czym polega st∏uczenie, skr´cenie stawów, z∏amanie koÊci, zranienie i omdlenie oraz jakiej pomocy nale˝y udzieliç poszkodowanemu (B) • demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku (C) • wymienia przedmioty z apteczki pierwszej pomocy i zna ich przeznaczenie (A) • podaje numery telefonów alarmowych s∏u˝b ratunkowych (A) • wyjaÊnia, co oznacza okreÊlenie „zdrowy cz∏owiek” (B) • wymienia przyczyny powstawania chorób cywilizacyjnych i spo∏ecznych (stres, pracoholizm, g∏ód, na∏ogi) (A) • wymienia najcz´Êciej spotykane choroby cywilizacyjne (mia˝d˝yca, wrzody ˝o∏àdka i dwunastnicy, nerwice, oty∏oÊç) (A) • wyjaÊnia przyczyny i skutki wybranych chorób cywilizacyjnych (B) • rozró˝nia najgroêniejsze choroby zakaêne i wyjaÊnia, co to jest epidemia (B) • proponuje sposoby zapobiegania chorobom cywilizacyjnym, spo∏ecznym oraz zakaênym (D) • wymienia etapy rozwoju cz∏owieka (A) • charakteryzuje ka˝dy etap ˝ycia cz∏owieka (C) • rozró˝nia na podstawie podanych cech dojrza∏oÊç biologicznà, psychicznà i spo∏ecznà (B) • potrafi wykazaç, ˝e cz∏owiek osiàga poszczególne rodzaje dojrza∏oÊci w ró˝nym wieku (B) • charakteryzuje cz∏owieka w pe∏ni dojrza∏ego (C) • wyjaÊnia, jaki wp∏yw na rozwój cz∏owieka ma rodzina (B) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: etapy ˝ycia i dojrzewania cz∏owieka; charakterystyka okresu niemowl´cego, dzieci´cego, m∏odzieƒczego, doros∏ego i staroÊci; poj´cie i rodzaje dojrza∏oÊci: biologicznej, psychicznej, spo∏ecznej; pe∏na dojrza∏oÊç; wp∏yw rodziny na rozwój cz∏owieka (Z, M) Zakres materia∏u kszta∏cenia 6. Etapy ˝ycia cz∏owieka KolejnoÊç realizacji test pisemny „Cz∏owiek” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych ekologia jako nauka; obszar zainteresowaƒ ekologów; ekosystem, biocenoza, biotop; przyk∏ady ekosystemów naturalnych i sztucznych (E, R, M) ochrona Êrodowiska naturalnego; organizacje polskie i mi´dzynarodowe zajmujàce si´ ochronà przyrody (E, M) 1./2. Co to jest ekologia? 3. W obronie Ziemi Rozdzia∏ VII: OCHRONA ÂRODOWISKA Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci zwiàzane z budowà i funkcjonowaniem organizmu cz∏owieka; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) Zakres materia∏u kszta∏cenia Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny • wyjaÊnia, na czym polega ochrona Êrodowiska naturalnego (B) • wymienia nazwy co najmniej dwóch organizacji zajmujàcych si´ ochronà przyrody w Polsce i na Êwiecie (A) • podaje nazw´ i krótkà charakterystyk´ organizacji ekologicznej dzia∏ajàcej w okolicy jego zamieszkania (C) • wyjaÊnia, na czym polega akcja „Sprzàtanie Êwiata” (B) • uzasadnia koniecznoÊç podejmowania dzia∏aƒ zmierzajàcych do ochrony przyrody i Êrodowiska (D) • potrafi wyjaÊniç, czym zajmuje si´ ekologia (B) • rozumie terminy: ekosystem, biocenoza, biotop (B) • wyjaÊnia na przyk∏adzie wybranej biocenozy, jakie zale˝noÊci wyst´pujà mi´dzy organizmami ˝ywymi (B) • charakteryzuje biocenoz´ wybranego ekosystemu z najbli˝szej okolicy oraz ze Êwiata (C) • podaje charakterystyk´ wybranego biotopu w najbli˝szej okolicy oraz na Êwiecie (C) • opisuje na dowolnym przyk∏adzie ekosystemu powiàzania mi´dzy organizmami a ich Êrodowiskiem ˝ycia (C) • rozró˝nia ekosystemy naturalne i sztuczne (B) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ: çwiczenia utrwalajàce poznane treÊci zwiàzane z ochronà Êrodowiska na Êwiecie; wykorzystanie pytaƒ i odpowiedzi zawartych w podr´czniku („Czy ju˝ wiesz?”, „To wiem!”) test pisemny „Ochrona Êrodowiska” sprawdzajàcy poziom zdobytej wiedzy i opanowanych umiej´tnoÊci Powtórzenie i podsumowanie wiadomoÊci Sprawdzian poziomu opanowania wymagaƒ programowych Przyk∏adowy test w publikacji „Testy i çwiczenia”, dost´pnej w Wydawnictwie Ro˝ak. parki Ameryki Pó∏nocnej i Po∏udniowej: Narodowy Park Yellowstone oraz Park Narodowy Iguazú; po∏o˝enie parków; charakterystyka obszarów obj´tych ochronà; obiekty przyrody o˝ywionej i nieo˝ywionej (E, M, R); parki Europy i Afryki: Park Narodowy Serengeti i Park Narodowy Doñana; po∏o˝enie parków; charakterystyka obszarów obj´tych ochronà; obiekty przyrody o˝ywionej i nieo˝ywionej (E, M, R); parki narodowe Azji, Australii i Oceanii: Park Narodowy Sagarmatha, Park Narodowy Uluru i Morski Park Wielkiej Rafy Koralowej; charakterystyka obszarów obj´tych ochronà; obiekty przyrody o˝ywionej i nieo˝ywionej (E, M, R) Zakres materia∏u kszta∏cenia 4./5./6./7. Parki narodowe Êwiata KolejnoÊç realizacji Plan dydaktyczny opracowa∏ doÊwiadczony nauczyciel przyrody: Danuta Kamiƒska • wskazuje na mapie Ameryki Pó∏nocnej i Po∏udniowej po∏o˝enie Parku Narodowego Yellowstone i Parku Narodowego Iguazú (A) • podaje charakterystyk´ obszarów obj´tych ochronà (krajobraz, obiekty przyrody nieo˝ywionej) (B) • podaje przyk∏ady ˝yjàcych w parkach organizmów roÊlinnych i zwierz´cych (B) • uzasadnia celowoÊç utworzenia omawianych parków dla zachowania Êrodowiska naturalnego (D) • poszukuje w ró˝nych êród∏ach (internet, czasopisma) informacji o innych parkach narodowych po∏o˝onych na poszczególnych kontynentach (D) • wskazuje na mapie Afryki i Europy po∏o˝enie Parku Narodowego Serengeti i Parku Narodowego Doñana (A) • wymienia najciekawsze obiekty przyrody nieo˝ywionej oraz przyk∏ady ˝yjàcych w parkach organizmów roÊlinnych i zwierz´cych (A) • wyjaÊnia, jakie znaczenie ma utworzenie omawianych parków dla ochrony przyrody (B) • poszukuje w ró˝nych êród∏ach (internet, czasopisma) informacji o innych parkach narodowych w Afryce i Europie (D) • wskazuje na mapie Azji i Australii po∏o˝enie Parków Narodowych: Sagarmatha, Uluru i Morskiego Parku Wielkiej Rafy Koralowej (A) • wymienia najciekawsze obiekty przyrody nieo˝ywionej oraz przyk∏ady ˝yjàcych w parkach organizmów roÊlinnych i zwierz´cych (A) • wyjaÊnia, co to jest rafa koralowa i jakie jest jej znaczenie dla zachowania ró˝norodnoÊci gatunkowej (B) • wyjaÊnia, jakie znaczenie ma utworzenie omawianych parków dla ochrony przyrody (B) Wymagania dydaktyczne Uczeƒ:
![Trzeci przyk∏ad [3] ma podobną struktur´ podstawową. Wszystkie](http://s1.doczz.pl/store/data/001771078_1-54d8677257c38bae80a4bcc4799be595-70x70.png "Trzeci przyk∏ad [3] ma podobną struktur´ podstawową. Wszystkie")
