odyseja umysłu

KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE
ODYSEJA UMYSŁU
Nauka kreatywności
w praktyce
Katarzyna Goch
Jeżeli dzisiejsi uczniowie nauczą się myśleć w sposób twórczy i konsekwentnie realizować
swoje pomysły – zrozumieją, że problem to wyzwanie, a nie przeszkoda. Jeśli przekonają
się, że warto robić użytek z własnej wyobraźni – będą gotowi do pracy w zawodach,
które jeszcze nie istnieją i korzystania z technologii, które dopiero zostaną wynalezione.
36
Ś
wiat zmienia się coraz szybciej. Nie
da się już wszystkiego nauczyć na
pamięć, a to, co wydawało się pewne jeszcze wczoraj, już jutro może okazać
się nieaktualne. W jaki sposób przygotować młodych ludzi na nieprzewidziane
wyzwania, które przyniesie przyszłość?
Recepta jest prosta. Kreatywność to klucz
do sukcesu i… umiejętność, której można
się nauczyć!
Problematyka nowych potrzeb i rozwiązań przekracza granice państw. Nie bez
powodu rok 2009 ogłoszono Europejskim
Rokiem Kreatywności i Innowacji (ERKiI).
Już Albert Einstein mawiał, że wyobraźnia
jest ważniejsza od wiedzy. Z podobnego
założenia wyszedł Dr C. Samuel Micklus,
profesor Rowan University w USA, tworząc
w 1978 r. Odyseję Umysłu®, której tegoroczna edycja jest częścią obchodów ERKiI
w Polsce. Odyseja to międzynarodowy
konkurs edukacyjny, w którym rokrocznie bierze udział kilkaset tysięcy uczniów
i studentów z całego świata. Celem programu jest rozwój zdolności twórczych,
jakie posiada każdy młody człowiek. Odyseja uczy dzieci i młodzież kreatywnego
oraz krytycznego myślenia, angażując ich
w proces rozwiązywania problemów rozbieżnych, czyli takich, które rozwiązać
można na wiele sposobów. Odyseusze
pracują w drużynach, bo grupa to większa
siła twórcza niż jednostka. Członkowie
zespołu razem analizują sedno zadania
i szukają różnych strategii poradzenia sobie
z nim. Następnie wspólnie decydują, jak
połączyć w jedno skuteczne rozwiązanie
to, co w ich pomysłach najlepsze. Dzięki
stymulującemu kreatywność przyjaznemu
współzawodnictwu, program domyka się
w przemyślaną całość. Małgorzata Włodarczyk, matematyk z zespołu szkół S.T.O.
w Łodzi, tak podsumowuje swoje wrażenia
pracy z dziećmi:
– Ten program propaguje edukację w jej najlepszym wydaniu, czyli poprzez zabawę. Ma
niepowtarzalną atmosferę i daje młodym
ludziom możliwość swobodnego wydobycia z pokładów fantazji i pomysłowości tego, co najlepsze, a trenerowi możliwość
stymulacji młodzieży w tym procesie. Czy
może być coś lepszego dla pedagoga?
Odyseja Umysłu® to międzynarodowy program edukacyjny, obecny w Polsce od blisko
20 lat. Co roku bierze w nim udział kilkaset
tysięcy dzieci na sześciu kontynentach. Od
2003 r. patronat nad krajową edycją konkursu sprawuje Minister Edukacji Narodowej.
Więcej informacji znaleźć można na stronie
www.odyseja.org. Popularyzacją Odysei
nad Wisłą zajmuje się fundacja Odyssey of
the Mind Polska. Wolontariusze organizacji
udostępniają program zainteresowanym
placówkom, prowadzą szkolenia i realizują
krajową edycję konkursu.
SEDNO Magazyn Dyrektora Szkoły
Efekty
Uczestnicząc w programie, młodzi ludzie
stają się bardziej otwarci, odważni i pełni
inicjatywy. Rozwijają wiele kluczowych
kompetencji intelektualnych i społecznych jednocześnie, m.in. umiejętność aktywnego uczenia się, improwizacji i pracy
w warunkach niedoboru środków i czasu,
efektywnego komunikowania się oraz autoprezentacji. Odyseusze rozumieją, co
oznacza sedno zadania, uczą się szukać
rozwiązań zarazem skutecznych i innowacyjnych. Rozwiązując złożone problemy, przekonują się, że warto połączyć
wiedzę z różnych dziedzin i wykorzystać
ją w praktyce. Nie obawiają się ryzyka, ponieważ pomyłka nie wiąże się
z przykrymi konsekwencjami. Pracując
samodzielnie, czują się odpowiedzialni
za to, co sami tworzą i są dumni z tego,
co sami osiągną. Działając w grupie ludzi
o różnych talentach i zainteresowaniach
– nabierają szacunku dla odmiennych
osobowości, uczą się od siebie i inspirują
nawzajem.
– Odyseusze potrafią docenić dobre rozwiązania, nawet jeśli sami ich nie wymyślili. Wiedzą, że nie można forsować tylko
swoich projektów. Szukają najtrafniejszych
odpowiedzi. Wiedzą czemu warto poświęcić uwagę, a co należy odpuścić. Kto dziś
nie marzy o takich pracownikach? – śmieje
się Wioletta Knitter z Gdańska, polonistka
fot. archiwum Fundacji
Odyseja Umysłu
z dwudziestoletnim stażem pracy, od dawna zaangażowana w program. – Co więcej, który rodzic nie marzy o tym, by jego
pociecha była lubiana przez rówieśników,
miała wielu przyjaciół, często się śmiała,
odważnie podchodziła do problemów,
jakie spotyka? A tego wszystkiego uczy
dobrze poprowadzona przez trenera grupa Odysei Umysłu – dodaje.
Program w praktyce
Odysejowe drużyny liczą od 5 do 7 osób
i reprezentują szkoły bądź inne placówki
edukacyjne. Nad pracą każdego zespołu
czuwa trener, który integruje uczestników
i koordynuje ich wysiłki, ale nie narzuca dzieciom swoich pomysłów. Jesienią
każdego roku publikowanych jest 5 Problemów Długoterminowych. Drużyna
wybiera jeden z nich, a później przez
kilka miesięcy sama projektuje, przygotowuje i udoskonala jego rozwiązanie,
które wiosną zaprezentuje na konkursie
w formie 8-minutowej inscenizacji. Zespół
musi się także zmierzyć z Problemem
Spontanicznym, którego treści nie zna
do ostatniej chwili, a rozwiązanie tworzy
w zaledwie kilka minut. Odyseusze współzawodniczą w czterech grupach wiekowych.
Drużyny, które zdobędą najwięcej punktów na Eliminacjach Regionalnych, spotkają się na Finale Ogólnopolskim. Zwycięzcy
etapu krajowego zyskują prawo reprezen-
towania Polski na Finałach Światowych
w USA lub Festiwalu Europejskim. W Odysei Umysłu mogą wziąć udział podopieczni każdej szkoły lub placówki oświatowo-wychowawczej, która zarejestruje członkostwo w programie w bieżącym roku
szkolnym. Pakiet Członkowski obejmuje
materiały dydaktyczne niezbędne do pracy z młodzieżą oraz prawo rejestracji od
1 do 5 drużyn konkursowych. Każdy zespół
działa pod okiem osoby, która ukończyła
Szkolenie Trenerów. Sprawy organizacyjne
i zasady, na jakich prowadzone będą
odysejowe zajęcia, we własnym zakresie
uzgadniają: dyrekcja, trenerzy drużyn
i ewentualnie rodzice – w sposób najlepiej
odpowiadający potrzebom, możliwościom
i specyfice placówki.
Wspieranie uzdolnień
– Odyseja Umysłu doskonale nadaje się jako element systemu wspierania uzdolnień,
oś spotkań koła zainteresowań czy forma
zajęć prowadzonych w szkolnej świetlicy – stwierdza Wojciech Radziwiłowicz,
honorowy prezes fundacji zajmującej się
rozwojem programu.
Trenerzy pracują na specjalnie przygotowanych materiałach, zdając sobie sprawę
z kryteriów oceny i wyzwań, przed jakimi
staną dzieci na konkursie. Jednocześnie
mogą dostosować charakterystykę zajęć
do potrzeb i talentów członków druży-
Październik/Listopad 2009 (nr 5)
KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE
ny. Zróżnicowany profil zadań konkursowych – techniczny, artystyczny lub
humanistyczny – tworzy przestrzeń rozwoju odmiennych umiejętności i zainteresowań uczniów. Tym samym narzędzie
jest przydatne dla nauczycieli wszystkich
specjalności.
– Dzieci przekonują się, że samo uczenie się nie polega jedynie na biernym przyjmowaniu informacji od nauczycieli
i z podręczników, ani od dyskutujących
ze sobą innych uczniów – zauważa
dr Adam Jagiełło-Rusiłowski z Instytutu
Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego.
– Uczą się, że wszystko można ulepszyć,
zorganizować inaczej niż dotychczas,
lepiej zagospodarować zasoby, z których najważniejszy to ludzka wyobraźnia
– podkreśla.
Dzięki formule konkursowej Odyseusze
angażują się w projekt całym sobą, mają
też świadomość efektów swojej pracy i mogą wyciągać wnioski z otrzymanej od sędziów informacji zwrotnej. Niektórzy
uczestnicy dzięki udziałowi w programie
zyskali nowe spojrzenie na samych siebie
i nauczyli się czerpać ze swoich talentów.
– Dziwię się, jak bardzo Odyseja wpłynęła
na moje życie: w każdej chwili jestem
w stanie wymyślić zaskakujące wyjście
z trudnej sytuacji, a potem następne i kolejne. Z tych pomysłów, przy wspólnym wysiłku grupy, powstaje fantastyczny produkt
– mówi Patryk Seweryn, członek drużyny
z Łodzi.
Dla wszystkich!
– Nie ma osób nietwórczych – stwierdza
Wioletta Knitter. – Niektórzy mieli po prostu nauczycieli, którzy nie potrafili i nie
chcieli rozpalić w nich iskierek talentu.
Dzięki indywidualnemu podejściu do każdego dziecka oraz zastosowaniu metodyki
efektywnej i atrakcyjnej zarazem, Odyseja
sprawdza się również w pracy z uczniem
sprawiającym problemy wychowawcze.
– Nawet uczniowie, którzy nie mają osiągnięć w nauce, nagle mogą odnaleźć swoje
miejsce w klasie właśnie dlatego, że odnaleźli się w Odysei – potwierdza mama
Kamila Pociechy, członka drużyny Mistrzów
Świata z Opola.
Pracując w zespole, młodzi ludzie przełamują zahamowania, stają się bardziej pewni
siebie i odkrywają własne możliwości. Zaczynają rozumieć, że cele indywidualne nie
37
KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE
Odyseja Umysłu
muszą być sprzeczne z celami grupowymi,
wspierają się i integrują wokół wspólnego
zadania.
– Myślałem, że nie pasuję do grupy, ponieważ byli w niej ludzie, którzy uczą się bardzo
dobrze. Okazało się jednak, że Odyseja jest
konkursem dla wszystkich. Wcale nie musisz
mieć dobrych stopni, by w niej uczestniczyć. Odyseja Umysłu to turniej dla ludzi
z „otwartym” umysłem oraz kreatywnych
– zauważa Krzysztof Szyszkiewicz, kolega
z drużyny Patryka.
W Odysei uczestniczyć mogą młodzi ludzie
Opinię tę potwierdza dr Jagiełło-Rusiłowski:
– Uczenie się to przede wszystkim rozwijanie własnej ciekawości przez aktywny udział
w rozwiązywaniu problemów. Dzięki
uczestnictwu w Odysei dzieci naprawdę
dowiadują się, że nauka jest przyjemną,
samonagradzającą się aktywnością. Młodzi ludzie zaczynają ufać własnym narzędziom poznawania świata i zdolnościom
do dokonywania wyborów. Jak opisuje Jagiełło-Rusiłowski, Odyseusze przyjmują
pozytywne nawyki współpracy i orienta-
Dzięki uczestnictwu w Odysei dzieci naprawdę
dowiadują się, że nauka jest przyjemną,
samonagradzającą się aktywnością
w różnym wieku – od szkoły podstawowej
aż po lata studenckie. To program dla placówek o zróżnicowanym profilu – także
tych prowadzonych z myślą o młodzieży
trudnej.
– Kreatywność to umiejętność jak każda
inna – mówi Wioletta Knitter. – Odyseja
Umysłu proponuje zestaw metod, które
niezawodnie rozkręcą wyobraźnię dzieciaków. Są to narzędzia, które działają
w rękach każdego z różnym, ale zawsze
dobrym skutkiem – podkreśla.
Jeśli chcesz realizować program w swojej
szkole:
• porozmawiaj z nauczycielami, wyślij
chętnych na szkolenie trenerów Odysei
Umysłu,
• zarejestruj członkostwo w programie,
• wesprzyj pedagogów pracujących z odysejowymi drużynami w kwestiach organizacyjnych (kontakty z rodzicami, zbieranie
funduszy, organizacja zajęć).
Zdaniem specjalistów
Edukacyjną skuteczność programu potwierdzają naukowcy. W wydanej w 2007
roku książce Pedagogika twórczości
prof. Krzysztof J. Szmidt z Uniwersytetu
Łódzkiego przywołując wyniki badań,
pisze: „Odyseja Umysłu pozytywnie wpływa na umiejętności współpracy w grupie twórczej, przyczynia się do wzrostu
tolerancji dla wieloznaczności i ryzyka
oraz zwiększenia chęci rozwiązywania
przez dzieci problemów życiowych”.
38
cji zadaniowej, są bardziej tolerancyjni dla
inności i radykalnej zmiany.
Spojrzenie pedagoga
Trenerzy Odysei Umysłu dobrze rozumieją
znaczenie wysiłków włożonych w rozwój
swoich podopiecznych.
– Patrzyłam, jak grupa nastolatków o różnych charakterach i temperamentach, staje
się drużyną współpracującą i mobilizującą się
nawzajem, jak ich indywidualne cechy stają
się atutami całego zespołu – mówi Małgorzata Włodarczyk.
Opiekunowie dostrzegają zmiany w osobowości dzieci. Dorota Hazuka-Furgalska,
psycholog i doświadczony trener drużyn od
wielu lat obserwuje odysejową młodzież.
– Uczestnicy programu uczą się bardziej
pozytywnie postrzegać siebie i innych.
Jedni się dzięki temu otwierają, a inni – zbyt
pewni siebie – nabierają pokory. Nim wejdą w dorosłe życie, rozwijają swoje talenty
i odkrywają nowe – podkreśla.
Praca z młodzieżą daje
olbrzymią satysfakcję
– Dzięki Odysei mam poczucie współtworzenia rzeczy ważnych, mających bardzo
korzystny wpływ na uczniów. Zetknęłam
się wcześniej z pedagogiką twórczości,
ale dopiero Odyseja Umysłu wydała mi
się programem najbardziej przemyślanym,
inspirującym i wielostronnie rozwijającym
– twierdzi Dorota Zera, prowadząca odysejowe zajęcia w świetlicy w jednej z łódzkich
podstawówek.
SEDNO Magazyn Dyrektora Szkoły
Sprawy organizacyjne – co, gdzie, kiedy?
• Szkolenia Trenerów Odysei Umysłu organizują wybrane ośrodki doskonalenia
nauczycieli. Skontaktuj się z najbliższą
placówką i spytaj o możliwość udziału
w warsztatach.
• Szkolenia otwarte odbywają się także
w Gdańsku, Wrocławiu, Poznaniu i Warszawie. Terminy znajdziesz na stronie www.
odyseja.org. Koszt uczestnictwa jednej
osoby to 170 zł (w tym komplet materiałów szkoleniowych).
• Możesz zorganizować w dogodnym terminie szkolenie dla kadry pedagogicznej
(do 25 osób) w Twojej szkole. Całkowity
koszt warsztatów to 2.800 zł. W kwestiach
organizacyjnych skontaktuj się z koordynatorem Szkoleń Trenerów, Małgorzatą
Dobrowolską ([email protected], tel.
609 989 958).
• Członkostwo w programie należy zarejestrować on-line na stronie www.odyseja.org
do 15 grudnia. Koszt wynosi 330 zł i obejmuje wszystkie materiały dydaktyczne
oraz prawo do udziału w konkursie od 1
do 5 drużyn.
• Terminy konkursów w tegorocznej edycji. Eliminacje Regionalne: Warszawa
– 06.03.2010.; Gdańsk – 07.03.2010., Wrocław – 13.03.2010., Poznań – 14.03.2010.
Finał Ogólnopolski w Gdańsku – 27-28.
03.2010.
Jak ruszyć z programem?
Odysejowi trenerzy przechodzą szkolenie z metodyki i struktury programu.
Podczas dwudniowych warsztatów sami
doświadczają skuteczności odysejowych
narzędzi.
– Oglądając ofertę kursów prowadzonych
przez Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia
Nauczycieli, dostrzegłam jeden, który już
swoją nazwą odbiegał od pozostałych.
– Małgorzata Włodarczyk wspomina swoje
pierwsze kroki w programie. – „Odyseja
Umysłu”. Brzmiało interesująco, a dodatkowa informacja o rozwoju kreatywności pomogła mi się zdecydować. I tak trafiłam na
najlepsze w moim życiu szkolenie. Warsztaty są często organizowane w ramach oferty
lokalnych ośrodków doskonalenia nauczycieli. Pedagodzy i pasjonaci edukacji mogą
wziąć też udział w szkoleniach otwartych
w Gdańsku, Warszawie, Poznaniu i Wrocławiu. Dla zainteresowanych przeszkoleniem
kadry pedagogicznej placówek przygotowano specjalną propozycję: w jej ramach
Odyseja Umysłu
ograniczać, jest nasza własna wyobraźnia
– opowiada Sidor.
Kasia Szczepaniak, studentka Akademii
Sztuk Pięknych, która w 2007 roku zdobyła
z grupą licealistów Mistrzostwo Świata,
stwierdza: – Odyseja to zabawa, a jednocześnie pokazanie siebie; tego, co w nas tkwi.
To przekroczenie bariery, która mówi „nie”.
Odyseusze po latach
Paweł Banaszak, obecnie rzecznik prasowy Udowodnienie sobie, że potrafimy więcej niż
dużego banku, został Odyseuszem w li- myślimy – opisuje. Na marginesie warto do-
fot. archiwum Fundacji
szkoła zorganizować może szkolenie dla
własnych potrzeb. Przeszkoleni trenerzy
zbierają następnie drużyny i rozpoczynają
pracę, wykorzystując otrzymane materiały
dydaktyczne i przygotowują Odyseuszy do
występu na konkursie.
ceum. Do dziś utrzymuje kontakt z kolegami z drużyny, z którymi reprezentował
Polskę na Finałach Światowych w USA.
Przyznaje, że dopiero niedawno zrozumiał
jak wiele zawdzięcza programowi.
– Dzięki nawykom zdobytym w Odysei do
życia staram się podchodzić bez narzuconych schematów – mówi. – Nauczyłem
się szacunku dla pomysłów innych osób.
Każdy pomysł jest dobry i zasługuje na rozwagę. Poznałem wielu ciekawych świata
ludzi… Myślę również, że lepiej poznałem
samego siebie.
Zuzanna Sidor pracuje teraz w laboratorium Instytutu Technologii Elektronowej
w Warszawie. Od dziecka była członkiem
odysejowych drużyn.
– Odyseja rozwinęła we mnie kreatywne
myślenie. Program uczy zmieniać utarte
ścieżki myślenia, zadając nieoczywiste pytania, np. co jest jeszcze pomarańczowe
poza pomarańczą czy zachodem słońca? Codziennie w swojej pracy wcielam
w życie odysejową maksymę „co nie jest
zabronione, jest dozwolone”. Wszak jedyną barierą, która może nas naprawdę
dać, że Polacy na arenie międzynarodowej
po najwyższe trofeum sięgnęli już 12 razy.
– To fascynujące zdarzenie, które wyzwala
w nas to, co najlepsze, a niekoniecznie rozpoznane. – Banaszak podsumowuje Odyseję Umysłu jednym zdaniem.
Zyskuje szkoła
Placówki realizujące Odyseję Umysłu postrzegane są jako prestiżowe i nowoczesne.
Październik/Listopad 2009 (nr 5)
KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE
– Przynależność do grona kilku tysięcy odysejowych szkół na całym świecie (w tym
ponad 100 w kraju) pozytywnie wpływa
na wizerunek placówki i pozwala wyróżnić
się na tle innych – podkreśla Wojciech Radziwiłowicz.
Realizacja programu oznacza poszerzenie
oferty edukacyjnej o zajęcia zapewniające
uczniom wszechstronny rozwój i nowe umiejętności. Placówka zaproponować może
aktywność doskonalącą zdolności i postawy
niezbędne we współczesnym społeczeństwie
i pożądane na rynku pracy – w tym wszystkie
kompetencje kluczowe w rozumieniu zalecenia Parlamentu i Rady Europejskiej. Program
kształci zdolności rozumowania naukowego,
rozwiązywania problemów i konwersji wiedzy teoretycznej na praktykę – wskazanych
jako deficytowe u polskich uczniów w raporcie Programu Międzynarodowej Oceny
Umiejętności Uczniów (PISA) z 2006 r. Podopieczni szkoły mają szansę odnosić sukcesy
w konkursie na szczeblu regionalnym, ogólnopolskim, a nawet światowym. Udział
w programie to okazja do nawiązania międzynarodowych kontaktów także dla kadry.
Odyseja stanowi gotowe do wykorzysta-
nia rozwiązanie pedagogiczne – stworzone przez specjalistów w oparciu o 30 lat
doświadczeń. Realizując program, nauczyciele podnoszą zatem kwalifikacje w zakresie nowoczesnych, aktywizujących metod
nauczania.
Autorka jest socjologiem, menedżerem ds.
public relations i wolontariuszem fundacji
Odyssey of the Mind Polska.
39