docCz. 1 - Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna
download 
Reklamacja Transkrypt
Cz. 1 - Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna
1 INFORMATOR TURYST YCZN Y województwa podlaskiego Białystok 2014 2 Spis treści Historia w zarysie ........................................................ 5 Białystok – stolica województwa podlaskiego ................ 6 Spacer po Białymstoku ................................................. 7 Białystok – kolebka esperanto ....................................... 14 Gościnny Białystok ..................................................... 16 Rowerowy Białystok ................................................... 19 Podlaskie z nieba ...................................................... 20 Różnorodność narodowościowa, religijna i kulturowa .... 26 Kuchnia regionalna zapraszamy do stołu ..................... 28 Suwalszczyzna i Ziemia Sejneńska .............................. 32 Ścieżki edukacyjne ..................................................... 33 Muzeum Wigier batyskafem w ciemne głębiny ............. 34 Klasztor w Wigrach ..................................................... 37 Punkty i wieże widokowe ............................................. 37 WPN – raj dla wodniaków w zgodzie z naturą i przepisami ................................................................................... 38 Baśniowy Szlak ........................................................... 39 Krasnogruda – Międzynarodowe Centrum Kultury ........ 39 Z lądu i wody czyli Wigierska Kolej Wąskotorowa i Statek „Kameduła” ............................................................... 40 Imprezowe Suwałki blues i nie tylko ............................. 42 Zima: białe szaleństwa – nie tylko na stoku ................... 43 Zaginiony świat Jaćwingów .......................................... 44 Jezioro Hańcza ........................................................... 45 Litewska stolica Polski – połączeni ponownie przez Unię ........................................................................... 46 Spływy i Regaty okrągłych żaglówek meandry leniwej Marychy .......................................................................... 46 Sejny miasteczko na pograniczu .................................. 47 Transgraniczny Szlak Dominikański .............................. 47 Najdłuższe szlaki rowerowe w regionie .......................... 48 Dolina Rospudy – przyrodniczo i historycznie ................ 49 Augustów – Miasto Królewskie ..................................... 50 Kanał Augustowski – Szlak Papieski ............................. 50 Wokół Necka ............................................................... 51 Mistrzostwa Polski w Pływaniu Na Byle Czym ................ 51 Augustowski – dni i noce ............................................. 52 Z perspektywy roweru .................................................. 54 Szlak Konny Puszczy Augustowskiej i Mazur ................. 54 Rajgród – lato na żaglach ............................................ 55 Dolina Biebrzy ............................................................ 56 Wieże i punkty widokowe ............................................. Muzeum i trasy turystyczne Twierdzy Osowiec .............. Goniądz ...................................................................... Na wybranych szlakach turystycznych .......................... Szlaki piesze ............................................................... Spływy kajakami i tratwami .......................................... Szlaki rowerowe ........................................................... Kultura i natura ........................................................... 57 58 58 60 60 61 62 64 Radziłów .................................................................... 64 Narew – „Polska Amazonia” ......................................... 65 Kładka przyrodnicza Śliwno–Waniewo (w XV w. Korona–Litwa) ............................................................................ 66 Szlaki wokół parku narodowego .................................... 66 Choroszcz – letnia rezydencja hetmana Branickiego ..... 68 Tykocin – podlaska perła baroku ................................... 69 Żydzi w Tykocnie .......................................................... 70 Ziemia Łomżyńska ...................................................... 72 Turystyka pola bitwy .................................................... Pierwszy skansen niepodległej Polski ............................ Żegluga i bulwary w Łomży .......................................... Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi .................. Szlak Najdzikszej Rzeki Europy ..................................... 72 73 73 74 74 Puszcza Knyszyńska .................................................... 75 Kopna Góra – Aboretum z klimatem w cieniu historii ..... 76 Silvarium w Poczopku – leśna apteka ........................... 77 Supraśl – sztuka, kultura i ... zdrowie ............................ 78 Uzdrowisko Supraśl i Sanatorium Knieja ....................... 79 Teatr Wierszalin ........................................................... 79 Krynki – miasto z historią ............................................. 80 Szlak Tatarski – Polski Orient ........................................ 81 Kuchnia tatarska ......................................................... 81 Szlak Rękodzieła Ludowego ......................................... 82 Szlaki „Kresowe Wędrówki” .......................................... 83 Michałowo – gmina bez podatków, raj dla turystów ........ 84 Puszcza Białowieska – Królestwo Żubra ........................ 86 Nordic Walking Park „Białowieża” ................................ Kolejka wąskotorowa ................................................... Wokół Białowieży ......................................................... Oferty z certyfikatem ................................................... 88 88 88 89 Hajnówka – Brama do Puszczy ................................. 94 Jedyny taki festiwal w Polsce ............................................ 95 3 Kraina wielu religii i narodowości .................................. 96 Wokół Narewki ........................................................... 97 Nordic Walking Park ,,Zielona Kraina Dobrych Wiatrów’’ ........................................................................ 98 Ośrodek Turystyczno-Rekreacyjny Stary Dwór ............... 98 Podlaski Szlak Bociani ............................................. 99 Kraina Bugu – Drohiczyn, Siemiatycze, Mielnik ........... 103 Promocyjny Spływ Kajakowy Rzeką Bug ...................... Bugiem z Bogiem ...................................................... Szlak Nadbużańskich Grodzisk .................................. Bunkry nad Bugiem - Linia Mołotowa ......................... 106 106 107 107 Ciechanowiec i jego muzeum .................................... 109 BAZA ADRESOWA województwa podlaskiego Zabytki .................................................................. 113 Przyroda .................................................................. 128 Parki narodowe ............................................................ 128 Parki krajobrazowe ...................................................... 128 Ogrody leśne ............................................................... 128 Kultura ................................................................. 129 Muzea, skanseny .......................................................... 129 Teatry, filharmonie ........................................................ 133 Wybrane Ośrodki Kultury i Izby Regionalne ................. 133 Galerie ..........................................................................136 Pracownie na Szlaku Rękodzieła Ludowego ................ 138 Kalendarz cyklicznych imprez kulturalno-turystycznych ......................................... 139 Obsługa ruchu turystycznego .................................... 149 Punkty i centra informacji turystycznej ....................... 149 Stowarzyszenia turystyczne .......................................... 150 Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze ............... 152 Polska Izba Turystyki Oddział Podlaski ........................ 152 Biura podróży ............................................................... 152 Turystyka wodna ................................................. 157 Żegluga .................................................................... 157 Wypożyczalnie jachtów i łodz i żaglowych .................... 157 Kajaki,sprzęt wodny .................................................. 158 Spływy tratwam i i pychówkami .................................. 163 Gondole i katamarany ............................................... 164 Nurkowanie .............................................................. 164 Kryte pływalnie ......................................................... 165 Wodne ochotnicze pogotowia ratunkowe .................... 165 Inne atrakcje wodne .................................................. 166 Turystyka rowerowa - wypożyczalnie ......................... 166 Turystyka zimowa ................................................ 169 Wyciągi narciarskie ...................................................... 169 Sprzęt zimowy ............................................................. 169 Lodowiska ............................................................. 170 Turystyka konna .................................................. Baloniarstwo i loty spadochronowe .............. Kolejki wąskotorowe .......................................... Ośrodki sportu i rekreacji ................................ Inne atrakcje turystyczne ................................. Baza noclegowa ................................................... 170 173 174 174 174 175 Obiekty skategoryzowane ............................................. 175 Wybrane obiekty nieskategoryzowane ............................ 177 Komunikacja ........................................................... 194 PKP .......................................................................... 194 PKS .......................................................................... 194 TAXI ............................................................................. 194 Wypożyczalnie samochodów ......................................... 195 Pomoc drogowa .......................................................... 196 4 Marta Cywińska – poetka, pisarka: Białystok jest miejscem moich nieustannych powrotów (...). W archiwum moich białostockich wspomnień zachowałam nieistniejący, odebrany mojej rodzinie już Stary Dom z Ogrodem, opowieści mojej Babci o niezwykłych ludziach, którzy odeszli, szkolne przyjaźnie, które przetrwały do dziś, pracowite praczki na Plantach, ostatni odpust pod kościołem Rocha, dzielnicę Mickiewicza, w której spędziłam całe dzieciństwo. Dokonałam selekcji wspomnień zachowując w myślach tylko portrety szlachetnych ludzi i emocjonalnych miejsc Podlasia. W snach widzę lot stęsknionego bociana, ścieżki wiodące do Białowieży, Muzeum Kresowego Domu w Białostoczku, Festiwal Celtycki w Dowspudzie. Nieustannie tęsknię, wspominam, powracam... 5 Historia w zarysie Obszar dzisiejszego województwa podlaskiego to historyczna – niegdyś kraina graniczna – położona wzdłuż środkowego Bugu i górnej Narwi. To tu przenikały i ścierały się wpływy polskie, ruskie, jaćwieskie i krzyżackie. Później także litewskie. Ziemie te w XI w. należały w przeważającej części do Rusinów, a w pozostałej do książąt mazowieckich i Jaćwingów. W wieku XIII głównym ośrodkiem był Drohiczyn. Dopiero w XV w. ustalona została granica między Litwą i Mazowszem, którą wyznaczały rzeki: Ełk, Biebrza, Narew, Ślina i dalej Bug u ujścia Nurca. Województwo podlaskie utworzono w 1517 r., a jego stolicą został Drohiczyn. Wiek XV to czas kolonizacji mazowieckiej, ruskiej i litewskiej. Dzięki rozwojowi osadnictwa prawa miejskie uzyskały wówczas m.in.: Łomża, Tykocin, Nowogród, Radziłów, Ciechanowiec, Wąsosz, Kolno, Zambrów, Bielsk Podlaski, Mielnik, Drohiczyn, Brańsk. W owym czasie istniał też podział na miasta królewskie (Berżniki, Kleszczele, Narew, Knyszyn, Augustów, Krynki) oraz prywatne miasta magnatów (Choroszcz, Siemiatycze, Goniądz, Sejny, Grajewo, Raczki, Rajgród). Wiek XVII zapisał się w historii tego obszaru jako czas wojennej pożogi i wielkich zniszczeń („potop szwedzki”, wojny kozackie, wojny z Rosją), które doprowadziły do upadku wielu miast. Wiele dobrze prosperujących ośrodków produkcji przemysłowej i rzemieślniczej przestało istnieć. Inne musiały się przekształcić w osady typowo rolnicze. Pod koniec XVII i w XVIII w. na mapie pojawiły się nowe miasta, takie jak: Szczuczyn, Jedwabne, Czyżewo, Śniadowo, Suwałki i Białystok. Ale tylko Białystok, pozostający na pograniczu Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, rozwijał się dynamicznie stając się ważnym centrum kulturalnym. Po rozbiorach Polski województwo podzielono wzdłuż Bugu pomiędzy Prusy i Austrię. W roku 1807 i 1809 weszło w skład Księstwa Warszawskiego. Jedynie tzw. obwód białostocki został wówczas przyłączony do Rosji. W 1815 r. utworzono Królestwo Polskie (kongresowe), które na przełomie 1918/19 r. powróciło do Polski. I wojna światowa – to kolejne, ogromne zniszczenia i upadek wielu miast, a także niepowetowane straty w kulturze. Bezpośrednie, militarne operacje II wojny światowej zarówno ze strony okupanta niemieckiego, a później sowieckiego też zebrały krwawe żniwo. Było to pasmo zsyłek na Sybir, eksterminacji, rusyfikacji i germanizacji. Województwo podlaskie w dzisiejszym kształcie administracyjnym powstało 1 stycznia 1999 roku. Dzisiaj to obszar w którym znajdują się wielkie kompleksy leśne, cztery parki narodowe, trzy parki krajobrazowe, czyste rzeki i jeziora. Wielkie obszary bagienne w dorzeczach Biebrzy i Narwi sąsiadują z kuszącą do pieszych wędrówek Puszczą Augustowską, a bardziej na wschód – Puszczą Białowieską. Spływ kajakowy Czarną Hańczą, Narwią, czy tratwami po Biebrzy – to niekwestionowana atrakcja tego regionu. Zapraszamy więc do wędrówki po Podlaskiem, bo jest to piękne miejsce dla wszystkich, którzy chcą odpocząć, wyciszyć się i zwolnić tempo. Zasłuchać się w odgłosy przyjaznej przyrody. Poczuć zapach puszczy i doświadczyć gościnność ludzi, niezależnie od ich narodowości i wyznania. 6 Białystok – stolica województwa podlaskiego Słowo „stok” oznaczało niegdyś strumień. W miejscu, w którym dziś tętni życiem kolorowe centrum miasta, przed wiekami rosła puszcza. Sześćset lat temu było to miejsce łowów księcia litewskiego Gedymina. Legenda mówi, że pewnego dnia ścigał on pięknego jelenia tak długo, aż zapadła noc. Ciemność otulała las. Było zbyt późno, by szukać drogi powrotnej. Postanowił więc spać pod gwiazdami. Rano, gdy opadła mleczna mgła, ujrzał niezwykły widok. Przed nim lśniła w słońcu rzeka o krystalicznie czystej wodzie. Biała rzeka. Biały stok. Samorząd Miasta Białystok ul. Słonimska 1, Białystok tel. 85 869 60 00 www.bialystok.pl 7 Spacer po Białymstoku Jednym z najbardziej urokliwych miejsc w Białymstoku jest pałac i okalający go ogród – pamiątka po kimś, kto kochał to miasto. Człowiek ten, wielki miłośnik piękna i natury, żył w XVIII wieku. Jego dzieło istnieje do dziś. Jan Klemens Branicki, bo o nim mowa, obejmując w posiadanie Białystok, postanowił zmienić surowy charakter siedziby poprzednich właścicieli miasta. Właściwie swój obecny kształt pałac zawdzięcza dwóm pokoleniom Branickich. Przebudowę pod nadzorem holenderskiego mistrza Tylmana z Gameren rozpoczął Mikołaj, a zakończył w I połowie XVIII wieku jego syn – Jan Klemens. On też zatrudnił wybitnych architektów baroku: Jana Zygmunta Deybla, Jakuba Fontanę i Jana Henryka Klemma, by na fundamentach XVI-wiecznego zamku powstała rezydencja magnacka. Powstał prawdziwy Wersal Północy. Najbardziej eleganckie komnaty pałacu nazywano królewskimi, bo iście królewski panował tu przepych. W pałacu istniał pokój „chiński”, „złoty”, biblioteka, kaplica modlitewna, sala balowa, jadalnia, akwarium, pokoje „paradne”, „paryskie”, „łazienkowe”. Wszystkie były starannie dekorowane najmodniejszymi pięknymi meblami, dziełami sztuki i cennymi bibelotami. Dziś w budynku pałacu ma siedzibę Uniwersytet Medyczny. Budynek jest częściowo udostępniony zwiedzającym. W bramie Pałacu mieści sie Multimedialne Centrum Informacji Turystycznej. Informacja na temat zwiedzania pałacu: tel. 85 748 54 67, 85 748 54 05 www.umb.edu.pl/palac_branickich 8 Tuż za nim stworzono dwa ogrody. Pierwszy, w stylu angielskim, sprawia wrażenie niewielkiego lasu kipiącego zielenią. W drugim, w stylu francuskim, wszystkie krzewy są starannie przycięte i tworzą zielone labirynty i geometryczne wzory. Warto wejść do pałacu, by zobaczyć, jak wygląda to z tarasu. Za ogrodem pałacowym rozciągają się Planty (prawidłowa nazwa to Bulwary im. M. Zyndrama-Kościałkowskiego, wojewody białostockiego 1934-1939), park w centrum miasta, ze słynną Aleją Zakochanych, rzeźbą psa Kawelina i tańczącymi fontannami. 9 Najprawdopodobniej z myślą o swojej żonie – Izabeli z Poniatowskich – Branicki zbudował w 1771 r. Pałacyk Gościnny. Dziś w pięknie odrestaurowanym budynku znajduje się reprezentacyjna siedziba prezydenta miasta. Często też z ogrodowych pokoi na parterze słychać marsz Mendelssohna i huk otwieranego szampana. Mieszkańcy miasta zawierają tu związki małżeńskie. Więcej o dokonaniach znakomitego rodu znajdziemy na nowym Szlaku rodu Branickich. To jeden z pięciu szlaków kluczowego produktu turystycznego pn. Białystok wielu kultur, do którego zaliczają się także: Szlak białostockich świątyń, Szlak architektury drewnianej, Szlak białostockich fabrykantów, Szlak esperanto i wielu kultur. Szczegóły na www.odkryj. bialystok.pl. Strona całościowo odnosi się do tego produktu, opisując poszczególne szlaki. Ze wspomnianego pałacyku blisko już do najstarszego kościoła w mieście, zbudowanego w latach 1617-1621. Stary Kościół Farny tzw. biały kościółek urządzony jest w stylu barokowym. W podziemnej krypcie pochowana jest żona Branickiego, Izabela. W połowie XIX wieku, gdy liczba mieszkańców Białegostoku znacznie się zwiększyła, świątynia nie mogła pomieścić wszystkich wiernych. Zwrócono się więc do władz carskich z prośbą o zgodę na zbudowanie nowego kościoła. Uzyskano ją... po czterdziestu latach! Niestety, jedynie na stworzenie przybudówki. W 1900 r. ruszyły prace. Dziś „przybudówka” jest wielokrotnie większa od samego kościoła. Piękna i dumna, pełni rolę bazyliki katedralnej. 10 Stojąc u stóp katedry, widzimy ratusz wzniesiony dzięki J. K. Branickiemu w 1745 r. Pełnił on funkcję dzisiejszej galerii handlowej. Mieścił w sobie kramy kupieckie, często należące do Żydów, którzy w tamtych latach stanowili niemal połowę mieszkańców miasta. Dziś w budynku ratusza mieści się siedziba Muzeum Podlaskiego. www.muzeum.bialystok.pl W ostatnich latach Rynek Kościuszki przeszedł transformację i jest wizytówką Białegostoku. Zniknął zadrzewiony skwer, przesunięto fontannę dzięki czemu plac aż do kościoła farnego zmienił się w deptak. Rynek zachował jednocześnie swój nietypowy, trójkątny kształt, jaki nadało mu rozwidlenie dróg traktów do Suraża i Choroszczy w XVII wieku. Białostocki Rynek Kościuszki urbaniści z całej Polski w 2010 r. uznali za najlepiej odnowioną przestrzeń miejską w kraju. Rynek Kościuszki ożył na nowo. Prawie w każdy weekend coś się tu dzieje. Zimą montowane jest lodowisko pod zadaszeniem, a latem instytucje kultury oferują szeroki zakres tematów dla białostoczan i turystów. Tu też zaczyna się najpopularniejsza ulica Białegostoku, Lipowa, którą niegdyś Branicki polecił wysadzić lipami. To pasmo kafejek, restauracji, butików, pizzerii, ogródków kawiarnianych. Przed świętami Bożego Narodzenia ulica dekorowana kolorowymi światłami, zielonymi gałązkami wygląda bajkowo. 11 Przeszłość Białegostoku cechowała różnorodność narodowościowa, kulturowa i religijna jego mieszkańców. W XVIII i XIX wieku mieszkali tu obok siebie Polacy, Żydzi, Rosjanie i Niemcy. Sąsiadowały ze sobą kościoły katolickie, synagogi, cerkwie prawosławne i świątynie ewangelickie. Różnorodne kultury współistniały na jednym obszarze, a wielojęzyczny gwar unosił się nad Białymstokiem, tworząc niezwykły klimat miasta. Społeczność żydowska, która do II wojny światowej stanowiła połowę mieszkańców miasta, dziś praktycznie nie istnieje. Nie słychać już jidisz, nie ma czynnych synagog, żydowskich kupców w ratuszu, dzielnicy Chanajki. Pozostał jeden cmentarz żydowski – kirkut, tablice pamiątkowe i kamienice żydowskie. W jednej z nich, przy ulicy Warszawskiej, mieści się Muzeum Historyczne. W dawnej bożnicy ma swą siedzibę Galeria im. Sleńdzińskich, a nazwiskiem żydowskiego bohatera z czasów wojny – Icchoka Malmeda nazwano ulicę w centrum miasta. Pięknie i wnikliwie o społeczności żydowskiej opowiada pieszy, znakowany Szlak Dziedzictwa Żydowskiego. Ukazuje ponad 50 miejsc związanych z białostockimi Żydami. www.szlak.uwb.edu.pl Obecnie o wielokulturowości miasta świadczą cerkwie prawosławne, istniejące w niedalekim sąsiedztwie kościołów katolickich. Przy ulicy Lipowej bieli się cerkiew św. Mikołaja z 1846 roku. Charakterystyczna budowla na planie krzyża greckiego zwieńczona jest kopułą. Warto tu wejść. Wewnątrz feeria barw malowanych ikon – błękity, czerwienie, biel i złoto, blask świec i niezwykła, pełna dostojeństwa cisza. W prawym skrzydle świątyni relikwie świętego Gabriela – dziecka urodzonego we wsi Zwierki za Białymstokiem. Jak mówi historia, kilkuletni święty leczył chorych samą swą obecnością. Nie ma tu organów, jedyna muzyka to śpiew chóralny. Nabożeństwa wypełnione pieśniami przy blasku zapalonych świec i woni kadzideł mają w sobie magię i urok obrazów Rembrandta. W 1991 roku złożył tu wizytę papież Jan Paweł II, mówiąc do wiernych prawosławnych: „Dziś widzimy jaśniej i lepiej rozumiemy, że nasze Kościoły są Kościołami siostrzanymi”. Cerkiew Świętego Ducha znajdująca się przy ulicy Antoniuk Fabryczny, jest największą prawosławną świątynią w Polsce i jedną z największych w Europie. Cerkiew jest dwupoziomowa, znajduje się w niej najwyższy w Polsce ikonostas. W Białymstoku i całym województwie podlaskim mieszka największa grupa wyznawców prawosławia w Polsce. Nikogo nie dziwią małżeństwa mieszane. Katolik zakochuje się w dziewczynie wyznania prawosławnego, pobierają się w wybranej przez siebie świątyni i wychowują dzieci w poszanowaniu różnic kulturowych i religijnych. Przyjaciele różnych wyznań składają sobie życzenia przy okazji świąt katolickich i prawosławnych, katolicy są zapraszani na śluby prawosławne i vice versa. W województwie podlaskim dwie religie: katolicka i prawosławna, jak dwie komory serca, istnieją tuż obok siebie. 12 Położona w pobliżu Opera i Filharmonia Podlaska – Europejskie Centrum Sztuki w Białymstoku jest wyjątkowym centrum życia kulturalnego nie tylko w Polsce, ale i w tej części Europy – najatrakcyjniejszym w kraju i najnowocześniejszym tego typu obiektem na wschód od Berlina. Jego lokalizacja – w mieście łączącym Europę Zachodnią ze Wschodem – ma wymiar symboliczny i jest odpowiedzią na potrzebę stworzenia ośrodka artystycznego otwartego na środowiska mniejszości narodowych, a także rozwoju poprzez m.in. rozwijanie współpracy z krajami Europy Wschodniej oraz nadbałtyckimi. To ultranowoczesne centrum artystyczne powstało na fundamencie ponad pięćdziesięcioletniej działalności Filharmonii Podlaskiej, wkrótce zaś będzie rozwijać różnorodną działalność teatralną i muzyczną, dysponując własnym studiem nagrań oraz warunkami do realizacji radiowo-telewizyjnych. Jednocześnie tworzyć będzie ono także atrakcyjną przestrzeń konferencyjną i wystawienniczą i ma szansę stać się tym samym prawdziwym centrum życia kulturalnego Polski. Ten niepowtarzalny pod względem architektonicznym kompleks, tworzony z rozmachem i odwagą, może doskonale służyć przedsięwzięciom artystycznym o zróżnicowanym charakterze. Znajdą one dla siebie miejsce w trzech atrakcyjnych przestrzeniach: Sali Koncertowej, Sali Kameralnej i Amfiteatrze, o łącznej powierzchni ponad 16 000 metrów kwadratowych. Jego budowę rozpoczęto w 2006 r., a imponującą konstrukcję ze szkła, kamienia, betonu i stali nierdzewnej zaprojektował ceniony architekt i urbanista – Marek Budzyński. Obsadzone zielenią brukowane uliczki wokół budynku, mury gmachu pokryte bogatą roślinnością oraz wielopoziomowe ogrody i pnącza czy sieć alejek i ścieżek na jego dachu sprawiają, że budowla doskonale komponuje się z sąsiadującym Parkiem Centralnym. Z jej szczytu rozpościera się zaś niesamowity widok na panoramę miasta. Jesienne inauguracje nowych sezonów artystycznych to niewątpliwie jedne z najważniejszych wydarzeń w kalendarzu kulturalnym regionu. www.oifp.eu W operze znajduje się także Opera Cafe – idelane miejsce na chwilę odpoczynku i relaksu w towarzystwie dobrej kawy i ciastka. W budynku Opery i Filharmonii Podlaskiej mieści się: Regionalne Centrum Informacji Turystycznej*** ul. Odeska 1, Białystok tel. 85 732 68 31 www.podlaskieit.pl 13 Na wylocie ulicy Lipowej, na wzgórzu, wznosi się kościół katolicki Świętego Rocha zbudowany w pierwszej połowie XX wieku. Modernistyczny, o potężnej bryle, nie ma wielu sobie podobnych w Europie. Jasne, ascetyczne wnętrze mieści osiem tysięcy wiernych. U podnóża wieży kościoła św. Rocha jest udostępniony taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę miasta. Oprócz omówionego powyżej podstawowego spacerku po Białymstoku polecamy szczegółowe szlaki: **Szlak białostockich świątyń – tu obok siebie promowane są kościoły, cerkwie, dawne synagogi, kircha i muzułmański dom modlitwy (w Białymstoku mieszka ok. 1800 Tatarów). *Szlak * architektury drewnianej przybliża nam drewnianą architekturę miasta z jej unikatowymi konstrukcjami: na Bojarach, Młynowej, Mazowieckiej. **Szlak białostockich fabrykantów – poprowadzony został między zachowanymi do dziś reliktami zakładów świadczących o Manchesterze Północy i pałacami fabrykantów. Stąd są tu obok siebie np. Magazyny Steina na Poleskiej, stara elektrownia, fabryka Nowika i Beckera w Dojlidach oraz mało znany dwór Weltera przy ulicy Mickiewicza. **Szlak Architektury PRL opowiada o niedalekiej przeszłości miasta i jest unikatowy w skali kraju. Składa się z dwóch ścieżek, na których umieszczono łącznie 71 istotnych punktów związanych z architekturą okresu PRL w Białymstoku. www.fundacja.uwb.edu.pl **Białostocki Szlak Pielgrzymkowo-Turystyczny „Śladami błogosławionego ks. Michała Sopoćki” – od 2010 roku turyści mają możliwość wędrówki śladami apostolskiej obecności ks. Michała Sopoćki, który okres od 1947 do 1975 roku spędził w Białymstoku. Szczątki kapłana spoczęły w specjalnej urnie w Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w dzielnicy Białostoczek. Więcej na www.sopocko.pl. 14 Białystok − kolebka esperanto W plebiscycie na białostoczanina XX wieku wygrał lekarz, twórca sztucznego międzynarodowego języka esperanto, Ludwik Zamenhof. Urodził się 15 grudnia 1859 r. w Białymstoku, w rodzinie żydowskiej. W jego domu rodzinnym mówiono w jidisz oraz prawdopodobnie po polsku. Mały Ludwik słyszał więc różne języki – był częstym bywalcem Rynku Kościuszki, gdzie mieszały się i plątały różne języki żyjących razem narodów, nakładały na siebie odmienne zwyczaje i religie, różnorodne kultury istniejące obok siebie. Jako dziesięcioletni chłopiec stwierdził, że prawdopodobnie głównym powodem ludzkich nieporozumień jest bariera językowa. Wielki mały marzyciel, pragnący zjednoczenia ludzkości w duchu przyjaźni i pokoju, postanowił zatem wynaleźć język łączący narody. Wierny swym dziecięcym pragnieniom w 1885 roku stworzył język esperanto, logiczny i prosty. Dziś w Białymstoku istnieje szkoła, w której Ludwik Zamenhof przygotowywał się do nauki w gimnazjum. Od 1919 roku jego imię nosi jedna z miejskich ulic, a w centrum miasta, na skwerze przy ul. Malmeda, stoi pomnik poświęcony jego pamięci. Działa też Białostockie Towarzystwo Esperantystów (BTE). Białostockie Towarzystwo Esperantystów i Centrum im. Ludwika Zamenhofa organizuje co roku w grudniu obchody rocznicy urodzin twórcy esperanto Ludwika Zamenhofa w Białymstoku. W rodzinnym mieście Zamenhofa można się uczyć esperanto m.in. na kursach organizowanych przez BTE, a także na Politechnice Białostockiej. Grono aktywnych esperantystów liczy ok. pięćdziesięciu osób. W roku 2009, dokładnie w 150. rocznicę urodzin twórcy esperanto, odbył się w Białymstoku Światowy Kongres Esperanto z udziałem kilku tysięcy gości ze wszystkich kontynentów. Dużym zainteresowaniem cieszył się powołany do życia Szlak Esperanto i Wielu Kultur (produkt nagrodzony wyróżnieniem Podlaskiej Marki Roku w 2009), którego trasa skupia się na miejscach związanych z esperanto na tle wielokulturowej mozaiki zabytków miasta. Miejsca, przez które prowadzi, wiążą się przede wszystkim z twórcą esperanto – Ludwikiem Zamenhofem – a także z materialnymi świadectwami wielokulturowej i wieloreligijnej tradycji miasta. Także w 2009 roku powstało Centrum Ludwika Zamenhofa. Poza stałą ekspozycją zaprasza na często zmieniające się różnorodne tematycznie i stylistycznie wystawy czasowe. Posiada szereg pozycji wydawniczych związanych z życiem i twórczością Patrona. Proponuje też szereg działań edukacyjnych adresowanych do różnych grup wiekowych. www.centrumzamenhofa.pl www.esperanto.pl www.odkryj.bialystok.pl 15 Hotel Esperanto *** to nowy, komfortowy i kameralny obiekt, zapewniający swoim Gościom idealne warunki zarówno do pracy, jak i do wypoczynku. Położony jest w ścisłym centrum miasta, w pobliżu najważniejszych instytucji i urzędów. W jego bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się Pałac Branickich (zwany Wersalem Podlasia), ze swoimi okazałymi barokowymi ogrodami oraz równie piękny Park Planty. Hotel oferuje swoim Gościom 34 komfortowe i gustownie urządzone pokoje Standard i Superior, w tym pokoje z tarasami, z których rozciąga się niesamowity widok na białostocką starówkę oraz Planty. Ponadto dwa eleganckie apartamenty: Ludwika Zamenhofa i Mikołaja Kawelina, składające się z pokoju dziennego oraz sypialni. Każdy z pokojów ma m.in. indywidualnie sterowaną klimatyzację, szerokopasmowe Wi-Fi, antyalergiczną pościel, a w apartamentach dodatkowo sejf. Hotel Esperanto to idealne miejsce na organizację konferencji i szkoleń: z kameralną atmosferą, pełnym wyposażeniem w zakresie multimediów, profesjonalną obsługą, bufetem oraz możliwością wzbogacenia spotkań o elementy kulturalno-rozrywkowe. Mieszcząca się w hotelu Restauracja Kawelin jest doskonałym miejscem do organizacji wszelkiego typu spotkań biznesowych i rodzinnych, w salach bankietowych na dwóch poziomach, z możliwością aranżacji przyjęć dla nawet 270 osób. Propozycje hotelowego menu łączą najlepsze tradycje kuchni polskiej i europejskiej z regionalnymi smakami Podlasia. Hotel Esperanto*** & Restauracja Kawelin ul. Legionowa 10, Białystok tel. 85 740 99 00, 85 740 99 02 www.hotelesperanto.net www.kawelin.pl 16 Gościnny Białystok Ciekawą propozycją na weekend w Białymstoku i okolicach jest nagrodzony Certyfikatem POT „Gościnny Białystok”, uznany za Najlepszy Produkt Turystyczny 2007. Oferta nawiązuje do gościnności mieszkańców miasta, a jej symbolem pozostaje osoba J. Klemensa Branickiego. Tak więc pobyt rozpoczyna się od Hotelu Branicki****. To obiekt klasy boutique z aurą przedwojennego eleganckiego hotelu Ritz. Hotel położony w zacisznej części centrum miasta, ma stylowy wizerunek, kameralną atmosferę i wysoki poziom usług. Po południu – spacer w Białymstoku. Chwila relaksu w jednej z licznych kawiarni lub w pijalni czekolady Wedla. Pijalnia jest miejscem z duszą niebanalna, artystyczna, inspirująca. W eleganckich salach w kolorach czerwonej róży i wanilii są organizowane koncerty, wystawy, projekcje, stoi biblio- teczka z ciekawymi książkami i prasą vis-a-vis Esperanto Cafe. To wyjątkowa restauracja położona w sercu Białegostoku, przy placu Miejskim. Mieści się w zabytkowych wnętrzach Ratusza, co jest nie lada atrakcją dla odwiedzających ją turystów. W Esperanto Cafe Goście będą mogli obcować z ekspozycjami i wystawami nawiązującymi do życia i dorobku twórcy języka esperanto – Ludwika Zamenhofa, wyglądu starego Białegostoku oraz z wieloma innymi prezentacjami dorobku artystów sztuki współczesnej i dawnej. Tu skosztować można przedwojennych białostockich przysmaków, takich jak buza i białys. Casablanca Catering Sp. z o. o. Rynek Kościuszki 10, Białystok tel./fax 85 742 60 31 www.esperanto-cafe.pl 17 Na kolację i relaks w biesiadnej atmosferze uczestnicy przenoszą się do Folwarku Nadawki, położonego na obrzeżach miasta, na skraju Puszczy Knyszyńskiej, kilka kilometrów od centrum Białegostoku w kierunku Augustowa. Jest to kompleks wiejskich budynków z klimatem w cichej okolicy nad rzeką Supraśl, królestwo dobrego, kresowego jadła. W ofercie: konferencje, spotkania biznesowe (dla 200 osób); imprezy, także w plenerze, Ruska Bania (sauna), nocleg w Domku Baniowym. Z myślą o najmłodszych stworzono plac zabaw z huśtawkami. Obok folwarku, „tuż za płotem”, znajduje się Skansen Muzeum Wsi, otwarty do zwiedzania przez cały rok. Folwark Nadawki ul. Nadawki 23 16-010 Wasilków tel. 85 743 88 33 www.folwarknadawki.pl Następnego dnia wędrówka Szlakiem rodu Branickich (wyróżnienie w 2006 r. w Podlaskiej Marce Roku, w kategorii Miejsce). Przejazd do Supraśla. Zwiedzanie miasteczka leżącego pośród zielonych borów Puszczy Knyszyńskiej. Wizyta w niezwykłym Muzeum Ikon, które w 2006 r. zdobyło nagrodę w Podlaskiej Marce Roku w kategorii Miejsce. Po południu przejazd do miejsca niezwykłego, pełnego bajkowych atrakcji. To Lipowy Most Golf Park. Ostatniego dnia zapraszamy do Białostockiego Muzeum Wsi. Odtwarza ono zabudowę wsi, charakterystyczną dla części Wschodniego Podlasia i Mazowsza. Zebrano w nim ok 4 tys. eksponatów: krzyże, kapliczki, budynki i dwór przeniesiony z Bobry Wielkiej. Miłośnikom dobrej kuchni wytyczono Białostocki Szlak Kulinarny. Wśród restauracji, które go tworzą, są zarówno te serwujące kuchnię regionalną i polską, jak i europejską oraz światową. Wszystkie lokale są autorskimi pomysłami na świetną kuchnię i niepowtarzalny wystrój, a ich właścicieli łączy jedna idea – fascynacja kulinariami! Szlak Kulinarny to niezapomniana podróż po smakach Podlasia, kresów i świata. W tutejszej kuchni spotykają się wpływy białoruskie, litewskie, tatarskie i polskie. Białysy, buza, bliny, kartacze, sękacze, kiszki i babki ziemniaczane, wyborny kindziuk i kumpiak – tradycyjne i smaczne. Więcej na www.bialostockiszlakkulinarny.pl. 18 Hotel Lipowy Most Golf Park *** to luksusowy kompleks hotelowy usytuowany w samym sercu Puszczy Knyszyńskiej, około 30 km od Białegostoku. Otoczony pięknym lasem i jedynym w województwie podlaskim polem golfowym, składa się z obiektu hotelowego, Restauracji, Dworku, Powozowni oraz terenów piknikowych i rekreacyjnych. Do dyspozycji Gości są tu 42 pokoje 1- i 2-osobowe (łącznie 100 miejsc noclegowych), w tym pokój dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz pokoje tematyczne: Myśliwski, Napoleoński, Złoty, Srebrny, Tatarski czy pokoje „golfowe”. Ponadto bezpłatny parking, plac zabaw dla dzieci, Wi-Fi w całym obiekcie oraz strefa Wellness, korzystanie z której jest wliczone w cenę noclegu. Lipowy Most to doskonałe miejsce do organizacji konferencji, szkoleń i spotkań biznesowych, ich uczestnicy mogą skorzystać z jednej z trzech sal: Jagodowej, Meeting Room i Biznesowej – wszystkie one są w pełni wyposażone w profesjonalny sprzęt multimedialny i mają możliwość zaciemnienia. Imprezy zamknięte dla grup liczących około 30 osób można organizować w stylowym Dworku. Znajduje się tam siedem pokoi oraz niewielki taras wypoczynkowy. W hotelowej strefie Spa & Wellness czekają na Gości basen oraz sauna, a także zabiegi indywidualnie dobierane do potrzeb i wymagań klientów. Amatorzy gry w golfa mogą z kolei wypożyczyć hotelowy sprzęt golfowy, wynająć instruktora lub skorzystać z oferty Akademii Golfa. Na biesiady i grille idealnie nadaje się utrzymana w sielskim klimacie Powozownia, a zabawę zacząć można od wesołej przejażdżki po Puszczy Knyszyńskiej – wozami i przy dźwiękach akordeonu. Lipowy Most Golf Park & SPA*** Borki 29, Supraśl tel. 85 749 12 71 mob. 730 731 732 www.lipowymost.pl 19 Rowerowy Białystok. Miłośnicy dwóch kółek – a jest ich w Białymstoku liczne i aktywne grono – twierdzą, że z roweru więcej widać. Aby ich głos był lepiej słyszalny, powołali Stowarzyszenie „Rowerowy Białystok”, które zgłasza uwagi do inwestycji rowerowych, od projektu po oddanie ich do użytku. Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna wydała przewodnik „Rowerem przez Podlaskie”, w którym znajduje się 21 tras rowerowych o różnym stopniu trudności. Najwięcej z nich prowadzi przez okolice Białegostoku. Na wycieczkę do Białostockiego Muzeum Wsi i Jurajskiego Parku Dinozaurów w Nadawkach można się wybrać nawet z dziećmi. Podobnie na przejażdżkę po miejskim lasku Pietrasze. Ale już wyprawę na wzgórza Puszczy Knyszyńskiej można polecić tylko bardzo wytrawnym rowerzystom, fanom kolarstwa górskiego. Trasa wiedzie przez rezerwat „Krzemienne Góry” pomiędzy rzekami Supraśl i Sokołda. Podjazdy i zjazdy mają tu miejscami od 40 do 50 metrów różnicy poziomu wysokości. Ulubiona weekendowa trasa białostoczan wiedzie z Białegostoku do Supraśla (18 km w jedną stronę). Jedziemy bezpieczną ścieżką rowerową wzdłuż szosy, mijając po drodze urozmaicony krajobraz: las, stawy, kilka wzniesień. W Supraślu jest co zwiedzać i co zjeść po ciężkim wysiłku – miasteczko słynie ze znakomitej babki i kiszki ziemniaczanej. BiKeR – Białostocka Komuni- dodatkowej opłaty, jednak doładowywanie konta jest proste, a stawki – przyjazne dla kieszeni. Rowery dostępne są każdego roku od 1 kwietnia do 30 listopada, a łatwy w obsłudze system pozwala na szybkie wypożyczenie oraz zwrot roweru. Nazwę systemu, jego logo oraz mapę stacji wybrano po konsultacjach społecznych z mieszkańcami Białegostoku. kacja Rowerowa – to uruchomiony w maju 2014 r. nowoczesny system będący alternatywą dla tradycyjnej komunikacji miejskiej. Mieszkańcy Białegostoku mają do dyspozycji łącznie 300 rowerów dostępnych w 30 stacjach (wypożyczalniach) na terenie miasta, a wszystko co muszą zrobić, by korzystać z dobrodziejstw BiKeRa to zarejestrować się na www.bikerbialystok.pl i aktywować konto, wpłacając opłatę inicjalną. Uczestnicy programu mogą korzystać z bezpłatnych przejażdżek nie dłuższych niż 20 min., co w zupełności wystarczy, by efektywnie przemieszczać się po mieście, a posiadacze biletów okresowych komunikacji miejskiej mogą bezpłatnie korzystać z rowerów przez nawet 30 minut. Dłuższe przejażdżki wymagają uiszczenia o fe r t y p o by tów na w w w.p akiet yt ur ys t yczne .pl 20 Podlaskie z nieba Ta interesująca forma zwiedzania regionu jest aktywną formą spędzania urlopu, wakacji. Województwo podlaskie jest jednym z najpiękniejszych i najdzikszych regionów Polski. Ale by zobaczyć tak dużą przestrzeń regionu należy wzbić się w powietrze. Bez dwóch zdań widok z lotu ptaka na podlaską i mazurską ziemię zapiera dech. Lasy, zielone łąki, błękitne jeziora, rzeki i dzika przyroda stwarzają wspaniałe doznania, napawają najlepszymi wspomnieniami, siłą do dalszych działań. Firma Benkowski Balloons Team Poland organizuje różne formy lotów balonowych i sterowcem: **turystyczne – dla osób prywatnych podczas urlopów, wakacji, **firmowe, **pokazy na linie – podczas eventów, szkoleń, imprez plenerowych, festynów i targów. Grupy od jednej do kilkuset osób. „Benkowski Publishing & Mazurskie Zawody Balonowe” ul. Kolejowa 12 e, Białystok, mob. 603 702 323, 609 727 272 www.benkowski.pl Polska Izba Turystyki jest największą ogólnopolską organizacją samorządową zrzeszającą biura podróży i agencje turystyczne. Reprezentuje interesy gospodarcze swoich członków, dbając o wysoki poziom świadczonych usług i kulturę obsługi turystów. Ponad dwudziestoletnia działalność Izby, to także okres skutecznych starań o nowy kształt biznesu turystycznego w Polsce. Działalność PIT jest wielokierunkowa. Logo i certyfikatem firmy mogą posługiwać się wyłącznie członkowie Polskiej Izby Turystyki, i są one gwarancją solidarności handlowej, etyki budzącej zaufanie klientów biur podróży. Polska Izba Turystyki Oddział Podlaski w Białymstoku al. Jana Pawła II 77, Białystok tel. 85 744 43 26 www.pit.org.pl 21 nych przewodników po podlaskich parkach narodowych, w różnych językach, **profesjonalne szkoleRegionalny Oddział PTTK w Białymstoku nia na przewodników to stowarzyszenie działające na rzecz rozwijania turystycznych oraz aktywnej turystyki oraz promowania województwa pilotów wycieczek. podlaskiego, pięknego zakątka Polski północnowschodniej, gdzie pierwotna przyroda w idealny RO PTTK jest wpisany do rejestru organizatorów sposób łączy się z bogactwem wielokulturowości. turystyki i pośredników turystycznych prowadzonego Oferuje: przez Marszałka Województwa Podlaskiego pod **organizację wycieczek objazdowych po Podlasiu, numerem 02/11. całej Polsce i Europie, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze **rajdy piesze i rowerowe, marsze na orientację, Regionalny Oddział w Białymstoku spływy kajakowe oraz inne formy turystyki aktywul. Sienkiewicza 53 lok. 3/3 (II piętro) Białystok nej, tel./fax 85 744 56 50, tel. 85 744 55 60 **usługi terenowych przewodników turystycznych www.bialystok.pttk.pl po województwie podlaskim oraz licencjonowa- Almatur to najstarsze biuro podróży w Polsce, które od ponad pół wieku pokazuje świat w niebanalny sposób. Dzięki umiejętności reagowania na dynamicznie zmieniające się potrzeby klientów oraz innowacyjne rozwiązania na życzenie, jest też liderem w organizacji obozów młodzieżowych. W ofercie biura znajdują się także wyjazdy do pracy, kursy językowe i szkoły oraz praktyki studenckie za granicą, tanie bilety lotnicze dla młodzieży i studentów czy międzynarodowe legitymacje zniżkowe z ubezpieczeniem. Wśród partnerów biura znajdują się najbardziej renomowane firmy z Polski i zagranicy oraz blisko 1000 agentów na terenie całego kraju, we wszystkich większych ośrodkach akademickich. Jako firma z imponującym doświadczeniem oraz członek największych organizacji międzynarodowych branży turystycznej: World Youth Student & Educational Travel Confederation, WYSE Work Abroad, ISIC czy Polskiej Izby Turystyki oraz agentem IATA, Almatur oferuje atrakcyjne cenowo usługi na najwyższym poziomie. Biuro Podrózy i Turystyki „Almatur – Białystok” ul. Zwierzyniecka 12, Białystok tel. 85 742 89 43, 85 744 84 88 fax 85 744 84 88 www.almatur.pl 22 Hotel 3 Trio*** to nowoczesny i komfortowy obiekt, zlokalizowany doskonale, bo zaledwie 5 min. od centrum miasta, w cichej i spokojnej dzielnicy, polecany szczególnie w podróżach służbowych. Gwarantuje wygodę i subtelny wystrój wnętrz, wyśmienitą kuchnię oraz prosty i szybki dojazd z pominięciem zatłoczonego centrum. W awangardowym budynku głównym mieści się imponujący przestronny, klimatyzowany i w całości przeszklony hol 6-metrowej wysokości, a także lobby oraz panoramiczna winda. Hotel 3 Trio*** dysponuje łącznie 115 miejscami w 70 pokojach 1- i 2-osobowych typu Standard, Comfort, Superior oraz Executive – ze względów bezpieczeństwa wszystkie objęte są strefą dla niepalących. Pokoje Superior oraz Executive, o podwyższonym standardzie, wyposażone są w klimatyzację, sejf na laptopa, minibar, LCD 32’’ oraz szerokopasmowy Internet, a przede wszystkim w wyjątkowo wygodne łóżka, wykonane specjalnie dla Hotelu 3 Trio***. Goście mogą także wybrać kolor pokoju, dzięki wykorzystywanej w nich technologii oświetlenia LED RGB. Do dyspozycji Gości jest tu osiem klimatyzowanych sal konferencyjnych o łącznej powierzchni 792 m kw., z pełnym wyposażeniem technicznym i stałym łączem internetowym. Mogą one pomieścić nawet 700 osób, a chlubą hotelu jest sala Glamour o powierzchni 206 m kw. i 4-metrowej wysokości, na którą to salę, przez drzwi o wymiarach 3 x 4 m, można wjechać wozem strażackim! Niewątpliwą zaletą wszystkich wnętrz Hotelu 3 Trio*** jest ich naturalne oświetlenie z opcją pełnego zaciemnienia. Hotel 3 Trio *** ul. Hurtowa 3, Białystok tel. 85 745 40 50, fax 85 742 08 34 www.hotel3trio.pl 23 Dwór Czarneckiego*** jest usytuowany w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego, w odległości 9 km od centrum Białegostoku. Dogodna lokalizacja kompleksu zapewnia Gościom łatwy dostęp do najważniejszych instytucji oraz rozrywek, umożliwiając jednocześnie szybki powrót i odpoczynek z dala od miejskiego zgiełku. W znajdującym się na skraju lasu obiekcie mieści się ponad 100 miejsc noclegowych, sześć sal konferencyjno-bankietowych, elegancka Restauracja oraz Klub Jakuba. Oferty dopełnia centrum SPA & Wellness – doskonałe do relaksu i wypoczynku zarówno dla gości indywidualnych, jak i biznesowych. Każdy z komfortowo urządzonych pokoi hotelowych jest wyposażony w łazienkę, telewizję satelitarną oraz telefon. Dodatkowo, w pokojach o podwyższonym standardzie, Goście znajdą sejf oraz lodówkę. Cena pobytu obejmuje: **śniadanie w formie bufetu **drugie śniadanie na drogę **monitorowany parking **Wi-Fi **strefę Wellness, w tym: saunę suchą, łaźnię parową, jacuzzi, grotę solną, karaibską bryzę, podgrzewane leżanki **klub fitness Dwór Czarneckiego*** kol. Porosły 54, Choroszcz tel. 85 663 74 00 www.dworczarneckiego.pl 24 Hotel Podlasie** znajduje się w odległości zaledwie 10 min. od centrum miasta – wystarczająco daleko, by odpocząć od miejskiego zgiełku i wystarczająco blisko, by mieć w zasięgu jego atrakcje. Hotel oferuje komfortowe pokoje 1- i 2-osobowe oraz przeznaczone dla rodzin lub do dłuższych pobytów biznesowych pokoje typu studio. Na Gości czeka tu jedna z najpiękniejszych restauracji w Białymstoku – restauracja Lipcowy Ogród serwująca specjały kuchni regionalnej, czynny przez całą dobę sklepik z podlaskimi pamiątkami, znajdujący się w sąsiedztwie recepcji oraz Komnata Fryzur, czyli salon fryzjersko-kosmetyczny, w którym w atmosferze luksusu, można skorzystać z usług fryzjerskich na światowym poziomie. Hotel Podlasie** to idealne miejsce na organizację szkoleń, warsztatów czy konferencji. Prócz trzech przestronnych sal wyposażonych w profesjonalny sprzęt multimedialny, hotel oferuje usługi dodatkowe, np. przygotowanie materiałów konferencyjnych, oprawy plastycznej, usługi profesjonalnego zespołu tłumaczy, czy możliwość indywidualnego komponowania menu. Największa z sal szkoleniowych idealnie nadaje się do organizacji konferencji, bankietów oraz rozmaitych imprez okolicznościowych dla nawet 200 osób. Goście Hotelu Podlasie** mają do dyspozycji Internet Wi-Fi na terenie całego obiektu oraz bezpłatny parking. Hotel Podlasie** ul. 42 Pułku Piechoty 6, Białystok tel. 85 675 05 86 www.hotelpodlasie.pl 25 Kajar to firma z wieloletnim doświadczeniem w organizowaniu wszelkiego rodzaju imprez okolicznościowych w różnych miejscach, w tym w miejscach wskazanych przez klienta. Firma Kajar koncentruje swoje wysiłki na promowaniu województwa podlaskiego i jego walorów w zakresie turystyki krajoznawczej i kulturoznawczej, m.in. poprzez utworzenie Punktu Informacji Turystycznej w Kurianach. Celem jest zwiększenie konkurencyjności turystycznej województwa oraz przyciągnięcie do niego turystów spoza regionu, w tym turystów zagranicznych. Kajar prowadzi Bar i Kawiarnię Opera Cafe w budynku Opery i Filharmonii Podlaskiej. Serwuje się w nich fantastyczne wypieki i wyroby własne, przygotowane z najwyższą pieczołowitością. W swojej ofercie Kajar posiada też pokój biznesowy do kameralnych spotkań, dwie sale konferencyjno- Firma FastQuad zajmuje się kompleksową organizacją i przygotowaniem różnego rodzaju eventów: spotkań integracyjnych, imprez firmowych, wieczorów stylizowanych, pikników rodzinnych i wielu innych. Oferty są dopasowane do indywidualnych potrzeb najlepszych klientów, nowoczesny sprzęt oraz profesjonalna realizacja scenariuszy imprez przekładają się na sukces i ustawiczny rozwój firmy od momentu jej powstania w 2005 r. FastQuad otworzył pierwszy w Białymstoku Park Linowy FastPark z parkiem urządzeń rekreacyjnych – stworzony z myślą o dostarczaniu ekstremalnych wrażeń. Takie są też wyniki firmy, m.in.: **zintegrowanie blisko 200 000 osób (to tak, jakby zintegrowała cały Toruń!), **800 000 kulek paintballowych zużywanych w każdym sezonie, **ponad 15 000 dziecięcych twarzy ozdobionych -szkoleniowe na 60 i 100 osób, o bardzo wysokim standardzie, wyposażone w multimedia potrzebne do wszelkich typów imprez: konferencji, kongresów, szkoleń, spotkań biznesowych, eventów, wystaw z możliwością połączenia ich z degustacją podlaskiej kuchni regionalnej. Opera Cafe KAJAR Odeska 1, Białystok mob. 602 111 850, mob. 606 444 524 www.kajar.bialystok.pl w kącikach malowania twarzy. W swoje mundury wojskowe FastQuad może ubrać aż 150 żołnierzy, a swoimi turbinami do zamków dmuchanych szybko wypełnić powietrzem 11-piętrowy wieżowiec! „FASTQUAD” Krzysztof Giro ul. Szosa Knyszyńska 26, Białystok tel./ fax 85 653 49 12, mob. 883 952 222 www.fastquad.pl S.C. FASTPARK mob. 883 599 599 www.fastpark.com.pl 26 Różnorodność narodowościowa, religijna i kulturowa Polacy znani są z gościnności, którą odzwierciedlają nawet przysłowia: „Czym chata bogata, tym rada”, „Gość w dom, Bóg w dom”. Zaproszeni do domu goście mogą się spodziewać poczęstunku i przyjaznej atmosfery. Chcąc zaprzyjaźnić się z Polakami, należy pamiętać, że przyjaźnie dla nas są ważne, i jeśli rodzą się czasem powoli, to często trwają latami. Mieszkańcami województwa podlaskiego są oczywiście Polacy, ale także Białorusini, Litwini (raczej na północy regionu), Ukraińcy, Rosjanie, czasem Muzułmanie i Żydzi. Żyją więc obok siebie ludzie różnych wyznań: katolicy, prawosławni, staroobrzędowcy oraz wyznawcy judaizmu i islamu. Różnorodność narodowościowa i religijna wynikająca z położenia i historii regionu była i jest jego piękną cechą. Współistnienie narodów, kultur i religii na obszarze regionu ma wpływ na wyższy poziom tolerancji i otwarcie na dialog. I tak, najwięcej jest wyznawców religii katolickiej. W regionie, istnieją sanktuaria przyjmujące przez cały rok pielgrzymów: w Różanymstoku, Hodyszewie, Studzienicznej. Wiele kościołów to cenne zabytki pamiętające dawne losy lokalnej społeczności. Podlaskie to największe w Polsce skupisko wyznawców prawosławia. W samym Białymstoku stanowią około 1/3 jego mieszkańców. Największe skupisko społeczności białoruskiej to okolice Hajnówki i Bielska Podlaskiego. Jej przedstawiciele wydają książki w języku białoruskim, organizują chóry – często cerkiewne, mają swych przedstawicieli w życiu politycznym regionu. W Białymstoku funkcjonuje Ambasada Republiki Białorusi. Studenci z Białorusi studiują w Białymstoku. 27 W województwie podlaskim jest około 150 cerkwi, w tym najważniejsze sanktuarium prawosławne na terenie Polski – Święta Góra Grabarka. W maju każdego roku odbywają się tu spotkania prawosławnej młodzieży z całego świata. Mniejszość litewska w Polsce zamieszkuje północny wschód kraju. Najwięcej Litwinów mieszka w gminie Puńsk i stanowią oni 80 % jego mieszkańców. Radio i Telewizja Białystok w wydzielonych pasmach emitują audycje w językach mniejszości, w tym także w języku litewskim. W Tykocinie niedaleko Białegostoku jest synagoga – pamiątka po społeczności żydowskiej regionu, która do II wojny światowej stanowiła połowę mieszkańców tego miasta oraz znaczącą część wielu innych. W zabytkowych wnętrzach Wielkiej Synagogi z 1642 r. i Domu Talmudycznego z końca XVIII w. mieści się muzeum. Prezentuje pamiątki bogatej historii Tykocina, a także zabytki kultury żydowskiej. W regionie zachowały się cmentarze żydowskie – kirkuty, tablice pamiątkowe po jego dawnych mieszkańcach, a jedną z ulic w centrum Białegostoku nazwano nazwiskiem żydowskiego bohatera z czasów II wojny światowej – Icchoka Malmeda. Ciekawostką regionu jest szczególne przenikanie się kultury polskiej i tatarskiej. Jako wyraz dbałości o pamiątki osadnictwa tatarskiego, utworzono Szlak Tatarski, dzięki któremu turyści mogą poznać tradycje i zwyczaje polskich Tatarów, a także spróbować tradycyjnej kuchni tatarskiej. Północ regionu zamieszkują także staroobrzędowcy zwani starowierami. Są potomkami Rosjan, którzy w XVII wieku nie uznali reform w tamtejszej Cerkwi i uciekając przed prześladowaniami, osiedlili się m.in. w Polsce i Prusach Wschodnich. Staroobrzędowcy nie uznają duchownych, zastępują ich osobami świeckimi, tzw. nastawnikami. Z sakramentów respektują tylko chrzest dokonywany przez trzykrotne zanurzenie w wodzie, pokutę i od niedawna małżeństwo. Nie wolno im pić alkoholu i herbaty ani palić papierosów. Zmarłych chowają w białych strojach. W Polsce mieszka około półtora tysiąca staroobrzędowców. Na Suwalszczyźnie są trzy świątynie, zwane molennami: w Gabowych Grądach k. Augustowa, Suwałkach i Wodziłkach w Suwalskim Parku Krajobrazowym. Województwo podlaskie to przestrzeń otwartego dialogu i twórczej współpracy pomiędzy narodami, grupami etnicznymi i wyznaniowymi zamieszkującymi poszczególne części regionu. Tradycje pogranicza, współistnienia i harmonijnego przenikania się kultur od stuleci stanowią o tożsamości i wyjątkowości tej ziemi. 28 Kuchnia regionalna – zapraszamy do stołu!!! Niepowtarzalny smak tutejszej kuchni wynika ze swoistej mieszanki kultur oraz różnorodności tradycji kulinarnych skupionych w województwie podlaskim. Próżno by szukać drugiego takiego regionu w Polsce, w którym mieszkałoby tyle różnych narodów. Sam Białystok aż do II wojny światowej był mozaiką kultur. W mieście i regionie, oprócz Polaków, zamieszkiwali Żydzi, Rosjanie, Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Tatarzy, Niemcy, Romowie oraz Macedończycy. Każda nacja wzbogacała lokalną kuchnię o swoje przysmaki. W regionalnym menu pojawiły się potrawy, które na trwałe zapisały się jako charakterystyczne dla tego obszaru i dziś są symbolem regionu. Podobnie jak w stolicy województwa – także w regionie – nie ma już tamtej społeczności, a przynajmniej nie w takiej ilości jak kiedyś, która tworzyła ów wielokulturowy kalejdoskop narodów. Na szczęście powstała po nich bogata spuścizna kulinarna w postaci przepisów. I tak w spadku po Litwinach, a także dzięki dobrodziejstwu sąsiedztwa, Podlaskie ma kartacze (po stronie litewskiej – cepeliny), chłodnik po litewsku, soczewiaki, kindziuk, kumpiak, a także oryginalny sękacz (ciasto przypominające kształtem niewielki pień drzewa pełen sęków) – symbol kuchni pogranicza polsko-litewskiego. Dzięki Rosjanom w naszej kuchni są bliny i kwas chlebowy. Potrawy kuchni tatarskiej zadomowione w naszym regionie to: pierekaczewnik, czebureki i kołduny – czyli pierożki nadziewane mięsem z dodatkiem cebuli, czosnku, pachnącego majeranku, soli oraz odrobiny cukru. Podane w rosole na długo zostają w pamięci. Kiszkę ziemniaczaną „otrzymaliśmy” od Niemców, a babkę od Żydów (do startych ziemniaków dodajemy drobne kawałki ulubionej kiełbasy, szynki i cebuli oraz przyprawy i pieczemy; najlepiej smakuje podawana na gorąco). Do łask wrócił także wypiekany przez Żydów białys – drożdżówka z cebulką posypana makiem – dawniej hit obnośnych handlarzy. Kaloryczną kuchnię mamy od Białorusinów – to wszelkiego rodzaju pierogi (popularne są pierożki: z serem, z grzybami, z mięsem i na słodko z jagodami. Farsz mięsny – mięso z dziczyzny, cebula, przyprawy; farsz grzybowy – kapusta kiszona, grzyby suszone, cebula, przyprawy; pierogi ruskie – ziemniaki gotowane, twaróg, cebula, masło, sól i pieprz. Ciasto: 1 kg mąki, 1 jajko, 600 ml ciepłej wody, szczypta soli, trochę oleju.). Także wareniki oraz potrawy gdzie bazą pozostają ziemniaki – tu królują placki ziemniaczane. Biały, musujący (bezalkoholowy) napój z kaszy jaglanej zwany buzą – pozostawili nam Macedończycy. Kuchnia podlaska – to także wyśmienite dania z ryb. Polecamy szczególnie wędzoną sieję i sielawę z dodatkiem soku z cytryny, czy lina w sosie śmietankowym (rybę oczyścić, usmażyć, podawać ze śmietaną zmieszaną z sosem koperkowym i ziemniakami opiekanymi w ziołach). Tu trzeba też wspomnieć o białostockim śledziku, który wyszedł już poza ramy kulinarne i stał się gadżetem promującym Podlaskie. 29 Kulinarną wizytówką regionu jest także ciemny, pachnący, przygotowany na zakwasie chleb pieczony na liściu chrzanu. Specjałem są także leśne skarby, przetwory z grzybów no i wyśmienite miody. A w upalne dni po obiedzie – chłodne piwo „Żubr” lub „Łomża”, które są nasycone słońcem, jasne pełne, pasteryzowane, warzone na skraju dzisiejszych terenów Puszczy Białowieskiej, biebrzańskich łąk i doliny Narwi. Podlaskie smaki wybierane są i nagradzane w prestiżowym plebiscycie − Podlaskiej Marki Roku i konkursie „Teraz Polska”. Zwycięskie potrawy wyłonione w konkursie to m.in. kiełbasa biebrzańska, kindziuk, kumpiak podlaski, miód Lipiec Białowieski, karp pieczony z borowikami, szynka puńska, kołduny tatarskie, kwas chlebowy, twaróg hajnowski, ser koryciński, a nawet nalewka “biebrznięta”. Warsztaty kulturalne organizuje Wigierski Park Narodowy: www.wigry.win.pl. Warsztaty przetwórstwa mleka tradycyjnymi metodami, wypieku chleba, przyrządzania kartaczy oraz biesiady z potrawami regionalnymi można zamówić w wielu gospodarstwach agroturystycznych regionu. Każdego roku przybywa też imprez kulinarnch z poważnym programem i ogromną frekwencją zainteresowanych konsumentów. Organizowane w okresie letnim w całym województwie, w dużych i małych miejscowościach. Niektóre już na stałe wpisały się w rytm życia tychże miejsc. W 2010 roku zadebiutował Białostocki Szlak Kulinarny. To inicjatywa Urzędu Miejskiego w Białymstoku oparta na kilku filarach, wydarzeniach i imprezach, stronie internetowej, Klubie Białostockiego Smakosza i wydawnictwach. Do Kurowa serdecznie zapraszamy Państwa szczególnie latem. W ostatni weekend sierpnia każdego roku na terenie siedziby Narwiańskiego Parku Narodowego organizowana jest Biesiada Miodowa. To świetna okazja, by zaopatrzyć się w zapasy miodów, które nas doskonale rozgrzeją w długie, zimowe wieczory, inne lokalne przysmaki – narwiań- 30 skie ogórki, kapusta, wyborne sery i pieczywo, ale też zrelaksować nad brzegiem rzeki Narew. W ciągu dwóch dni przybywa tu 15-20 tysięcy osób. www. biesiadamiodowa.pl Jarmark Żubra w Hajnówce organizowany już od kilku lat na przełomie lipca i sierpnia jest dobrą okazją by poznać wielokulturowość i tradycje regionu Puszczy Białowieskiej. Swoje stoiska mają też goście zza wschodniej granicy. Prezentacje odbywają się w ramach obchodów Dni Hajnówki. www.hdk.hajnowka.pl Kuchnia Pachnąca Tradycją to projekt realizowany przez Urząd Miejski w Augustowie oraz Centrum Informacji Turystycznej i Biznesowej w Druskiennikach. Działania przewidziane w ramach projektu to m.in.: certyfikacja obiektów gastronomicznych serwujących dania regionalne w Augustowie i Druskiennikach, warsztaty i festyn kulinarny w Augustowie oraz promocja obu miast i kuchni regionalnej. www.augustow.eu Smaki Podlasia – Uczestnicy imprezy mogą posmakować tradycyjnych potraw regionalnych oraz wziąć udział np. w: pokazach tłoczenia oleju w prasie, wypieku sękacza, czy też wędzenia wędlin. www. bialostockiemuzeumwsi.pl Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej w Supraślu – to jedna z głównych atrakcji Spotkania z Naturą i Sztuką “Uroczysko”. Każdego roku wyłania się Mistrza Pieczenia, a dodatkowo ma tu miejsce organizowany od kilku lat Konkurs Nalewek Puszczańskich. www.uroczysko.pl Ogólnopolski Dzień Ogórka w Kruszewie – doroczna impreza tematyczna promująca kruszewskie ogórki herbowe – regionalny produkt zyskujący coraz większą popularność w regionie i całej Polsce. www.kultura.choroszcz.pl Ogólnopolskie Dni Truskawki w Korycinie – organizowane od 1995 r. – jedna z konkurencji to: „Najsmaczniejsze ciasto truskawkowe “– wystawa dzieł sztuki domowego wyrobu i uczta dla smakoszy. www.goksitkorycin.pl W Tykocinie organizowana jest Biesiada Miodowa. W programie: Konkurs na Najsmaczniejszy Miód Podlasia, Turniej Nalewek Miodowych, prezentacja i sprzedaż miodów z najlepszych pasiek, Aleja Produktów tradycyjnych i Regionalnych Podlasia, Kurpi, Litwy i Białorusi. www.biesiadamiodowa.org Każdego roku, w lipcu, zapraszamy na Suwalski Jarmark Folkloru, podczas którego gościom proponuje się specjały kuchni pogranicza polsko-litewskiego i polsko-białoruskiego. Jest to święto kultury ludowej sąsiadujących ze sobą kresów trzech państw i narodów: Polski, Litwy i Białorusi. Program obejmuje m.in.: Kiermasz potraw regionalnych Suwalszczyzny, Podlasia, Białorusi i Litwy, rękodzieła i sztuki ludowej polskiej, białoruskiej i litewskiej, oraz pokazy warsztatowe (tkactwo, kowalstwo, garncarstwo, plecionka ze słomy) twórców z Polski i Białorusi. www.soksuwalki.eu Podlaskie Święto Chleba obchodzone jest w drugą niedzielę sierpnia. Na terenie skansenu w Ciechanowcu ustawiają się stoiska z wyrobami piekarniczymi. Wybierany jest najładniejszy chleb okolicznościowy. Posmakować też można innych regionalnych 31 potraw. To wyjątkowa uroczystość, bo związana ze specyfiką i rolniczym charakterem powiatu wysokomazowieckiego. www.muzeumrolnictwa.pl Święto Sera to impreza plenerowa nad zalewem w Korycinie. Impreza jest zaproszeniem do prezentacji i degustacji produktów ekologicznych wytwarzanych wg tradycyjnej receptury, w tym sera korycińskiego swojskiego, który jest wizytówką gminy i regionu. Warto wiedzieć, że trwa procedura rejestracji tego sera w UE. www.goksitkorycin.pl Święto Ziemniaka – Jarmark Kresowy w Mońkach (reaktywowane po prawie 20 latach) przyjęło formułę Kresowego Jarmarku Produktów. Duże zainteresowanie wzbudzają m.in.: Konkurs w jedzeniu babki ziemniaczanej oraz pokazy gotowania na żywo. www.swietoziemniaka.pl Kuchnia to nie tylko zbiorek menu, to także poezja dnia codziennego. Pani B. Wiatr z Tarnowa, wśród starych przepisów babci wygrzebała i taki dla humoru: Weź pół kopy spojrzeń, a samych czułych! Dwie kopy westchnień najgłębszych i łut rozumu! Mendel uśmiechów serdecznych! Uformuj serce, polukruj słodkim słówkiem! Przybierz niebieskimi migdałami, ustaw Gwiazdkę z nieba, dla ozdoby. I dawaj póki świeże! 32 Suwalszczyzna i Ziemia Sejneńska „Kraina jak baśń” to aktualne hasło promocyjne Suwalszczyzny. Krajobraz łączy tu cechy terenów podgórskich z nizinnymi pojezierzami. Wyjątkowo urozmaiconą rzeźbę terenu mamy w północnej części, ukształtowanej przez najmłodsze zlodowacenie – głębokie rynny lodowcowe, kręte wały ozów i wysokie pasma wzgórz morenowych, czy też największe w Polsce nagromadzenie głazów narzutowych. Właśnie tutaj w 1976 r. powstał pierwszy park krajobrazowy w Polsce (Suwalski Park Krajobrazowy). Pośród tej bogatej rzeźby polodowcowej jest wielka osobliwość – najgłębsze w Polsce jezioro – Hańcza. Wigierski Park Narodowy Z kolei największe w województwie jezioro Wigry wraz z przyległymi, mniejszymi (łącznie 42) jest chronione przez park narodowy. Jest to jedyne w Polsce tak duże jezioro o krętej linii brzegowej, urozmaicone wyspami, zatokami, głębinami, śródjeziornymi górkami i przybrzeżnymi obszarami płycizn. Wigierski Park Narodowy położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwartego kompleksu leśnego na Niżu Środkowoeuropejskim. Suwalszczyzna to kraina bogata również pod względem historycznym. Znaleźć tu można pojaćwieskie kurhany i grodziska. Perłą w koronie jest klasztor Kamedułów na jeziorze Wigry. „Zespół jezior wigierskich stanowi jeden z najciekawszych krajobrazów naszego kraju. Krajobraz ten niepowtarzalny i bezcenny uznaje się za konieczne objąć szczególną ochroną dla potrzeb dydaktyczno-naukowych i krajobrazowych” – tak uzasadniano utworzenie Wigierskiego Parku Krajobrazowego w połowie lat 70. XX w. Po kilkunastu latach, w 1989 roku, postanowiono zwiększyć ochronę Wigier, drugiego co do głębokości jeziora w Polsce (73 m) i utworzono Wigierski Park Narodowy. W północnej części WPN krajobraz jest pagórkowaty, z licznymi formami polo- 33 dowcowej rzeźby terenu. Południowa część jest bardziej płaska, położona na piaszczystych glebach sandru augustowskiego, porośniętego rozległymi borami i borami mieszanymi. W otaczających Wigry lasach kryje się jedna z głównych atrakcji Parku: 20 śródleśnych jezior dystroficznych, zwanych sucharami. Herbaciany kolor wody nadają im kwasy humusowe. Park leży w północnej części Puszczy Augustowskiej, porośniętej przeważnie sosną i świerkiem. Występują tu rzadkie i chronione gatunki storczyków. Różnorodność porostów świadczy o czystości powietrza. Równie bogaty jest świat zwierząt. W WPN ponad 2000 gatunków, ale „rządzi” bóbr – herbowe zwierzę parku. Przez Wigry przepływa Czarna Hańcza, najdłuż- Ścieżki edukacyjne By lepiej poznać WPN warto wybrać się na przynajmniej jedną ze ścieżek edukacyjnych: „Las” (1,5 km), „Suchary” (2,5 km), „Płazy” (0,5 km), „Jeziora” (6,2 km), „Puszcza” (3,3 km). Wiodą one przez tereny bardzo atrakcyjne przyrodniczo i kulturowo, łączą się ze szlakami turystycznymi, prowadzącymi w różne rejony parku, dlatego też zwiedzanie powinno się zacząć właśnie od nich. Wzdłuż ścieżek umieszczone zostały tablice informacyjne, kładki, platformy widokowe i miejsca odpoczynku. Sieć ścieżek edukacyjnych WPN otrzymała Wyróżnienie Prezesa PROT w konkursie „Najlepszy produkt turystyczny – Certyfikat POT 2010”. sza rzeka w parku i jedna z najpopularniejszych tras kajakowych w Polsce. W Wigierskim Parku Narodowym istnieje możliwość zakwaterowania na terenie Parku w obiektach pozostających w jego zarządzie. Centrum Informacji Turystycznej**** Wigierskiego Parku Narodowego Krzywe 82, gm. Suwałki tel. 87 563 25 62 www.wigry.win.pl 34 Muzeum Wigier – batyskafem w ciemne głębiny Muzeum Wigier mieści się w dawnej stacji hydrobiologicznej w Starym Folwarku. W okresie międzywojennym, dzięki jej twórcy dr. Alfredowi Lityńskiemu, stała się ona silnym ośrodkiem naukowym, a jezioro Wigry – najlepiej poznanym akwenem w Polsce. Muzeum stanowi świetną kontynuację jego pracy – udostępnia jedną z najciekawszych ekspozycji w regionie dotyczącą przyrody i historii Wigier. Zwiedzanie Muzeum jest wycieczką w czasie i przestrzeni – rozpoczyna się od wystawy poświęconej działalności Stacji Hydrobiologicznej przed wybuchem II wojny światowej. Potem „przeskakujemy” w epokę lodowcową na Suwalszczyźnie, by obejrzeć makietę fragmentu lodowca z trójwymiarowymi zdjęciami śnieżnych pustyń. Następnie czeka nas skok na głęboką wodę – wirtualna podróż batyskafem na dno jeziora Wigry. Najpierw na monitorach widzimy życie na powierzchni, później zanurzamy się w ciemne i zimne głębiny – mijamy rośliny, ryby. Przez „peryskop” można podglądać wigierskie pejzaże z różnych okresów historycznych. Z pomostu w kolejnej sali widać panoramę jeziora, słychać ptaki. Kontynuując wirtualną wędrówkę, możemy wejść na miękkie torfowisko otaczające leśne jeziorko, zajrzeć do dziupli drzewa, poczuć się odkrywcą... Od wiosny 2011 roku w Wigierskim Parku Narodowym czeka na turystów nowa atrakcja – rejsy po jeziorze Wigry specjalną łodzią. „Leptodora II”, bo tak nazywa się łódź, która służy do obserwacji życia w wodzie przez szklane okna w dnie łodzi. Łódź wyposażona jest w nowoczesny sprzęt badawczy – zestawy do pomiaru chemizmu wody oraz sondę termiczno-tlenową. Punkt Informacji Turystycznej** Muzeum Wigier WPN Stary Folwark 50, Suwałki tel. 87 563 01 52 www.wigry.win.pl/mw 35 36 37 Klasztor w Wigrach Mało jest osób niewrażliwych na widok barokowych wież kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP i czerwonych dachów klasztoru Kamedułów, majestatycznie wznoszących się nad jeziorem Wigry. Zespół klasztorny położony na wigierskim półwyspie to najcenniejszy zabytek Suwalszczyzny. Kameduli przybyli tu w 1667 r. i przez pół wieku wznosili klasztor, który stał się jednym z największych i najbogatszych w Polsce. To zakonnicy założyli miasto Suwałki. Po kasacji zakonu w 1800 r. władze pruskie wysiedliły mnichów na podwarszawskie Bielany, a obiekt ulegał stopniowej dewastacji. Dopiero powojenna rekonstrukcja przywróciła mu dawny blask. W skład zespołu wchodzą m.in.: dom furtiana, bramy na taras dolny i górny, eremy, dom królewski, pałac biskupi, kościół, dawny refektarz i wieża zegarowa. Dla wielu to duże zaskoczenie, że eremy, czyli domki mnichów, to nie ponure pustelnie, ale ukwiecone malutkie, ozdobne kamieniczki, w których można zatrzymać się na nocleg. Przełomowym momentem w powojennej historii klasztoru była wizyta Jana Punkty i wieże widokowe Dostępna dla turystów wieża klasztoru w Wigrach to najlepszy punkt widokowy w całym Wigierskim Parku Narodowym. Z kolei na jezioro z klasztorem w tle warto popatrzeć z platformy w Starym Folwarku i Leszczewie (dojazd od drogi Suwałki– Sejny) lub po południu, przy spokojnej powierzchni jeziora, uchwycić w Cimochowiźnie lustrzane odbicie klasztoru w wodzie. Jednak najlepszą panoramę klasztoru wraz z jeziorem Wigry zobaczymy z wieży widokowej na Łysej Górze w Starym Folwarku, na terenie suwalskiego Ośrodka PTTK. Rozwiniętą, pełną zatok linię brzegową Wigier najlepiej podziwiać w Bryzglu z wieży widokowej przy leśniczówce lub z gospodarstwa agroturystycznego Widok. Pawła II w 1999 roku. Papież znał tutejsze okolice z młodzieńczych wypraw. Tak je wspominał po latach: „Ta ziemia była dla mnie zawsze bardzo gościnna, kiedy tu przybywałem, szukając tu także odpoczynku, zwłaszcza na wspaniałych jeziorach (...)”. Dzisiaj można zwiedzać apartamenty, w których gościł Papież podczas jegoj najdłuższej pielgrzymki po Polsce. www.wigry.pro 38 WPN – raj dla wodniaków w zgodzie z naturą i przepisami Turystyka wodna na Suwalszczyźnie ma wspaniałe tradycje. W 1928 roku suwalscy harcerze na własnoręcznie wykonanych kajakach dopłynęli do Poznania na Powszechną Wystawę Krajową. Jan Paweł II jako młody kapłan brał udział w spływach kajakowych Czarną Hańczą. Już w 1938 roku zorganizowano nad Wigrami pierwsze kursy żeglarskie, zaś Regaty o Błękitną Wstęgę Jeziora Wigry odbywają się od ponad 50 lat. Czym Zakopane było dla turystyki górskiej, tym szlak kajakowy z Wigier przez Czarną Hańczę i Kanał Augustowski dla rozwoju turystyki na nizinach. Spływ poniżej Wigier to zapewne najbardziej znany kajakowy szlak w Polsce. Klasyka to tzw. mała i duża pętla. Pierwsza (6 dni) prowadzi przez jeziora Białe, Studzieniczne i Kanał Augustowski do jeziora Serwy, stamtąd trzeba przewieźć kajaki do Bryzgla, dalej jeziorem, Czarną Hańczą i od Rygola powrót Kanałem. Duża pętla (8-9 dni) wypływa z Augustowa w rzekę Rospudę, dalej pod prąd w rzeczkę Bliznę do jeziora Blizno (przy niskim stanie wody odcinek Powstańce - jezioro Blizno często nie do przepłynięcia!), kajaki przewozimy na Wigry i dalej tak jak przy małej pętli. Dzisiaj trasy te pokonują tylko najwięksi zapaleńcy, zaś oferty biur podróży muszą ograniczyć się do Kanału Augustowskiego, jeziora Wigry, rzeki Czarna Hańcza oraz Doliny Rospudy. Po jeziorach Wigierskiego Parku Narodowego pływa specjalny Punkt Informacji Turystycznej, z którego korzystają głównie kajakarze i żeglarze. Nie muszą schodzić na ląd, by uzyskać informacje lub kupić mapę. Pływający punkt informacji turystycznej o nazwie „Bóbr” najczęściej przebywa na jeziorze Postaw, z którego wypływa rzeka Czarna Hańcza. Pływający punkt informacji turystycznej maj-wrzesień Jezioro Wigry – Postaw – rzeka Czarna Hańcza (w punkcie można kupić mapy i licencje) mob. 510 992 672 39 Baśniowy Szlak Baśniowy Szlak zainicjowany został w 2013 roku w związku z realizacją transgranicznego projektu polsko-białoruskiego „Podróż do etnobajki”. Podstawą Szlaku jest sieć siedmiu ciekawie zagospodarowanych miejsc wypoczynku, zabawy, rekreacji i edukacji, zwanych Wioskami Bajek. Są one oparte na twórczości Marii Konopnickiej, legendach regionalnych i wątkach baśniowych. Każda z wiosek poświęcona jest innej tematyce. Wioska Wesołych Wędrowców w Nowej Wsi k/ Suwałk prezentuje życie wsi, Wioska Dwóch Mistrzów w Puńsku, polskiej stolicy Litwinów, eksponuje różnorodność języków terenu pogranicza, Zaułek Krasno- ludków mieści się przy Muzeum – domu rodzinnym słynnej suwalczanki Marii Konopnickiej, Wioska Zapomnianych Wojów w Bakałarzewie przybliża historię pradawnego ludu Jaćwingów, Dolina Przygód nad Szeszupą w Rutce Tartak przenosi do krainy rzek i jezior, Miasteczko Sekretnych Uliczek w Sejnach prezentuje dawną różnorodność kulturową tego miasta, w sercu Puszczy Augustowskiej zaś kryje się Wioska Darów Lasu oparta o potencjał przyrodniczy regionu. Baśniowy Szlak to jedyny w swoim rodzaju produkt sieciowy, mający za zadanie zapewnienie ciekawych atrakcji gościom odwiedzającym Suwalszczyznę i możliwość jej bliższego poznania przez najmłodszych. www.basniowasuwalszczyzna.pl Krasnogruda – Międzynarodowe Centrum Dialogu Pierwsza wzmianka o dworze w Krasnogrudzie (daw. Krasnyhrud) pochodzi z 1676 roku, a jego dzieje związane są m.in. z rodziną Kunatów, z której wywodziła się matka Czesława Miłosza. Sam poeta często w majątku bywał, a dziś pod jego patronatem funkcjonuje tu Międzynarodowe Centrum Dialogu – otwarte w 2011 roku, w setną rocznicę urodzin poety. Działalność centrum koncentruje się na propagowaniu etosu pogranicza i budowaniu więzi międzykulturowych. W okresie wakacyjnym odbywają się tu, organizowane przez Ośrodek „Pogranicze” – sztuki, liczne spektakle, koncerty, prezentacje multimedialne, spotkania z artystami i sympozjony. Funkcjonuje tu także Kawiarnia Literacka oraz Kino Medei z boga- tym repertuarem filmów. Wśród innych inicjatyw ośrodka znajdują się Sejneńskie Spotkania z Nauką w Domu Pogranicza, koncerty Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego w Białej Synagodze czy Sejneńskiej Spółdzielni Jazzowej w Dawnej Jesziwie. www.pogranicze.sejny.pl 40 Z lądu i wody czyli Wigierska Kolej Wąskotorowa i Statek „Kameduła” Wigierska Kolej Wąskotorowa to kontynuacja leśnej wąskotorówki w Puszczy Augustowskiej z czasów I wojny światowej, rozbudowanej w latach 1923-26. Kolejka, której trasa biegła z Płociczna w okolice Zelwy, stanowiła uzupełnienie powstałego w latach 1824-39 Kanału Augustowskiego, głównego środka transportu drewna do Europy i tartaków położonych wzdłuż tego szlaku wodnego. W latach 80. XX w. kolejka uległa likwidacji i dopiero kilka lat temu wznowiła przewozy już jako kolejna atrakcja turystyczna Wigierskiego Parku Narodowego. Na trasie kolejka zatrzymuje się na tzw. fotostopy. Na głównej stacji kolejki w Płocicznie znajduje się Muzeum-Galeria Fotografii Kolejowej. Dojazd od drogi Augustów–Suwałki w kierunku na Płociczno. www.augustowska.pl Statek „Kameduła”, którego nazwa nawiązuje do klasztoru wigierskiego, pływa trasą papieską – szlakiem, którym w 1999 roku płynął podczas swojej pielgrzymki papież Jan Paweł II. Żegluga na jeziorze Wigry rozpoczyna się 1 maja i trwa do 31 października. Główna przystań znajduje się przy zespole poklasztornym w Wigrach. Rejs trwa około 1 godziny i 10 minut. Statki odpływają codziennie o godz. 10.00 11.30, 13.00, 14.30 i 16.00. Bilety są do nabycia po uprzedniej rezerwacji lub bezpośrednio na statku. Rejs odbywa się przy minimum 5 dorosłych pasażerach. www.statekwigry.pl 41 Ośrodek Maniówka proponuje programy edukacyjne dla zielonych szkół, kolonii i zimowisk, podczas których uczestnicy mogą poznać uroki Suwalszczyzny na przykładzie Suwalskiego Parku Krajobrazowego oraz Wigierskiego Parku Narodowego, oraz spacer krajoznawczy – quest „W poszukiwaniu kronikarza” – polegający na przejściu wyznaczonej trasy przy użyciu mapy oraz z rozwiązywaniem zagadek. Ośrodek prowadzi też warsztaty, m.in.: kręcenie „wywijańców”, gałganowe – białoruska baba, ceramiczne, zdobnictwo drewniane, decoupage. Jest tu też ogrodzony kort tenisowy, idealny do gier zespołowych, oraz stół pingpongowy i bilard. Niebawem w Maniówce powstanie „Wioska wesołych wędrowców” i „Interaktywna wioska młodego Wiele interesujących propozycji pobytów w kwaterach i ośrodkach oraz aktywnego wypoczynku na lato i zimę (m.in. rajdy rowerowe, spływy kajakowe Czarną Hańczą i Rospudą, rajdy narciarskie) znajduje się w katalogu ofert wypoczynku na Suwalszczyźnie przygotowanych przez członków Suwalskiej Organizacji Turystycznej. Z racji sąsiedztwa z Litwą proponujemy zwiedzanie atrakcji tego kraju (m.in. Wilno, Druskienniki) i innych państw nadbałtyckich (także sanatoria). Suwalska Organizacja Turystyczna ul. ks. K. Hamerszmita 16 Suwałki tel./fax: 87 566 20 79 www.sot.suwalszczyzna.eu rybaka”, gdzie będzie można zapoznać się z życiem na wsi. Stanie tu też największy tradycyjny termometr, który będzie zgłoszony do Księgi Rekordów Guinnessa, oraz wiatrak-młyn, z którego będzie można podziwiać piękne krajobrazy Suwalszczyzny, w jego wnętrzu z kolei – zobaczyć, jak powstaje mąka. Ośrodek „Maniówka” Nowa Wieś 9, Suwałki tel. 87 565 63 55, mob. 608 481 905 www.maniowka.pl Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna świadczy usługi wypoczynkowo-zdrowotne w oparciu o własny Ośrodek „Maniówka”, promuje i organizuje wczasy rodzinne na wsi z zakwaterowaniem w obiektach wiejskiej bazy noclegowej o zróżnicowanym standardzie, prowadzi wypożyczalnię rowerów. Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna ul. Kościuszki 82/7, Suwałki tel./fax 87 566 58 72, 87 566 54 94 www.suwalki-turystyka.info.pl 42 Imprezowe Suwałki – blues i nie tylko Suwałki tętnią życiem, szczególnie latem, kiedy zjawia się tu więcej turystów. Dlatego miasto dba o ciekawą ofertę imprez kulturalnych. Suwałki Blues Festival to jeden z największych festiwali bluesowych w kraju, który wpisał się już w kalendarz imprez odbywających się cyklicznie w połowie lipca w Suwałkach. Z roku na rok przyciąga coraz większą liczbę miłośników bluesa. Podczas dotychczasowych edycji festiwal gościł znanych artystów z kraju i świata. Ich nazwiska mówią same za siebie: Joe Bonamassa, Jemery Spencer & Trond Ytterbø Band, Nina van Horn, Sławek Wierzcholski i Nocna Zmiana Bluesa, Ten Years After, Canned Heat, Mick Taylor Band, Jan Błędowski i wielu innych. Festiwal co roku jest prowadzony przez uznanych w środowisku bluesowym ekspertów. Dotychczas był to Sławek Wierzcholski, Jan Chojnacki oraz Andrzej Jerzyk. Na czas trwania festiwalu Suwałki zmieniają się w stolicę bluesa. W centrum miasta stoją dwie duże sceny, na których odbywają się koncerty główne oraz kilka mniejszych scen – gdzie prezentują się młodzi artyści. Festiwalowi towarzyszą seminaria, warsztaty muzyczne, pokazy sprzętu muzycznego połączone z prezentacją wydawnictw bluesowych oraz śniadania bluesowe i wieczorne koncerty akustyczne w restauracjach i barach, które kończą się wspólnym muzykowaniem – jam session. Suwałki Blues Festival został odznaczony wieloma nagrodami: dwukrotnie zyskał miano Najlepszego Produktu Turystycznego Województwa Podlaskiego 2009 i 2010. Wyróżnienie Prezesa PROT, w 2010 r. Wyróżnienie POT, Certyfikat Podlaskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej 2013. Festiwal otrzymał też główną nagrodę w kategorii Wydarzenie Roku 2008 podczas Gali Blues Top 2008 oraz wyróżnienie w kategorii Przedsięwzięcie Roku 2008 w konkursie Podlaska Marka Roku. W wakacje odbywają się suwalskie Teatr-Akcje. Można na nich zobaczyć znakomite spektakle z Polski i z zagranicy. W Su- wałkach na uwagę zasługuje Suwalskie Muzeum Okręgowe – od kilku lat organizuje dwie letnie imprezy plenerowe: Jaćwieski Festyn Archeologiczny w Szwajcarii i Piknik Kawaleryjski. Suwalskie Muzeum posiada dwa oddziały: Muzeum im. Marii Konopnickiej (pisarka urodziła się w Suwałkach) oraz Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły (artysta mieszka nieopodal Suwałk – w Maćkowej Rudzie). www.muzeum.suwalki.pl Centrum Informacji Turystycznej w Suwałkach**** ul. ks.K. Hamerszmita 16, Suwałki tel. 87 566 20 79, fax 87 562 30 98 www.um.suwalki.pl/dla-turysty/ 43 Zima: białe szaleństwa – nie tylko na stoku Na Suwalszczyźnie świetnie spędza się czas także zimą. Kuligi ośnieżonymi leśnymi traktami ciągle mają tu coś z klimatu Rzeczpospolitej szlacheckiej. Z drugiej strony – wyciągi narciarskie nie ustępują nowoczesnym ośrodkom w górach. Od ponad 40 lat suwalski Oddział PTTK organizuje Ogólnopolski Rajd Narciarski „Wędrówki Północy” – to gratka dla miłośników narciarskiego włóczęgowania. Dodatkowo od 3 lat podczas rajdu, dzięki współpracy z powiatem suwalskim, można pod okiem instruktorów skorzystać z nauki narciarstwa klasycznego. Przy siedzibie dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego w Krzywem wyznaczono turystyczne trasy narciarskie. Prowadzą po pagórkowatym terenie pośród lasów Obwodu Ochronnego Krzywe i tworzą sieć o łącznej długości 8 km. W trzynastu węzłowych punktach ustawiono tablice informacyjne z numerem miejsca, trasy oznakowane są też specjalnymi drogowskazami, by ułatwić orientację w terenie. Ze względu na uwarunkowania terenu trasy przeznaczone są głównie dla średniozaawansowanych narciarzy. Wyciąg narciarski w miejscowości Dąbrówka położony jest 5 km od centrum Suwałk, na łagodnym wzgórzu nad jeziorem o tej samej nazwie. Stok jest sztucznie naśnieżany, ratrakowany i oświetlony. Długość zjazdu wynosi 300 m. Do dyspozycji narciarzy i snowboardzistów dostępni są instruktorzy jazdy. Na miejscu można skorzystać z wypożyczalni sprzętu narciarskiego. Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji „Szelment” w Szelmencie k. Jeleniewa to nowoczesna baza turystyczna, zapewniająca dostęp do wielu form turystyki, uprawiania sportów zimowych oraz wypoczynku. Miłośnicy „białego szaleństwa” mogą skorzystać tu z 5 oświetlonych, naśnieża- nych i ratrakowanych narciarskich tras zjazdowych, 4 wyciągów oraz wyciągu dla dzieci. Trasy są o różnym stopniu trudności, poczynając od trasy zielonej (b. łatwa), niebieskiej (łatwa), czerwonej (trudna), aż po trasę czarną (b. trudna). Przy ośrodku działa szkoła narciarska dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Zajęcia prowadzone są indywidualnie i w grupach. Niespełna po półtora roku od otwarcia, WOSiR „Szelment” odwiedziło ok. 180 tysięcy osób, w tym wielu z państw ościennych: Litwy, Rosji i Białorusi. Wielu zachęca możliwość wykupienia noclegów i wyżywienia przy samym stoku. Równolegle z rozwojem bazy zimowej ośrodek wzbogaca ofertę na lato. W lipcu 2010 r. zostało otwarte minipole golfowe o powierzchni 3 tys. m kw. z 18 dołkami z wypożyczalnią sprzętu (kije i piłeczki golfowe). Jest też pole i sprzęt do paintballa, wypożyczalnia rowerów, plaża... Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji Szelment Szelment 2, gm. Jeleniewo tel. 87 568 30 07 www.wosir-szelment.pl 44 Zaginiony świat Jaćwingów Suwalski Park Krajobrazowy jest najstarszym parkiem w Polsce, a przyrodnicy i lokalni patrioci uważają, że także najpiękniejszym. Warto go zobaczyć w trzech szatach: wiosennej, zimowej, a przede wszystkim najbogatszej – jesiennej. Najlepiej jego walory docenimy, spoglądając nań z Cisowej Góry, zwanej „suwalską Fudżijamą”. Widać stamtąd zagłębienie rzeki Szeszupy i kilkanaście malowniczych jezior. Punkt widokowy w Smolnikach wziął swoją nazwę od Mickiewiczowskiej epopei „Pan Tadeusz”, którą kręcił w tym miejscu znakomity polski reżyser Andrzej Wajda. Niezliczone głazy (rezerwaty: „Głazowisko Bachanowo” oraz „Głazowisko Łopuchowskie”, „Rutka”) i srebrzące się „oczka” uzupełniają polodowcowy krajobraz, który jest żywą ilustracją podręcznika geografii. W parku znajduje się ciekawy kompleks (zespół) archeologiczny – wczesnośredniowieczne grodzisko w Szurpiłach, zwane Górą Zamkową, a w jej sąsiedztwie – Góra Kościelna i Cmentarna. Na przełomie V i VI w. zamieszkujący te ziemie Jaćwingowie zbudowali tu warownię, umocnioną w XI w. Do dziś – przyglądając się zboczom Zamkowej Góry – dostrzec można trzy pierścienie ziemnych wałów obronnych, umocnionych głazami. Najczystsza i najgłębsza jest Hańcza – polska stolica płetwonurków. O walorach Suwalszczyzny można opowiadać długo, i to używając samych „naj”. Są tu najgłębsze i najczystsze jeziora, a także największy na całym Niżu Środkowoeuropejskim kompleks leśny, najpiękniejsze księżycowe krajobrazy polodowcowe z największym nagromadzeniem głazów narzutowych, najsurowszy w kraju klimat, przez który okolice te zyskały przydomek „polskiego bieguna zimna”. Punkt Informacji Turystycznej*** Suwalskiego Parku Krajobrazowego Malesowizna-Turtul 24, gm. Jeleniewo tel. 87 569 18 01 www.spk.org.pl 45 Jezioro Hańcza Unikatem na skalę światową jest jezioro Hańcza, najgłębsze w Polsce, a nawet w środkowej części kontynentu. Powstało z roztopu wód polodowcowych w głębokiej rynnie, stworzonej przez lodowiec. Do tej pory podawało się, że jego maksymalna głębokość to 108,5 m, ale ostatnie badania wykazały, że ma o trzy metry więcej – 111,5 m. Akwen ma cechy jeziora wysokogórskiego z bardzo czystymi, przejrzystymi, dobrze natlenionymi wodami. Od wielu lat jest ono modne wśród płetwonurków, którzy w Błaskowiźnie mają swoją stałą bazę. Na brzegach Hańczy rozrzucone są liczne głazy, niektóre nawet kilkumetrowej szerokości. Nagromadzenie głazów jest tak duże, że sprawiają wrażenie, jakby ktoś je „specjalnie” poukładał. Jezioro Hańcza jest rezerwatem przyrody, w 1974 r. zostało wpisane na listę Projektu Aqua UNESCO z powodu swojej głębokości i podwodnych ścian, utworzonych ze zwięzłych osadów polodowcowych. Punkt Informacji Turystycznej* Centrum Kształcenia na Odległość na Wsiach Rynek 7, Przerośl tel. 87 569 10 32 www.gokprzerosl.pl 46 Litewska stolica Polski – połączeni ponownie przez Unię Do XII wielu okolice Puńska zamieszkiwali Jaćwingowie. Potem na długo wszystko zagłuszyła puszcza, zwana później Puszczą Merecką. Dopiero w XV wieku obszary te zaczęli zaludniać Litwini z Merecza oraz Polacy z Mazowsza. Obie nacje współistniały przez wiele stuleci. Dziś Litwini stanowią w Puńsku kilkutysięczną większość i dbają o kultywowanie tradycji. Na ulicach miasteczka, w urzędach, słychać język litewski. A na stołach – ku uciesze turystów – serwowane są litewskie potrawy. Goście opuszczają Puńsk z zapasem znakomitego ciemnego chleba na kalmusie. W Domu Kultury Litewskiej można zwiedzić Muzeum Etnograficzne. Jedną z bardziej oryginalnych nowych propozycji jest szlak konny wokół jeziora Gaładuś: Lazdijai (Łoździeje)-Puńsk-Lazdijai. W ciągu dwóch dni pokonujemy 64 km po drogach asfaltowych, gościńcach i ścieżkach leśnych. Doskonałe warunki dla rozwoju turystyki stwarza Stowarzyszenie „Euroregion Niemen”. To forma organizacji współpracy transgranicznej Polski, Rosji, Litwy i Białorusi. Obejmuje więc obszary o unikatowych walorach przyrodniczych, urozmaiconych krajobrazowo. Atrakcyjność turystyczną euroregionu podnoszą też imprezy kulturalne o zasięgu międzynarodowym. Stowarzyszenie „Euroregion Niemen” ul. Wesoła 22, Suwałki tel./fax 87 565 36 71, 87 565 36 72 www.niemen.org.pl Spływy i Regaty okrągłych żaglówek, meandry leniwej Marychy Brak formalnej granicy między Polską i Litwą wydłużył możliwość spływu Marychą – najdłuższą rzeką Sejneńszczyzny. Jest to rzeka spokojna, doskonała na rodzinne wyprawy z dziećmi i w przeciwieństwie do innych szlaków – niezatłoczona. Spływ Marychą najlepiej rozpoczynać z jeziora Pomorze, w okolicy którego możemy znaleźć niedrogie noclegi w kwaterach agroturystycznych lub ośrodkach wypoczynkowych. Biorąc pod uwagę, że przy zmiennej pogodzie na jeziorze powstają duże fale, najlepiej wybrać obiekt we wschodniej jego części, jak np. Ośrodek Turystyczny „Kukle”. Chociaż spływ w najkrótszej wersji z jeziora Pomorze trwa od 4 do 5 godzin, warto imprezę przedłużyć o krótki pobyt w rezerwacie przyrody „Tobolinka” ze śródleśnym jeziorem dystroficznym i pływającymi wyspami – płatami torfowców oraz zwiedzanie prywatnego skansenu Rodzinny charakter mają również Integracyjne Regaty Żaglowych Łodzi Okrągłych organizowane na jeziorze Pomorze przez ośrodek „Kukle”. Podczas zawodów uczestnicy żeglują na okrągłych łodziach, które nie wymagają posiadania uprawnień żeglarskich. www.kukle.pl 47 Sejny – miasteczko na pograniczu Sejny – ciche miasteczko, które wita nas klasztornym zespołem podominikańskim o kształcie czworoboku, z narożnymi basztami zwieńczonymi hełmami oraz późnorenesansową Bazyliką Nawiedzenia NMP z lat 1610-1619, zwróconą szczytem do głównej ulicy. Najcenniejszym zabytkiem bazyliki jest słynąca z cudów drewniana gotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Na drugim końcu ulicy znajduje się Biała Synagoga, zbudowana przez osadników żydowskich, którzy napłynęli tutaj pod koniec XVII wieku. Sejny pięknie upominają się o swoją historię. Dzieci skupione wokół Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”, który zajmuje teraz tzw. Białą Synagogę (jeden z najlepiej tego typu zachowanych obiektów w regionie) i dawną szkołę talmudyczną, zbierały od sąsiadów i rodzin tutejsze historie. Na tej podstawie stworzyły makietę dawnych Sejn sprzed wojennych kataklizmów, w których są jeszcze Żydzi, Litwini, Białorusini i Cyganie. Spisały te historie jako „Kroniki Sejneńskie” i zagrały na scenie. Transgraniczny Szlak Dominikański Choroszcz-Różanystok-Krasnybór-Sejny-WilnoLiszkowo-Aglona (Łotwa) Obejmuje najcenniejsze obiekty kultury sakralnej z XVI-XVII w., zbudowane przez zakon Dominikanów na trasie od Choroszczy do Aglony na Łotwie. Dominikanie swą działalnością duszpasterską, oświatową i gospodarczą wywarli znaczący wpływ na rozwój społeczności lokalnych polsko-litewskiego pogranicza. Pierwsi misjonarze dominikańscy w latach 40. XIII w. objęli swą działalnością ziemie Jaćwingów. W połowie XV w. powstał pierwszy klasztor w Wilnie. W XVII w. na terenie obecnego województwa podlaskiego powstały kolejno klasztory: w Sejnach, Krasnymborze, Różanymstoku i Choroszczy. Ochroną zabytków i krajobrazu kulturowego Sejneńszczyzny oraz upowszechnianiem wiedzy o regionie zajmuje się Sejneńskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Powstało w 2004 r. z inicjatywy lokalnych historyków i społeczników zainteresowanych ochroną dziedzictwa kulturowego tej ziemi. W maju 2005 r., po kilkumiesięcznym remoncie pomieszczeń zabytkowego Pałacu Biskupiego, działalność rozpoczęło Muzeum Ziemi Sejneńskiej. Wkrótce również klasztor podominikański został udostępniony zwiedzającym. Te dwa wydarzenia określiły główne kierunki działalności stowarzyszenia na kolejne lata. Towarzystwo jest kontynuatorem tradycji i ideałów, przyświecających przedwojennemu Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości (założonego 27 czerwca 1906 r.). Punkt Informacji Turystycznej* Sejneńskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami ul. Piłsudskiego 28, Sejny tel. 87 516 22 12 www.muzeum.sejny.pl 48 Najdłuższe szlaki rowerowe w regionie Wzgórza oraz kręte drogi Suwalszczyzny to nie lada gratka dla rowerzystów. Prowadzi tutaj Międzynarodowa Trasa Rowerowa Euro Velo R11, która łączy Ateny z północnym przylądkiem Norwegii. Przez podlaskie biegnie blisko trzystukilometrowy odcinek szlaku. Prowadzi on od dawnego przejścia granicznego z Litwą w Ogrodnikach (0,0 km), przez Sejny (13,5), Wigry (44,6), Stary Folwark (47,9), Studzieniczna (94,0), Augustów (105,0), Gabowe Grądy (116,0), Woźnawieś (143,5), Brzostowo (215,4), Wizna (232,5), Piątnica (259,0), Łomża (262,0), Nowogród (280,0), Miastkowo (295,0) do miejscowości Tarnowo (300,5) na granicy z woj. mazowieckim, m.in. przez parki narodowe Wigierski i Biebrzański, Puszczę Augustowską, Dolinę Narwi. Na całej trasie na rowerzystów czekają gospodarstwa agroturystyczne i niewielkie pensjonaty, proponujące noclegi w dobrym standardzie oraz wyżywienie oparte na lokalnej kuchni. Fani dwóch kółek mogą się też wybrać na krajoznawczy objazd „Pierścieniem Rowerowym Suwalszczyzny” (316,3 km). Początkiem jest węzeł szlaków w Żegarach, gdzie Pierścień krzyżuje się z innym międzynarodowym szlakiem R11, potem prowadzi przez pojaćwieskie ziemie, na północy dociera do Gór Sudawskich (polskiego bieguna zimna) i mostów w Stańczykach u podnóża Puszczy Rominckiej, a dalej idzie malowniczą doliną Rospudy przez Przerośl, Filipów, Bakałarzewo i Raczki (dzisiaj wsie, dawniej miasta pogranicza polskopruskiego) do Dowspudy (kolejny węzeł szlaków turystycznych). A stąd prowadzi śladami działalności trzech wielkich Polaków: hr. Ludwika Paca (pałac w Dowspudzie), hr. Karola Brzostowskiego (Rzeczpospolita Sztabińska) i gen. Karola Prądzyńskiego (Kanał Augustowski). Wszyscy żyli w XIX wieku i mimo że działali w zaborowej rzeczywistości, zasłynęli jako reformatorzy, racjonalizatorzy, ludzie oddani idei i rozsądni. 49 Dolina Rospudy – przyrodniczo i historycznie Dolina Rospudy to długa rynna rzeki ciągnąca się od jez. Rospuda Filipowska do jez. Rospuda Augustowska. Na tym odcinku rzeka przepływa przez siedem innych jezior, tworząc urokliwy szlak kajakowy. Prawie cały obszar doliny rzecznej, ze względu na przyrodnicze uwarunkowania, został objęty ochroną w ramach obszarów Natura 2000. Nie jest więc to tylko słynne z batalii o obwodnicę Augustowa, torfowisko. Dolina rzeki jest miejscem występowania rzadkich odmian storczyków, siedliskiem wielu gatunków ptaków oraz naturalnym korytarzem corocznych wędrówek ssaków. Poza niepodważalnymi walorami przyrodniczymi, są tu też i rozmaite ciekawostki historyczne. Jedną z nich jest fragment dobrze zachowanej, poniemieckiej linii obronnej z II wojny światowej. Początku tej linii trzeba szukać już w ok. Łomży, a końca na Litwie nad Morzem Bałtyckim. Wykorzystując część tej linii, Powiat Suwalski oznakował pierwszy w tym regionie szlak samochodowy oraz transgraniczny szlak rowerowy (R8). Oba noszą nazwę „Szlak Fortyfikacji Pozycji Granicznej”. Na szlakach tych można zobaczyć trzy główne węzły obronne (Raczki, Bakałarzewo i Filipów) wyposażone w schrony bojowe i bierne, a poza nimi wiele pojedynczych obiektów militarnych (m.in. bardzo ciekawy w m. Prawy Las). Po środku szlaku, w Bakałarzewie, każdego sezonu (od czerwca do października), jest otwarty skansen militarny. Szlaki kończą się przy trójstyku granic państwowych (Polski, Litwy i Rosji) w Bolciach k. Wiżajn, a rozpoczynają w Dowspudzie, gdzie do dziś zachowały się pozostałości magnackiej rezydencji rodu Paców. 50 Augustów – Miasto Królewskie Augustów – stolica sportów wodnych i turystyki aktywnej, ukochane miasto miłośników żeglarstwa, kajakarstwa, wioślarstwa, narciarstwa wodnego i motorowodniaków. To także nieoficjalna, letnia stolica województwa podlaskiego. To Mekka amatorów zabawy, ale także ciszy, natury i piękna, zapachu sosen, błękitu nieba i jezior. Miasto otula ciemnozielona Puszcza Augustowska wraz z jeziorami: Sajno, Necko, Białe, Rospuda, Studzieniczne oraz kilkunastoma mniejszymi. Samorząd Miasta Augustów ul. 3 Maja 60, Augustów tel. 87 643 42 10 www.urzad.augustow.pl Kanał Augustowski – Szlak Papieski Wielką atrakcją Augustowszczyzny jest Kanał Augustowski, zbudowany na początku XIX wieku. Wtedy właśnie, w dobie dynamizacji przemysłu, kiedy transport kolejowy i samochodowy były jeszcze w powijakach, należało zorganizować połączenia śródlądowe. Ponieważ był to czas rozwoju inżynierii światowej pojawiła się koncepcja budowy kanałów, czyli sztucznych korytarzy między istniejącymi jeziorami i rzekami. Kanał żeglowny zaprojektowany w 1824 r. przez gen. Ignacego Prądzyńskiego łączy dorzecze Biebrzy z Niemnem. Leży więc na obszarze dwóch państw - Polski i Białorusi. Całkowita jego długość to 101,2 km. Na tym odcinku, wybudowano 18 śluz, z czego 14 znajduje się po polskiej stronie. Do dzisiaj wygląd zbliżony do pierwotnego zachowało 9 śluz. Tak jak w XIX w. śluzowi otwierają luki wrót, podnosząc zastawki ręcznymi lewarkami. Kanał Augustowski w połączeniu z Czarną Hańczą jest jednym z najbardziej znanych szlaków kajakowych w Polsce. To jedyne miejsce, gdzie granice Unii Europejskiej z Białorusią można przekroczyć kajakiem, rowerem wodnym czy łódką. „Kanał Augustowski – Szlak Papieski” został wyznaczony na pamiątkę wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II na Ziemi Augustowskiej. To trasa, którą Papież odbył na pokładzie statku “Serwy”. Podczas rejsu (ogląda się trzy śluzy) pasażerowie zwiedzają Sanktuarium Maryjne w Studzienicznej – gdzie Jan Paweł II modlił się w kaplicy na wyspie. W 2009 roku produkt ten został wyróżniony Złotym Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej. 51 Wokół Necka Kolejną atrakcją Augustowa jest elektryczny wyciąg nart wodnych na jeziorze Necko. Narciarze w różnym wieku, zaopatrzeni w kolorowe nieprzemakalne kombinezony i narty wodne pokonują fale z prędkością 58 km/h na odcinku 740 m. Każdego roku w lipcu odbywa się tu Międzynarodowy Konkurs Skoków na Nartach Wodnych, największa impreza sportowa tej dyscypliny w Polsce. W zawodach uczestniczą zawodnicy czołówki europejskiej i uzyskują bardzo dobre wyniki sportowe. Magiczna aura miasta sprzyja organizowaniu romantycznych wieczorów na gondoli, katamaranach, kajakach lub statkach (Biała Flota) pływających po Kanale Augustowskim: „Serwy”, „Sajno” i „Perkoz”. Kursują od wiosny do jesieni. Można też aktywnie spędzić czas na basenie, całorocznym lodowisku, skuterach wod- nych, uprawiając windsurfing lub nurkując. Ponadto w ofercie: quady, paintball, tor kartingowy, kręgielnia, korty tenisowe. Jak widać wachlarz augustowskich atrakcji jest szeroki, dzięki czemu spełni oczekiwania najbardziej wymagających turystów. Bogaty kalendarz imprez sportowo-kulturalnych zapewnia turystom i mieszkańcom Augustowa mnóstwo wrażeń. Mistrzostwa Polski w Pływaniu Na Byle Czym To zdecydowanie najbardziej widowiskowa impreza augustowskiego lata. Organizowane od kilku lat w ostatnią niedzielę lipca nad Nettą jest okazją do spotkania miłośników i konstruktorów fantastycznych pojazdów wodnych. To dzień, w którym okazuje się, że wyobraźnia ludzka nie zna granic, a dobry humor i emocje sięgają zenitu! Rzeką płyną łodzie z plastikowych butelek, statki kosmiczne, tarcze antyrakietowe, podtopiona tratwa ze służbą zdrowia. Chodzi o to, by pojazd utrzymał się na wodzie. Zapraszamy na duuużą porcję zabawy i śmiechu!!! Impreza otrzymała wyróżnienie POT za Najlepszy Produkt Turystyczny 2007. Augustowska Organizacja Turystyczna powstała w 2003 roku. Skupia samorządy i przedsiębiorców branży turystycznej. W ramach działań statutowych zajmuje się promocją regionu. Uczestniczy w targach turystycznych i akcjach promocyjnych w mediach. Inicjuje, opiniuje i wspiera projekty inwestycyjne istotne dla Ziemi Augustowskiej. Prowadzi działalność naukową, oświatową, kulturalną oraz w zakresie kultury fizycznej. Augustowska Organizacja Turystyczna Rynek Zygmunta Augusta 44 Augustów mob. 728 755 936 www.augustow.pl 52 Augustowskie dni i noce Duży rozmach mają Dni Augustowa, obchodzone tradycyjnie w połowie maja. W lipcu odbywa się Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Augustowskie Spotkania z Louisem Armstrongiem” w sierpniu „Augustowski Weekend z Trójką”, organizowany przez III Program PR. Latem posłuchać można muzyki podczas „Balladowych Nocek Nad Neckiem”, Reggae Netta Festiwal i wiele innych. Nocami, nad jeziorami grane są także sztuki teatralne pod gwiazdami. Latem rozpoczyna się zabawa na jeziorach, zimą – w nowoczesnym kompleksie rekreacyjnosportowym, w którym są baseny, urządzenia do masażu, wanny z hydro-masażem, zjeżdżalnia wodna o długości 92 metrów, sauna, siłownia, solarium. Jest to doskonałe miejsce do zabawy dla rodzin z dziećmi. Ośrodek przystosowany dla niepełnosprawnych ruchowo, zapewnia profesjonalną obsługę i bezpieczeństwo, działa przez cały rok. Wieczorami ogromną popularnością cieszy się centrum Augustowa, czyli Rynek Zygmunta Augusta. To serce miasta. Po dniu spędzonym na jeziorach przenosi się tu życie towarzyskie, czemu sprzyja atmosfera licznych ogródków kawiarnianych, pubów, restauracji, barów karaoke. Pięknie odnowiona ulica Mostowa wiodąca z centrum na bulwary nad rzeką Nettą to idealna trasa na wieczorny spacer we dwoje czy w gronie rodziny lub przyjaciół. W samym sercu miasta, na Rynku Zygmunta Augusta, ma swą siedzibę Centrum Informacji Turystycznej w Augustowie, które zostało w 2005 r. nagrodzone przez Polską Organizację Turystyczną jako jedne z najlepszych CIT w Polsce. Centrum Informacji Turystycznej **** w Augustowie Rynek Zygmunta Augusta 44, Augustów tel. 87 643 28 83 www.augustow.eu 53 Przedsiębiorstwo Turystyczne „Szot” specjalizuje się w turystyce aktywnej, głównie w kompleksowej obsłudze spływów kajakowych, organizacji firmowych imprez oraz wycieczek na Wschód. Idealna lokalizacja w Augustowie, czyli w miejscu, w którym rozpoczynają się bądź kończą najciekawsze szlaki wodne Polski, 18-letnie doświadczenie w organizacji turystyki, jedna z największych i najnowocześniejszych w kraju flot kajakowych, kompleksowa oferta, profesjonalna kadra i elastyczne podejście do każdego klienta – wszystko to przekłada się na dzisiejszą pozycję firmy. Rozbudowana oferta firmy „Szot” obejmuje: **spływy po rzekach północno-wschodniej Polski (Czarna Hańcza, Rospuda, Biebrza) i Kanale Augustowskim, a także 6-dniowe Kanałem Augustowskim i Niemnem – „Kajakiem przez 3 kraje Polska–Białoruś–Litwa” czy jednodniowe spływy na Białoruś, **imprezy dla firm typu incentive i teambuilding (np. „W Krainie Jaćwingów”, przeprawy linowe, paintball, strzelectwo, łucznictwo, off-road, gry scenariuszowe), **rejsy statkami, gondolami, katamaranami, **wycieczki bryczkami i kuligi, **wycieczki autokarowe po Pojezierzu Suwalsko-Augustowskim oraz na Wschód **biesiady, bankiety i imprezy okolicznościowe, **infrastrukturę turystyczną, od wypożyczalni sprzętu turystycznego (kajaki, kanadyjki, rowery turystyczne), przez plac zabaw, wiatę biesiadną z miejscem na ognisko dla ok. 70 osób, saunę zewnętrzną, staw z pomostem, parking samochodowy, aż po domki letniskowe. Oferty dopełnia Villa Skomanda z komfortowymi pokojami 1-, 2- i 3-osobowymi (oraz typu Lux) z łazienką, TV i lodówką, czyli łącznie 27 miejsc noclegowych, z możliwością dostawki. Do dyspozycji Gości jest sala restauracyjna, lobby z dostępem do czajnika i piłkarzykami oraz bezpłatny Internet Wi-Fi na terenie całego obiektu. W ofercie są 5% rabaty na jednodniowe spływy kajakowe, pakiety „Wakacje w Villi Skomanda” oraz inne atrakcje na miejscu. Przedsiębiorstwo Turystyczne „Szot” & Villa Skomanda ul. Konwaliowa 2, Augustów tel. 87 644 67 58, mob. 601 146 703 www.szot.pl, www.villaskomanda.pl 54 Z perspektywy roweru Coraz więcej turystów po przyjeździe do Augustowa rezygnuje z samochodów i przesiada się na rowery. I tak, trasa szlaku niebieskiego – rowerem wokół Augustowa ma 22,2 km – rozpoczyna się przy skrzyżowaniu ulic Turystycznej i Leśnej (obok stacji PKP), a kończy się w miejscowości Klonownica koło Augustowa (przed przejazdem kolejowym). Przebiega po terenie miasta i gminy Augustów. Łączy się z międzynarodowym szlakiem Euro Velo 11R. Na trasie szlaku zobaczymy m.in.: Kanał Augustowski (śluzy Przewięź i Swoboda), sanktuarium w Studzienicznej, kapliczka nad brzegiem jeziora, pomnik papieża Jana Pawła II, pomnik ku czci leśników, mały drewniany kościółek, ścieżki edukacyjne Nadle- śnictwa Augustów i Szczebra, Rezerwat Stara Ruda, Rezerwat Jez. Kalejty, Most na Nettcie. Przez Ziemię Augustowską biegną dwa duże szlaki rowerowe: międzynarodowy Eurovelo R11 i południowa część „Pierścienia Rowerowego Suwalszczyzny”. Spotykają się w Tajnie Starym i łączą się na odcinku 15 km. Biegną wzdłuż Kanału Augustowskiego i brzegami malowniczej rzeki Rospudy. Eurovelo zahacza o wieś Gabowe Grądy, gdzie mieszkają staroobrzędowcy. Szlak Konny Puszczy Augustowskiej i Mazur (350 km, oznaczenie: ułański proporzec w kolorze zielonym) Utworzony w 2002 roku, drugi pod względem długości szlak konny w Polsce, biegnie przez Biebrzański Park Narodowy, Puszczę Augustowską, Wigierski Park Narodowy, a od 2005 roku także przez część Mazur. Szlak stanowi ciąg dróg i ścieżek przeznaczonych do jazdy konnej. Jego powstanie stworzyło możliwości prawne do poruszania się koni wierzchowych po terenach Lasów Państwowych oraz parków narodowych. Noclegi zorganizowane są w stadninach prowadzonych przez nadleśnictwa oraz w gospodarstwach agroturystycznych. Organizowane są rajdy Szlakiem Konnym Puszczy Augustowskiej. To 246 km dróg i ścieżek prowadzących przez najciekawsze przyrodniczo miejsca. Trasa rozpoczyna się od leśniczówki Grzędy, biegnie przez Puszczę Augustowską do Wigierskiego Parku Narodowego. Wiele odcinków to piaszczyste dukty leśne pozwalające na cwał. W Nadleśnictwie Szczerba przez cały dzień jazdy można nie spotkać człowieka. Od września niektóre stadniny organizują 3-, 5- i 7-dniowe rajdy, gdzie każdy uczestnik ma szansę zdobycia odznaki tzw. Kamienia Milowego Puszczy Augustowskiej w różnych kolorach, w zależności od stopnia trudności trasy. Najtrudniejszy jest 5-dniowy Rajd Zimowy organizowany między Bożym Narodzeniem i Nowym Rokiem. Samorząd Powiatu Augustowskiego ul. 3 Maja 29, Augustów tel. 87 643 96 50 www.augustowski.home.pl 55 Rajgród – lato na żaglach Wzmianki o grodzie Raj zbudowanym na wyspie, na wzniesieniu nazywanym dzisiaj Górą Zamkową, pochodzą z X wieku. Był on siedzibą plemienia jaćwieskiego – Zlinców, strzegącego szlaku handlowego prowadzącego z Mazowsza w głąb ziem jaćwieskich. W XVI wieku Rajgród otrzymał prawa miejskie, a w XVII król Jan III Sobieski poszerzył je także o prawa magdeburskie. Został poważnie zniszczony przez Szwedów (1656), a później Tatarów. Do rozbiorów było to miasto królewskie. Rajgród leży nad jeziorem Rajgrodzkim. Oddalone niespełna 30 km od Augustowa – to drugie co do wielkości jezioro w województwie. Wyróżnia się rozbudowaną linią brzegową, ciekawie ukształtowanymi, wydłużonymi odnogami. Na jeziorze znajduje się kilka podmokłych wysepek. Cały kompleks jezior rajgrodzkich objęty jest strefą ciszy, co czyni go idealnym do uprawiania żeglarstwa. Jest też chętnie odwiedzany przez wędkarzy, a to za sprawą okoni, szczupaków, leszczy, a nawet węgorzy, które kryją się w jego toniach. Nic więc dziwnego, że powstały tutaj liczne ośrodki wczasowe, gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty oraz przystanie żeglarskie. Przystań w Rajgrodzie przystosowana jest dla osób niepełnosprawnych jeżdżących na wózkach inwalidzkich. W połączeniu z odpowiednimi jachtami (jedynymi tego typu w Europie) umożliwia to ludziom na wózkach nie tylko rekreacyjne uprawianie żeglarstwa, ale i organizowanie regat. W lipcu każdego roku zapraszamy wszystkich żeglarzy, także niepełnosprawnych, na Regaty o Błękitną Wstęgę Jeziora Rajgrodzkiego. www.um.rajgrod.pl o fe r t y po by tów na w w w.p akiet ytur ys t yczne .pl 56 Dolina Biebrzy Biebrza jest rzeką niepokorną. Czasem wychodzi z siebie. Właściwie co roku – wiosną. Rozlewa wtedy swe wody daleko poza koryto, podpływa pod domy, zakrywa fragmenty dróg, straszy. Ale mieszkańcy doliny Biebrzy znają jej naturę. Spokojnie, to minie. Na linii horyzontu błękit rozlewisk jednoczy się z niebem. Słońce i białe, śmietankowe chmury przeglądają się w mokradłach. Biebrzański Park Narodowy chroni rozległe i prawie niezmienione dolinowe torfowiska z unikalną różnorodnością gatunków roślin, ptaków i innych zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Jeszcze w latach 70. istniały pomysły, by dolinę Biebrzy przynajmniej w części zmeliorować. Plany upadły i w 1993 roku utworzono tutaj największy polski park narodowy, który dwa lata później wpisano na listę międzynarodowej konwencji Ramsar. Chroniona dolina rzeki ma długość ponad 100 km, a jej szerokość w południowym basenie osiąga ponad 30 km. Wiosną rozlewiska Biebrzy gromadzą więcej wody niż największe zapory na Wiśle! Malownicze tereny bagienne, wielobarwny dywan roślin oraz bogactwo świata roślin, zwierząt i grzybów stanowią jego niepodważalną wartość. Wiosną, gdy rzeka występuje z brzegów, na rozlewiskach pojawia- ją się ptaki powracające ze swych dalekich wędrówek. Na terenie bagien biebrzańskich jest ich – bagatela! – około 290 gatunków. Ponadto dolina Biebrzy jest największą ostoją łosia w Polsce, którego można spotkać, jadąc „Carskim Traktem”. Zadomowiły się także wilki, bobry i wydry. „Carski Trakt” (niegdyś strategiczna droga-grobla przecinająca dolny basen Biebrzy) jest znakomitym miejscem, z którego można rozpocząć podglądanie biebrzańskiej przyrody. Szczególnie polecanym miejscem jest wieża widokowa i kładka na „Bagnie Ławki”. Tu można zobaczyć i usłyszeć wodniczkę, rzadkiego ptaka torfowisk niskich. To tu, we wrześniu, rozgrywane są Mistrzostwa Europy w Koszeniu Bagiennych Łąk „Biebrzańskie Sianokosy”. W parku udostępnianych jest aż 600 km szlaków pieszych i rowerowych oraz 14 ścieżek przyrodniczych. Udostępniony również jest szlak wodny Biebrzą i jej dopływami, jednak należy przestrzegać ograniczeń wynikających z zasad ochrony przyrody. Obowiązuje m.in. zakaz płoszenia zwierząt, a biwakowanie na „Białym Grądzie” dozwolone jest od 1 lipca. Zakochani w Biebrzy – zarówno mieszkający tu z dziada pradziada, jak i ci, którzy spędzają tu każdą wolną chwilę, podglądając przyrodę czy fotografując, nazywają siebie „biebrzniętymi”. Jak bardzo rozległy jest Biebrzański Park Naro- 57 dowy, świadczy jego położenie na terenie 14 gmin i 5 powiatów. Będąc w pobliżu parku, nie sposób ominąć takich miejsc jak geometryczny środek Europy w Suchowoli, Muzeum Pisanki w Lipsku, czy leżący kilka kilometrów od źródeł Biebrzy Różanystok – jedno z najważniejszych sanktuariów maryjnych w województwie. Burzliwą historię tych ziem można poznać, zwiedzając Muzeum Twierdzy Osowiec. Sztabin to z kolei wspaniała historia hr. Karola Brzostowskiego, który wyprzedził swoją epokę o kilkadziesiąt lat. Burzliwą, ponad 400-letnią historię mają takie miejscowości, jak: Nowy Dwór, Kamienna, Goniądz, Trzcianne czy Radziłów, gdzie przenikają się wypływy kultury polskiej, litewskiej, ruskiej, pruskiej i żydowskiej. Flagowym ptakiem Biebrzańskiego Parku Naro- Wieże i punkty widokowe W najciekawszych miejscach parku ustawiono ponad dwadzieścia wież i platform widokowych. Godne polecenia dla zwiedzających są drewniane kładki poprowadzone przez mokradła i torfowiska. Są one zlokalizowane w okolicy Osowca, na Grzędach oraz na Bagnie Ławki. Wiosenne rozlewiska oraz przyloty setek ptaków najlepiej oglądać z wież w Brzostowie i Burzynie oraz naturalnych punktów widokowych: grodziska w Goniądzu, Samborach (ujście Biebrzy do Narwi, polecamy zwłaszcza o wschodzie słońca) i na Górze Strękowej (wspaniałe zachody). dowego jest batalion. Podczas wiosennych przelotów liczące setki osobników stada tych ptaków odbywają tu nad Biebrzą swoiste misterium przyrody. Pozorne walki samców przystrojonych w niepowtarzalne wzory różnokolorowych piór wokół głowy zwanych kryzą przyciągają nad Biebrzę wielu miłośników ptaków z całej Europy. Nad Biebrzą można tez zobaczyć inne rzadkie gatunki ptaków m.in.: cietrzewia, dubelta, podróżniczka, a z ptaków szponiastych: błotniaka stawowego i łąkowego, bielika, czy orlika krzykliwego lub grubodziobego. Punkt Informacji Turystycznej**** Biebrzańskiego Parku Narodowego Osowiec Twierdza 8, gm. Goniądz tel. 85 738 30 35 www.biebrza.org.pl 58 Muzeum i trasy turystyczne Twierdzy Osowiec Twierdza Osowiec – rosyjska twierdza z II połowy XIX wieku, usytuowana na jedynej przeprawie przez bagna biebrzańskie, w zwężeniu doliny Biebrzy. Znana jest z 6,5-miesięcznej obrony podczas I wojny światowej. Nigdy nie została zdobyta – stąd jej późniejsze obiegowe określenie rosyjskie” Verdun”. Twierdza to najcenniejszy, obok Kanału Augustowskiego, obiekt zabytkowy na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Muzeum Twierdzy Osowiec oraz trasy turystyczne Fortu I znajdują się na terenie jednostki Wojska Polskiego. Zwiedzanie tych obiektów może się odbywać się w zorganizowanych grupach, wyłącznie z przewodnikiem Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego. Na trasie można obejrzeć: Muzeum Twierdzy Osowiec, podziemia, budowle fortyfikacyjne oraz wiele ciekawostek przyrodniczych. Muzeum Twierdzy Osowiec posiada zbiór Goniądz Sercem Biebrzy jest położone na wysokiej skarpie miasto Goniądz wzmiankowane już w 1358 r. Ze względu na strategiczne położenie był przedmiotem licznych sporów i walk pomiędzy książętami mazowieckimi a Litwą (XIV/XV w.). Przyległe, bogate puszcze przyciągały na łowy króla Jagiełłę i wielu innych monarchów. Prawa miejskie magdeburskie Goniądz uzyskał w 1547 r. Przez długi czas miasto pełniło rolę portu rzecznego. Z północnego Podlasia spławiano produkty leśne i rolne do Gdańska. militariów od czasów carskich do współczesnych. Eksponowane są one wewnątrz historycznych koszar oraz na pobliskim placu. Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne Osowiec-Twierdza, Goniądz mob. 600 941 954 www.biebrza.org.pl Po wojnach szwedzkich miasto bardzo podupadło i dopiero budowa linii kolejowej Brześć–Grajewo ożywiła jego gospodarkę. Warto tu zobaczyć: pierwotny układ urbanistyczny – czworoboczny rynek z odchodzącymi sześcioma ulicami, kościół parafialny (powstał z fundacji księcia Witolda przed 1430 rokiem – zniszczony podczas potopu szwedzkiego i wielokrotnie odbudowywany), neogotycką kaplicę cmentarną i kapliczkę z 1864 r. zbudowaną na najwyższym wzniesieniu Goniądza. Piękne rozlewiska Biebrzy można podziwiać z punktu widokowego zlokalizowanego na wysokim brzegu rzeki Biebrzy przy ulicy Majora Węgielnego (w sąsiedztwie Domu Kultury). Jest to dogodne miej sce do obserwacji ptaków, rozlewisk i zmian zacho dzących w dolinie rzeki. Samorząd Miasta Goniądz pl. 11-go Listopada 38, Goniądz tel. 85 738 00 43, fax 85 738 03 07 www.goniadz.pl 59 Goniądzki Zbyszko jest położony w samym sercu Biebrzańskiego Parku Narodowego, na skarpie, u której podnóża, malowniczą doliną, płynie dzika Biebrza. Ta niezwykła lokalizacja pozwala Gościom w pełni rozkoszować się niezwykłym krajobrazem rozlewisk Biebrzy i stwarza wyśmienity klimat do rekreacji, aktywnego wypoczynku i spotkań. Obiekt posiada komfortowe warunki noclegowe w pokojach 1-, 2- i 3-osobowych (łącznie 45 miejsc noclegowych) wyposażonych w łazienki oraz telewizję satelitarną. Do dyspozycji Gości jest też Bar i Restauracja serwująca specjały kuchni regionalnej. Zbyszko oferuje pełny zakres usług związanych z organizacją konferencji i szkoleń. W marcu 2013 r. rozpoczęto budowę nowego luksusowego obiektu, a zakończenie inwestycji planowa- ne jest na wrzesień 2014 r. Liczba miejsc noclegowych rośnie do 110, w 27 pokojach i apartamentach o standardzie czterech gwiazdek. Pokoje wyposażone będą w łazienki z prysznicem, telewizję satelitarną, minibar, telefon, dostęp do Internetu i będą dostępne w dwóch podstawowych aranżacjach: z łożem małżeńskim lub z dwoma pojedynczymi łóżkami. Z okien nowej eleganckiej Restauracji na 250 osób będzie można podziwiać przepiękne rozlewiska Biebrzy, a oferty dopełni stylowy Lobby Bar. Zbyszko w Goniądzu ul. św. Rozalii 13, Goniądz tel. 85 738 00 74, mob. 882 198 840 www.zbyszko.com 60 Na wybranych szlakach turystycznych Na obszarze BPN i jego otuliny istnieje ponad 600 km szlaków turystycznych – pieszych, rowerowych, kajakowych i konnych. Nad Biebrzę przyjeżdża się, by być bliżej natury, spędzić czas w ciszy przerywanej jedynie ptasim śpiewem. Z myślą o ekoturystach opracowano tu znakomite trasy kajakowe, ścieżki dla rowerzystów oraz piechurów, utworzono specjalne ścieżki edukacyjne. Biebrza to raj dla podglądaczy ptaków. Z myślą o nich przygotowana została np. wyprawa „Tropem bataliona” połączona z obserwacją i poznaniem tej najważniejszej osobliwości ornitologicznej bagien biebrzańskich. Ptaki świetnie się też tropi, sunąc wolno kajakiem, tradycyjną pychówką lub... tratwą. Szlak „Okółkiem wokół Żarowia” to z kolei wycieczka po rzece łodzią-pychówką z flisakiem. Przez tereny Biebrzańskiego Parku Narodowego przebiega też niewielki odcinek Szlaku Konnego Puszczy Augustowskiej i Mazur do leśniczówki Grzędy i nosi imię Leśnika Kawalerzysty Nadleśniczego Antoniego Puszeta. To obecnie najdłuższy w Polsce szlak do turystyki jeździeckiej. Ponad 400 km ścieżek konnych prowadzi od Wigierskiego PN, przez lasy Nadleśnictw Suwałki, Szczebra, Płaska, Augustów, Rajgród, Ełk i Drygały do okolic Orzysza. Ci, którzy chcą ogarnąć cały bezmiar wody wiosennych rozlewisk, mogą skorzystać z oferty przelotu nad Biebrzą balonem. Szlaki piesze Szlaki piesze często w okresie wiosennych rozlewisk są trudne do przebycia, jednak niezwykle interesujące dla miłośników ptaków. Aby ułatwić turystom, rodzinom z dziećmi oraz młodzieży szkolnej poznanie walorów przyrodniczych oraz różnych gatunków roślin i zwierząt, na terenie parku utworzono sieć ścieżek edukacyjnych. W kilkunastu miejscach przy szlakach ustawione są wieże obserwacyjne, z których można podziwiać wspaniałe i niezapomniane krajobrazy doliny Biebrzy oraz dostrzec wiele osobliwości świata zwierząt, w tym rzadkie gatunki ptaków i oczywiście łosie. Biebrzański Park Narodowy proponuje np. spacer kładkami wśród bagien w Osowcu (2,2 km), wycieczkę po Grobli Honczarowskiej (3,3 km) lub w Brzeziny Kapickie (4,2 km). Na części niektórych szlaków położono kładki ułatwiające przejście przez grząskie tereny. Polska Organizacja Turystyczna przyznała Biebrzańskiemu Parkowi Narodowemu za sieć ścieżek edukacyjnych Certyfikat „Najlepszy Produkt Turystyczny 2005”. 61 Spływy kajakami i tratwami To najbardziej naturalny szlak turystyczny regionu. Możemy go rozpocząć w Lipsku, a skończyć w Wiźnie nad Narwią. Jego 140-kilometrową trasę da się pokonać w ciągu 7 dni. Spływ można rozpocząć także w Augustowie – kontynuując wyprawę kajakową Kanałem Augustowskim. Płynąc z biegiem rzeki, można zaobserwować, jak się zmienia Biebrza. Na północy – od źródeł do przewężenia w rejonie Sztabina – płyniemy kotliną o wysokich brzegach, praktycznie bez lasów, z użytkowanymi rolniczo łąkami. Szuwary porastają tylko bezpośrednią okolicę rzeki. Basen środkowy, położony między Sztabinem a twierdzą w Osowcu, to rozległy bagnisty i płaski obszar pokryty grubą warstwą torfu. Rzeka płynie bliżej południowej, wyraźnej krawędzi basenu tworzonej przez wysoczyznę, na której rozłożyły się nadrzeczne miejscowości – największa z nich to Goniądz. Basen południowy zaczyna się od twierdzy w Osowcu i sięga po ujście Biebrzy do Narwi. Zachodnie brzegi basenu są wysokie, miejscami wręcz strome, wschodnie zaś niskie i płaskie. Ta część Kotliny Biebrzańskiej najpełniej zachowała swój Tratwa biebrzańska to platforma o powierzchni 18 m², na której ustawiony jest domek z pryczą (2-3-osobową). Przed domkiem mamy stół z ławkami, który po rozłożeniu i spuszczeniu rolet tworzy kolejne 2-3 miejsca do spania. Całość wykończona płaskim dachem, który tworzy taras widokowy, miejsce do opalania i leniuchowania. Chcąc się przemieszczać, należy używać wioseł lub pychów (długich drągów), którymi odbijamy się od dna lub brzegów. Na wyposażeniu tratwy turyści otrzymują m.in.: stół, taras obserwacyjny, grill, 2-os. namiot. Spływ daje możliwość całkowitego relaksu – goście sami narzucają tempo, organizują postoje i noclegi. Oparta na tratwach biebrzańskich propozycja pierwotny dziki charakter, ślady ingerencji człowieka są tu niemal niewidoczne. Szczególnie liczne są tu meandry starorzeczy, przecinające podmokłe torfowiska, z których wyłaniają się porośnięte lasem piaszczyste wzniesienia zwane grądami. Warto też, podczas kolejnej wizyty w dolinie Biebrzy, przepłynąć kajakiem jej dopływy. Mogą dostarczyć równie dużych wrażeń. Biura Turystyki Aktywnej La-Ventura „Dolina i Bagna Biebrzy – Ostoja Dzikiej Przyrody” (www. la-ventura.pl) została uznana przez Polską Organizację Turystyczną za Najlepszą Europejską Destynację Turystyczną EDEN 2010. 62 Szlaki rowerowe Atrakcją Biebrzańskiego Parku Narodowego są szlaki turystyczne w basenie środkowym, rozpoczynające się przy leśniczówce Grzędy (15 km od miejscowości Tama usytuowanej przy drodze krajowej Grajewo – Augustów). Szlak czerwony (obwodnica) liczy 18 km. Grupy zorganizowane pod opieką przewodnika mogą dojechać do uroczyska Nowy Świat. Do platformy widokowej i wieży widokowej na Wilczej Górze prowadzi ścieżka dydaktyczna „Wydmy” z rozległą panoramą na bagna basenu środkowego oraz możliwością obserwacji łosi. Wśród wielu tras rowerowych na szczególną uwagę zasługuje „Podlaski Szlak Bociani”. Rozpoczynający się w Białowieży szlak łączy cztery parki narodowe i kończy się w Stańczykach. Więcej o szlaku piszemy na stronie 99. Szlak rowerowy R-11 EURO Velo (zielony). Odcinek: Wizna Burzyn - Brzostowo - Radziłów - Klimaszewnica - Białaszewo - Okół - Ruda - Modzelówka - Pieńczykówek - Stoczek - Ciszewo -Kuligi - „Las Grzędy” - Woznawieś - Orzechówka - Tajenko - Śluza Sosnowo – 106,4 km. (więcej na str. 48) Efektem współpracy i gospodarności pięciu biebrzańskich gospodarstw agroturystycznych jest produkt pn. „Piątka znad Biebrzy”. Jedną z ich propozycji jest szlak rowerowy „Dookoła centrum Europy” w 5 dni. Trasa wynosi od 87 do 191 km (kilka wariantów do wyboru). „Piątka znad Biebrzy” opracowała i wydała mapki z opisem 2 tras rowerowych, zapewniając również przewodnika turystycznego, bazę żywieniowo-noclegową i szereg atrakcji turystycznych. Punkt Informacji Turystycznej** Ośrodek Wypoczynkowy Biebrza ul. Polna 50, Sztabin tel. 87 641 21 79, mob. 603 225 100 www.turystyka-biebrza.pl Punkt Informacji Turystycznej* Dolina Biebrzy Wroceń 44, Goniądz tel. 85 738 39 26, fax 85 738 39 26 mob. 603 078 051 www.dolinabiebrzy.pl 63 Pensjonat Poniatowski*** w Suchowoli to jedyny tego typu trzygwiazdkowy obiekt w województwie podlaskim. Do dyspozycji Gości oddano apartamenty i pokoje o najwyższym standardzie, a każdy z nich jest wyposażony w komfortowo urządzoną łazienkę, telewizję i Wi-Fi – łącznie 23 miejsca noclegowe. Pensjonat ma w swojej ofercie imprezy okolicznościowe, jest też idealny do spotkań biznesowych – posiada dwie sale mogące pomieścić odpowiednio 100 i 350 osób. Mieszcząca się w Pensjonacie Poniatowski*** restauracja jest otwarta zarówno dla przebywających w nim gości, jak i dla wszystkich miłośników kuchni w najlepszym wydaniu. Goście pensjonatu mogą też korzystać z dwutorowej kręgielni z profesjonalnym systemem komputerowym do zarządzania grą, ultrafioletowym oświetleniem, które, wraz z barem i restauracją, tworzą niepowtarzalny klimat. Stół bilardowy ucieszy za to miłośników bilarda. Recepcja Pensjonatu Poniatowski*** otwarta jest przez 24 godz. na dobę, a strefa Wi-Fi obejmuje cały budynek. Wysoki standard obsługi, eleganckie wnętrza oraz idealna lokalizacja, a przede wszystkim niepowtarzalna atmosfera miejsca sprawią, że każde spotkanie w Pensjonacie Poniatowski*** zostanie w pamięci jego Gości na długo. Pensjonat Poniatowski*** ul. Białostocka 21, Suchowola tel. 85 722 07 20 fax 85 722 07 26 www.pensjonat-poniatowski.pl 64 Kultura i natura W maju i sierpniu nad Biebrzą organizowane są Biebrzańskie Targi Wytwórczości i Sztuki Ludowej. Jest to okazja, by zobaczyć i kupić wyroby lokalnych artystów. W trakcie Targów ogłaszany jest konkurs na wyroby regionalne, występy zespołów artystycznych, można zwiedzić Muzeum Twierdzy Osowiec i spróbować potraw regionalnych. We wrześniu zapraszamy na „Biebrzańskie Sianokosy” w Biebrzańskim Parku Narodowym. Zawody polegają na koszeniu łąk kosami, jak to za dawnych lat robili rolnicy nad Biebrzą. Zarastanie łąk krzewami i trzciną spowodowałoby wycofywanie się ptaków typowych dla terenów otwartych oraz utratę cennych i rzadkich roślin. Nad Biebrzą ludzie żyją w zgodzie z naturą i rytmem wyznaczonym przez pory roku. Wypasają bydło, uprawiają tytoń, w czerwcu koszą podmokłe łąki, niedostępne w innych miesiącach, łowią ryby, zbierają żurawiny i grzyby. Panuje spokój. Dlatego coraz więcej osób ucieka z gwarnych miast do tego zakątka Polski. Radziłów To dawne miasto książęce, a później królewskie. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1444 roku. Nadania praw miejskich dokonali książęta mazowieccy w 1466 roku. Po III rozbiorze miasto przeszło w ręce Prus, a po traktacie w Tylży znalazło się w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. W 1870 roku Radziłów utracił prawa miejskie. Dziś to miejscowość gminna, położona przy ujściu Słuczy do Kubry, na dużej wyspie otoczonej bagnami Wissy i Słuczy, w pobliżu średniowiecznego grodu (obecnie grodzisko przy wsi Pieńki-Grodzisko), który strzegł przeprawy na Kubrę i Wissę, na historycznym trakcie handlowym z Mazowsza do Prus i Grodna. Gmina Radziłów to m.in: zabytki, cykliczna regionalna impreza folklorystyczna – „Zapusty Radziłowskie” oraz największy w Polsce Biebrzański Park Narodowy. Wyjątkowe walory krajobrazowe gminy oraz niespotykana flora i fauna czynią to miejsce rajem dla przyrodników oraz osób szukających spokoju. Inne atrakcje, to m.in.: kościół w Kramarzewie zbudowany z drewna, wykonany w stylu późnobarokowym – we wnętrzu – osiemnastowieczna ambona w kształcie łodzi, kościół w Słuczu – trójnawowy z czworoboczną wieżą; kryje w sobie wyposażenie neogotyckie z elementami neoromańskimi oraz zespół dworskopałacowy w Słuczu – murowany dwór z 1894 r. Samorząd Gminy Radziłów pl. 500-lecia 14, Radziłów tel. 86 273 60 01 www.gminaradzilow.pl o fe r t y poby tów na w w w.p akiet ytur ys t yczne .pl 65 Narew – „Polska Amazonia” Około cztery tysiące lat temu Narew wystąpiła z brzegów, zalewając całą dolinę. Zaczęła płynąć wieloma drogami jednocześnie, tworząc skomplikowany system rzeczny, prawdziwy wodny labirynt. Dziś, patrząc na rzekę z lotu ptaka, widzimy układ splątanych koryt, na przemian łączących się i rozdzielających, przypominających nieco pajęczynę. W trosce o ochronę naturalnej bagiennej doliny rzecznej i procesów w niej zachodzących, w 1996 r. stworzono w województwie podlaskim Narwiański Park Narodowy o powierzchni 6 810 ha i otulinie (strefie ochronnej) na obszarze 15 408 ha. Płynąc wieloma korytami, Narew tworzy w granicach parku niepowtarzalną sieć. Jest to prawdziwy ptasi raj, na co wskazuje występowanie 203 gatunków, wśród nich 28 zagrożonych w skali światowej lub europejskiej. Dobrą okazją do obserwacji ptaków w ich naturalnym środowisku są spływy kajakowe i łodziami na terenie parku. Pośród malowniczych szlaków wodnych proponujemy m.in. 12,5-kilometrowy „Kajakiem wokół Kurowa”, który prowadzi przez jeden z najciekawszych fragmentów parku, obok reduty „Koziołek” z XVI w., położonej na bagnach oraz „ze- rwanego mostu” pod Kruszewem. Na okolicznych łąkach, pod koniec lata, widzimy wznoszące się wysokie kopce siana, jakby wyjęte z obrazów Moneta. Wokół – cisza i sielski spokój. Osoby, które mają więcej czasu wolnego i lubią wyzwania, zapraszamy do „Narwiańskiego Labiryntu” – szlaku wodnego o długości 45 km. Prowadzi on przez cały Narwiański Park Narodowy i zazwyczaj potrzeba 2-3 dni, by go pokonać. Po drodze mijamy wsie i miasteczka: Suraż, Uhowo, Bokiny, Topilec, Izbiszcze, Waniewo, Kurowo. W wielu z nich pozostały tradycyjne drewniane zagrody i budynki wiejskie kryte strzechą, studnie z żurawiem, drewniane wiatraki, stare krzyże przydrożne i bielone kapliczki z kolorowymi kwiatami – dziedzictwo historyczne. Narew – “Polska Amazonia” Siedziba NPN mieści się w zabytkowym dworku w Kurowie, położonym w pięknym parku, przez który przebiega ścieżka przyrodnicza „Kładka wśród bagien”. Symbol parku narodowego to błotniak stawowy. Narwiański Park Narodowy Kurowo 10, Kobylin Borzymy tel./fax 85 718 14 17 www.npn.pl 66 Kładka przyrodnicza Śliwno–Waniewo (w XV w. Korona–Litwa) Pomiędzy miejscowościami Waniewo i Śliwno zbudowano kładkę przyrodniczą o długości 1025 m, która pozwala wielu odwiedzającym na dotarcie do serca parku bez konieczności korzystania z łodzi lub kajaka. Niewątpliwą atrakcją tej ścieżki jest przeprawa przez liczne w tym miejscu koryta rzeczne przy pomocy pływających pomostów umocowanych na linach. Gdzieś pośrodku trasy, w miejscu dawnego zamczyska, znajduje się wieża widokowa, z której można podziwiać panoramę doliny Narwi. Centrum Informacji Turystycznej w Waniewie** Waniewo 22, Sokoły mob. 500 192 858, fax 86 476 30 12 www.sokoly.pl Szlaki wokół parku narodowego Nad Narwią krzyżują się różne szlaki przyrodnicze i historyczne. To zdumiewające, że na tak niewielkim obszarze skumulowało się tak wiele atrakcji. Wędrując z biegiem rzeki, możemy przebyć kilka stuleci, spotkać różne narody, zobaczyć cuda natury. Szczególnie polecamy przejażdżki tradycyjnymi łodziami „pychówkami”, które były używane przez mieszkańców regionu do prac gospodarczych. Obrzeża parku są zagospodarowane w postaci pól biwakowych, kwater agroturystycznych i pensjonatów. Warto się wybrać na Spływ Kajakowy „Pograniczem kultur”. 7-dniowy spływ rzeką połączony jest poznawaniem walorów przyrodniczych i kulturowych. Na trasie można odwiedzić trzy parki narodowe: Białowieski, Narwiański i Biebrzański, a także zapoznać się z kulturami: białoruską, ukraińską, polską i żydowską. Spływ z pewnością trafi w gusta wszystkich interesujących się reliktami starych miast i wsi oraz ich wielokulturowością, a także turystów wyspecjalizowanych w turystyce aktywnej. Jest to projekt Stowarzyszenia Gmin Górnej Narwi, który w 2010 roku otrzymał Wyróżnienie Prezesa PROT w etapie regionalnym konkursu „Najlepszy Produkt Turystyczny – Certyfikat POT”. 67 Z kolei szlak rowerowy Obwodnica Turystyczna Narwiańskiego Parku Narodowego to trasa w formie zamkniętej pętli o długości 90 km. Prowadzi wokół NPN i umożliwia aktywny wypoczynek połączony z możliwością zwiedzenia miejscowości na szlaku: Choroszczy, Suraża, Łap, Kurowa i Tykocina, w których znajduje się szereg zabytków, muzeów i innych atrakcji. Obszar Obwodnicy Turystycznej dysponuje dobrze rozwiniętą bazą noclegową i gastronomiczną, jak np. Alumnat w Tykocinie, Dworek Pentowo. Baza jest przygotowana do indywidualnych potrzeb turysty – są hotele, motele, ośrodki wypoczynkowe i schroniska oraz kwatery agroturystyczne, gdzie można skosztować lokalnych specjałów. Szlak Światowida to kolejny szlak rowerowy – zielony, 20 km: Starosielce – Krupniki – Barszczewo – „Szubienica” – Babia Góra – Konowały – Kruszewo (zerwany most). Szlaki piesze: **Zygmunta Glogera – zielony ok. 45 km **Nadnarwiański – żółty, 30 km **Włodzimierza Puchalskiego – czerwony, 53 km **Włókniarzy – niebieski, 75 km. Niedawno opracowany został Szlak Konopielki, nawiązujący do twórczości E. Redlińskiego – tak dla kontrastu z oddalonym od cywilizacji światem Konopielki. Ten szlak samochodowy prowadzi przez Kowale, Zawyki, Doktorce, Lesznię, Zimnochy, Rynki, Średzińskie, Suraż. Po drodze – zagrody z XIX w., świątynie i kapliczki, stanowiska archeologiczne. W Surażu, małym miasteczku nad Narwią, w osadzie wczesnośredniowiecznej „Narwia” organizowane są festyny historyczne „Grodzisko” z widowiskowymi pokazami walk wojów, występami zespołu muzyki dawnej, pokazami rzemiosła, jak robienie podpłomyków, tkactwo, kowalstwo, garncarstwo, bicie monet, obróbka drewna. W programie festynu jest także konkurs łucznictwa, rzut oszczepem, przeciąganie liny. Impreza kończy się zabawą przy ognisku. www.suraz.pl 68 Choroszcz – letnia rezydencja hetmana Branickiego Będąc nad Narwią, warto zajrzeć do byłej letniej rezydencji hetmana J. K. Branickiego znajdującej się w Choroszczy, na trasie Warszawa - Białystok. Mały pałacyk bieli się pośród zieleni okalającego go parku z fosami, kanałami wodnymi, romantycznymi alejkami i mostkami. Miejsce to urocze, spokojne, doskonałe na spacer we dwoje. W pałacyku – siedzibie Muzeum Wnętrz Pałacowych – mieści się stała ekspozycja wnętrz pałacowych z XVIII i XIX wieku. Muzeum gromadzi eksponaty i dokumenty związane z historią pałacu i jego właścicieli, oraz meble i wyroby rzemiosła artystycznego z XVIII i XIX wieku. W działalności edukacyjno-oświatowej poprzez różne formy zajęć interaktywnych w przystępny sposób przybliża sztukę, kulturę i obyczaje minionych epok. W miasteczku jest też piękny kościół katolicki z relikwiami świętego Kandyda i cerkiew prawosławna. Zwiedzenie najciekawszych miejsc tej okolicy umożliwiają szlaki turystyczne: piesze, rowerowe, kajakowe lub narciarskie. Gmina Choroszcz otrzymała polskie nagrody i wyróżnienia: Najtańszy Urząd 2006, Gmina Fair Play 2006/7/8/9, Najlepsza Gmina Miejska 2005/6/7/8/9, Podlaska Gmina Marzeń 2004, Teraz Polska 2008/9, Samorząd Przyjazny Przedsiębiorczości 2008, prestiżowe wyróżnienie Razem Budujemy Sukces 2011. W sierpniu każdego roku organizowany jest tu Jarmark Dominikański – chociaż dziś w Choroszczy Dominikanów już nie ma, to coroczny jarmark nawiązuje właśnie do tradycji tego zakonu. Dominikanie byli w Choroszczy od XVII wieku, a w XIX zostali usunięci z miasteczka przez cara. Tradycja dominikańska wróciła tu w 1989 r. Prezentacja wyrobów ludowych, swojskie jadło, huczne imprezy z muzyką, koncertami, wyborami najpiękniejszej kobiety i tańcami pod gołym niebem – to obowiązujący każdego roku program jarmarku. Samorząd Miejski w Choroszczy ul. Dominikańska 2, Choroszcz tel. 85 713 22 00 www.choroszcz.pl Punkt Informacji Turystycznej** Miejsko-Gminne Centrum Kultury ul. Sienkiewicza 29, Choroszcz tel. 85 719 14 31 www.kultura.choroszcz.pl 69 Tykocin – podlaska perła baroku Tykocin leży nad rzeką Narew, 30 km od Białegostoku, na trasie Podlaskiego Szlaku Bocianiego. Dziś cichy i spokojny, przed wiekami tętnił życiem. Tykocin założył w 1425 r. książę Janusz Mazowiecki. Malownicze starorzecze Narwi, rozlewiska Biebrzy, Puszcza Knyszyńska, jako doskonałe miejsce polowań, urzekły króla Polski Zygmunta Augusta, który w XVI wieku zbudował tu zamek. Twierdza powstała na planie zbliżonym do trapezu z dziedzińcem i czterema wieżami w narożach. W XVI i XVII wieku była to jedna z najpotężniejszych twierdz nizinnych w Polsce. Król przeniósł do zamku tykocińskiego główny arsenał koronny, skarbiec i bibliotekę. Właśnie tu w 1705 r. kolejny władca August II Mocny ustanowił Order Orła Białego – najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej. Na przestrzeni wieków zamek w Tykocinie ucierpiał z powodu pożarów i powodzi. W czasie I wojny światowej twierdzę królewską ostatecznie zburzono, przez wiele lat widać było jedynie ruiny bastionów i fortyfikacji. Teraźniejszość przyniosła jednak pozytywne zmiany. Zgodnie z duchem czasów prywatny przedsiębiorca przekształcił nieistniejący zamek w hotel i centrum konferencyjne. Gotowa jest część warowni, zachodnie skrzydło kamienicy zamkowej w stylu późnego gotyku. Ma 1000 m kw. i mury grubości 120 cm. Na prawym brzegu Narwi ożywa twierdza królewska. Miłośnicy historii chętnie zjeżdżają do Tykocina na rekonstrukcję bitwy o zamek tykociński z 1657 roku, kiedy to wojska polsko-litewskie odbiły go Szwedom. Impreza odbywa się w maju. W połowie XVIII wieku Tykocin kwitł. Miasteczko przeszło w posiadanie Branickich, właścicieli Białegostoku i wkrótce, dzięki nowym inwestycjom zostało nazwane perłą baroku. W kościele św. Trójcy w Tykocinie zbudowanym w latach 1741-1750 lśnią do dziś barokowo- rokokowe złote ozdoby, pozłacany ołtarz, ambona i organy z 1760 r., zdumiewa malarstwo iluzjonistyczne, na ścianach łudzą wzrok reliefy postaci apostołów. Na ścianach po obu stronach wejścia widnieją dwa portrety małżonków Branickich – Jana Klemensa i Izabeli, autorstwa Antoniego Tallmana. Vis-à-vis kościoła, na rozległym rynku widzimy hetmana Stefana Czarnieckiego w stroju szlacheckim, ze złotą buławą w podniesionej ręce – drugi świecki pomnik w Polsce z 1763 roku, dłuta francuskiego rzeźbiarza Pierre de Coudray. Łacińskie napisy poświęcone są Czarnieckiemu i fundatorowi pomnika Janowi Klemensowi Branickiemu. Obok mieści się Alumnat – dawny szpital dla inwalidów wojennych, w okresie międzywojennym dom dla najuboższych. Wybudowany w latach 16331639 jest jedynym takim zabytkiem w Polsce. Można tu przenocować i zjeść, mając spokojne wody Narwi za oknem niemal na wyciągnięcie dłoni. www.um.tykocin.wrotapodlasia.pl 70 Żydzi w Tykocinie Synagoga żydowska z 1642 roku to jedno z najciekawszych miejsc w Tykocinie. Żydzi, stanowiący wówczas niemal połowę mieszkańców Tykocina, mieli tu swoje apteki, sklepy, słynęli z produkcji tałesów – szali modlitewnych. Katoliccy chłopi mieszkali obok, zajmując się rolnictwem. Różne religie, różne kultury, jedno miasto – dawniej obraz typowy dla regionu. Dziś po społeczności żydowskiej pozostała świątynia, pamiątki religijne i świeckie, Dom Talmudyczny. Obecnie, to też siedziba Muzeum. Prezentuje ono pamiątki historii Tykocina, w tym zabytki kultury żydowskiej, która rozwijała się tutaj przez ponad czterysta lat. W byłym Domu Talmudycznym otwarta jest także galeria malarska lokalnego twórcy Zygmunta Bujnowskiego, Gabinet Zygmunta Glogera – autora Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej (1900-1903), cennego przewodnika po kulturze staropolskiej. W suterenie Domu Talmudycznego znajduje się restauracja żydowska „Tejsza”. Tejsza w języku jidysz znaczy koza. Zwierzę to było w tradycji Żydów podlaskich uważane za symbol szczęścia i dobrobytu. Zabytkowa synagoga w Tykocinie od kilku lat przybliża charakter wielu żydowskich świąt, m.in. Purim, Sukot, Chanuka. Spacerując po Tykocinie, warto zajrzeć także do Zespołu Klasztornego Bernardynów powstałego w latach 1771-1790 dzięki inicjatywie Jana Klemensa Branickiego. Dziś zanurzony w ciszy i spokoju, mieści w sobie Dom Pomocy Społecznej. Chlubą Tykocina jest Tykociński Teatr Amatorski działający od początku XX w. Spektakle pielęgnujące tradycje żydowskie grane są w synagodze, domu kultury, na ulicach, na rynku. Najmłodszy aktor ma 10 lat, najstarszy... ponad 80! W ramach Nocy Muzeów Teatr przywołuje duchy Żydów. W synagodze żegna szabat – modlitwami, obrzędami, bułkami i winem. www.muzeum.bialystok.pl Obok Tykocina, przy starorzeczu Narwi znajdują się gościnne Kiermusy stworzone na wzór polskiego domu otwartego. To Jantarowy Kasztel – średniowieczna warownia z salą rycerską komnatami i kapliczką. W ofercie: przejazdy konne, spływy kajakowe, pokazy walk rycerskich itp. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca na Czarciej Polanie swoje rękodzieło prezentują artyści ludowi Podlasia. Jantarowy Kasztel został wyróżniony przez Polską Organizację Turystyczną Certyfikatem w konkursie „Najlepszy Produkt Turystyczny 2008”. We wsi Morusy, 2 km od Tykocina, jest pamiątkowa drewniana chata, w której mieszkał Włodzimierz Puchalski (1909-1979), polski reżyser filmów dokumentalnych i oświatowych, pionier filmu przyrodniczego w Polsce. Tytuł jego albumu „Bezkrwawe łowy” wszedł do języka polskiego jako określenie fotografowania ptaków i zwierząt. 71 Zbyszko znajduje się w Nowogrodzie na skraju Puszczy Kurpiowskiej nad rzeką Narew, w sąsiedztwie największego w Polsce Skansenu Kurpiowskiego oraz Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi, co daje jego Gościom możliwość odpoczynku w otoczeniu niezwykłej, dziewiczej przyrody, w ciszy i spokoju. Obiekt oferuje 150 miejsc noclegowych w 58 pokojach 1-, 2- i 3-osobowych (wyposażonych w łazienki oraz telewizję satelitarną) oraz apartamentach. Zbyszko ma w swojej ofercie także sale konferencyjne na 250 osób, restaurację mogącą pomieścić 150 gości, salę bankietową oraz taras i nocny klub z bilardem. Oferty dopełniają organizowane przez hotel atrakcje turystyczne: spływy kajakowe po Narwi, wycieczki do Skansenu Kurpiowskiego, paintball, zabawy integracyjne czy biesiady tematyczne. Latem Goście mogą korzystać z orzeźwiających kąpieli w hotelowym basenie. Zbyszko w Nowogrodzie ul. Obrońców Nowogrodu 2, Nowogród tel. 86 217 55 18 www.zbyszko.com o fe r t y po bytów na w w w.p akiet ytur ys t yczne .pl 72 Ziemia Łomżyńska Łomża to jedno z najstarszych miast w regionie. Los ułożył je na pięknej skarpie, na brzegu Narwi. Wiosną trzeba przejechać do pobliskiej Starej Łomży, gdzie już w X wieku istniał gród. Pamiątką po tamtych czasach jest olbrzymie grodzisko nazwane Górą Królowej Bony. Po drodze możemy podziwiać szerokie na kilka kilometrów rozlewiska Narwi. Na sąsiednim wzgórzu św. Wawrzyńca powstał w XI wieku pierwszy kościół na północno-wschodnim Mazowszu wybudowany staraniem św. Brunona z Kwerfurtu, skąd wyruszył na wyprawę chrystianizacyjną do Prus i tamże zginął w ok. Giżycka. W samej Łomży warto zwiedzić zabytkową katedrę (1504-1525), Klasztor i Kościoły Panien Benedyktynek, Klasztor i Kościól Ojców Kapucynów (1781-1798); w czasie Świąt Bożego Narodzenia podziwiać tu można najstarszą w regionie ruchomą szopkę), cerkiew z 1877 r. przekształconą na kościół katolicki, rynek wraz z ratuszem, cmentarz – nekropolię trzech różnych religii (rzymskokatolickiej, ewangelicko-augsburskiej i prawosławnej) oraz Muzeum Północno-Mazowieckie z pierwszą w Polsce wystawą Turystyka pola bitwy bursztynu. Warto też przejść się ulicą Dworną – jedną W promieniu 30 km od Łomży znajdują się zez piękniejszych w mieście. społy obronne czterech szkół fortecznych: polskiej www.lomza.pl (Nowogród, Wizna), rosyjskiej (Piątnica – tu forty Łomżyńskie Centrum Informacji * okazały się szczególnie ważne w 1920 r. podczas Lokalna Organizacja Turystyczna obrony Łomży przed bolszewikami oraz w 1939 r.), Ziemia Łomżyńska radzieckiej (Kolno- Nowogród- Zambrów) i niemiecul. Krzywe Koło 9, Łomża kiej (Pisa). tel. 86 216 70 50 www.lotlomza.nazwa.pl, Zespół obronny w Piątnicy to forty połączone systemem wałów i fos, układających się w formę amfiteatru. Miłośnicy tzw. turystyki pola bitwy mają tu w jednym miejscu ponad 150 schronów. Do legendy przeszła obrona Wizny. Starcie tysiąca obrońców z 40-tysięcznymi wojskami niemieckimi nazywane jest „polskimi Termopilami”. Dowódca – kpt. Raginis wysadził się w bunkrze na Strękowej Górze. 73 Pierwszy skansen niepodległej Polski Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie, najstarszy z powstałych w wolnej Polsce, został założony w 1927 r. Zbiory to około 3 tys. eksponatów, które pochodzą głównie z prywatnych zasobów Adama Chętnika, słynnego muzealnika. Ekspozycja plenerowa, jedna z największych w Europie, nawiązuje do historii kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Składa się z dwóch działów: bartniczo-pszczelarskiego i rolniczego. Dział rolniczy tworzą cztery zagrody kurpiowskie (z czasów od schyłku XVII w. do końca XX w.). Wśród nich są: wiatrak, młyn wodny, kuźnia i olejarnia. www.skansenkurpiowski.republika.pl Żegluga i bulwary w Łomży W 2013 r. zakończył się pierwszy etap przebudowy terenów nad Narwią. Zmodernizowano i wyposażono: port rzeczny i przystań jachtową, wypożyczalnię kajaków, łodzi wiosłowych turystyczno-sportowych, miejsca do cumowania łodzi wędkarskich, żeglarskich, dźwig do łodzi, plac zabaw, siłownię zewnętrzną, ścieżki rowerowe i spacerowe oraz pole namiotowe z pełnym zapleczem sanitarnym. Port Łomża może przyjąć jednocześnie dwie jednostki do 24 m oraz ok. dwudziestu jednostek do 10 m. Tereny Sportowo-Rekreacyjne nad Narwią - Port Łomża otrzymały w 2013 r. Certyfikat Podlaskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej w konkursie Najlepszy Produkt Turystyczny. www.mosir.lomza.pl By tworzyć spójny produkt turystyczny Ziemi Łomżyńskiej powołano Lokalną Organizację Turystyczną – Ziemia Łomżyńska. Powstała, by tworzyć i koordynować sieć punktów informacji turystycznej, a także propagować i podejmować działania zmierzające do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego regionu. Lokalna Organizacja Turystyczna Ziemia Łomżyńska ul. Główna 38, Piątnica tel. 86 215 69 17 www.lotlomza.nazwa.pl 74 Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi Łomzyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi leży w zachodniej części województwa podlaskiego, w powiecie łomżyńskim wokół rzeki Narew i jej meandrów. W niektórych jej zaułkach mieszkają bobry i wydry. W lasach można spotkać łosie. W parku występuje 6 gatunków nietoperzy i 178 gatunków ptaków: bociany, bataliony, czajki, gęsi, żurawie. Warto zwrócić uwagę na bogatą i cenną roślinność – 37 gatunków roślin chronionych. Perełka parku – Rezerwat Kalinowo, na prawym zboczu doliny Narwi, 5 km na wschód od Łomży chroni wielogatunkowy las liściasty o naturalnym charakterze. Zapraszamy na ścieżki przyrodnicze oznaczone tablicami informacyjnymi i poglądowymi, by zobaczyć florę i faunę parku. Najmłodszych zachęcamy do udziału w wyjątkowych lekcjach biologii na świeżym powietrzu, z dala od sal lekcyjnych. Do atrakcji turystycznych parku należy także zabytkowy dwór drewniano-murowany rodziny Lutosławskich w Drozdowie z XVIII wieku, w którym dziś mieści się Muzeum Przyrody. Prezentowane są tu Szlak Najdzikszej Rzeki Europy ekspozycje z zakresu natury, ale także dawnego życia dworskiego. Muzeum organizuje koncerty muzyki poważnej, a w lipcu każdego roku zaprasza na festiwal „Muzyczne Dni Drozdowo – Łomża”. Punkt Informacji Turystycznej* Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi ul. Główna 52, Drozdowo, gm. Piątnica tel. 86 219 21 75, mob. 606 420 429 www.lpkdn.wrotapodlasia.pl Szlak, wyróżniony przez prezesa PROT w etapie regionalnym konkursu „Najlepszy produkt turystyczny – Certyfikat POT” 2010, obejmuje całą długość żeglowną Narwi. Z poziomu rzeki można podziwiać historyczne grody Mazowsza. Trasa wiedzie na styku Narwiańskiego i Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Połączenie szlakiem wodnym dwóch województw: mazowieckiego i podlaskiego daje perspektywę działań promocyjnych naszego województwa. Trasa rozpoczyna się w Wiźnie, a kończy w Warszawie. Tę malowniczą trasę można przepłynąć pięknymi gondolami, które od kilku lat na dobre zadomowiły się na Narwi lub yachtami motorowymi typu houseboat z wszelkimi wygodami i możliwością czarteru. o fe r t y poby tów na w w w.p akiet ytur ys t yczne .pl 75 Puszcza Knyszyńska Białystok, stolica województwa podlaskiego, od północy i wschodu otoczony jest szerokim na 20-40 km pasem lasu. To Puszcza Knyszyńska, zaledwie 10 km od centrum, kraina ciszy i zieleni, zabawy i relaksu. W przeważających tu borach króluje sosna supraska, smukła i strzelista, jak maszty okrętów. W Puszczy mieszka ponad 150 gatunków ptaków, m.in. bociany czarne, żurawie, dzięcioły, orliki krzykliwe. Są drobne ssaki o zabawnych nazwach m.in.: ryjówka aksamitna i malutka, badylarka, smużka. Są i większe: jelenie, dziki, sarny, wilki, lisy, jenoty, borsuki, kuny, łasice. Są nawet rysie i ... gronostaje! Nad brzegami rzek i strumieni żyją piżmaki i bobry, na polach – zające. Mamy tu także jedno z pięciu stad żubrów w Polsce, żyjących na wolności. W 1988 r. zapadła decyzja, by chroniąc Puszczę Knyszyńską, utworzyć park krajobrazowy. Obejmuje on lasy i doliny rzeczne, a wraz z otuliną zajął niemal całą Puszczę Knyszyńską. Do dziś jest drugim, największym parkiem krajobrazowym w Polsce – łącznie z otuliną to ponad 126 tys. ha. Jest to park typowo leśny – lasy i zadrzewienia zajmują ponad 81% jego powierzchni. Najcenniejsze fragmenty puszczy chronione są w 21 rezerwatach przyrody. Gęsta sieć rzek i strumyczków z setkami leśnych źródlisk wzbogaca dodatkowo puszczę, tworząc bajeczny krajobraz niczym egzotyczny bór bagienny porastający te podmokłe tereny. Supraśl jest główną rzeką parku, która spina wszystkie drobne cieki, tworząc raj dla kajakarzy. Park to ochrona przyrody, działalność dydaktyczna i naukowa, ale także turystyka, rekreacja, zabawa i relaks! Służą temu ścieżki edukacyjne i szlaki turystyczne: rowerowe, konne, kajakowe rzeką Supraśl i Sokołdą. Na 600 kilometrach szlaków turystycznych pojawiają się kolejne parkingi i wiaty, a na brzegach rzek – plaże i pomosty. Punkt Informacji Turystycznej** Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej ul. Chodakowskiego 6, Supraśl tel. 85 718 37 85 www.pkpk.pl 76 Kopna Góra – Aboretum z klimatem w cieniu historii W samym sercu Puszczy Knyszyńskiej istnieje park leśny i ogród botaniczny w jednym. To świat kolorów, zapachów, pięciuset różnorodnych odmian drzew i krzewów. Miejsce z klimatem – Arboretum w Kopnej Górze, idealny cel spacerów i rajdów po puszczy. W założonym i prowadzonym przez Nadleśnictwo Supraśl Arboretum można zobaczyć różne rodzaje lasów typowych dla Puszczy Knyszyńskiej, kolekcje krzewów m.in. jałowców, cyprysików, żywotników, rododendronów. Rześkie, wilgotne powietrze, przyjemny chłód, uroda roślin i sąsiedztwo rzeki Sokołdy sprawiają, że jest to wspaniałe miejsce rekreacji i wypoczynku – szczególna atrakcja, a także przyrodnicza lekcja. Arboretum nosi imię Powstańców 1863 r. Trzy krzyże, wzniesione obok starych dębów (pomników przyrody) w południowo-zachodniej części upamiętniają walki powstańców styczniowych z oddziałami kozackimi nad Sokołdą. Tuż za bramą Arboretum został umieszczony duży głaz z pamiątkową tablicą poświęconą powstańcom styczniowym. Prowadzone w okolicy poszukiwania odsłaniają coraz więcej szczegółów i pamiątek z tego okresu. Dzięki współpracy leśników z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku oraz Nadle- śnictw: Czarna Białostocka, Supraśl, Żednia i Waliły otwarto ścieżkę „Szlakiem Powstania Styczniowego Puszczy Knyszyńskiej”. Ma ona długość 71km i jest przeznaczona dla turystyki pieszej i rowerowej. Prowadzi przez miejsca związane głównie z powstaniem styczniowym, ale nie omija ważnych pamiątek innych walk o wolność toczących się na tych terenach. Ścieżka jest wyposażona w infrastrukturę turystyczną, są tu: wieża widokowa, kładka przez bagna, wiaty i zadaszenia oraz tablice informacyjne. Można ją pokonać w całości w ciągu kilku dni, jak też odwiedzić tylko wybrane, interesujące turystę fragmenty lub punkty: **Czarna Białostocka – historia i współczesność puszczańskiej kolejki; **Rezerwat Taboły – Góra Powstańców; **Rezerwat Budzisk – miejsce powstańczego obozu; **Kopna Góra – dwie powstańcze historie, cmentarz wojenny 1831 roku, ekspozycja historyczna, arboretum, wiata rekreacyjna; **Miejsce straceń – Leśna Galeria Rzeźby 1863; **Góra św. Jana – powstańcza mogiła, wieża widokowa; **Królowy Most – powstańczy punkt zborny w kaplicy św. Anny, Napoleoński Trakt; **Wieś Popówka – tragiczny rok 1943; **Bitwa pod Piereciosami – powstańcza mogiła; 77 Silvarium w Poczopku – leśna apteka Drugi ogród leśny w Puszczy Knyszyńskiej powstał w 2005 roku w Nadleśnictwie Krynki w Poczopku, by w unikalny, interesujący sposób przedstawić tajemnice lasu, jego rytm życia. Silvarium bywa nazywane leśną apteką przez wzgląd na obfitość ziół leczniczych, które przed wiekami ratowały ludziom zdrowie i życie. Dziś z bogactwa „naturalnej apteki” korzysta współczesna farmakologia i kosmetologia. Możemy tu zobaczyć wyjątkowy słoneczny po- romierz fenologiczny, czyli zegar pokazujący pory dnia (godziny) oraz pory roku wynikające z cykliczności zjawisk zachodzących w przyrodzie. Ułatwiał on zielarzom wybór najwłaściwszego terminu zbioru roślin leczniczych – optymalną porę dnia, miesiąca i roku. Współczesne badania, podobnie jak niegdyś medycyna ludowa potwierdzają związek między stężeniem substancji aktywnych w roślinach, a cyklem ich rozwoju i zjawiskami astronomicznymi. Można tu spotkać wszystkie drzewa występujące w Puszczy Knyszyńskiej, przy ziołach podano opisy i „uproszczone recepty” używane w medycynie ludowej. Idąc bobrową kładką i wzdłuż rzeczki Poczopówki aż do Pierekału dochodzi się do widokowej wieży, skąd widać całą bobrzą inżynierię. Mając szczęście, można podglądać jedyne na nizinach prawdziwie wolne stado żubrów. Ten niepowtarzalny ogród obejmuje obszar prawie 20 ha lasów, łąk i cieków wodnych, na który składają się: Galeria „Na Skraju Puszcz”, „Zio- łowa tryba” – ścieżka, wzdłuż której posadzono i opisano prawie sto ziół, Szlak „Tropinka” - jedyna w kraju trasa, wzdłuż której odnajdziemy utrwalone tropy zwierząt leśnych, „Ptasia chata” – domek ze szklanymi budkami lęgowymi, Słoneczne zegary, Park megalitowy - kolekcja skał i głazów narzutowych przywleczonych przez lodowiec, „Ksyloteka” – prezentująca drewno puszczańskich gatunków drzew, rzeźby pszczół i plastrów miodu, nowoczesna sala konferencyjna i kiosk multimedialny. Silvarium otrzymało tytuł Podlaskiej Marki Roku 2005. W 2010 r. Nadleśnictwo Krynki otrzymało Wyróżnienie Prezesa PROT w konkursie „Najlepszy Produkt Turystyczny – Certyfikat POT 2010” za ofertę „Las Przyjazny Turystom”. 78 Supraśl – sztuka, kultura i ... zdrowie Supraśl, miasteczko istniejące od ponad 500 lat nad rzeką o tej samej nazwie, w otoczeniu Puszczy Knyszyńskiej od wieków łączy w sobie naturę, kulturę, historię i sztukę. Jednym z najważniejszych zabytków Supraśla jest monaster prawosławny. Legenda mówi, że na początku XVI wieku mnisi mieszkający w niedalekiej osadzie Gródek, pozbawieni ciszy niezbędnej do modlitwy i kontemplacji z powodu organizowanych tam targów, puścili z nurtem rzeki Supraśl drewniany krzyż, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu sprzyjającym modłom. Prośbom stało się zadość. Krzyż wskazał braciom nowe miejsce: Supraśl. W 1501 r. powstała tu drewniana cerkiew, później ogrody, sady, stawy rybne, katakumby i murowana cerkiew obronna łącząca gotyk ze stylem bizantyjskim. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami, uruchomili przyklasztorną drukarnię, a także pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono książki świeckie po łacinie i po polsku oraz religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. W XVI wieku powstają prawosławne freski, a klasztor staje się prężnym ośrodkiem kulturalnym. Świątynia zamieniona w gruzy w 1944 r. dziś pięknie odbudowana lśni w słońcu. W części budynków klasztornych znajduje się jedyne w swoim rodzaju Muzeum Ikon, które w konkursie Podlaska Marka Roku otrzymało pierwszą nagrodę w kategorii Miejsce Roku 2006 oraz Sybillę – I Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za „Dokonania z zakresu zarządzania organizacji”. Multimedialna ekspozycja muzealna jest opowieścią o ikonie, jej znaczeniu w aspekcie religijnym, historycznym i obyczajowym. Harmonia obrazu, światła i dźwięku sprawia, że ikony wydają się być wrotami do baśniowego świata przeszłości. Obok Muzuem Ikon znajduje się Muzeum Sztuki Drukarskiej i Papiernictwa. www.muzeumdruku.pl Aura Supraśla wyjątkowo sprzyja kulturze i sztuce. W miasteczku ma swą siedzibę Liceum Sztuk Plastycznych. Liceum mieści się w Pałacu z lat 1892-1903. Przed laty należał on do rodziny Buchholtzów, którzy w XIX wieku zakładali w miasteczku pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski. Nieopodal pałacu nadal tkwią, przytulone do ziemi, dawne domy tkaczy. Dziś zamiast przemysłu rozwija się tu sztuka. Każdego roku organizowane są w mieście spotkania z naturą i sztuką Uroczysko. Zaproszeni goście: naukowcy, artyści, działacze kultury i sztuki prezentują swój dorobek naukowy i artystyczny, biorą udział w twórczej wymianie myśli. Klimat Supraśla wyjątkowo temu sprzyja. Punkt Usług Turystycznych „Bukowisko” *** ul. Piłsudskiego 64, Supraśl tel. 85 710 24 70 www.bukowisko.com.pl 79 Uzdrowisko Supraśl i Sanatorium Knieja Knieja to pierwsze sanatorium w urokliwym Supraślu – miasteczku leżącym w Puszczy Knyszyńskiej, nad rzeką Supraśl, które od 2001 r. ma status uzdrowiska. Malownicza okolica otaczająca sanatorium, a przede wszystkim unikalny mikroklimat, który tworzą jedne z najlepszych w Polsce pokłady borowin o właściwościach leczniczych stanowią doskonałe miejsce do wypoczynku oraz powrotu do zdrowia. W ofercie sanatorium znajdują się m.in. zabiegi z zakresu fizykoterapii, kinezyterapii, masażu leczniczego czy balneoterapii, a w nowocześnie wyposażonych gabinetach prowadzi się kompleksową rehabilitację osób ze schorzeniami reumatycznymi, neurologicznymi, narządu ruchu, górnych dróg oddechowych oraz rehabilitację kobiet po zabiegu mastektomii. Pobyt w Sanatorium Knieja niewątpliwie urozmaicą spacery pięknymi miejskimi bulwarami nad rzeką Supraśl oraz korzystanie z bogatej oferty kulturalnej miasteczka. www.hotelknieja.pl Teatr Wierszalin Twórcy Teatru Wierszalin, który ma swą siedzibę w Supraślu nawiązują do mitów, wierzeń tradycji i folkloru, przetwarzając je w nowatorski teatr. Oblicze teatru cechuje niezwykła prostota, spektakle nasycone są muzyką i śpiewem, a drewniane rzeźby, figury i maski współistnieją z żywymi aktorami. Od roku 2006 teatr działa jako wojewódzka samorządowa instytucja kultury, współprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jest trzykrotnym laureatem prestiżowej nagrody Fringe First przyznawanej na światowym festiwalu teatralnym w Edynburgu. Otrzymał Nagrodę Krytyków Międzynarodowego Instytutu Teatralnego w uznaniu wartości wnoszonych do teatru światowego. W 2010 nagroda w Podlaskiej Marce Roku, w kategorii Miejsce. www.wierszalin.pl 80 Krynki – miasto z historią 32 kilometry od Supraśla, na terenie Puszczy Knyszyńskiej, tuż przy granicy z Białorusią leży miasteczko o blisko sześćsetletniej historii – Krynki. Na tym terenie pogranicza, od wieków krzyżowały się fale osadnictwa polskiego, ruskiego i litewskiego. Z historią Krynek nierozerwalnie związani są Tatarzy i Żydzi. Społeczność żydowska osiedliła się tutaj już na początku XVI wieku i dzięki otrzymanym od króla polskiego przywilejom dokonała gospodarczego ożywie- Spółdzielnia Produkcyjno-Handlowa KRYNKA produkuje popularną wodę mineralną KRYNKA. W letnie dni, podczas wędrówek po regionie doskonalne smakuje także kwas chlebowy i podpiwek napoje nawiązujące do tradycji kresów wschodnich. Oprócz produkcji wody i napojów Spółdzielnia prowadzi Gospodę pod Modrzewiem, która znajduje się w malowniczej Puszczy Knyszyńskiej, w samym sercu Krynek (znanych z produkcji naturalnej wody źródlanej Krynka i będących ważnym punktem na podlaskim „Szlaku Tatarskim”), w odległości zaledwie kilku kilometrów od XVIII-wiecznych meczetów w Kruszynianach i Bohonikach i jednocześnie przy największym w tej części Europy rondzie. Wyjątkowy klimat miejsca, wyśmienita regionalna kuchnia, taka też muzyka i obsługa, czekają nia Krynek. W połowie XIX w. pojawił się w Krynkach przemysł. Za sprawą Żydów i Niemców powstały tu liczne manufaktury i fabryczki włókiennicze. Miasto otrzymało wówczas promieniste rozplanowanie, jego centrum stanowił regularny, sześcioboczny rynek, z którego wychodziło 12 ulic. Układ ten w znacznym stopniu zachował się. Warto zobaczyć dzwonnicę z XVIII w. i budynki byłych synagog. Duża tablica w centrum parku informuje o proponowanej trasie spaceru i 9 interesujących przystankach przy zabytkach. na każdego, kto przybywa w te strony. Serwowane specjały są przyrządzane własnoręcznie na miejscu, a w stałym menu goście znajdą m.in. kiszkę ziemniaczaną, flaczki, różnego rodzaju pierogi, kartacze oraz lokalną wodę Krynkę, Kwas Podlaski o smaku miodu czy Podpiwnik. „Gospoda pod Modrzewiem” świadczy również usługi cateringowe (do 200 osób) z menu zaproponowanym ze stałych pozycji lub przygotowanym specjalnie na życzenie klientów. „Gospoda pod Modrzewiem” ul. 1 Maja 4, Krynki tel. 85 722 80 69, mob. 504 079 513 www.krynka.pl 81 Szlak Tatarski – Polski Orient Podlaski Szlak Tatarski prowadzi ziemiami zamieszkanymi przez potomków dość licznych niegdyś polskich Tatarów. Bohoniki i Kruszyniany to wsie nadane Tatarom przez króla Jana III Sobieskiego w XVII w. w zamian za niewypłacone żołdy w wojsku. Pozostali tu nieliczni Tatarzy nadal są wierni islamowi. Kontynuują oni tradycje swoich przodków oraz odprawiają religijne ceremonie w najstarszych polskich meczetach – w Bohonikach i Kruszynianach (XVIII-XIX w.). Meczet można zwiedzić po umówieniu się z przewodnikiem: w Kruszynianach – mob. 502 543 871 i Bohonikach – mob. 692 959 073 lub 606 248 326. Szlak „Tatarski mały” (kolor niebieski, długość 19 km) szlak dostępny rowerzystom: Kruszyniany – Józefowo – leśniczówka Józefowo – Słuczanka – Waliły Stacja. Kuchnia tatarska Dania kuchni tatarskiej są często tłuste i ostre. Popularne są kołduny tatarskie – potrawa mięsno-mączna, pilaw z mięsem baranim z bukietem świeżych warzyw, bielusz – na cieście drożdżowym i pierekaczewnik na cieście makaronowym, oba z farszem gęsim lub baranim, z dodatkiem cebuli i przypraw, spiralnie zawijane. Do dań słodkich należy dżajma nasycona miodem, czak czak, chałwa – mączna słodkość z domieszką masła, miodu i orzechów. Do posiłków podaje się czystą wodę syconą miodem, dzisiaj do smaku dodawany jest też sok z cytryny. Desery popija się kawą „turecką” gęstą i słodką oraz herbatą. Pierekaczewnik został wpisany jako pierwszy w Polsce na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa RP. W 2004 roku zdobył wyróżnienie w konkursie Podlaska Marka Roku organizowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego. www.bohoniki.eu, www.kruszyniany.com.pl Szlak „Tatarski Duży” (kolor zielony, długość 57 km) szlak dostępny rowerzystom: Sokółka – Szyszki – Malawicze Górne – Bohoniki – Stara Kamionka – Wierzchlesie – Talkowszczyzna – Sosnowik – Nowa Świdziałówka – Górany – Nietupa – Sannik – Kruszyniany. 82 Szlak Rękodzieła Ludowego Ten wyjątkowy szlak skupia warsztaty rzemieślnicze i pracownie ludowego rękodzieła, których jest już dziś tak niewiele, a których Podlasie ma najwięcej. Choć jeszcze sto lat temu emaliowane naczynia były rzadkością, a mieszkańcy wsi zamawiali gliniane miski u wiejskiego garncarza, jedli drewnianymi łyżkami, spali w ręcznie tkanej bieliźnie, dziś wiele osób tęskni za tymi prostymi rzeczami. Pracownie rękodzielnicze, które jeszcze niedawno niemal zniknęły, ocaliło od zapomnienia Muzeum Podlaskie w Białymstoku – jego Dział Etnografii opracował w 1994 roku Szlak Rękodzieła Ludowego. Jego podstawowym celem jest ochrona najciekawszych pracowni i ośrodków twórczości ludowej, kontynuujących wielowiekowe tradycje sztuki i rękodzieła regionu, udostępnienie ich turystom oraz koneserom sztuki ludowej. Trasa szlaku liczy około 500 km oraz wiedzie przez pracownie garncarskie i kuźnię w Czarnej Wsi Kościelnej, warsztat tradycyjnego wyrobu drewnianych łyżek w Zamczysku, pracownie unikatowego tkactwa dwuosnowowego w Janowie i okolicznych wsiach: Wasilówce i Nowokolnie, pracownię rzeźbiarza ludowego w Sokółce oraz pracownie pisankarskie, plastyki obrzędowej i tkaniny dwuosnowowej w Lipsku nad Biebrzą. Można je zwiedzać w dni powszednie lub po wcześniejszym umówieniu się na wizytę. W pracowniach Szlaku Rękodzieła Ludowego wytwarzane są charakterystyczne wyroby ludowego Podlasia, a ich popularność rośnie z każdym rokiem, zarówno w Polsce, jak i za granicą – przykładowo lipskie pisanki malowane techniką batikową są tak popularne, że co roku podróżują za ocean w tysiącach egzemplarzy, a artystkom pisankarkom w ich tworzeniu pomagają całe rodziny, po to, by móc sprostać dużym zamówieniom. Turyści podążający Szlakiem Rękodzieła Ludowego, prócz podziwiania lokalnych wyrobów, mogą także nauczyć się je wytwarzać. Wiele pracowni organizuje interesujące pokazy oraz warsztaty rękodzielnicze. Program wycieczki można urozmaicić pobytem nad zalewami w Czarnej Białostockiej, Janowie lub Sokółce. Warto zwiedzić Sanktuarium w Różanymstoku oraz leśno-archeologiczny rezerwat „Krzemianka” nad zabagnioną doliną strumienia o tej nazwie. Z atrakcji pozaprzyrodniczych można tu zobaczyć również skansen pszczelarski i drzewa bartne oraz kopalnię krzemienia z epoki brązu. Gminne Centrum Informacji * ul. Torowa 9, Czarna Białostocka tel. 85 873 04 18, 85 710 32 04 www.czarnabialostocka.pl Punkt Informacji Turystycznej w Lipsku* ul. Rynek 23, Lipsk tel. 87 642 35 86, mob. 698 621 115 www.kulturalipsk.pl 83 Szlaki „Kresowe Wędrówki” Puszcza Knyszyńska to prawdziwy raj dla turystów. Przez wieki stanowiła ona tereny pogranicza, z osadnikami polskimi, ruskimi i litewskimi, a od XVII wieku również tatarskimi. W jej miasteczkach mieszkała także ludność żydowska. Dziś, za sprawą wyjątkowej gościnności mieszkańców, różnorodnej bazy noclegowej, od apartamentów hotelowych po gospodarstwa agroturystyczne, wspaniałej kuchni regionalnej, a zwłaszcza niezapomnianego smaku najlepszej na świecie babki i kiszki ziemniaczanej, puszcza działa jak magnes na odwiedzających ją turystów. Właśnie z myślą o nich, wytyczono tu liczne szlaki piesze, a od 2004 roku czeka tu na nich oferta Kresowych Wędrówek – blisko 400 km tras: rowerowych, konnych, kajakowych umożliwiających dotarcie do najciekawszych i najcenniejszych miejsc regionu. Szlaki prowadzą przez nieskażone cywilizacją puszczańskie knieje, gdzie króluje żubr i gdzie można też zobaczyć wilka, rysia, bociana czarnego, żurawia czy dzięcioła, gdzie las kusi obfitością jagód, poziomek i grzybów. Kresowe Wędrówki powstały pod patronatem SSP Euroregionu Niemen, jako inicjatywa Związku Gmin Puszczy Knyszyńskiej Dorzecza Rzeki Supraśl oraz przy wykorzystaniu funduszy europejskich. Wśród szlaków Kresowych Wędrówek jest 120-kilometrowy szlak konny (wynająć konie lub nauczyć się jeździć konno można w Supraślu oraz pobliskim Surażkowie, gdzie znajduje się największa w Polsce hodowla kladrubów –czeskiej rasy koni idealnych do jazdy rekreacyjnej wierzchem). Pełen uroków jest 150-kilometrowy szlak rowerowy, rozpoczynający się na rondzie w Krynkach. Wiedzie m.in. przez Kruszyniany, Kopną Górę , Rezerwat Surażkowo, Czarną Wieść Kościelną najważniejszy punkt na Szlaku Rękodzieła Ludowego, pokrywa się też częściowo z Traktem Napoleońskim. Wśród miłośników wodnego wypoczynku niezwykle dużym powodzeniem cieszą się szlaki kajakowe Kresowych Wędrówek : dłuższy – 77-kilometrowy rzeką Supraśl (jego trasa niemal w całości przebiega przez tereny parku krajobrazowego) oraz krótszy – 24-kilometrowy szlak rzeką Sokołdą. o fe r t y po bytów na w w w.p akiet ytur ys t yczne .pl 84 Michałowo – gmina bez podatków, raj dla turystów Michałowo zostało założone w 1832 r. przez Seweryna Michałowskiego w majątku Niezbudka jako kolonia dla niemieckich fabrykantów przemysłu włókienniczego i ich rodzin. W krótkim czasie, bo niespełna 30 lat później, działało tam już 29 zakładów zatrudniających aż 317 pracowników! Kwitł tu również handel i rzemiosło, a osiedlali się tu nie tylko Niemcy i Polacy, ale i Białorusini – można powiedzieć: zaczątki Unii Europejskiej już 200 lat temu na Podlasiu! Gmina, która w 2014 roku zasłynęła w Polsce ...zniesieniem podatku od nieruchomości, przyciąga również turystów. To tutaj, już 20 lat temu, zaczęli przyjeżdżać ornitolodzy z całej Eurpopy – nad Zalewem Siemianówka doliczono się ponad 160 gatunków ptaków. Później przepiękny Zalew Siemianówka odkryli wędkarze oraz amatory sportów wodnych: żeglarze, oraz wind- i kitesurferzy. To właśnie na Siemianówce odbywają się Regaty Żeglarskie o Puchar Żubra, tu też powstaje nowoczesna infrastruktura turystyczna, która dodatkowo zwiększy atrakcyjność tego miejsca. Gmina Michałowo ma w swym kalendarzu również inne imprezy: Piknik Sportowo-Zdrowotny, Święto Grzyba czy Prymackaja Biasieda – święto miłośników szeroko pojętej kultury białoruskiej. Odbywają się one w amfiteatrze przy zalewie w Michałowie. Niewątpliwie godny uwagi jest rezerwat przyrody „Gorbacz” chroniący jedno z ostatnich w tej części Polski jezioro z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. O różnorodności kulturowej oraz burzliwej historii tych terenów zaświadczają zabytkowe świątynie w Michałowie, Topolanach, Nowej Woli, Juszkowym Grodzie i Jałówce, ruiny pałacu i park krajobrazowy w Hieronimowie. Samorząd Miejski w Michałowie ul. Białostocka 11 Michałowo tel. 85 713 17 53, 85 713 17 75 www.michalowo.eu 85 86 Puszcza Białowieska – Królestwo Żubra We wschodniej części Polski, tuż przy granicy z Białorusią, leży Puszcza Białowieska – jeden z najcenniejszych kompleksów leśnych w Europie, ostatni naturalny las niżowy w strefie lasów liściastych i mieszanych oraz królestwo największego europejskiego ssaka – żubra.. Prawie wszyscy polscy królowie, od Władysława Jagiełły poczynając, uważali Puszczę Białowieską za najbogatsze w zwierzynę łowiska. Niestety na skutek niekontrolowanej eksploatacji puszczy (szczególnie w czasie I wojny światowej) w 1919 r. padł ostatni białowieski żubr. Już w 1921 roku powstało tu leśnictwo „Rezerwat przekształcone następnie w pierwszy w Polsce park narodowy – Białowieski Park Narodowy. Udało się przywrócić żubra do Natury. Dzisiaj żyje w Puszczy ok. 500 osobników – czyli co dziesiąty żubr na świecie. W 1979 r. Park został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Białowieski Park Narodowy chroni najlepiej zachowany fragment Puszczy Białowieskiej, który ocalał przed presją człowieka – ostatni w Europie naturalny las niżowy w strefie lasów liściastych i mieszanych. Zajmuje powierzchnię 10 517 ha, co stanowi 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej. W skład BPN wchodzą: Obręb Ochronny Rezerwat, Rezerwat Pokazowy Żubrów (część Ośrodka Hodowli Żubrów), oraz zabytkowy Park Pałacowy, na terenie którego mieści się nowoczesne Muzeum Przyrodniczo-Leśne. Każda pora roku jest odpowiednia, by Park odwiedzić. Wiosną przywita nas gwar ptaków. Latem dostrzeżemy wielobarwność kwitnących roślin na śródleśnych polanach oraz różnorodność gatunków motyli, chrząszczy, błonkówek… Poranne mgły i odgłosy jeleni podczas rykowiska – to niezapomniane wrażenia z jesiennego pobytu. Uspakajająca cisza oraz pięknie ośnieżone puszczańskie drzewa zachęcają do przyjazdu tu zimową porą. Zwiedzanie Parku warto zacząć od miejsca, w którym serce Puszczy tętni najwyraźniej, miejsca wyjątkowego w skali światowej – od południowej części Obrębu Ochronnego Rezerwat (dawnego Rezerwatu Ścisłego). To najcenniejsza część przyrodnicza Parku, królestwo Natury, katedra bez sklepienia. Tu zobaczymy las naturalny, który nie został posadzony przez człowieka i rośnie praktycznie bez jego ingerencji. Od ponad 90 lat jest on pod ochroną. Tworzy go wiele gatunków drzew. To las różnowiekowy. Zobaczymy w nim cały cykl życiowy drzew: od małej siewki, po olbrzymich rozmiarów dęby, lipy, klony, oraz drzewa obumarłe. Zaskoczy nas w nim duża ilość martwego drewna: stojące, suche pnie; leżące, rozkładające się kłody; drzewa wywrócone z całymi korzeniami. Właśnie na nim, o każdej porze roku, dostrzeżemy fascynującą różnorodność świata grzybów. Wiele żyjących na tym obszarze gatunków roślin, zwierząt i grzybów to relikty lasów pierwotnych. Na skutek znacznego przekształcenia przez człowieka większości obszarów leśnych Europy wiele z nich musiało ustąpić ze swoich naturalnych stanowisk. Tu wciąż mają schronienie. Dawny Rezerwat Ścisły BPN można zwiedzać jedynie z licencjonowanym przewodnikiem. Punkt Informacji Turystycznej ** PTTK Oddział im J.J. Karpińskiego w Białowieży ul. Kolejowa 17, Białowieża tel. 85 681 22 95 www.pttk.bialowieza.pl 87 Kto przemierzając puszczańskie szlaki nie miał szczęścia spotkać żubra, może go zobaczyć w Rezerwacie Pokazowym Żubrów BPN. Żyje tu pokaźne stadko z młodymi. W innych zagrodach można obejrzeć łosie, jelenie, sarny, dziki, wilki i rysia. W rezerwacie prezentowana jest także grupa małych koni – tarpanów. Ciekawostką są żubronie – krzyżówki żubra z krową. Jak się okazuje, ich samce są niepłodne. Natura jest ciągle od nas mądrzejsza... Dojazd zgodnie z oznakowaniem, jadąc szosą Hajnówka-Białowieża skręcamy w lewo 3 km przed Białowieżą. Będąc w Białowieży łatwo trafić do zabytkowego Parku Pałacowego, który otaczał nieistniejący już pałac cara Aleksandra III. Dziś rośnie tu około 90 gatunków drzew i krzewów z Europy, a także z Ameryki Północnej i Azji. Przy alejce dzielącej stawy znajduje się obelisk upamiętniający łowy Augusta III Sasa z 27 września 1752 r. Ma tu swą siedzibę Dyrekcja BPN i Ośrodek Edukacji Przyrodniczej mieszczący się w pięknym drewnianym budynku – Dworku Gubernatora Grodzieńskiego z 1845 r. O czasach carskich świadczą dziś pozostałe elementy zabudowań np. brama pałacowa z 1894 r., budynek dawnej stajni carskiej, Dom Marszałkowski z 1904 r. Na terenie Parku Pałacowego znajduje się również Muzeum Przyrodniczo-Leśne BPN – jedno z najnowocześniejszych muzeów w Polsce. Prezentowana jest tu przyroda i historia Puszczy oraz wie- lowiekowa działalność człowieka na jej terenie. Zagadnienia przyrodniczo-kulturowe przedstawione są w postaci bloków tematycznych. Wystawa ma formę dioram, co pozwala wykorzystać środki ekspresyjnego przekazu - światło, dźwięk i przestrzeń. Muzeum można zwiedzać z przewodnikiem lub przy wykorzystaniu audio-przewodnika. W Muzeum eksponowane są także wystawy czasowe. Dodatkową atrakcją jest wieża widokowa, z której rozpościera się widok na Polanę Białowieską i najcenniejszą przyrodniczą część BPN – dawny Rezerwat Ścisły. Niedaleko głównej bramy wejściowej do BPN znajduje się Cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. W charakterystycznym budynku z czerwonej cegły zbudowanym w 1895 r. znajduje się unikatowy ceramiczny ikonostas. Samorząd Gminy Białowieża ul. Sportowa 1, Białowieża tel. 85 681 24 87 www.bialowieza.gmina.pl 88 Nordic Walking Park „Białowieża” ...to ponad 30 km znakomitych i czytelnie oznakowanych tras, które posiadają punkty wspólne, pokrywają się lub krzyżują. W skład parku wchodzą 4 trasy, których początek zlokalizowano we wschodnich krańcach Białowieży – parkingu leśnym przy ul. gen. Aleksandra Waszkiewicza. Trasy prowadzą leśnymi duktami i drogami Puszczy Białowieskiej i granicą Białowieskiego Parku Narodowego. Rezerwat przyrody Wysokie Bagno, urokliwie wijąca się rzeka Narewka czy pieczołowicie odrestaurowana zabytkowa Stacja Kolejowa „Białowieża Towarowa” to tylko niektóre z atrakcji czekających nas na białowieskich trasach... Z parku korzystać mogą nie tylko entuzjaści nordic walking, ale również miłośnicy innych dyscyplin: biegacze, spacerowicze, a zimą także narciarze biegowi. Na trasach zainstalowano tablice zawierające propozycje ćwiczeń do samodzielnego wykonania oraz punkty pomiaru tętna. Trasa 1 – Wysokie Bagno (żółta) 3,6 km, Kolejka wąskotorowa Na terenie Puszczy Białowieskiej istnieje sieć kolejek wąskotorowych, które do końca lat 80. XX wieku służyły do wywozu drewna z puszczy. Kolejka kursuje trasą Hajnówka – Topiło (11 km) oraz Hajnówka – Dolina Leśnej (6 km). Malownicza osada Topiło leży nad stawami utworzonymi na rzece Perebel, gdzie można wybrać się na spacer ścieżką edukacyjną „Puszczańskie drzewa” lub ścieżką dotyczącą ochrony orlika krzykliwego, zwiedzić miniskansen o kolejkach puszczańskich, odpocząć przy wiatach z widokiem na stawy, urządzić ognisko. ok. 30 min. Trasa 2 – Dziedzinka (zielona) 8,8 km, ok. 1 godz. 20 min. Trasa 3 – Białowieski rekonesans (czerwona) 8,9 km, ok. 1 godz. 30 min. Trasa 4 – Białowieska wyprawa (czarna) 10,6 km, ok. 1 godz. 40 min. Szukając noclegu w Białowieży, warto skorzystać z bazy noclegowej BPN (www.noclegi.bpn.com. pl) lub oferty gospodarstw agroturystycznych położonych w najbardziej urokliwych zakątkach regionu Puszczy Białowieskiej. Białowieskie Stowarzyszenie Agroturystyczne Żubr Zabłotczyzna 12, Narewka www.agrobialowieza.pl Wokół Białowieży Miejsce Mocy – punkt nagromadzenia ładunków dodatnich, korzystnie wpływających na organizmy żywe (miejsce kultu prasłowian). Szlak Dębów Królewskich (dł. 500 m), gdzie wielowiekowe dęby noszą imiona królów polskich i książąt litewskich. Szlak Żebra Żubra – pierwsza ścieżka przyrodnicza w Polsce (dł. 4 km). Przytulne restauracje oferują dania kuchni regionalnej – tylko tu skosztujecie Państwo potrawki z dzika, zupy opieńkowej, oryginalnego ciasta marcinek i wiele innych (więcej na www.lot.bialowieza.pl) 89 Oferty z certyfikatem Prawdziwą perłą pośród ofert dla aktywnego turysty jest Białowieski Szlak Transgraniczny wyróżniony w 2008 r. Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej. To szlak rowerowy prowadzący po obu stronach granicy. Trasa polska ma ok. 58 km, a ok. 146 km jest do pokonania po stronie białoruskiej. Prowadzi drogami dobrze oznakowanymi – drewnianymi, stylizowanymi drogowskazami, nawiązującymi do architektury regionu i tablicami informacyjnymi. Na trasie zlokalizowane są kioski multimedialne z funkcją informacji turystycznej. W 2003 r. Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej otrzymała inicjatywa Biura Turystycznego „Nature Travel” pt. Wśród żubrów – 7-dniowa wycieczka po Puszczy Białowieskiej. Istotą oferty są wycieczki rowerowe trasą ukazującą najciekawsze zakątki puszczy: rezerwaty przyrody, szlaki i ścieżki edukacyjno-przyrodnicze, wizyta u przedstawicieli Kolej Drezynowa powstała w 2006 r. dzięki inicjatywie entuzjastów chcących zapobiec zniszczeniu linii kolejowej przebiegającej przez prastarą Puszczę Białowieską. Początkowo hobbistyczne przejazdy jedną drezyną przekształciły się na przestrzeni lat w regularne wycieczki turystyczne, dziś dostępne na kilku trasach, jako wycieczka zorganizowana dla grup łączonych (od 2 do 32 osób!) lub indywidualna wyprawa na wyłączność, a także w opcji tzw. kiwajki, czyli drezyną napędzaną siłą ludzkich mięśni. Wszystkie wycieczki mają swój początek i koniec w Białowieży Towarowej, a przejazd może trwać od 30 min. do 3,5 godz. – w zależności od trasy i kondycji osób napędzających pojazd. Turyści mogą udać się drezyną do Miejsca Mocy (którego odwiedzenie pieszo lub innym środkiem transportu nie jest możliwe) lub wybrać się na niezwykłą wycieczkę nocną. Usługi Turystyczno-Kolejowe Marcin Grześ mob. 604 122 567 www.drezyny.bialowieza.pl „puszczańskich” zawodów – leśniczego i pszczelarza. Lata doświadczeń w organizowaniu szeroko rozumianej turystyki pozwoliły firmie na specjalizację. Dziś Nature Travel to jedno z najbardziej znanych biur rowerowych w Polsce północno-wschodniej Białowieskie Drezyny 90 Hotel Białowieski *** Conference, Wellness & Spa to obiekt położony w sercu Puszczy Białowieskiej. Zaciszna lokalizacja, unikalny mikroklimat, pierwotna przyroda oraz dziedzictwo historyczne – wszystko to sprawia, że obiekt ten jest idealnym miejscem dla osób poszukujących wypoczynku w wyjątkowym miejscu. W skład kompleksu hotelowego wchodzi m.in. ośrodek SPA, a w nim gabinety odnowy biologicznej oferujące pełny wachlarz zabiegów, kryty basen, mokre i suche sauny, a nawet poolbar i podgrzewane, zewnętrzne jacuzzi w hotelowym ogrodzie, dostępne przez cały rok! Hotelowa restauracja oferuje specjały kuchni podlaskiej, myśliwskiej i kresowej. Z myślą o Gościach ceniących zbalansowaną dietę serwuje się tu potrawy lekkie, przyrządzane na miejscu i z ekologicznych produktów. W 2013 roku kompleks hotelowy powiększył się o nowe skrzydło – Komfort & Business. Jego Goście mają do dyspozycji 24 wygodne i gustownie urządzone pokoje o podwyższonym standardzie. Nowoczesne, w pełni wyposażone sale konferencyjne, kompleksowa obsługa wydarzeń biznesowych czy spotkań integracyjnych, łącznie z programem artystycznym i organizacją wolnego czasu uczestników stanowią o wyjątkowej ofercie Hotelu Białowieskiego… A wszystko to w nawiązaniu do chlubnych tradycji tych ziem, które już od czasu Jagiellonów służyły jako miejsce spotkań możnych tego świata, podejmujących ważkie decyzje z dala od zgiełku i ciekawskich uszu. Właśnie tutaj polował wraz z Witoldem Jagiełło (1409 rok), przygotowując zapasy i opracowując taktykę wojny z Zakonem Krzyżackim. Bywali tu także Zygmunt August, Stefan Batory, Jan Kazimierz, Stanisław Poniatowski, członkowie dynastii Romanowów oraz władze wolnej Rzeczypospolitej. Oferty Hotelu Białowieskiego*** dopełnia wypożyczalnia wygodnych turystycznych rowerów oraz okoliczne trasy rowerowe umożliwiające poznanie pierwotnej puszczy na szlakach Białowieskiego Parku Narodowego. Po dniu pełnym wrażeń Goście mogą się zaś zrelaksować w nocnym klubie. Hotel Białowieski*** ul. Waszkiewicza 218 b, Białowieża tel. 85 681 20 22 www.hotel.bialowieza.pl 91 Pensjonat Sioło Budy to ostoja tradycji kresów wschodnich. Znajdujący się w odległości 9 km od Białowieży obiekt zdobył I Nagrodę w Konkursie na Najlepiej Zachowany Zabytek Wiejskiego Budownictwa Drewnianego w województwie podlaskim w 2010 r. i jest jedynym takim obiektem w Puszczy Białowieskiej. Czynny jest przez cały rok i oferuje przyjezdnym rozmaite atrakcje sezonowe, goszcząc ich w typowych kresowych domkach mogących pomieścić łącznie 80 osób. Na Gości czeka również Karczma Osocznika, Wiata Wielkiego Łowczego, w której o każdej porze roku organizowane są degustacje regionalnych potraw oraz trunków. Jest tu też XIX-wieczny skansen. Można tu smacznie i swojsko zjeść i pohulać podczas folkowych koncertów pod chmurką. Sioło Budy to miejsce idealne na organizację rozmaitych eventów, a jego wyjątkową scenerię i regionalną kuchnię doceniły m.in. ekipy telewizyjne, np. BBC, TVN, TVP, Okrasa, który tu właśnie „łamał przepisy”, czy sam Książę Karol – podczas wizyty w Białowieskim Parku Narodowym. W Siole Budy odbywają się warsztaty rękodzielnicze i kulinarne: wypiekania chleba, tradycyjnego bicia masła oraz lepienia pierogów, a na osoby ceniące sobie aktywny wypoczynek czekają trasy piesze i rowerowe znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie. SiołoBudy Budy 41, gm. Białowieża tel. 85 681 29 78, mob. 698 664 496 www.siolobudy.pl 92 Lokalna Organizacja Turystyczna „Region Puszczy Białowieskiej” Lokalna Organizacja Turystyczna „Region Puszczy Białowieskiej” to stowarzyszenie zrzeszające samorządy, stowarzyszenia, fundacje, nadleśnictwo, Białowieski Park Narodowy oraz podmioty branży turystycznej takie jak: biura turystyczne, obiekty gastronomiczne i noclegowe, właścicieli kwater agroturystycznych. Nadrzędnym celem organizacji jest wspieranie rozwoju turystyki w regionie Puszczy Białowieskiej. Lokalna Organizacja Turystyczna „Region Puszczy Białowieskiej” ul. 3 Maja 45, Hajnówka tel. 85 682 43 81 www.lot.bialowieza.pl PTTK w Białowieży Powstałe w 1950 roku Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze zrzesza w Białowieży wielu doświadczonych i licencjonowanych przewodników, którzy wytyczyli ponad sto kilkadziesiąt kilometrów szlaków: pieszych i rowerowych przez najatrakcyjniejsze tereny Puszczy Białowieskiej. Planując swój pobyt w Puszczy Białowieskiej, ważną informację , iż zwiedzanie niektórych obiektów Białowieskiego Parku Narodowego powinno się odbywać pod opieką licencjonowanych prze- wodników. Do Muzeum Przyrodniczo-Leśnego oraz do najcenniejszej części Białowieskiego Parku Narodowego,dawnego Rezerwatu Ścisłego można wejść można wejść jedynie w małych grupach i koniecznym wymogiem jest obecność licencjonowanego przewodnika. Biura PTTK, położone są przy parkingu i głównej trasie prowadzącej do Białowieskiego Parku Narodowego, specjalizują w organizacji wycieczek szkolnych – kilkunastu przewodników białowieskiego PTTK jest nauczycielami, co gwarantuje, że odwiedziny w Białowieży to nie tylko wypoczynek ale i warta wyjazdu lekcja zarówno historii Polski jak i biologii czy geografii. Przy „łucie szczęścia” każdy może zobaczyć „Imperatora Puszczy” w swoim naturalnym środowisku. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział im J.J. Karpińskiego w Białowieży ul. Kolejowa 17, Białowieża tel. 85 681 22 95 www.pttk.bialowieza.pl 93 94 Hajnówka – Brama do Puszczy Na skraju Puszczy Białowieskiej usytuowane jest stosunkowo młode, funkcjonujące zaledwie 60 lat na prawach miejskich, miasto Hajnówka. Nie sposób je ominąć, podróżując do Białowieży. Ponadto w jej malowniczej okolicy jest wiele atrakcji, dla których warto się zatrzymać. W centrum miasta, na skwerze im dr. Dymitra Wasilewskiego stoi odlana z brązu, naturalnej wielkości sylwetka żubra – króla puszczy. W tym miejscu swój bieg rozpoczyna wiele szlaków turystycznych, które stanowią ciekawą ofertą dla amatorów wędrówek pieszych i rowerowych. Turystów zmęczonych wędrówką po szlakach z pewnością zainteresują atrakcje Parku Wodnego jednego z najmłodszych i najnowocześniejszych podlaskich obiektów tego typu. W obiekcie można skorzystać m.in. z gejzeru podwodnego, sztucznej rzeki, kuli wytwarzającej falę, jacuzzi, sauny: suchej i parowej, tężni solankowej, masaży, mini spa. Funkcjonuje tu również Punkt Informacji Turystycznej. Hajnówka słynie z pięknej cerkwi pw. Świętej Trójcy budzącej podziw swoją oryginalną architekturą. Budowla z charakterystycznymi cebulastymi kopułami z zewnątrz. Wnętrze świątyni jest dekorowane wielobarwnymi scenami biblijnymi. W trakcie nabożeństw wierni zapalają świece, roznosi się zapach kadzideł, rozlega się śpiew. Kopuła cerkwi jest wysoka tak, by zapewnić jak najlepszą akustykę. W świątyniach prawosławnych nie ma sprzętów grających, oprawę muzyczną zapewnia chór. W soborze każdego roku w maju, już od 30 lat odbywa się Międzynarodowy Festiwal „Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej” z udziałem chórów z wielu państw reprezentujących muzykę chrześcijańską różnych tradycji. Festiwal otrzymał miano najlepszego produktu turystycznego województwa podlaskiego w 2010 r. Prywatne Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa zaprasza na prezentacje kucia oraz lekcje historii kowalstwa. Na zapleczu starej kuźni znajduje się miniaturowa osada starożytnego hutnictwa, gdzie można poznać proces wytopu żelaza w tzw. dymarce. W Hajnówce działa również Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej, prezentujący bogactwo kulturowe, historię i tradycje białoruskiej mniejszości narodowej zamieszkującej Podlasie. Punkt Informacji Turystycznej *** LOT „Region Puszczy Białowieskiej” Centrum Turystyki Regionu Puszczy Białowieskiej ul. 3 Maja 45, Hajnówka tel. 85 682 43 81 www.lot.bialowieza.pl www.powiat.hajnowka.pl/ctrpb 95 Jedyny taki festiwal w Polsce Stowarzyszenie Kulturalne „Pocztówka” tworzone jest przez grupę miłośników kultury, m.in. artystów (muzyków, aktorów, plastyków), krytyków sztuki oraz dziennikarzy. Powstało w 2004 r. i ma swoją siedzibę w prastarej Puszczy Białowieskiej, w Policznej, w starym drewnianym domu zwanym Pocztówką (budynek dawnej poczty). Stowarzyszenie współpracuje z licznymi instytucjami kulturalnymi z Polski i zagranicy, prowadząc intensywne działania artystyczne i edukacyjne, promuje teatr i szeroko pojętą kulturę, zajmuje się też upowszechnianiem nowych dziedzin sztuki, promocją Polski oraz regionu poprzez prezentacje artystyczne. To właśnie „Pocztówka” organizuje coroczną imprezę wędrowną – Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Wertep”, czyli wielki teatr za małe pieniądze. Jest to wynik realizacji wieloletniego transgranicznego projektu i ścisłej współpracy wielu międzynarodowych podmiotów. Na przełomie lipca i sierpnia „Wertep” wyrusza w trasę po małych wschodnich podlaskich miejscowościach, gdzie teatry goszczą bardzo rzadko. W każdej z nich daje nawet po 10 spektakli: dla dzieci i dorosłych, komedie i tragedie, widowiska plenerowe i salowe. Na „Wertepie” zagrały grupy z Białorusi, Ukrainy, Danii i Polski, artyści z USA i Czech. Coroczna organizacja festiwalu jest możliwa dzięki współpracy wielu partnerów: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, lokalnych samorządów, ośrodków kultury oraz Białowieskiego Parku Narodowego. Nad odpowiednim przyjęciem gości, stroną techniczną i logistyką festiwalu czuwają oddani wolontariusze, a finansowo wspierają go również firmy prywatne, nie tylko z sektora turystyki. Stowarzyszenie Kulturalne Pocztówka Policzna 40, Kleszczele mob. 513 172 746 www.stowarzyszenie.podlasie.pl www.wertepfestival.pl 96 Kraina wielu religii i narodowości Powiaty hajnowski i bielski to największe w Polsce skupiska ludności wyznania prawosławnego i narodowości białoruskiej. Warto więc wybrać się na Szlak Prawosławnych Świątyń. Wiedzie on przez niezwykle wartościowe obszary przyrodnicze: lasy Puszczy Białowieskiej, Puszczy Ladzkiej oraz dolinę Narwi. Inny Podlaski Szlak Kulturowy „Drzewo i Sacrum” przedstawia bogactwo drewnianej architektury województwa podlaskiego. Podczas wędrówki można obejrzeć wiele imponujących obiektów oraz zapoznać się z ich historią. Zachowała się tu piękna drewniana architektura wiejska, świątynie, kaplice, przydrożne krzyże i kapliczki, warsztaty rzemieślnicze, dworce, zabytki techniki jakimi są drewniane wiatraki oraz młyny wodne, a także zabytki przyrody oraz zabytki archeologiczne. Na szlaku można zetknąć się z wieloma przykładami fascynującej tradycji rękodzieła i rzemiosła ludowego. We wrześniu organizowany jest Festyn Archeologiczny Zbucz-Grodzisko. Plenerowa impreza promuje wczesnośredniowieczne grodzisko w Zbuczu, którego powstanie szacuje się na II połowę IX w. Można tu zobaczyć walki wojów czy pokazy średniowiecznego rzemiosła. Ze Zbucza (gm. Czyże) tylko kilka kilometrów do Orli, miejscowości której rozkwit datuje się na wiek XVII. Tu Radziwiłłowie wznieśli zamek oraz kompleks dworski z pałacem, folwarkiem, ogrodem włoskim, obiektami sakralnymi i zborem kalwińskim. Orla otrzymała też prawa miejskie. Niestety, podczas wojen szwedzkich miasto zniszczono, wyginęli wyznawcy kalwinizmu, a zbór został sprzedany Żydom i zamieniony w synagogę. Dziś to jeden z najokazalszych zabytków Orli. Zachowała się też XVII-wieczna cerkiew (później przebudowana), pierwotnie unicka, drewniana oraz trzykondygnacyjna dzwonnica. W pobliżu leży Bielsk Podlaski – miasto z ponad 500-letnią historią. Malownicze kopuły cerkwi (jest ich siedem, a każda z nich to odrębna opowieść i historia burzliwa – jak i dzieje tego miasta), wieże kościołów, ratusz – dzieło Izabeli Branickiej i nowoczesna pływalnia „Wodnik” – to dzisiejszy pejzaż Bielska. Wiele drewnianych domów, zbudowanych jeszcze w XIX w. dopełnia bogactwa architektury i zaświadcza o kunszcie dawnych rzemieślników. Z latami świetności Polski i Litwy w XVI wieku związane są losy Kleszczel – prawa miejskie miejscowość uzyskała w 1523 r. z przywileju króla Zygmunta Starego. Z inicjatywy królowej Bony przeprowadzono pomiarę włóczną, która przyniosła duże zmiany w procesie zasiedlania podlaskich królewszczyzn. W roku 1544 Bona założyła kościół parafialny łaciński pw. św. Zygmunta i na jego uposażenie oddała targowe od rzemieślników. Natomiast królowa Anna (żona Stefana Batorego) w 1581 r. udzieliła miastu pozwolenia na zbudowanie ratusza z postrzegalnią, szynkiem i wagą. W tym samym czasie miasto otrzymało drugi przywilej – prawo używania pieczęci z herbem… Do tych dobrze udokumentowanych wydarzeń nawiązują dzisiejsi gospodarze tych terenów. Punkt Informacji Turystycznej** Centrum Turystyki i Kultury „Hładyszka” ul. 1 Maja 19, Kleszczele tel. 85 681 80 54 www.kleszczele.e-kultura.pl 97 Wokół Narewki Największą puszczańską rzeką jest Narewka, która – mimo kilkukrotnych regulacji – zachowała swój naturalny charakter z meandrami i starorzeczami. Właściciele kwater agroturystycznych proponują spływy kajakami. W centrum Narewki, nad brzegiem rzeki, powstała Stanica Kajakowa, która pełni także funkcję informacji turystycznej. Latem istnieje możliwość popływania kajakiem, natomiast zimą można skorzystać ze skuterów śnieżnych. Teren wokół stanicy jest ogrodzony, posiada wygodny parking, miejsce na ustawienie przyczepy campingowej, pole namiotowe i wiatę ogniskową. Nowe kajaki, pomost do bezpiecznego zejścia do wody oraz niezbędny osprzęt (wiosła, kamizelki ratunkowe) stworzyły solidne podstawy do rozwoju tej formy turystyki. W Narewce można zobaczyć dom-galerię Tamary Sołoniewicz znakomitej reporterki narodowości białoruskiej, w którym znajdują się prace wykonane podczas jej malarskich plenerów oraz wystawy fotografii i obrazów. Można tu też zwiedzić izbę regionalną, w której prezentowane są przykłady rękodzieła ludowego wykonanego przez mieszkańców gminy Narewka. O wielokulturowości tych terenów zaświadcza też zabytkowe obiekty sakralne oraz kirkut, gdzie na powierzchni 1 ha znajduje się ok. 150 macew oraz fragment ogrodzenia. W Narewce krzyżuje się pięć szlaków rowerowych. Jeden z nich prowadzi nad zalew Siemianówka – trzeci co do wielkości sztuczny zbiornik w Polsce. Już dawno został on odkryty przez wędkarzy, później żeglarzy i miłośników żeglowania na desce, a ostatnio kitesurferów. Wiele tras prowadzi przez teren Białowieskiego Parku Narodowego. „Wilczy Szlak” zaczyna się w okolicy wsi Masiewo, biegnie m.in. przez uroczysko Głuszec (dawnej ostoi głuszca) z licznie występującymi tu borami bagiennymi, miniskansenem leśnej kolejki wąskotorowej. „Carska Tropina” ciągnie się wzdłuż doliny Narewki drogą usypaną jeszcze za czasów carskich. Są tu dobrze zachowane zbiorowiska leśne – przede wszystkim grądy i olsy oraz punkt widokowy nawiązujący do tradycyjnych brogów z widokiem na nadrzeczne łąki. W pobliżu znajdują się też dwie ostoje żubrów:„Kosy Most” i „Czoło” z platformami do obserwacji zwierzyny. Najważniejszy wezęł szlaków to Park Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Gruszkach (Nadleśnictwo Browsk), w którym znajdują się: herbarium, Lasowid oraz Złoty Szlak św. Eustachego (tel. 85 685 83 44). Samorząd Gminy Narewka ul. Białowieska 1, Narewka tel. 85 682 98 80 www.narewka.pl 98 Nordic Walking Park ,,Zielona Kraina Dobrych Wiatrów’’ Kolejna grupa specjalnie wyznaczonych tras do nordic walking potwierdza wyjątkowe zainteresowanie tą formą turystyki przez gospodarzy tych terenów. W skład Parku „Zielona Kraina Dobrych Wiatrów” wchodzi 5 tras o łącznej długości 40 km. Wejście na trasy zlokalizowano w 3 punktach: **Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Siemianówce, **parkingu Nadleśnictwa Browsk w Gruszkach oraz **przy Urzędzie Gminy w Narewce. Trasy wiodą w głąb puszczy, ukazując piękno jej północnej części: Trasa nr 1 „Leśny elementarz” (żółta) 4,2 km; ok. 40 min. Trasa nr 2 „Puszczańska pętla” (zielona) 7,9 km; ok. 1 godz. 20 min. Trasa nr 3 „Siemieniakowszczyzna” (zielona) 8,2 km; ok. 1 godz. Trasa nr 4 „Narewkowska Droga” (czerwona) 7,7 km; ok. 1 godz 30 min. Trasa nr 5 „Kapliczka św. Eustachego” (czarna), ok. 12,7 km; ok. 2 godz. Ośrodek Turystyczno-Rekreacyjny Stary Dwór ...przy zalewie Siemianówka to doskonałe miejsce do aktywnego wypoczynku nad wodą, znane w chwili obecnej przede wszystkim jako baza dla miłośników sportów wodnych. Dla wypoczywających turystów dostępna jest plaża o powierzchni ponad 8 tys. m kw., obiekty socjalno-sanitarne (łazienki, prysznice, umywalki), trzy rekreacyjne pomosty, plac zabaw dla dzieci oraz parkingi. Dla organizowania na terenie ośrodka imprez wybudowany został także amfiteatr na ponad tysiąc miejsc. Turyści wypoczywający pod namiotem lub z przyczepą campingową mogą skorzystać na tere- nie ośrodka z pola namiotowo-campingowego wraz z niezbędną infrastrukturą i zapleczem sanitarnym oraz możliwością podłączenia do energii elektrycznej. Prawdziwie aktywny wypoczynek umożliwia bogata baza sportowa: wypożyczalnia sprzętu wodnego, korty tenisowe, boiska oraz ścianka wspinaczkowa. Punkt Informacji Turystycznej w Narewce** ul. Hajnowska 33, Narewka tel. 85 685 80 62 www.narewka.pl 99 Podlaski Szlak Bociani www.bocian.podlaskieit.pl Podlaski Szlak Bociani jest pierwszym produktem turystycznym woj. podlaskiego, który otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej „Najlepszy Produkt Turystyczny” w 2003 roku. W 2009 roku szlak został odnowiony i oznakowany nowymi tablicami informacyjnymi. Na stronie internetowej www.podlaskiszlakbociani.pl można odbyć wirtualną wycieczkę oraz poznać szczegółowy jego przebieg. Wędrujemy przez tereny, najcenniejsze pod względem przyrodniczym nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Szlak łączy najpiękniejsze miejsca województwa podlaskiego, w tym 4 parki narodowe: Białowieski – najstarszy polski park narodowy, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości - ostoja żubra, Narwiański – nazywany polską Amazonią, Biebrzański – największy park narodowy w Polsce – ostoja łosia oraz raj dla ornitologów, Wigierski – zespól jezior stanowiący jeden z najciekawszych i bezcennych krajobrazów naszego kraju. Podlaski Szlak Bociani jest najdłuższym znakowanym szlakiem rowerowym województwa podlaskiego liczącym 412,5 km. Dzięki tablicom informacyjnym można poznać życie i zwyczaje bociana białego oraz dowiedzieć się o miejscowościach i atrakcjach turystycznych na szlaku. Trasa szlaku prowadzi przez następujące miejscowości: Białowieża – Pogorzelce – Narewka – Stare Lewkowo – Odrynki – Narew – Trześcianka – Kaniuki – Wojszki – Doktorce – Suraż – Turośń Dolna – Baciuty – Bokiny – Pajewo – Tykocin – Piaski – Łaziuki – Łazy Duże – Zajki – Laskowiec – Strękowa Góra – Dobarz – Osowiec-Twierdza – Goniądz – Dawidowizna – Klewianka – Białosuknia – Gurbicze – Mociesze – Dolistowo Stare – Jasionowo – Sztabin – Wilkownia – Starożyńce – Rudawka – Mikaszówka – Strzelcowizna – Czerwony Folwark – Stary Folwark – Nowa Wieś – Dębowo – Wołownia – Gulbieniszki – Błaskowizna – Maciejowięta – Stańczyki. Turysta może wybrać dowolny fragment szlaku i ulubioną formę aktywnego wypoczynku, poruszając się rowerem, kajakiem czy łodzią pychówką po Narwi. 100 Szlak rozpoczyna się od Białowieży czyli od Białowieskiego Parku Narodowego, który chroni ostatni na niżu Europy las naturalny, który przed wiekami rozciągał się w strefie lasów liściastych i mieszanych.. Uroku obrazowi pierwotnego lasu dodaje królujący tam żubr. Warto tu zobaczyć: Park Pałacowy, Muzeum Przyrodniczo-Leśne, Rezerwat Pokazowy, Obręb Ochronny Rezerwat (dawny rezerwat ścisły). W samej Białowieży jest cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy z unikatowym porcelanowym ikonostasem oraz kościół pw. Teresy od Dzieciątka Jezus z 1935 roku. Dalsza część Podlaskiego Szlaku Bocianiego biegnie m.in. przez Krainę Otwartych Okiennic – trzy wsie charakteryzujące się tradycyjnym układem przestrzennym i typową dla regionu drewnianą zabudową mieszkalną. Prawie każdy dom zachował do dziś bogate zdobienia okiennic, narożników, podi nadokienników. Są to prawdziwe dzieła sztuki snycerskiej. Na około 86 kilometrze szlaku jest miejscowość letniskowa położona nad Narwią – Doktorce. Zachęcamy do skorzystania z nowoczesnego Parku Linowego przy Ośrodku Wypoczynkowym Zacisze. Park linowy to specjalnie przygotowany teren do zabaw z użyciem lin. Bawić się w nim mogą zarówno dzieci, młodzież, jak i osoby starsze. Zapewniają niezapomniane wrażenia, adrenalinę i wysiłek na świeżym powietrzu. Będąc w Surażu i jego okolicach, warto zwiedzić: średniowieczne grodzisko – Góra Królowej Bony w Surażu, Kościół pw. Bożega Ciała z lat 1873– 1876, Muzea: Archeologiczne i Etnograficzne, Dziedzictwa Pokoleń, Krzyży i kapliczek, wczesnośredniowieczną osadę słowiańską „Nawia”, która organizuje średniowieczne festyny „Grodzisko” oraz Kurhany z IV w. w Surażu, Zawykach, Doktorcach i Śledzińskich. Za Surażem zaczyna się Narwiański Park Narodowy chroniący unikalny system rzeki wielokorytowej (anastomozującej) – Narwi. Jednym z najpiękniejszych przystanków na szlaku jest barokowy Tykocin. Znajduje się tu ufundowany przez ród Branickich Kościół pw. Św. Trójcy przy barokowym rynku w kształcie trapezu z pomnikiem Stefana Czarnieckiego z lat 1761-1763. Szczególną uwagę turystów przykuwa zrekonstruowany zamek wcześniej wzniesiony przez Zygmunta Augusta oraz Wielka Synagoga z 1642 roku, pełniąca obecnie funkcję muzeum. Kilka kilometrów od Tykocina leży Pentowo „VII Europejska Wieś Bociania”. W jednym gospodarstwie znajduje sie aż 26 gniazd! Bocianie życie najlepiej oglądać z wież widokowych wybudowanych pomiędzy bocianimi gniazdami i starorzeczami rzeki Narew. W zabytkowym Dworze Szlacheckim rodziny Toczydłowskich oprócz Stadniny Koni jest utrzymana hodowla koników polskich. Można tu wynająć konie lub przejechać się bryczką. 101 Do Osowca prowadzi odcinek historycznej drogi zwanej „Carską Drogą” zbudowaną pod koniec XIX wieku na potrzeby carskiej armii. Dalszy ciąg szlaku będzie prowadził przez Biebrzański Park Narodowy, który chroni najważniejsze na świecie mokradła będące miejscem istnienia ponad 900 gatunków roślin, około 270 gatunków ptaków i 48 gatunków ssaków. „Sztandarowymi” zwierzętami parku są bataliony oraz łosie – duma parku, które nad Biebrzą mają swoją największą ostoję w Polsce. W miejscowości Osowiec Twierdza mieści się siedziba Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz Twierdza Osowiec z lat 1882-1892 z czteroma fortami: Centralnym (I – udostępniony do zwiedzania), Zarzecznym (II), Szwedzkim (III) i Nowym (IV) oraz Muzeum Twierdzy Osowiec. W Goniądzu warto zobaczyć: kościół pw. św. Agnieszki i św. Antoniego Padewskiego z lat 19221924, kaplicę pw. św. Floriana z 1864 r., kaplicę cmentarną pw. św. Ducha z 1907 r oraz młyn wodny z końca XIX w. Kolejną ciekawą miejscowością na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego jest Sztabin. Warto się tu zatrzymać się w Gospodarstwie Agroturystycznym u Państwa Siebiedzińskich, którzy jednocześnie prowadzą informację turystyczną, wypożyczalnię sprzętu turystycznego, organizują wycieczki krajoznawcze oraz spływy kajakowe i tratwami po Biebrzy. Na około 307 kilometrze Podlaskiego Szlaku Bocianiego leży Mikaszówka. Warto tu zobaczyć jedną ze śluz Kanału Augustowskiego oraz drewniany kościół urządzony w tradycyjnym puszczańskim stylu dzięki licznym rogom jeleni i łosi. Jest to miejscowość położona na szlaku kajakowym Czarnej Hańczy.Dalej zaczyna się Wigierski Park Narodowy, który jako jedyny w Polsce obejmuje dobrze wykształcony i urozmaicony krajobraz pojezierny ostatniego zlodowacenia. Spośród innych parków narodowych wyróżnia się on zróżnicowaniem jezior i rzek, mozaikowym układem ekosystemów leśnych, wodnych i torfowiskowych, występowaniem ciekawych form polodowcowej rzeźby terenu. Jest to kraina 42 jezior, z których najgłębsze Wigry posiada krętą linię brzegową oraz wiele malowniczych wysp i zatok. W sercu Parku leży Stary Folwark, gdzie mieści się nowoczesne Muzeum Wigier. Dzieki unikatowym wystawom można poznać Wigierski Park Narodowy z okresu zlodowacenia, od strony głębin jeziora Wigry czy chodząc po bagnie i kładce podsłuchując śpiewu ptaków. Kilkanaście kilometrów od Starego Folwarku w Szelmencie koło Jeleniewa warto zajechać do Wojewódzkiego Ośrodka Sportu i Rekreacji Szelment oferującego cały rok noclegi, pole do gry w mini golfa, wypożyczalnię rowerów, możliwość gry w paintball na specjalnie przygotowanym polu bitewnym – planowana jest również budowa plaży oraz wyciągu nart wodnych na pobliskim jeziorze. W okresie 102 zimowym staje się największym ośrodkiem uprawiania sportów zimowych dzięki trasom zjazdowym oraz wyciągom narciarskim. Symbolem Suwalskiego Parku Krajobrazowego jest Góra Cisowa. Jest to doskonałe miejsce gdzie roztaczają się piękne widoki na 22 jeziora poprzedzielane wzgórzami oraz kolorowymi pasami pól i łąk. Jadąc dalej szlakiem dotrzemy do Błaskowizny – wsi nad najgłębszym jeziorem w Polsce – Hańczą. Jest to popularne miejsce wśród miłośników nurkowania oraz wędkarstwa. Podlaski Szlak Bociani kończy się w Stańczykach – miejscowości leżącej na granicy województwa podlaskiego i warmińsko – mazurskiego. Znajdują się tu jedne z najwyższych w Polsce mostów kolejowych, ze zdobionymi filarami wzorowanymi na rzymskich akweduktach. Regionalne Centrum Informacji Turystycznej*** ul. Odeska 1, Białystok tel. 85 732 68 31 www.podlaskieit.pl www.odkryjpodlaskie.pl Pierwszy taki szlak w Polsce Od 2015 roku Województwo Podlaskie będzie mogło gościć znacznie więcej amatorów wypoczynku na dwóch kółkach. „Trasy rowerowe w Polsce Wschodniej” to przedsięwzięcie, jakiego jeszcze w naszym kraju nie było. Utworzą jedną wielką trasę na terenie pięciu województw, o długości niemal 2 tysięcy kilometrów. Planowana łączna długość szlaku wynosi 1980 km, z czego najdłuższy odcinek powstanie w województwie podlaskim -590 km ścieżek rowerowych. Na obszarze województwa podlaskiego trasa przebiegać będzie zarówno przez atrakcyjne przyrodniczo tereny parków narodowych: Wigierskiego, Biebrzańskiego, Narwiańskiego i Białowieskiego, jak również różnorodna kulturowo miasta, miasteczka i wsie, które ukażą odwiedzającym ich wielkie bogactwo i urok. Najbardziej urokliwe i charakterystyczne tereny z zabytkowymi cerkwiami np. w okolicach Bielska Podlaskiego. W tym klimacie zachwycają również Hajnówka i Supraśl z Muzeum Ikon. Poza tym przy trasie znajdują się zabytkowe miasta tj. Łomża i Tykocin, położone malowniczo nad Narwią. Projekt „Trasy rowerowe Polski Wschodniej” zakłada budowę ponad 220 Miejsc Obsługi Rowerzysty, zlokalizowanych co 5-10 km – MOR z parkingiem dla rowerów oraz co 15-30 km – MOR z, obiektami gastronomicznymi, sklepami spożywczymi, sklepem ze sprzętem sportowym i serwisem rowerowym, mapami i znakami informacyjnymi. Nie rzadziej niż co 150 km – MOR w miejscu węzłów integracyjnych, umożliwiający rowerzyście zmianę środka transportu. Cała trasa zostanie oddana do użytku do końca 2015 roku. Ścieżki rowerowe powstaną dzięki środkom z Unii Europejskiej. www.greenvelo.pl 103 Kraina Bugu – Drohiczyn, Siemiatycze, Mielnik Południowa część naszego województwa leży dziś poza tranzytowymi trasami, ale to tu tworzyła się historia regionu i rzeczpospolitej szlacheckiej, przeważnie tej zaściankowej, ale dumnej i patriotycznej. w; zespół klasztorny franciszkanów z trójnawowym późnobarokowym kościołem pw. Wniebowzięcia NMP oraz klasztor benedyktynek z kościołem z XVIII w. z piękną rokokową fasadą. W miasteczku jest też cerkiew, początkowo unicka, po 1848 przebudowana na prawosławną pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Punkt Informacji Turystycznej** MGOK w Drohiczynie Drohiczyn to miasto koronacyjne i pierwsza stolica województwa podlaskiego. Każdy kamień nosi tu pamięć wielkiej historii. Dawniej potężny gród na pograniczu polsko-ruskim, dzisiaj senne, urokliwe miasteczko. Podziwiając z Góry Zamkowej piękne położenie miasta, należy pamiętać, że patrzymy na stary gród, jeden z czterech w Polsce – po Gnieźnie, a przed Krakowem i Warszawą. W 1253 roku koronowano tu króla Rusi – Daniela Romanowicza, prawnuka Bolesława Krzywoustego. W 1498 r. Drohiczyn otrzymał prawa miejskie, stolicą województwa podlaskiego został w 1520 r. i był nią przez ponad 200 lat. W XVII w. dzięki powstałemu kolegium jezuickiemu, a później kolegium pijarskiemu miasto stało się uznanym ośrodkiem szkolnictwa. Dzisiaj w zespole poklasztornym mieści się siedziba kurii diecezjalnej i seminarium duchownego. Malownicze okolice miasta były wielokrotnie opisywane, m.in. przez Sienkiewicza, Kraszewskiego, Żeromskiego i wykorzystywane jako plenery polskich filmów – „Kronika wypadków miłosnych”, „Nad Niemnem”, „Panny z Wilka”. Naturalny punkt widokowy stanowi Góra Zamkowa z wczesnośredniowiecznym grodziskiem. Zabytki, które warto w Drohiczynie obejrzeć to kościół pw. św. Trójcy z przełomu XVII i XVIII ul. Kraszewskiego 13, Drohiczyn tel./fax 85 655 70 69 www.drohiczyn.pl Obecne pokolenie mieszkańców tego regionu w swojej aktywności gospodarczej nawiązuje też do czasów największej świetności Siemiatycz w II połowie XVIII w., kiedy właścicielką miasta była księżna Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska. Przeprowadzone reformy przyniosły jej sławę w Europie. W dziele „Ustawy dla dóbr moich rządców” opisała zasady organizacji dworu, kancelarii, podała przepisy dotyczące uprawy pól, leśnictwa, bartnictwa i łowiectwa. Odwiedzał ją król Stanisław August i inni wielcy tamtej epoki – Krasicki, Naruszewicz, Kołłątaj, Staszic. Warto tu obejrzeć kościół pw. Wniebowzięcia NMP, ufundowany przez Sapiehów, konsekrowany w 1638; pozostałości po rezydencji księżnej Jabłonowskiej m.in: oranżerię, mury kamienne okalające teren pałacu ze sfinksami zdobiącymi niegdyś bramę; cerkiew z 1866 r., neobarokowy Dom Talmudyczny i XVIII-wieczną synagogę. Punkt Informacji Turystycznej** Biuro Promocji Powiatu Siemiatyckiego ul. Piłsudskiego 3, Siemiatycze tel./fax 85 655 58 56 www.siemiatycze.pl 104 Gmina Mielnik, najbardziej wysunięta na południe gmina województwa podlaskiego, od wschodu graniczy z Białorusią, zaś z południa z województwami: mazowieckim i lubelskim. Na wypoczywających czekają tu liczne atrakcje, takie jak ścieżki widokowe i szlaki o zróżnicowanym stopniu trudności. Trasy te można pokonywać pieszo lub rowerem. Na chętnych czeka około 100 kilometrów tras asfaltowych i 500 kilometrów dróg utwardzonych, a także malownicze drogi polne. Gmina Mielnik to przede wszystkim piękna i wijąca się dolina Bugu i trasa atrakcyjnego szlaku wodnego przebiegająca najciekawszym fragmentem doliny Bugu, jakim jest Podlaski Przełom Bugu, rozciągający się od Niemirowa do Drohiczyna. Gmina posiada rozbudowaną bazę rekreacyjno-rozrywkową. Na brzegach rzeki można oddać się wędkowaniu, a na bardziej aktywnych czekają spływy kajakowe. Turystyka, sport i rekreacja to niejedyna forma rozrywki. Na spragnionych ciszy, pragnących uciec z zatłoczonych miast czekają urokliwe kościółki i cerkwie, a także Ośrodek Dziejów Ziemi Mielnickiej, w którym znajduje się kolekcja 69 prac Henryka Musiałowicza (Honorowego Obywatela Mielnika). W styczniu 2012 r. studio filmowe „Zodiak Jerzy Hoffman Film Production” przekazało Gminie Mielnik rekwizyty z filmowych adaptacji Sienkiewiczowskiej „Trylogii”. Są wśród nich m.in. stroje głównych bohaterów, zbroje husarii, szable, zastawa kryształowa. Stroje można obejrzeć w Ośrodku Dziejów Ziemi Mielnickiej. Samorząd Gminy Mielnik Piaskowa 38, Mielnik tel. 85 65 65 861 fax 85 657 70 21 www.mielnik.com.pl Mielnik to gród i port zlokalizowany na skrzyżowaniu dwóch szlaków handlowych rzeki Bug łączącej Gdańsk ze Lwowem i drogi lądowej z Wilna do Krakowa. Prawa miejskie otrzymał w 1501 roku i stał się siedzibą sejmików szlacheckich oraz sądu ziemskiego i grodzkiego. Tu także w 1501 r. podpisano dokumenty wyrażające gotowość ściślejszego połączenia Korony z Wielkim Księstwem Litewskim (Unia Mielnicka). Do rozbio97 Kraina Bugu rów był stolicą Ziemi Mielnickiej, a tutejszy port – jednym z większych punktów handlowych nad Bugiem. Miel- 105 nik do dzisiaj nosi ślady dawnej świetności, dlatego warto niektórym miejscom przyjrzeć się z bliska. Największym zabytkiem jest Góra Zamkowa (180 m) z grodziskiem z XI-XII w. wraz z pozostałościami późniejszego zamku, z dobrze widoczną fosą; ze szczytu rozciąga się rozległy widok na Bug. Na uwagę zasługuje też klasycystyczna murowana cerkiew z pięcioma kształtnymi kopułami – wewnątrz drewniany ikonostas (1776), neobarokowy kościół, dziewiętnastowieczna synagoga w której mieści się galeria (można tu obejrzeć dzieła T. Kantora, J. Nowosielskiego, W. Kunza). Punkt Informacji Turystycznej** Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku Ośrodek Dziejów Ziemi Mielnickiej ul. Brzeska 71, Mielnik tel. 85 657 71 00 www.goksir.mielnik.com.pl Tylko kilka kilometrów na północ... i jesteśmy w najważniejszym sanktuarium prawosławnym w Polsce. Święta Góra Grabarka, bo o niej mowa, zasłynęła w 1710 roku, kiedy kilka tysięcy ludzi, którzy schronili się tu i modlili do cudownej ikony Spasa Izbawnika, ocalało z pustoszącej okolicę zarazy. Jeszcze w tym samym roku wierni wybudowali tu drewnianą kapliczkę, z czasem stanęła cerkiew. Po pożarze w 1990 roku ocalały jedynie dwie nadpalo- ne ikony: Zbawiciela i św. Mikołaja oraz fragmenty ewangelii. Cerkiew odbudowano. Na górze działa też jedyny w Polsce żeński monastyr św. św. Marty i Marii. Dziś wielu pielgrzymów przynosi tu krzyże wotywne - jest już ich ponad dziesięć tysięcy! U stóp góry bije uzdrawiające źródełko. Wierni obmywają się namoczonymi chusteczkami, aby oczyścić się z chorób. Chusteczki rozwieszają na gałęziach drzew i brzegu. 18 i 19 sierpnia, w Święto Przemienienia Pańskiego, Grabarkę odwiedzają tysiące pielgrzymów. Nadbużańska okolica podlaska nie jest ani piękna ani wesoła, ale tęsknie poważna i zakochać sie w niej można pisał Józef Ignacy Kraszewski. 106 Promocyjny Spływ Kajakowy Rzeką Bug Bug, to jedna z najpiękniejszych i najdzikszych rzek w Polsce. To najdłuższa rzeka województwa podlaskiego. Płynie najpiękniej między Niemirowem i Drohiczynem. Odcinek ten nazywa się Podlaskim Przełomem Bugu i prowadzi nim trasa każdego spływu kajakowego. Bug to rzeka o wartkim nurcie, niekiedy kapryśna, ma liczne zakola i meandry. Trzeba uważać na mielizny (oznaczone są biało-czerwonymi tyczkami) i wysepki. Na trasie spływu znajduje się wiele ciekawych miasteczek m.in. Niemirów o bogatej historii, zabytkowy Mielnik i Drohiczyn – historyczna stolica regionu. Aby zrobić zdjęcia Drohiczyna trzeba wejść na wysoki lewy brzeg rzeki. Także rezerwaty „Wydma Mołożewska” i „Skarpa Mołożewska” ze stadami ptaków oraz pocztówkowymi widokami, wprawiają w zachwyt. Wysoką renomę zyskał Promocyjny Spływ Kajakowy Rzeką Bug na trasie Mielnik-DrohiczynBrok. Spływ organizowany jest rokrocznie w czerwcu od roku 2001. Zaczyna się w Mielniku i kończy – po sześciu dniach w Broku. Oprócz bliskiego kontaktu z rzeką Bug i nadbużańską przyrodą, uczestnicy zwiedzają najciekawsze miejsca położone w Dolinie Bugu w towarzystwie przewodników, którzy w interesujący sposób przybliżą historię tych terenów. Po Bugiem z Bogiem całodniowych zmaganiach z rzeką, przy wieczornym ognisku istnieje możliwość spróbowania smaków lokalnej kuchni przy granej na żywo muzyce. Można wybrać skróconą dwudniową wersję spływu z zakończeniem w Drohiczynie. Organizatorzy gwarantują wrażenia, których nie zapomina się nigdy! W XVII i XVIII w. Bug był głównym traktem handlowym pomiędzy Wołyniem i Europą. Dzisiaj, o niewykorzystanym potencjale podlaskich rzek (oprócz Bugu dotyczy to również Narwi) świadczy spontanicznie odradzająca się żegluga pasażerska. Na podlaskim odcinku Bugu kursują dwa statki, pływające na zamówienie trasami: Drohiczyn i okolice oraz Niemirów – Mielnik. Nadbużański Produkt Turystyczny Bugiem z Bogiem to kolejny produkt turystyczny który otrzymał Wyróżnienie Prezesa PROT w etapie regionalnym konkursu „Najlepszy Produkt Turystyczny 2008” Certyfikat POT. To gotowa, zorganizowana oferta, dzięki której można poznać największe atrakcje Podlasia Nadbużańskiego. I tak: Dzień 1. zwiedzanie Mielnika, później wycieczka rowerowa na Świętą Górę Grabarkę z możliwością udziału w prawosławnym nabożeństwie, następnie biesiada nadbużańska z lokalnymi przysmakami, przy regionalnej muzyce ludowej. Dzień 2. spływ kajakowy na trasie Mielnik-Drohiczyn; wieczorem biesiada słowiańska. Dzień 3. Zwiedzanie Drohiczyna w tym Muzeum Diecezjalnego. 107 Szlak Nadbużańskich Grodzisk Zapomniane dziedzictwo, jakim są grodziska, w połączeniu z malowniczym otoczeniem, czystym środowiskiem, bogatym krajobrazem kulturowym, przenoszą w odległe czasy do miejsc nieodkrytych. Przygoda odkrywania może się zdarzyć na Szlaku Nadbużańskich Grodzisk. Produkt otrzymał Wyróżnienie PROT w etapie regionalnym konkursu na „Najlepszy Produkt Turystyczny 2009 i 2010”. ‚ Jest to nowy szlak turystyczny w dolinie Bugu, popularyzujący najstarsze wytworzone przez człowieka formy terenu: grodziska, kurhany i cmentarzyska kurhanowe. Kształtowane przez wieki przetrwały do współczesności i nierzadko ukryte są wśród pól i gęstych lasów, z dala od obecnych siedzib ludzkich. Tak duże skupiska tych ciekawych zabytków archeologicznych są wyjątkowe w skali kraju. Często nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia. Szlak ma długość blisko 41 km. Wiedzie przez nadbużańskie miejscowości, zlokalizowane w gminach Drohiczyn i Siemiatycze. Bunkry nad Bugiem - Linia Mołotowa Umocnienia radzieckie powstałe po 17 września 1939 r. na nowej granicy między Trzecią Rzeszą a Związkiem Radzieckim nazywano także” zębami Stalina”. Pomimo zaangażowania wielkich środków, względnie dobrego wyposażenia oraz informacji wywiadu – atak 22 czerwca 1941 r. spowodował opuszczenie fortyfikacji bez poważniejszego, zorganizowanego oporu. Część z bunkrów została zniszczona przez Niemców, którzy sprawdzali na nich skuteczność swojej artylerii i czołgów. Pozostałe bunkry, niektóre w nadspodziewanie dobrym stanie, usytuowane są wzdłuż Bugu. Ciekawostką południowej części woj. podlaskiego są złoża kredy. W Mielniku eksploatację rozpoczęto w okresie międzywojennym. To jedyna w Polsce odkrywkowa kopalnia kredy. Dodatkowa ciekawostka: Góra Uszeście - znajdujący się w Mielniku rezerwat roślinności ksero- termicznej (ciepłolubnej). Obejmuje dwa najwyższe wzniesienia morenowe na Wysoczyźnie Drohickiej: Duże Uszeście (204 m n.p.m.) i Małe Uszeście (174 m n.p.m.). Na stokach południowych w miejscach otwartych, przy słonecznej pogodzie temperatura powierzchni gleby osiąga niekiedy 78° C, co sprzyja występowaniu roślinności stepowej. 108 „Bug rajem dla turysty” tto projekt realizowany przez siedem nadbużańskich gmin, mający na celu m.in. rozwój unikalnych przyrodniczo i krajobrazowo terenów. Dzika rzeka Bug, jej malownicza dolina i piękne kompleksy leśne, stanowią o turystycznej atrakcyjności tych terenów, a rozwój turystyki jest naturalnym kierunkiem rozwoju. Celem projektu jest stworzenie markowego sieciowego produktu turystycznego, uwzględniającego wiele form turystyki w ofercie całorocznej: przyrodniczo-krajoznawczej, aktywnej, edukacyjnej, wodnej, agroturystyki i ekoturystyki. Dotychczasowa infrastruktura turystyczna wzbogaci się m.in. o: trzy przeprawy promowe, siedem marin, Nadbużański Park Historyczno-Krajobrazowy, Nadbużańskie Centrum Turystyczne, liczne oznakowane ścieżki rowerowe oraz elementy turystycznej małej architektury. www.bugrajem.eu Wielki Gościeniec Litewski to szlak turystyczny wiodący z Warszawy do Wilna. Powstał dzięki staraniom Sokołowskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz Sokołowskiego Ośrodka Kultury, które wspólnymi siłami wydały obszerny przewodnik pełen atrakcji i legend o miejscach znajdujących się na historycznym szlaku handlowo-pocztowym (m.in. urokliwych wsi i miasteczek, zaścianków szlacheckich i pałaców), opisujący lata świetności głównej arterii Rzeczypospolitej XVII i XVIII w. łączącej obie jej stolice. Wielki Gościniec Litewski to ok. 300 km przepięknych krajobrazów przyrodniczych i kulturowych. Biegnie przez wiekowe lasy i malownicze nadbużańskie niziny. Warto tu i tam zboczyć z trasy i odwiedzić niezwykłe miejsca sąsiadujące ze szlakiem – jest ich pełno, zarówno po stronie polskiej, białoruskiej, jak i litewskiej. Bezpłatny egzemplarz przewodnika można odebrać w Sokołowskim Ośrodku Kultury. Lokalna Organizacja Turystyczna „Wielki Gościniec Litewski” ul. Wolności 21, Sokołów Podlaski mob. 536 838 500 www.wielkigoscinieclitewski.pl 109 Ciechanowiec i jego muzeum Bug przestaje być rzeką graniczną województwa podlaskiego na wysokości ujścia rzeki Nurzec. Kilka kilometrów w górę Nurca położony jest Ciechanowiec, jedno z najstarszych miast w regionie, z Muzeum Rolnictwa, które w ilości odwiedzanych turystów ustępuje tylko obiektom Białowieskiego Parku Narodowego i Kanałowi Augustowskiemu. Muzeum powstało w 1962 roku. Nosi imię księdza Krzysztofa Kluka, zasłużonego w dziejach miasta XVIII-wiecznego przyrodnika, jednego z pionierów nauk przyrodniczych w Polsce. W skansenie prezentowane są m.in. wschodnio-podlaskie zagrody szlacheckie. W pierwszej części skansenu budynki ustawiono tak, aby pokazywały przekrój całego społeczeństwa: od chłopskich jednokomorowych chałup po drewniane, ozdobne dworki drobnej podlaskiej szlachty, na neoklasycystycznym Pałacu Starzeńskich kończąc. Na drugiej polanie ulokowano kilka spichlerzy i kuźnię. Integralną częścią skansenu stał się XIX-wieczny młyn wodny. W pałacu Starzeńskich z XIX wieku znajduje się wystawa poświęcona historii Ciechanowca i Fundacji Ciechanowieckich oraz ekspozycja wnętrz pałacowych. Obok znajduje się jedyne w swoim rodzaju Muzeum Weterynarii. Niewątpliwą atrakcją jest otwarte w 2004 roku pierwsze w Polsce Muzeum Pisanki, powstałe z liczącej ok. 1,5 tys. eksponatów prywatnej kolekcji. 110 Ciechanowiec w XIII wieku był własnością książąt mazowieckich, w XV w. pozostawał w granicach Litwy, a po 1569 powrócił do Korony. Prawa miejskie magdeburskie otrzymał w 1429 roku. Miasto usytuowane na trasie jednej z najważniejszych dróg wiodących z Mazowsza na Litwę (Warszawa-Ciechanowiec-Bielsk Podlaski-Grodno-Wilno) przeżywało swój rozkwit. Należało do rodu Kiszków. Funkcjonowała tu świątynia i drukarnia. W wieku XVI podzielony został na dwie części: lewobrzeżną zwaną „Starym Miastem” - tu zbudowano zamek obronny w którym gościł m.in. Stefan Batory i prawobrzeżna zwana „Nowym Miastem”. Zniszczony podczas potopu szwedzkiego, do swej świetności Ciechanowiec wrócił pod rządami rodziny Ossolińskich. W XIX wieku wzdłuż rzeki Nurzec przebiegała granica Rosji z Księstwem Warszawskim. Stary Ciechanowiec pozostający w granicach Rosji rozwijał się jako ośrodek handlu. Zbudowano fabryki włókiennicze, młyny, cegielnie. Nowy zaś Ciechanowiec pozostał miastem o charakterze rolniczym. Obie części zostały połączone po odzyskaniu niepodległości. Dziś zwiedzając miasto warto zatrzymać się przy kościele Trójcy Przenajświętszej wzniesionym ze środków fundacji Ossolińskich, obiekty poklasztorne, pozostałości zamku z XVI w. tzw. Zamczysko, XIX-wieczną cerkiew i synagogę z przełomu XVIII i XIX w. Samorząd Miejski w Ciechanowcu ul. Mickiewicza 1 Ciechanowiec tel. +48 86 277 11 45 www.ciechanowiec.pl W Gminie Ciechanowiec, w miejscowości Winna-Poświętna warto zwiedzić zespół kościoła parafialnego z drewnianym kościołem i dzwonnicą z 1696 r, a w Pobikrach neogotycki kościół, zespół dworski i park z poł. XIX w. Wjeżdżając głębiej w powiat wysokomazowiecki zanurzamy się w świat dawnych szlacheckich przysiółków, z taką sympatią opisywanych choćby w sienkiewiczowskiej trylogii. Jadąc od strony Białegostoku warto obejrzeć zabytkowy dwór Stefanii Karpowicz w Krzyżewie, pałac Kołodziejskiego w Kurowie, dwór Glogerów w Tyborach-Kamiance czy Sanktuarium w Hodyszewie z barokowym obrazem z ok 1630 r., uznawanego za cudowny. W niedalekiej Rudce – (Powiat Bielsk Podlaski) urzeka wspaniały zespół pałacowy wraz z przylegającym parkiem z XVIII w. (dawna siedziba Ossolińskich i Potockich). Punkt Informacji Turystycznej w Ciechanowcu *** pl. 3 Maja 31, Ciechanowiec mob. 507 793 404 www.ciechanowiec.pl
