PrzedsiÚbiorczoĂĘ M¥P sektora high

Studia i Materiaïy, 2014 (17): 28– 35
ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.3
PrzedsiÚbiorczoĂÊ M¥P sektora high-tech
zbWielkopolski
Maïgorzata Gajowiak*
Artykuï podejmuje kwestie dotyczÈce przedsiÚbiorczoĂci iburealnienia tej kategorii wbpraktyce
gospodarowania na gruncie Polski od momentu rozpoczÚcia przeobraĝeñ wïasnoĂciowych,
jakie miaïy miejsce po 1989 roku. W szczególnoĂci uwaga autorki zwrócona jest na jej kluczowy czynnik wbpostaci innowacyjnoĂci wyraĝonej poprzez realizacjÚ innowacyjnych postaw
ib zachowañ. W dobie narastajÈcych niekorzystnych zjawisk wynikajÈcych zb intensyfikacji
procesów internacjonalizacji oraz globalizacji niezmiernie istotne jest wzmacnianie potencjaïu innowacyjnego wspóïczesnych przedsiÚbiorstw wb oparciu zarówno ob kapitaï ludzki,
jak ibspoïeczny. Ponadto, wbopracowaniu prezentowane sÈ podstawowe zaïoĝenia badawcze
zawarte wbprojekcie dotyczÈcym roli niematerialnych zasobów wbksztaïtowaniu przewagi konkurencyjnej maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw high-tech zbWielkopolski oraz wstÚpne ustalenia
dotyczÈce realizacji przez nie koncepcji przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej.
Sïowa kluczowe: przedsiÚbiorczoĂÊ, innowacyjnoĂÊ, kapitaï intelektualny, transformacja
systemowa.
Nadesïany: 12.06.2014 | Zaakceptowany do druku: 28.08.2014
Entrepreneurship of SME from high-tech sector of the Great Poland
The article presents the issues concerning the entrepreneurship category and its implementation in economic practice in Poland since deploying the changes in ownership rights which
took place after 1989. In particular, the author’s attention is drawn to the key factor in the
form of innovation expressed through the implementation of innovative attitudes and behavior. In an era of increasing adverse effects resulting from the intensification of the processes
of internationalization and globalization, it is crucial to strengthen the innovative potential
of modern enterprise based on both human capital and social as well. In addition, the study
presents the basic research assumptions included in the project on the role of intangible resources in the development of abcompetitive advantage for small and medium-sized high-tech
companies from Great Poland and preliminary findings regarding the implementation by them
the concept of intellectual entrepreneurship.
Keywords: entrepreneurship, innovation, intellectual capital, system transformation.
Submitted: 12.06.2014 | Accepted: 28.08.2014
JEL: O310
*
Dr Maïgorzata Gajowiak – Politechnika Poznañska, Wydziaï Inĝynierii ZarzÈdzania, Katedra Nauk
Ekonomicznych.
Adres do korespondencji: Politechnika Poznañska, ul. Strzelecka 11, 60-965 Poznañ, e-mail: malgorzata.
[email protected].
1. WstÚp
W powstaïym wb2010 roku, zbinicjatywy
sektora prywatnego, raporcie pt. „Wizja
zrównowaĝonego rozwoju dla polskiego
biznesu 2050” wskazuje siÚ na trzy kluczowe elementy, które istotnie mogÈ wpïynÈÊ na realizacjÚ idei zrównowaĝonego
rozwoju gospodarki polskiej. W opinii
autorów tego dokumentu czynnikami sukcesu sÈ: system edukacji odpowiadajÈcy na
wyzwania ibpotrzeby rynku, innowacyjnoĂÊ
wyraĝajÈca siÚ gotowoĂciÈ do przeksztaïcania istniejÈcych moĝliwoĂci wbnowe idee
ibwprowadzania ich do praktycznego zastosowania oraz wspóïpraca zarówno wbĂrodowisku biznesu, pomiÚdzy poszczególnymi
sektorami, jak ibta obcharakterze regionalnym ib miÚdzynarodowym. W szczególnoĂci podkreĂla siÚ, iĝ owe elementy naleĝy
traktowaÊ ïÈcznie, gdyĝ zachodzÈ pomiÚdzy
nimi swoiste zaleĝnoĂci, np. wspóïdziaïanie
oĂrodków naukowych zb biznesem sprzyja
innowacyjnoĂci. Zb kolei „brak efektywnej
wspóïpracy ib niedopasowanie partnerów
oznaczajÈ mniejsze szanse na zwiÚkszenie efektu synergii wb wielu obszarach.
Zatrzymanie transferu wiedzy ib wymiany
doĂwiadczeñ miÚdzy firmami, nastawienie na rywalizacjÚ, abnie kooperacjÚ, moĝe
prowadziÊ do tego, ĝe firmy nie poznajÈ
na czas moĝliwych rozwiÈzañ, bÚdÈ powielaïy bïÚdy, abnastÚpnie utracÈ efektywnoĂÊ
ib przewagÚ konkurencyjnÈ” (Price Waterhouse Coopers, 2012, s. 16–21).
Zauwaĝmy tutaj, iĝ dziaïania przedsiÚbiorcze wyraĝajÈce siÚ postawÈ proinnowacyjnÈ ib nawiÈzywaniem kooperacji
pomiÚdzy róĝnymi podmiotami sÈ szczególnie poĝÈdane wbobliczu narastajÈcej luki
technologicznej pomiÚdzy PolskÈ abinnymi
krajami Europy (Baczko, 2011; Ministerstwo Gospodarki, 2011). Z tego teĝ powodu
istotnym wyzwaniem dla przedsiÚbiorców
wbnaszym kraju jest nadrobienie zalegïoĂci
rozwojowych przy jednoczesnym poszukiwaniu nowych ěródeï przewag konkurencyjnych. Jednym ze sposobów jest odejĂcie
od tradycyjnych metod zarzÈdzania koncentrujÈcych siÚ na efektywnoĂci kosztowej
danego przedsiÚwziÚcia na rzecz zwiÚkszania innowacyjnoĂci opartej na kapitale ludzkim oraz kapitale spoïecznym.
InnowacyjnoĂÊ taka stanowiÊ moĝe klucz
do zwiÚkszenia konkurencyjnoĂci polskiej
gospodarki (Skawiñska, 2012). Ponadto,
Wïadysïaw Szymañski wskazuje, iĝ zmiana
Wydziaï ZarzÈdzania UW
sposobów myĂlenia jest szczególnie
konieczna wb obliczu burzliwego otoczenia
ibuogólnionej niepewnoĂci charakteryzujÈcych wspóïczesny system gospodarczy na
Ăwiecie (Szymañski, 2011). PrzedsiÚbiorstwa muszÈ wobec tego zwiÚkszyÊ swojÈ
elastycznoĂÊ oraz posiÈĂÊ umiejÚtnoĂÊ skutecznego zarzÈdzania zmianami. Konieczne
staje siÚ wiÚc wypracowanie zdolnoĂci do
„twórczej destrukcji” wb myĂleniu ib dziaïaniu wbcelu dostosowania siÚ do globalizacji
ib wykorzystania szans, jakie ona stwarza,
abtakĝe niwelowania zagroĝeñ zbniej wynikajÈcych (Szymañski, 2011).
Artykuï obejmuje kwestie dotyczÈce
przedsiÚbiorczoĂci, abtakĝe innowacyjnoĂci
M¥P wb Polsce. Ponadto, wb opracowaniu
prezentowane sÈ podstawowe zaïoĝenia
badawcze zawarte wb projekcie realizowanym wb latach 2013–2014 wb województwie
wielkopolskim na próbie maïych ibĂrednich
przedsiÚbiorstw zbbranĝy wysokich technologii. Uzyskane wbtoku badania wyniki staÊ
siÚ mogÈ ěródïem istotnych wskazówek dla
wszystkich M¥P, które wbobliczu zmiennego
otoczenia winny opieraÊ swojÈ dziaïalnoĂÊ
innowacyjnÈ na najnowoczeĂniejszych czynnikach wzrostu gospodarczego wb postaci
kapitaïu ludzkiego ibspoïecznego.
2. PrzedsiÚbiorczoĂÊ
ibjejbegzemplifikacja
wbwarunkachbpolskich
Kategoria przedsiÚbiorczoĂci znajduje
siÚ wb centrum zainteresowania badaczy reprezentujÈcych róĝnorodne dyscypliny nauki1. Z jednej strony Ăwiadczy
to ob jej znaczÈcej roli we wspóïczesnym
systemie spoïecznym ib gospodarczym.
Zb drugiej zaĂ – komplikuje jej precyzyjne
zdefiniowanie. Wb zwiÈzku zb tym najogólniej moĝna przyjÈÊ, iĝ przedsiÚbiorczoĂÊ
wyraĝa siÚ poprzez racjonalne dziaïania obejmujÈce swym zakresem (Narski,
2000, s. 26):
1) kojarzenie czynników produkcji (np.pracowników, Ărodków trwaïych czy finansowych) wbniesprzeczne ukïady funkcjonalne;
2) postÚpowanie innowacyjne, które przejawia siÚ doskonaleniem techniki, technologii czy sposobów organizacji, co prowadzi do pojawienia siÚ potencjalnych
korzyĂci wbpostaci m.in. nowych rynków
zbytu ibzaopatrzenia, nowych surowców,
materiaïów ibkwalifikacji pracowników;
DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.3
29
3) dywersyfikacjÚ asortymentu produktów
ibusïug oraz ich cen, abzwïaszcza nowych
ulepszonych produktów;
4) przeciwstawianie siÚ konkurencji ze
strony innych podmiotów bÈdě zawieranie zb nimi zwiÈzków strategicznych
wbcelu dalszego rozwoju wïasnej firmy.
Warto tu równieĝ zwróciÊ uwagÚ, iĝ
„przedsiÚbiorczoĂÊ nie moĝe byÊ […] zredukowana wyïÈcznie do porzÈdku techniczno-ekonomicznego, która znajduje swój
wyraz jedynie wb efektywnym pomnaĝaniu
dóbr. PrzedsiÚbiorczoĂÊ kojarzona zbdobrobytem odnosi siÚ takĝe do sfery wartoĂci
ib dziedzictwa kulturowego historycznych
form zbiorowoĂci ludzkich. Zyskuje przez
to ugruntowanie wbporzÈdku kulturowym”
(Janasz, 2012, s. 25).
Naleĝy podkreĂliÊ, iĝ analizowana tu
kategoria ĂciĂle powiÈzana jest zb ustrojem
gospodarczym obowiÈzujÈcym wb danym
kraju. Jak trafnie zauwaĝajÈ bowiem
D.b PiÈtek oraz K. Szarzec, ob dziaïaniach
przedsiÚbiorczych nie moĝe byÊ mowy
wbgospodarce centralnie zarzÈdzanej, która
jest silnie zetatyzowana, abobszar wolnoĂci
gospodarczej zredukowany jest „do drobnych transakcji ĝycia codziennego” (PiÈtek
ibSzarzec, 2008, s. 78). Z tego teĝ powodu
– jak konstatuje W. Janasz – „przedsiÚbiorczoĂÊ jest istotnym wyznacznikiem procesów transformacji ustrojowej zachodzÈcej
wb krajach Europy ¥rodkowo-Wschodniej”
(Janasz, 2012, s. 24).
Zauwaĝmy wiÚc tutaj, iĝ na gruncie
Polski ob urealnieniu kategorii przedsiÚbiorczoĂci wbpraktyce gospodarczej moĝna
niewÈtpliwie mówiÊ dopiero od momentu
rozpoczÚcia po 1989 roku transformacji
ustrojowej, której najistotniejszym elementem byïy przeobraĝenia wbsferze gospodarowania. Zmiany te podyktowane byïy przy
tym caïkowitym rozkïadem gospodarki,
hiperinflacjÈ oraz utratÈ przez zïotego
cech pieniÈdza transakcyjnego (Wilczyñski, 2008). Tworzenie nowego systemu
gospodarczego, wb którym obecny jest
duch przedsiÚbiorczy, obejmowaïo przy
tym wb szczególnoĂci dwa obszary. Pierwszy, zwiÈzany byï ze zmianami wb sposobie
regulowania gospodarki, tj. zbplanistycznonakazowego mechanizmu wb mechanizm
rynkowy. Zb kolei drugi dotyczyï zmiany
struktury wïasnoĂci gospodarki poprzez
tworzenie przedsiÚbiorstw prywatnych oraz
prywatyzacjÚ przedsiÚbiorstw pañstwowych
(Baïtowski, 2008). Dziaïania te opieraïy siÚ
30
na fundamentalnym zaïoĝeniu klasycznego
liberalizmu, zgodnie zbktórym wyĝsze korzyĂci osiÈga spoïeczeñstwo, które funkcjonuje
wbwarunkach wolnego rynku, wykorzystujÈc
szeroki wachlarz uprawnieñ wïasnoĂciowych (PiÈtek ib Szarzec, 2008). Jak argumentowaï D. Ricardo (1957, s. 95), „dopóki
kaĝdy moĝe swobodnie, wedïug wïasnego
uznania, wybieraÊ dziedzinÚ zastosowania
swego kapitaïu, bÚdzie naturalnie staraï siÚ
obuĝycie go wbsposób najkorzystniejszy”.
W rezultacie wiÚc liberalizacji ĝycia
gospodarczego wbPolsce dziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorstw publicznych malaïa, ab powstajÈce nowe firmy prywatne (gïównie mikro
ib maïe) intensywnie podejmowaïy swoje
wysiïki na rynku krajowym, ab takĝe stopniowo na rynku miÚdzynarodowym. Eksplozja przedsiÚbiorczoĂci po 1989 roku
doprowadziïa wiÚc do sytuacji, iĝ wb2013 r.
Polska zajÚïa szóste miejsce wĂród krajów
UE27 pod wzglÚdem liczby M¥P wynoszÈcej 1b 477 671 (Komisja Europejska, 2013,
s. 2). Podmioty te generujÈ prawie poïowÚ
polskiego PKB oraz sÈ miejscem pracy
dla okoïo 70% pracujÈcych (PARP, 2012,
s.b15–20).
PodsumowujÈc okres 25 lat od wspomnianych tu przeobraĝeñ, moĝna wysunÈÊ
ogólniejszÈ konstatacjÚ, iĝ polscy przedsiÚbiorcy wykorzystali szansÚ, jakÈ niosïa
ze sobÈ zmiana systemu gospodarowania.
Dowodem tego sÈ wyniki najnowszego
opracowania pt. „PrzedsiÚbiorstwa ib przemysï. Arkusz informacyjny SBA 2013”,
który stanowi cenne ěródïo porównañ
pomiÚdzy krajami unijnymi. Z raportu tego
jednoznacznie wynika, iĝ Polska znaczÈco
wyróĝnia siÚ pod wzglÚdem przedsiÚbiorczoĂci na tle pozostaïych krajów unijnych.
Przykïadowo, wyĝsze wb naszym kraju niĝ
wb krajach UE27 sÈ chociaĝby: wskaěnik
zamiaru rozpoczÚcia wïasnej dziaïalnoĂci
gospodarczej (dla Polski 22%, ab wb UE27
13%), wskaěnik preferowanego samozatrudnienia (PL – 47%, UE27 – 37%) czy
moĝliwoĂci zaïoĝenia wïasnej dziaïalnoĂci
gospodarczej (PL – 49%, UE27 – 30%).
Ponadto, najwiÚksze postÚpy polskich
przedsiÚbiorców zauwaĝono wb zakresie
dostrzegania przez osoby dorosïe moĝliwoĂci rozpoczÚcia pracy na wïasny rachunek.
W 2009 r. przedsiÚbiorców wyraĝajÈcych
takÈ opiniÚ byïo 36%, ab juĝ wb 2012 r. –
prawie 50%. Jak wskazuje siÚ wbopracowaniu, jednym zb istotnych czynników odpowiedzialnych za poprawÚ tej sytuacji jest
Studia i Materiaïy 2014 (17)
zlikwidowanie wielu barier ob charakterze
administracyjnym, co znaczÈco uproĂciïo
tworzenie nowych firm (Komisja Europejska, 2013, s. 13).
3. InnowacyjnoĂÊ M¥P
nabtlebpañstw unijnych
Niestety wysokie pokïady przedsiÚbiorczoĂci wb Polsce nie korespondujÈ ze stopniem innowacyjnoĂci podmiotów gospodarujÈcych, co bezpoĂrednio rzutuje równieĝ
na konkurencyjnoĂci firm oraz gospodarki
jako caïoĂci. Dodajmy tutaj, iĝ na potrzebÚ
„twórczej destrukcji” ib podÈĝanie wb kierunku rewolucjonizowania produkcji ibproduktów poprzez wykorzystanie nowych
pomysïów wbcelu osiÈgania lepszej pozycji
na rynku wskazywaï juĝ prekursor koncepcji przedsiÚbiorczoĂci J. Schumpeter, argumentujÈc, iĝ „nie tyle liczy siÚ konkurencja
za pomocÈ cen ibprodukcji, ile konkurencja
poprzez wprowadzenie nowych towarów
ibnowych technologii” (1939, s. 45).
I tak, jak wynika zbrankingu Innovation
Union Scoreboard 2014, Polska zajmuje
25. miejsce wĂród 28 krajów UE (czwarta
pozycja od koñca, wyĝsza jedynie od takich
pañstw, jak Rumunia, ’otwa oraz Buïgaria)
zbindeksem innowacyjnoĂci na poziomie 0,3
przy Ăredniej UE 0,58. Wynik ten pozwala
zakwalifikowaÊ nasz kraj do grupy pañstw
umiarkowanych innowatorów (moderate
innovators). PocieszajÈcy moĝe byÊ fakt, iĝ
Polska jako jedyny kraj unijny wbporównaniu zbrokiem 2012 awansowaïa do wyĝszej
grupy, gdyĝ wczeĂniej byïa czïonkiem zbioru
pañstw okreĂlanych jako najmïodsi innowatorzy (modest innovators). Co jednak nie
napawa optymizmem, wb aktualnej grupie
– jak wynika zb przytaczanego tu rankingu
– Polska radzi sobie we wszystkich 25 badanych obszarach najgorzej. I tak, wbzbiorze
tym Polska odnotowaïa prawie najsïabszy
wzrost (zaledwie ob 0,88% wyprzedzajÈc
tylko ChorwacjÚ, wb której odnotowano
progres ob0,77%), niĝszy od Ăredniego dla
wszystkich krajów UE, co przyczynia siÚ do
powiÚkszania siÚ luki rozwojowej miÚdzy
naszym krajem ab UE (European Union,
2014, s. 5 ibn.).
Co wiÚcej, wydatki publiczne na B&R
wb Polsce wb2013 r. byïy na poziomie zaledwie 0,56% PKB, przy Ăredniej UE28
wynoszÈcej 0,75% PKB. Oznacza to, ĝe
nadal nasz kraj daleki jest od speïnienia
postulatów przyjÚtych wb 2010 r. wb Stra-
Wydziaï ZarzÈdzania UW
tegii Europa 2020, które zakïadajÈ m.in.
wzrost nakïadów na B&R do 2020 roku
do poziomu minimum 3% PKB. Z kolei
wydatki przedsiÚbiorstw prywatnych zaliczanych do sektora M¥P na B&R stanowiïy
wbanalizowanym roku jedynie 0,33% PKB,
przy unijnej Ăredniej na poziomie 1,31%
PKB. JednoczeĂnie tylko 14,4% oraz 19,9%
M¥P wprowadziïo odpowiednio innowacje
produktowe ib procesowe oraz innowacje
marketingowe ib organizacyjne przy Ăredniej UE28 na poziomie 38,4% oraz 40,30%
(European Union, 2014, s. 83). Ponadto,
zaledwie 4 na 100 000 M¥P uczestniczy
wbbadaniach finansowanych przez UE, przy
Ăredniej unijnej na poziomie 23 przedsiÚbiorstw na 100 000 maïych ibĂrednich podmiotów gospodarujÈcych (Komisja Europejska, 2013, s. 13). Co wiÚcej, nie napawa
optymizmem fakt, iĝ niĝsza jest Polsce
(4,2%) niĝ wb pozostaïych krajach Unii
(Ărednia – 11,7%) ĂwiadomoĂÊ moĝliwoĂci nawiÈzania korzystnej dla dwóch stron
wspóïpracy wĂród M¥P (European Union,
2014, s. 83). Stan ten negatywnie wpïywa
zarówno na rozwój technologii, jak ibtransfer wiedzy, abzatem szeroko pojÚtÈ innowacyjnoĂÊ (Price Waterhouse Coopers, 2012,
s. 30). Maïe ibĂrednie podmioty wbPolsce nie
sÈ zainteresowane takĝe wzrostem umiejÚtnoĂci swoich pracowników (tylko 10%
zb nich przy Ăredniej unijnej na poziomie
19%) (GEM Polska, 2013, s. 11–12).
4. Zaïoĝenia badawcze
W latach 2013–2014 realizowany byï
projekt wïasny pt. „Rola zasobów niematerialnych wb ksztaïtowaniu przewagi
konkurencyjnej przez przedsiÚbiorstwa
high-tech wb Wielkopolsce”2. Podstawowym problemem badawczym byïo wb nim
rozpoznanie stopnia, wbjakim maïe ibĂrednie przedsiÚbiorstwa high-tech3 wykorzystujÈ miÚkkie czynniki produkcji wbpostaci
kapitaïu ludzkiego ib spoïecznego wb procesie zdobywania nadrzÚdnej pozycji nad
konkurentami. Wb badaniu poszukiwano
wiÚc odpowiedzi m.in. na nastÚpujÈce
pytania:
1) wb oparciu ob jakie zasoby/umiejÚtnoĂci
maïe ib Ărednie przedsiÚbiorstwa wysokich technologii budujÈ ěródïa przewagi
konkurencyjnej, aby zdobyÊ pozycjÚ na
rynku?
2) czy opierajÈ one swoje dziaïania innowacyjne na Ăwiadomym wykorzystywaniu
DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.3
31
twardych czynników ib nieprzypisywaniu
decydujÈcej roli czynnikom miÚkkim?
3) czy byÊ moĝe podmioty te waloryzujÈ
czynniki niematerialne (m.in. kapitaï
ludzki, kapitaï spoïeczny)?
4) ab jeĂli tak, to czy kapitaï ludzki ib spoïeczny traktowane sÈ przez menedĝerów
tych firm za jednakowo istotne zasoby?
5) czy menedĝerowie analizowanych przedsiÚbiorstw upatrujÈ wb nich odmiennej
roli wb ksztaïtowaniu przewagi konkurencyjnej?
6) we wspóïpracy zb jakimi podmiotami
przedsiÚbiorstwa te ksztaïtujÈ swój
potencjaï innowacyjny?
7) jakiej pomocy oczekujÈ ze strony instytucji formalnych majÈcej na celu rozwój
zasobu innowacyjnoĂci?
Próba odpowiedzi na te pytania jest
istotna, gdyĝ, jak wskazuje W. Janasz,
„przedsiÚbiorstwa wb dominujÈcej mierze
przywiÈzujÈ wagÚ do bieĝÈcej efektywnoĂci, reprezentujÈ tradycyjne podejĂcie,
natomiast zbyt maïo podmiotów gospodarujÈcych wzbiera strategiÚ, której istotÈ
sÈ zmiany, innowacyjnoĂÊ ib elastycznoĂÊ,
ab wiÚc podejĂcie prospektywne” (2012,
s. 37). Wb zwiÈzku zb tym istotne jawi siÚ
zidentyfikowanie innowacyjnych podmiotów gospodarczych, ab nastÚpnie przeanalizowanie warunków oraz czynników charakteryzujÈcych proces kreowania przez nie
innowacyjnych pomysïów. Ponadto, warto
równieĝ rozpoznaÊ potencjalne bariery
tego stanu oraz sieci powiÈzañ zb podmiotami sceny innowacyjnej. Uzyskane
wyniki mogÈ staÊ siÚ kluczowe wbksztaïtowaniu potencjaïu innowacyjnego polskich
przedsiÚbiorstw. Przy czym naleĝy wziÈÊ
tu pod uwagÚ nie tylko czynniki stricte
ekonomiczne, abwiÚc m.in. zasoby fizyczne
ib finansowe, lecz takĝe te poza sfery
materialnej, które ksztaïtujÈ innowacyjnoĂÊ, ab zatem ib konkurencyjnoĂÊ danego
podmiotu. Jak trafnie wskazuje bowiem
T.bGruszecki, determinanty innowacyjnych
zachowañ odnaleěÊ takĝe moĝna „[…]
wbkulturze, wzorach ibwartoĂciach samego
spoïeczeñstwa” (1996, s. 8–125). Fakt ten
jest szczególnie istotny dla Polski, bowiem
„w transformowanej gospodarce ma miejsce uwarunkowany kontekstualnie proces
spoïeczny tworzenia szans na pomnaĝanie
bogactwa, jak równieĝ wykorzystania zasobów materialnych ib politycznych, ab takĝe
kapitaïu spoïecznego ibludzkiego” (Janasz,
2012, s. 34).
32
W realizowanym projekcie analizÈ
objÚto grupÚ maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw high-tech zb Wielkopolski. Dobór
taki podyktowany byï przy tym nastÚpujÈcymi przesïankami:
1) M¥P to najliczniejsza grupa przedsiÚbiorstw wb Polsce (okoïo 99,8%), stÈd
ich stan ibperspektywy dalszego rozwoju
wbnajwiÚkszym stopniu obrazujÈ potencjaï przedsiÚbiorczoĂci ibinnowacyjnoĂci;
2) podmioty te najsilniej odczuwajÈ bariery
wbprowadzeniu swojej dziaïalnoĂci;
3) szczególnie maïe przedsiÚbiorstwa majÈ
wiele do nadrobienia pod wzglÚdem
innowacyjnoĂci; jak zauwaĝajÈ autorzy raportu pt. „Analiza zróĝnicowania
regionalnego aktywnoĂci inwestycyjnej
sektora M¥P, ze szczególnym uwzglÚdnieniem dziaïalnoĂci innowacyjnej”,
„[…] PrzedsiÚbiorstwa sektora M¥P
zdecydowanie rzadziej niĝ podmioty
duĝe inwestujÈ wbinnowacje, dlatego teĝ
efekty dziaïalnoĂci innowacyjnej sÈ tutaj
tak maïo dostrzegalne” (Departament
Analiz ibPrognoz, 2010, s. 15);
4) szansy na zniwelowanie zapóěnienia
technologicznego upatruje siÚ zb rozwojem maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw
dziaïajÈcych wbobszarach zaliczanych do
sektora high-tech (Mizgajska ibWĂcibuk,
2008); wynika to zbfaktu, iĝ, „sektor wysokiej techniki, zbuwagi na wysokie natÚĝenie procesów badawczych ibrozwojowych
jest szczególnym sektorem, którego analiza dostarcza nie tylko informacji obwpïywie dziaïalnoĂci B&R, ale równieĝ obkonkurencyjnoĂci ib zdolnoĂci gospodarki
do absorpcji rezultatów prac zb dziedzin
nauki ib techniki” (Departament Analiz
ibPrognoz, 2009, s. 3).
Z kolei wybór zakresu terytorialnego nie
jest przypadkowy ibwynika zbfaktu, iĝ województwo wielkopolskie na przestrzeni lat
2008–2012 znaczÈco wyróĝniaïo siÚ na tle
innych województw wbkraju pod wzglÚdem
wielkoĂci nakïadów na dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ oraz dziaïalnoĂÊ B&R maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw przemysïowych ibusïugowych, abtakĝe pod wzglÚdem najwiÚkszej
liczby istotnych koncentracji zatrudnionych wbprzemysïowych branĝach high-tech
(Departament Analiz ibPrognoz, 2010, s. 16
ibn.; Wojnicka, 2006, s. 111).
Z urzÚdu statystycznego pozyskano bazÚ
263 przedsiÚbiorstw, które naleĝÈ do grupy
maïych ib Ărednich podmiotów gospodarujÈcych, reprezentujÈ sektor high-tech,
Studia i Materiaïy 2014 (17)
ab takĝe zlokalizowane sÈ wb województwie
wielkopolskim. Badanie miaïo charakter
kompletny. Menedĝerów firm poproszono
obwypeïnienie anonimowego kwestionariusza ankiety. Ostatecznie zwrotnoĂÊ ankiet
utrzymaïa siÚ na poziomie 50%. WiÚkszoĂÊ
podmiotów zbpróby badawczej zlokalizowanych byïa wbsamym Poznaniu ibreprezentujÈ
one sekcje: J4, C5 oraz M6.
Uzyskane wstÚpne wyniki badania
przeprowadzonego wĂród M¥P zb sektora
high-tech wskazujÈ, iĝ podmioty te realizujÈ nowoczesny paradygmat zarzÈdzania
oparty na koncepcji przedsiÚbiorczoĂci
intelektualnej, która „wiÈĝe siÚ zbinteligentnym wykorzystaniem posiadanej wiedzy
zmierzajÈcym do tworzenia nowej wiedzy
ib nowych umiejÚtnoĂci, która prowadzi do
urzeczywistnienia unikatowych przedsiÚwziÚÊ. Wszystko to pozwala na oduczenie
siÚ rutynowych, tradycyjno-zwyczajowych
zachowañ” (Janasz, 2012, s. 30). PrzedsiÚbiorstwa te pretendujÈ wiÚc do miana
organizacji inteligentnych, gdyĝ sÈ wbstanie
tworzyÊ podstawy materialnego dobrobytu
zb niematerialnej wiedzy. W tym celu koncentrujÈ one swoje wysiïki na budowie przewagi konkurencyjnej wboparciu obwybrane
elementy kapitaïu intelektualnego, tj. kapitaïu ludzkiego, spoïecznego oraz organizacyjnego7. W szczególnoĂci na podstawie
analizy trzech podstawowych miar, tj. Ăredniej arytmetycznej, dominanty ib mediany,
zaobserwowano upatrywanie znaczÈcej roli
wb poszczególnych typach kapitaïów oraz
ich atrybutach. I tak, wb przypadku kapitaïu ludzkiego waloryzacji podlegaï zasób
wb postaci kwalifikacji, umiejÚtnoĂci oraz
doĂwiadczenia pracowników, ab takĝe ich
przedsiÚbiorczoĂci, wb obszarze kapitaïu
spoïecznego menedĝerowie przebadanych
przedsiÚbiorstw Ăwiadomi byli roli wartoĂci, takich jak zaufanie, lojalnoĂÊ ib wiarygodnoĂÊ zarówno wbstosunku do wspóïpracowników, jak ib partnerów biznesowych.
Zbkolei wbprzypadku kapitaïu organizacyjnego najistotniejszym czynnikiem wbksztaïtowaniu swojej nadrzÚdnej pozycji nad
konkurentami byïy: wïasnoĂÊ intelektualna,
innowacyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw, ab takĝe
organizacyjne uczenie siÚ ib gotowoĂÊ do
zmian.
Na podkreĂlenie zasïuguje tutaj fakt, iĝ
przedsiÚbiorstwa te upatrywaïy szansy swojego rozwoju nie tylko wbdziaïaniach opartych na twardych czynnikach wzrostu, ale
przede wszystkim wb waloryzacji zasobów
Wydziaï ZarzÈdzania UW
miÚkkich, niematerialnych, abczÚsto ibtrudnych wb precyzyjnym pomiarze. Ponadto,
przedsiÚbiorstwa te (aĝ 83% zb nich) Ăwiadome byïy wagi odpowiedniego doboru
osób zatrudnionych pod wzglÚdem umiejÚtnoĂci ibkwalifikacji zbumiejÚtnoĂciami spoïecznymi. PodejĂcie takie zgodne jest zbnajnowszymi ustaleniami badaczy organizacji
ibzarzÈdzania, którzy wskazujÈ, iĝ „wïaĂnie
te drugie bÚdÈ decydowaïy obprzydatnoĂci
pracowników dla organizacji ib zaangaĝowaniu wb tworzenie nowych wartoĂci, bo
kompetencje spoïeczne decydujÈ obakceptowaniu wartoĂci wspólnych przedsiÚbiorstwa ibjego kultury oraz dzielenia siÚ nimi”
(Harasim, 2012, s. 19). Dodajmy tutaj, iĝ
koncepcja przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej
podkreĂla rolÚ czynników kulturowych oraz
systemu wyznawanych wartoĂci wbprocesie
podejmowania decyzji. Jak podaje K. Czop,
„zachowania spoïeczne, wiedza, umiejÚtnoĂci ib doĂwiadczenia wpisujÈ siÚ wb spoïecznÈ sferÚ organizacji. To dziÚki licznym
interakcjom zachodzÈcym miÚdzy uczestnikami organizacji, procesom przekazywania
informacji ibwiedzy oraz procesom uczenia
siÚ, organizacja zdolna jest do przetrwania
na rynku. Nowoczesna organizacja inspiruje ibwspomaga uczenie siÚ wszystkich jej
czïonków, sama ciÈgle siÚ przeksztaïca,
poszerzajÈc swoje moĝliwoĂci twórcze dla
efektywnego kreowania przyszïoĂci” (Czop,
2001, s. 98).
5. Podsumowanie
Nie podlega kwestii, iĝ przeobraĝenia transformacyjne, jakie miaïy miejsce
wb Polsce po 1989 roku, daïy sposobnoĂÊ
do tworzenia sektora prywatnego, wb którym aktywnÈ rolÚ odgrywajÈ przedsiÚbiorcy.
Podmioty te angaĝujÈ siÚ na wïasne ryzyko
wb dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ, wykorzystujÈc
dostÚpne im zasoby wbcelu osiÈgania korzyĂci obcharakterze ekonomicznym ibpozaekonomicznym (np. zmiana statusu spoïecznego, wizerunku ibreputacji). Jak zauwaĝa
W. Janasz, „artykuïowanie roli przedsiÚbiorcy doprowadziïo do wyksztaïcenia siÚ
wspóïczesnych teorii przedsiÚbiorstw […],
jak równieĝ podejĂcia badawczego ibpostulatywnego, które funkcje przedsiÚbiorcy
ibprzedsiÚbiorczoĂci uznajÈ za podstawowe
we wspóïczesnych gospodarkach rynkowych. Zasób przedsiÚbiorczoĂci uznaje siÚ
za najcenniejszy kapitaï wspóïczesnych spoïeczeñstw” (2012, s. 28).
DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.3
33
Na gruncie Polski potencjaï przedsiÚbiorczoĂci rozumiany wb tradycyjny sposób
jako kojarzenie czynników produkcji oraz
dywersyfikacjÚ towarów ibich cen jest wysoki
ibszeroko wykorzystywany. Dowodem tego
sÈ przytaczane wbartykule dane, które jednoznacznie wskazujÈ, iĝ po 25 latach od
momentu rozpoczÚcia zmian wb zakresie
gospodarowania Polska znaczÈco wyróĝnia siÚ na tle innych pañstw unijnych pod
wzglÚdem podstawowych mierników tejĝe
przedsiÚbiorczoĂci. Niestety, poszerzajÈc
zakres definicyjny tejĝe kategorii ob ujÚcie
biorÈce pod uwagÚ zachowania proinnowacyjne ibtym samym utoĝsamianie przedsiÚbiorcy zb innowatorem, ab wiÚc ib zb promotorem wzrostu gospodarczego, moĝna
stwierdziÊ, iĝ potencjaï polskich przedsiÚbiorstw daleki jest od stanu poĝÈdanego.
PotwierdzajÈ to niskie noty Polski wbeuropejskim rankingu innowacyjnoĂci. Uprawniona staje siÚ wiÚc tu ogólniejsza konstatacja, iĝ wbnaszym kraju przedsiÚbiorczoĂÊ
M¥P nie realizuje siÚ poprzez innowacyjnoĂÊ, która powszechnie uznawana jest za
warunek konieczny wb walce ob pozycjÚ na
zglobalizowanym rynku.
Ponadto, wb artykule przedstawiono
zaïoĝenia badawcze oraz wstÚpne wyniki
badañ wïasnych nad M¥P sektora high-tech
zb Wielkopolski. Uzyskane dane pozwalajÈ wnioskowaÊ, iĝ przedsiÚbiorstwa te
moĝna zaliczyÊ do miana innowacyjnych
podmiotów, które realizujÈ swoje dziaïania wboparciu obtrzy podstawowe skïadowe
kapitaïu intelektualnego, tj. kapitaï ludzki,
spoïeczny ib organizacyjny. Oznacza to, iĝ
przedsiÚbiorstwom tym nieobca jest koncepcja przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej,
która stanowiÊ moĝe, pomimo hiperkonkurencji, niepewnoĂci ib nieufnoĂci obecnych na wspóïczesnym rynku, ěródïo przewagi konkurencyjnej. Ustalenia powyĝsze
mogÈ staÊ siÚ cennÈ wskazówkÈ dla tych
przedsiÚbiorstw, które na chwilÚ obecnÈ
nie prezentujÈ prospektywnego podejĂcia
do realizacji kategorii przedsiÚbiorczoĂci
wbpraktyce.
Przypisy
1
2
34
NiewÈtpliwie jej prekursorami byli A. Smith
oraz J.B. Say, ab swój istotny wkïad wb rozwój
tej kategorii wnieĂli takĝe J. Schumpeter oraz
P.bDruker.
Badanie realizowane jest wraz zb mgr inĝ.
A.bLibertowskÈ wbramach projektu DS – Mïoda
3
4
5
6
7
Kadra na Wydziale Inĝynierii ZarzÈdzania
Politechniki Poznañskiej finansowanego ze
Ărodków Ministerstwa Nauk ib Szkolnictwa
Wyĝszego.
W klasyfikacji dziedzin zaawansowanych technologii przyjÚto metodologiÚ okreĂlonÈ przez
Eurostat, opartÈ na sprawozdawczoĂci statystycznej pañstw czïonkowskich, kandydujÈcych,
stowarzyszonych wbEuropejskim Stowarzyszeniu
Wolnego Handlu (EFTA) oraz stron trzecich.
Wedïug tej klasyfikacji, do branĝ zaawansowanych technologii zgodnie zb PolskÈ KlasyfikacjÈ
DziaïalnoĂci (PKD 2007) zaliczane sÈ nastÚpujÈce dziaïy (GUS, 2012, s. 180–181, na podstawie danych Eurostatu): C 21, C 26, C 30.3, Jb59,
J 60, J 61, J 62, J 63, M 72.
Firmy zb tej sekcji reprezentujÈ nastÚpujÈce
dziaïy: dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zbprodukcjÈ filmów,
nagrañ wideo ibprogramów telewizyjnych; dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zbprojekcjÈ filmów; nadawanie
programów telewizyjnych ogólnodostÚpnych
ibabonamentowych; dziaïalnoĂÊ wbzakresie telekomunikacji przewodowej; dziaïalnoĂÊ wbzakresie telekomunikacji bezprzewodowej, zbwyïÈczeniem telekomunikacji satelitarnej; dziaïalnoĂÊ
zwiÈzana zb oprogramowaniem; dziaïalnoĂÊ
zwiÈzana zbdoradztwem wbzakresie informatyki;
dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zb zarzÈdzaniem urzÈdzeniami informatycznymi; pozostaïa dziaïalnoĂÊ
usïugowa wb zakresie technologii informatycznych ib komputerowych; przetwarzanie danych:
zarzÈdzanie stronami internetowymi (hosting)
ib podobna dziaïalnoĂÊ; przetwarzanie danych:
zarzÈdzanie stronami internetowymi (hosting)
ibpodobna dziaïalnoĂÊ; dziaïalnoĂÊ portali internetowych.
Firmy zb tej sekcji reprezentujÈ zb kolei dziaïy:
produkcja leków ibpozostaïych wyrobów farmaceutycznych; produkcja elementów elektronicznych; produkcja elektronicznych obwodów drukowanych; produkcja komputerów ib urzÈdzeñ
peryferyjnych; produkcja sprzÚtu (tele)komunikacyjnego; produkcja elektronicznego sprzÚtu
powszechnego uĝytku; produkcja instrumentów
ibprzyrzÈdów pomiarowych, kontrolnych ibnawigacyjnych; produkcja instrumentów optycznych
ib sprzÚtu fotograficznego; produkcja statków
powietrznych, statków kosmicznych ibpodobnych
maszyn.
Firmy zb tej sekcji reprezentujÈ dziaïy: badania
naukowe ibprace rozwojowe wbdziedzinie pozostaïych nauk przyrodniczych ib technicznych;
badania naukowe ibprace rozwojowe wbdziedzinie nauk spoïecznych ibhumanistycznych.
W badaniu przyjÚto konceptualizacjÚ kapitaïu
intelektualnego za: Bratnicki ib Struĝyna, 2001.
W opinii autorów kapitaï intelektualny to agregat trzech skïadowych: kapitaïu spoïecznego
(powiÈzania wb sieci, konfiguracja sieci, odpowiedzialnoĂÊ organizacji, zaufanie, normy, zobowiÈzania, identyfikacja, wspólnie podzielane
Studia i Materiaïy 2014 (17)
sïowniki, wspólny jÚzyk, wspólnie podzielane
obowiÈzki), kapitaïu ludzkiego (umiejÚtnoĂci praktyczne (biegïoĂÊ), wiedza teoretyczna,
talenty, innowacyjnoĂÊ ludzi, zdolnoĂÊ do
naĂladowania, przedsiÚbiorczoĂÊ, zdolnoĂÊ do
zmian, chÚÊ dziaïania, predyspozycje zawodowe,
zaangaĝowanie wb procesy organizacyjne, wïadza organizacyjna, przywództwo menedĝerskie)
oraz organizacyjnego (struktura organizacyjna,
systemy dziaïania, wïasnoĂÊ intelektualna, procesy wewnÚtrzne, kultura organizacyjna, zasoby
rynkowe, powiÈzania zbdostawcami, powiÈzania
zbudziaïowcami, powiÈzania zbpartnerami aliansów strategicznych, powiÈzania zb innymi zainteresowanymi, innowacyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw,
organizacyjne uczenie siÚ, zamierzenie strategiczne, cele ibstrategie przedsiÚbiorstwa, procesy
tworzenia strategii, gotowoĂÊ do zmian).
Bibliografia
Baczko, T. (red.) (2011). Raport obinnowacyjnoĂci
gospodarki Polski wb2010 roku. Warszawa: Instytut
Nauk Ekonomicznych PAN.
ligentnÈ dla tworzenia przewagi konkurencyjnej.
W:bW.bHarasim (red.), ZarzÈdzanie kapitaïem intelektualnym wb organizacji inteligentnej. Warszawa:
Wyĝsza Szkoïa Promocji.
Janasz, W. (2012). PrzedsiÚbiorczoĂÊ ib przedsiÚbiorcy jako kategorie wspóïczesnych organizacji.
W: J. WiĂniewska ibK. Janasz (red.), InnowacyjnoĂÊ
organizacji wb strategii inteligentnego ib zrównowaĝonego rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Komisja Europejska. (2013). PrzedsiÚbiorstwa
ib przemysï. Arkusz informacyjny SBA 2013.
Pobrano z: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/
sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/
countries-sheets/2012/poland_pl.pdf (23.01.2014).
Ministerstwo Gospodarki. (2011). Strategia innowacyjnoĂci ibefektywnoĂci gospodarki na lata 2011–2020.
Dynamiczna Polska. Warszawa: MG.
Mizgajska, H., WĂciubiak, ’. (2002). Wpïyw
wybranych czynników na aktywnoĂÊ innowacyjnÈ
M¥P sektora high-tech. W: E. Okoñ-Horodyñska
ibA.bZachorowska-Mazurkiewicz A. (red.), Tendencje innowacyjnego rozwoju polskich przedsiÚbiorstw.
Warszawa: Instytut Wiedzy ibInnowacji.
Baïtowski, M. (2008). Liberalne aspekty transformacji gospodarczej wb Polsce. W: W. Jarmoïowicz,
M. Ratajczak (red.), Liberalizm we wspóïczesnej
gospodarce. Poznañ: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej wbPoznaniu.
Narski, Z. (2000). Ekonomia. Nauka o gospodarowaniu. Toruñ: Suspens.
Bratnicki, M. ib Struĝyna J. (2001). PrzedsiÚbiorczoĂÊ ib kapitaï intelektualny. Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego
wbKatowicach.
PiÈtek, D. ibSzarzec, K. (2008). Liberalna koncepcja jednostki gospodarujÈcej ib jej implikacje dla
transformacji gospodarczej. W: W. Jarmoïowicz
ib M. Ratajczak (red.), Liberalizm we wspóïczesnej
gospodarce. Poznañ: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej wbPoznaniu.
Czop, K. (2001). Wiedza, zmiana ibuczenie siÚ jako
determinanty kultury nowoczesnej organizacji.
ZarzÈdzanie WiedzÈ, 1. Kraków-Zabrze: Oficyna
Wydawnicza Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju
Nauki Polskiej.
Departament Analiz ibPrognoz. (2009). KonkurencyjnoĂÊ sektora wysokiej techniki. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki.
Departament Analiz ib Prognoz. (2010). Analiza
zróĝnicowania regionalnego aktywnoĂci inwestycyjnej sektora M¥P, ze szczególnym uwzglÚdnieniem
dziaïalnoĂci innowacyjnej. Warszawa: Ministerstwo
Gospodarki.
European Union. (2014). Innovation Union Scoreboard. Brussel.
GEM Polska. (2013). Warszawa: Polska Agencja
Rozwoju PrzedsiÚbiorczoĂci.
Gruszecki, T. (1996). PrzedsiÚbiorca wbteorii ekonomii. Warszawa: Cedar.
GUS. (2012). Nauka i Technika w 2011 r. Warszawa:
GUS.
Harasim, W. (2012), Wykorzystanie kapitaïu
intelektualnego wb zarzÈdzaniu organizacjÈ inte-
Wydziaï ZarzÈdzania UW
PARP. (2012). Raport ob stanie sektora maïych
ib Ărednich przedsiÚbiorstw wb Polsce wb latach
2010–2011. Warszawa.
Price Waterhouse Coopers. (2012). Wizja zrównowaĝonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050.
Warszawa.
Ricardo, D. (1957). Zasady ekonomiki politycznej
ibopodatkowania. Warszawa: PWN.
Schumpeter, J.A. (1939). Busniess Cycle. New York
& London: McGrow-Hill Book Co. Inc.
Skawiñska, E. (2012). Wpïyw kapitaïu spoïecznego
na przedsiÚbiorczoĂÊ ib innowacyjnoĂÊ podmiotów.
W: E. Skawiñska (red.), Kapitaï spoïeczny wbrozwoju
regionu. Warszawa: PWN.
Szymañski, W. (2011). NiepewnoĂÊ ib niestabilnoĂÊ
gospodarcza. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Wilczyñski, W. (2008). Spory obpolskÈ transformacjÚ
– dylematy, nieporozumienia, bïÚdy. W: W.bJarmoïowicz ibM. Ratajczak (red.), Liberalizm we wspóïczesnej gospodarce. Poznañ: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej wbPoznaniu.
Wojnicka, E. (red.). (2006). Perspektywy rozwoju
maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw wysokich technologii wbPolsce do 2020 roku, Warszawa: PARP.
DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.3
35