Odwrotne skutki

Odwrotne skutki
Wpisany przez Paweł Pelc
Tematem polemicznego artykułu są propozycje zmian systemowych na rynku OFE.
Na stronach internetowych Komisji Nadzoru Finansowego został opublikowany materiał
Konkurencja na rynku OFE. Wnioski, rekomendacje, synteza - datowany 3 marca 2008 r.
Materiał ten zawiera propozycje zmian systemowych na rynku OFE: wprowadzenie możliwości
tworzenia subfunduszy o różnych profilach zysku i ryzyka, rezygnację z zatwierdzania przez
organ nadzoru zmian wysokości opłat od składki, zmiany w systemie akwizycji oraz
wypracowanie przez „urząd nadzoru" metodologii agregacji wszystkich kosztów oszczędzania w
OFE. Zawarte są także rozważania dotyczące zmiany podejścia do polityki inwestycyjnej i
filozofii nadzoru w długim okresie, ale nie znalazły one odzwierciedlenia w propozycjach.
Cztery rekomendacje
Pierwsza rekomendacja dotyczy prowadzenia „przez fundusze emerytalne" subfunduszy o
różnych profilach ryzyka, różniące się przede wszystkim ograniczeniami inwestycyjnymi, „przy
czym jeden z nich mógłby odpowiadać skali ryzyka występującej przy obecnych regulacjach,
natomiast przynajmniej jeden fundusz oferowałby bardziej liberalną, i jeden bardziej
konserwatywną politykę inwestycyjną". Celem tej rekomendacji byłoby lepsze dopasowanie
produktu do preferencji członka OFE, co ma zwiększyć zainteresowanie systemem i mobilność
konsumentów, może także obniżyć bariery wejścia na rynek. Autorzy wskazują, że rozwiązać
należy kwestię limitów inwestycyjnych subfunduszy, kwestię gwarancji minimalnej stopy zwrotu
i gwarancji emerytury dożywotniej, a także kwestię „czy można dzielić składkę na wiele
subfuduszy/wiele PTE?"
Druga rekomendacja dotyczy zniesienia wymogu uzyskiwania zgody Komisji Nadzoru
1/6
Odwrotne skutki
Wpisany przez Paweł Pelc
Finansowego na zmianę wysokości opłaty od składki, co miałoby służyć „dynamicznej
konkurencji cenowej, przy zachowaniu bezpieczeństwa systemu i praw nabytych członków
OFE". W tym przypadku naleźałoby znależć mechanizmy chroniące „przed polityką
dumpingową dużych funduszy".
Trzecia rekomendacja dotyczy zmian systemu akwizycji, przy czym zaprezentowane są dwa
kierunki. Pierwszy z nich to zastąpienie obecnych rozwiązań „systemem scentralizowanym, w
którym zapisywanie do i zmiana funduszu odbywałyby się głównie za pomocą kanałów
elektronicznych i/lub korespondencyjnie". Drugi kierunek jest mniej radykalny i miałby polegać
na zwiększeniu „zakresu regulacji systemu w kierunku eliminacji patologii powstających w
związku z obecnym kształtem systemu". Cel rekomendacji to „wyeliminowanie lub ograniczenie
konkurencji sieciami sprzedaży" i ma ona stwarzać „pole do konkurencji rzeczywistej, opartej na
walce na niższe opłaty i wyższą jakością". Zdaniem autorów „w połączeniu z innymi
rekomendacjami, centralna akwizycja może zwiększyć liczbę racjonalnych ekonomicznie
transferów."
Czwarta rekomendacja sprowadza się do wypracowywania przez „urząd nadzoru metodologii
agregacji wszystkich kosztów oszczędzania w OFE, której celem będzie sprowadzenie
wszystkich opłat obciążających członka OFE do jednego wskaźnika". Zdaniem autorów „taki
wskaźnik znacząco pobudza mobilność członków i to w stronę transferów racjonalnych
ekonomicznie, tj. od droższego do tańszego podmiotu. Mobilność ta wzrasta nawet na tyle, że
na rynek wchodzą nowe podmioty". Autorzy wiedzą jednak, że „nie ma jedynej słusznej
metodologii" i że wystąpią „problemy metodologiczne w konstrukcji wskaźnika".
Konkurencja
2/6
Odwrotne skutki
Wpisany przez Paweł Pelc
Według autorów w oparciu o analizy „wybrano zestaw rekomendacji, który powinien najlepiej
posłużyć konkurencji na rynku OFE". Trudno się z tym zgodzić. Rynek OFE jest silnie
skoncentrowany, co ogranicza konkurencję. Mechanizmy te zostały szczegółowo opisane w
przygotowanym bezpośrednio po uformowaniu się rynku OFE przez ówczesny Urząd Nadzoru
nad Funduszami Emerytalnymi raporcie „Bezpieczeństwo dzięki konkurencji". Niestety zmiany
tam zaproponowane nie zostały wówczas wprowadzone do systemu. Podobna analiza legła też
u podstaw nowelizacji Ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych dokonanej
w okresie rządów SLD-PSL, choć wiele przyjętych wtedy rozwiązań mających, w myśl
uzasadnienia do projektu ustawy, służyć zwiększeniu konkurencji istotnie odbiegało od
wcześniejszych propozycji UNFE.
Pierwsza propozycja zawarta w materiale opublikowanym na stronach internetowych KNF
prowadzić będzie do segmentacji rynku, co w praktyce zamiast zwiększyć, zmniejszy
konkurencję na rynku OFE. Wprowadzenie możliwości tworzenia przez PTE więcej niż jednego
OFE lub też subfunduszy o różnej polityce inwestycyjnej w ramach jednego OFE (autorzy
posługują się zarówno pojęciem subfunduszu, jak i pojęciem funduszu) doprowadzi właśnie do
pełnej segmentacji rynku emerytalnego w Polsce. Obecnie osoby dokonujące wyboru OFE
muszą porównać ofertę 15 funduszy, w przypadku przyjęcia rekomendacji musieliby porównać
przynajmniej 45 ofert. Oznacza to, że każdy zarządzający mógłby wskazywać na swoje
przewagi konkurencyjne i nieporównywalność jego oferty z ofertą konkurencji, czyli możliwą
strategią konkurencyjną byłoby tworzenie „klasy dla siebie". W efekcie nawet gorsze
historyczne wyniki inwestycyjne lub wyższe opłaty niż u konkurencji mogłyby być tłumaczone
specyfiką oferowanego produktu. W efekcie doszłoby do dalszego ograniczenia konkurencji na
rynku OFE, m.in. poprzez ograniczenie jego przejrzystości. Wzrosłyby także koszty systemowe.
Autorzy materiału pomijają też kwestię dostosowania poziomu opłat do przyjętych strategii
inwestycyjnych, a także spadku zaufania do systemu w przypadku rozważanych przez nich
ingerencji w mechanizm minimalnej stopy zwrotu i mechanizm gwarancji emerytury minimalnej.
System obowiązkowy powinien pozostać jak najbardziej przejrzysty, tani i uniwersalny.
Zaspokojeniu szczególnych potrzeb powinien służyć zarówno mechanizm emerytur
3/6
Odwrotne skutki
Wpisany przez Paweł Pelc
pomostowych, jak i dodatkowych dobrowolnych oszczędności emerytalnych - czyli pracownicze
programy emerytalne i indywidualne konta emerytalne. To one mogą zapewniać „zaspokojenie
apetytu" na szczególny poziom ryzyka. Mechanizm minimalnej stopy zwrotu oraz mechanizmy
gwarancyjne (Fundusz Gwarancyjny, gwarancja Skarbu Państwa, gwarancja emerytury
minimalnej) wbudowane w nowy system emerytalny były elementem szerokiego konsensusu
społecznego, który zapewnił reformie emerytalnej ograniczającej stopy zastąpienia poparcie
partnerów społecznych w tym w szczególności związków zawodowych w 1997 r. Nie można
teraz wycofywać się z tych mechanizmów, bo zaufanie w systemie emerytalnym jest czynnikiem
fundamentalnym.
Zaufanie i stabilność
Również druga propozycja zawarta w materiale organu nadzoru - rezygnacja z zatwierdzania
zmian poziomu opłat jest całkowicie chybiona. Nie sprzyja ona zwiększeniu konkurencji na
rynku OFE. Istotnym elementem systemu OFE jest zaufanie członków OFE do funduszy
emerytalnych i podmiotów zarządzających nimi. Długoterminowy horyzont oszczędzania w
funduszu emerytalnym wymaga też odpowiedniej stabilności. Budowaniu tego zaufania i
poczuciu stabilności na pewno nie sprzyjałoby dopuszczenie możliwości ofert typu „tylko w tym
tygodniu pobieramy niższą prowizję od składki", bądź ciągłe zmiany poziomu ich wysokości.
Autorzy materiału wskazują także na zachowanie „praw nabytych członków OFE". A to
ewidentnie stoi na przeszkodzie podwyższaniu opłat przez OFE. Zatem nie ma jakiegokolwiek
uzasadnienia dla rezygnacji organu nadzoru z zatwierdzania zmian opłat przez ten organ.
Jeśli celem tej rekomendacji jest rzeczywiście, jak wynika z materiału „możliwość dynamicznej
konkurencji cenowej, przy zachowaniu bezpieczeństwa systemu i praw nabytych przez
członków OFE", to jedynym sposobem osiągnięcia celu jest wyłącznie przyspieszenie
postępowania przed Komisją Nadzoru Finansowego w przypadku wniosków o obniżenie opłat
pobieranych od członków OFE. To bowiem od Komisji Nadzoru Finansowego zależy, jak
4/6
Odwrotne skutki
Wpisany przez Paweł Pelc
szybko rozpatrzy wniosek o obniżenie opłaty, zatem jak dynamiczna będzie konkurencja
cenowa. Jednocześnie tylko poddanie kontroli organu nadzoru zmian poziomu opłat pozwoli
zachować prawa nabyte członków OFE, czyli zapobiegnie podwyższaniu opłat, a także na
ochronę „przed polityką dumpingową dużych funduszy".
Dystrybucja
Trzecia propozycja, dotycząca zmian systemu akwizycji w rekomendacjach została
przedstawiona dwuwariantowo, przy czym opis celu rekomendacji oraz kwestii do rozwiązania
dotyczy wyłącznie wariantu pierwszego, czyli centralizacji systemu akwizycji. Wariant ten na
obecnym etapie rozwoju sytemu zasługuje w całości na odrzucenie. PTE poniosły bowiem już
pełne koszty budowy zdecentralizowanego systemu akwizycji i rejestracji członków i budowa
nowego systemu prowadziłaby do zbędnego zwiększenia kosztów systemowych. Zastąpienie
obecnych kanałów dystrybucji prowadzić może do zwiększenia liczby błędów oraz problemów z
identyfikacją oraz potwierdzeniem tożsamości w przypadku kanałów elektronicznych lub
korespondencyjnego.
W efekcie istnieje ryzyko przynajmniej częściowego powtórzenia się sytuacji z roku 1999, w
przypadku przyjęcia tego rozwiązania. Natomiast drugi wariant rekomendacji, czyli „zwiększenie
zakresu regulacji systemu w kierunku eliminacji patologii" jest całkowicie pozbawiony
jakichkolwiek konkretów, zatem trudno się do niego odnieść.
Koszty
5/6
Odwrotne skutki
Wpisany przez Paweł Pelc
Czwarta rekomendacja także nie zasługuje na uwzględnienie, właśnie ze względu na całkowitą
uznaniowość metodologii konstrukcji wskaźnika. Rzeczywiste ustalenie kosztów ponoszonych
przez członka OFE możliwe jest wyłącznie ex post, nie ma możliwości ustalenia ich a priori i dla
każdego członka OFE będą one inne. Opłata od składki pobierana od członków, którzy
przystąpili do funduszu przed zlikwidowaniem zróżnicowania wysokości składki w zależności od
stażu członkowskiego uwzględniać będzie prawa nabyte przez nich. Opłata za zarządzanie
ponoszona przez danego członka zależy od udziału środków zapisanych na jego rachunku w
stosunku do aktywów OFE, podobnie jest z kosztami transakcyjnymi, które kwotowo można
ustalić wyłącznie ex post. Podobnie jest z konstrukcją rachunku premiowego.
Na wysokość opłat ponoszonych przez członka kwotowo wpływ będzie też miał poziom
wpływających do OFE składek i aktywów zapisanych na jego rachunku. W efekcie dowolny
wskaźnik zagregowany wypracowany przez „urząd nadzoru" może nie mieć związku z
rzeczywistymi kosztami ponoszonymi przez członka funduszu emerytalnego. W efekcie zamiast
zwiększyć przejrzystość rynku wskaźnik taki tylko ją ograniczy, co dodatkowo zaburzy
konkurencję między OFE. Jednocześnie wyliczanie tego wskaźnika w oderwaniu od wyników
inwestycyjnych OFE prowadzić będzie, w szczególności ze względu na konstrukcję rachunku
premiowego, do wykazywania wyższych kosztów w przypadku OFE osiągających najlepsze
stopy zwrotu (ze względu na wyższy poziom środków przekazywanych na rachunek premiowy).
W efekcie uznać należy, że zaproponowane przez organ nadzoru w opublikowanym na jego
stronach internetowych materiale „Konkurencja na rynku OFE. Wnioski, rekomendacje,
synteza", nie powinny zostać wprowadzone w życie, bo przyniosą efekty dokładnie odwrotne do
zamierzonych. Warto zasugerować autorom materiału skorzystanie z wcześniejszego dorobku
organu nadzoru, a zwłaszcza z analiz i propozycji zawartych w raporcie Urzędu Nadzoru nad
Funduszami Emerytalnymi z 2000 r. „Bezpieczeństwo dzięki konkurencji".
6/6