tekst - Studia Dydaktyczne

Transkrypt

Studia Dydaktyczne 26/2014
ISSN 1230 - 1760
Ewa Skibińska, Krzysztof Pierścieniak, Ewa Dębska,
Krystyna Pleskot-Makulska, Anna Marianowska, Monika Gromadzka1
Uniwersytet Warszawski
PROFESOR JÓZEF PÓŁTURZYCKI - W KRĘGU MYŚLI I CZYNÓW
Profesor Józef Półturzycki jest uczonym dobrze znanym w kręgu pedagogów, w tym szczególnie andragogów. Nie sposób wyobrazić sobie andragoga, który w naszym kraju, na swojej drodze zawodowej nie spotkałby się
osobiście lub za pośrednictwem rozlicznych publikacji z Profesorem. Dorosłe
życie Profesora, dzisiejszego Jubilata, naznaczone jest bowiem intensywną
pracą naukową (publikacjami, badaniami, konferencjami, sympozjami), pracą
dydaktyczną (w liceach ogólnokształcących, a później w kilku uczelniach publicznych i niepublicznych ze studentami, magistrantami i doktorantami), pracą
na kierowniczych stanowiskach (kierownika i dyrektora instytutów naukowych
i katedr uniwersyteckich), pracą redakcyjną w czasopismach naukowych, pracą organizacyjną w towarzystwach naukowych i ogólnospołecznych. Pragniemy w tak doniosłym dla Profesora czasie - jubileuszu 80 urodzin - przypomnieć starszemu i średniemu pokoleniu pedagogów, a najmłodszemu (studentom rozpoczynającym studia lub znajdującym się u progu kariery zawodowej) zaprezentować pokrótce obszary aktywności intelektualnej i pozaintelektualnej Jubilata oraz poglądy Profesora w kwestiach niejednokrotnie fundamentalnych dla rozwoju pedagogiki/andragogiki i edukacji dorosłych.
1. Aktywność naukowa i pozanaukowa Profesora
Pierwsze lata aktywności zawodowej Profesora (lata 50. i początek lat
60. poprzedniego stulecia) upłynęły pod znakiem pracy dydaktycznej z młodzieżą szkół średnich (liceów) oraz słuchaczami szkół i akademii wojskowych podlegających Zarządowi Politycznemu Wojska Polskiego. Praca
w charakterze nauczyciela i zdobyte wówczas doświadczenie w dalszych
latach pozwoliły Profesorowi na przygotowanie publikacji skierowanych do
1
Prezentowany tekst jest opracowaniem zbiorowym Pracowników Katedry Edukacji
Ustawicznej i Andragogiki, której Profesor Józef Półturzycki był wieloletnim kierownikiem.
Nazwiska autorów podajemy w kolejności adekwatnej do kolejności opracowania
poszczególnych fragmentów, ponumerowanych i opatrzonych tytułami.
nauczycieli, w których ze znawstwem przedmiotu podejmował kwestie dydaktyczne, metodyczne, pedeutologiczne (które dokładniej prezentujemy
poniżej).
Aktywność naukowa Profesora jest ściśle związana z kolejnymi miejscami pracy: z Zakładem Kształcenia Dorosłych i Zakładem Dydaktyki Instytutu Pedagogiki (w latach 60. i 70.) oraz Zakładem Pedagogiki w Instytucie
Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego (instytutach resortu oświaty),
z Instytutem Pedagogicznego Kształcenia Nauczycieli Uniwersytetu Warszawskiego, Pracownią Samokształcenia i Edukacji Ustawicznej oraz Katedrą Edukacji Ustawicznej i Andragogiki na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego (od połowy lat 70. do dnia dzisiejszego), z Zakładem Dydaktyki w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w
Toruniu (w latach 90. i na początku XXI wieku). We wszystkich tych instytutach i uniwersytetach Profesor z powodzeniem i dużym zaangażowaniem
pełnił kierownicze funkcje. Od 1992 roku przez kilkanaście lat pełnił funkcję
kierownika Katedry Edukacji Ustawicznej i Andragogiki, w której pracuje do
dnia dzisiejszego, wspierając pracowników Katedry swoją wiedzą i bogatym
doświadczeniem.
Od początku lat 90. Profesor jest związany z uczelnią niepubliczną
w Płocku - Szkołą Wyższą im. Pawła Włodkowica, w której przez wiele lat
pełnił funkcję dziekana Wydziału Pedagogicznego. Wydział ten swoje istnienie w dużej mierze zawdzięcza Profesorowi, który z ogromnym zaangażowaniem i determinacją współtworzył go na płockiej uczelni.
Kariera zawodowa Profesora rozwijała się nie tylko w obrębie polskich
uniwersytetów i wyższych uczelni, ale także w kontaktach i współpracy
z wieloma naukowymi placówkami za granicą, tak renomowanymi jak: Uniwersytety - Humboldta w Berlinie, w Lund, w Bielefeld, w Manchesterze,
w Regensburgu, w Klagenfurcie, w Pradze oraz Instytut Pedagogiki UNESCO w Hamburgu, Europejskie Biuro Edukacji Dorosłych, Instytut Edukacji
Dorosłych w Sankt Petersburgu, Akademia Edukacji w Bratysławie, a także
niemieckie towarzystwa – Uniwersyteckie Towarzystwo Edukacji Dorosłych
(AUE) i Niemieckie Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych (DVV). Można
zatem nazwać Profesora ambasadorem polskiej edukacji dorosłych i polskiej
pedagogiki w Europie, zarówno zachodniej jak i wschodniej.
Ponadto, przez wiele lat Profesor reprezentował środowisko polskich
andragogów w Zespole Pedagogiki Dorosłych PAN, któremu przewodniczył.
Zabiegał wówczas o uznanie i zrozumienie potrzeb edukacji dorosłych
w Polsce wśród pedagogów, a także władz oświatowych.
Kariera naukowa Profesora zaczęła rozwijać się tuż po ukończeniu
32
Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760
EWA SKIBIŃSKA, KRZYSZTOF PIERŚCIENIAK, EWA DĘBSKA, KRYSTYNA
PLESKOT-MAKULSKA, ANNA MARIANOWSKA, MONIKA GROMADZKA
studiów, kiedy w 1959 roku został doktorantem prof. Wincentego Okonia.
Pod kierunkiem prof. Okonia w 1966 roku zakończył dysertację doktorską na
temat techniki uczenia się ludzi dorosłych, w której przedstawił wyniki przeprowadzonych przez siebie badań empirycznych. W tym samym roku uzyskał tytuł doktora na Uniwersytecie Warszawskim. Przygotowana przez Profesora rozprawa habilitacyjna pt. Rozwój i problemy szkolnictwa dla dorosłych w Polsce Ludowej stała się podstawą uzyskania przez Niego w 1973
roku, także na Uniwersytecie Warszawskim, stopnia doktora habilitowanego. W 1989 roku Profesor otrzymał tytuł profesora pedagogiki. Uniwersytet
Warszawski jest zatem znaczącym miejscem dla rozwoju naukowego Profesora i osiągania przez Niego kolejnych stopni naukowych.
Nie jest możliwe dokładne ustalenie liczby wypromowanych przez Profesora magistrów, niewątpliwie jednak jest ich w całym kraju ponad tysiąc.
Natomiast ostatnim, trzydziestym drugim, wypromowanym przez Profesora
doktorem jest współautorka niniejszego tekstu, dr Monika Gromadzka, która
napisała dysertację doktorską na temat: Doświadczenia edukacyjne studentek w wieku średniej dorosłości. Jesteśmy przekonani, że lista wypromowanych przez Profesora doktorów nie jest jeszcze zamknięta. Profesor uczestniczył również w wielu przewodach habilitacyjnych oraz opiniował wnioski
kilkunastu kandydatów do tytułu profesora.
Dorobek publikacyjny Profesora jest imponujący, liczy ponad 20 książek autorskich, kilkanaście prac zbiorowych pod redakcją Profesora, kilkanaście publikacji, których jest współautorem oraz kilkadziesiąt artykułów,
recenzji i sprawozdań. Zainteresowania naukowe Profesora są dość rozległe, oscylują jednak wokół problematyki edukacji dorosłych w kraju i za granicą, dydaktyki (w tym dydaktyki dorosłych), koncepcji i poglądów wybitnych
polskich pedagogów (teoretyków i praktyków), kształcenia nauczycieli, procesów samokształcenia i uczenia się osób dorosłych, znaczenia muzeów
w edukacji pozaformalnej. (Dokładniej o zainteresowaniach naukowych Profesora piszemy w dalszej części tekstu.)
Profesor jest także inicjatorem wielu przedsięwzięć naukowych. Należą
do nich konferencje andragogiczne organizowane nieprzerwanie od 1993
roku do dnia dzisiejszego w Toruniu oraz w Zakopanem, a także konferencje
dydaktyczne organizowane od 1992 roku w Toruniu oraz w Płocku. Profesor
przez wiele lat był przewodniczącym komitetu naukowego tych konferencji
lub zasiadał w jego gronie. Konferencje andragogiczne stały się platformą
spotkań środowiska andragogów, ale przede wszystkim stwarzały możliwość
wymiany myśli naukowej, doświadczeń badawczych, czy nowatorskich projektów edukacyjnych w zakresie kształcenia osób dorosłych. Dla wielu mło-
33
dych andragogów stały się miejscem swoistej inicjacji naukowej. Dla wszystkich uczestników były źródłem bogatych inspiracji naukowych.
Z inicjatywy Profesora w 1993 roku zostało zarejestrowane Akademickie Towarzystwo Andragogiczne, skupiające andragogów pracujących
w polskich uniwersytetach i wyższych uczelniach, zarówno publicznych jak i
prywatnych. Towarzystwo jest jedyną w kraju reprezentacją całego środowiska andragogicznego wobec instytucji publicznych i oświatowych. Profesor
Józef Półturzycki był jego pierwszym i wieloletnim prezesem. Inicjatywie Profesora Towarzystwo zawdzięcza powołanie dwóch czasopism naukowych,
których właścicielem jest ATA: “Edukacji Dorosłych” i “Rocznika Andragogicznego”. Profesor do 2014 roku pełnił funkcję redaktora naczelnego Rocznika, a aktualnie zasiada w Komitetach Naukowych obydwu czasopism.
Czasopisma prezentują najnowsze teorie andragogiczne, nowatorskie propozycje działań edukacyjnych adresowanych do osób dorosłych, wyniki badań empirycznych, studia komparatystyczne z zakresu edukacji dorosłych,
sylwetki wybitnych andragogów, osiągnięcia naukowe andragogów współczesnych oraz osiągnięcia oświaty dorosłych w ujęciu historycznym. Są źródłem informacji o aktualnych wydarzeniach andragogicznych w Polsce i poza jej granicami. (Poza wymienionymi czasopismami ATA, Profesor jest
twórcą także “Toruńskich Studiów Dydaktycznych” oraz “Edukacji Otwartej”,
których przez pewien czas był redaktorem naczelnym. Funkcję redaktora
naczelnego pełnił także kierując kwartalnikiem UMK “Kultura i Edukacja”.)
Profesor był także współinicjatorem (wraz z profesorami Eugenią
A. Wesołowską i Józefem Kargulem) Letniej Szkoły Młodych Andragogów,
jako szkoły pod patronatem ATA. Szkoła ta funkcjonuje do dzisiaj pod kierunkiem profesora J. Kargula, aczkolwiek jej formuła uległa przekształceniom w ostatnich latach. Szkoła pełni znaczącą funkcję w rozwoju naukowym młodych andragogów. Zajęcia o zróżnicowanym charakterze (m.in.
wykłady, dyskusje, warsztaty) prowadzą w niej wybitni polscy i zagraniczni
andragodzy.
Aktywność Profesora w towarzystwach nie ogranicza się do Akademickiego Towarzystwa Andragogicznego. Profesor jest członkiem Polskiego
Towarzystwa Pedagogicznego, Polskiego Towarzystwa Pedagogiki Porównawczej, Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych, a w ostatnich latach członkiem komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Gerontologów Społecznych
(Półturzycki 2007, Z biografii osiągnięć naukowych Profesora Józefa Półturzyckiego 2004).
Podsumowując tę, jedynie pokrótce zarysowaną, aktywność naukową
i pozanaukową Profesora, pozostaje jedynie wyrazić uznanie z powodu roz-
34
ległości zainteresowań naukowych Profesora, intensywności zajęć i dynamizmu działania, tak wielu inicjatyw naukowych i pozanaukowych zakończonych sukcesem.
2. Profesora dydaktyczne fascynacje i niepokoje
We współczesnych narracjach pedagogicznych obecnych jest wiele
wątków. Dominują te, w których zwykle poruszane są problemy ponadczasowe, a przede wszystkim dotyczące dzieci i młodzieży. Głos zabierają
głównie pedagodzy, ale też politycy, samorządowcy, publicyści prasowi, czy
przedsiębiorcy. Jakość tych wypowiedzi jest różna, często ulotna, stąd też
coraz ważniejsze staje się eksponowanie w toczących się dysputach refleksji
osób, których fascynacje daną problematyką nie tylko mają merytoryczny,
ponadczasowy wymiar, ale także charakter osobisty. Interesujące wydaje się
także prześledzenie trajektorii jaką po dziesięcioleciach zostawiły po sobie
w naukowej debacie.
Dydaktyka, czyli nauka o nauczaniu i uczeniu się, od zawsze była tą
częścią pedagogiki, w obrębie której dyskurs był najbardziej wyrazisty. Chociaż na przestrzeni dziejów sposoby organizacji tej relacji podlegały różnym
zmianom, zwłaszcza w zależności od obowiązującego paradygmatu, to zaznaczyć należy, że już we wczesnym okresie kształtowania się kulturowego
wzorca tej edukacyjnej relacji, sam proces kształcenia był możliwy jeżeli oba
podmioty w nim uczestniczące: nauczający i uczący się, co najmniej w równym stopniu byli zainteresowani osiągnięciem określonego celu.
W okresie późniejszym nie było to już tak oczywiste, stąd też osoby
zaangażowane w tę relację osadzono w społecznie przeciwstawnych rolach.
Nauczający stał się nauczycielem, a uczący się uczniem. Stan taki nie tylko
spowodował zmianę natury wzajemnych relacji, ale też sformalizował tę
asymetryczność. Zaczęto także poszukiwać kulturowej formy i miejsca,
w którym intencjonalnie zainicjowany proces nauczania, spotka się z współwystępującym z nim i uświadomionym przez określoną konieczność, procesem uczenia się. W dodatku to "spotkanie" zostanie zaaranżowane zgodnie
z określonymi regułami. Tak zaczęły powstawać szkoły2.
Właśnie szkoła, jako instytucja edukacji dorosłych, stała się nie tylko
miejscem pracy zawodowej, ale także przedmiotem zainteresowań badawczych Profesora, wyniki których zawarł w obronionej w 1966 roku dysertacji
nt. techniki uczenia się ludzi dorosłych. Wydaje się, że tak zaczęła się fascy2
Oczywiście proces instytucjonalizacji edukacji był bardziej złożony, jednak na potrzeby tego
tekstu przyjąłem uproszczone założenie, w ramach którego będę rozumiał również wszystkie
typy szkół dla dorosłych.
35
nacja uczonego dydaktyką.
W tamtym okresie historycznym, w polskiej dydaktyce dominował silnie zideologizowany nurt edukacji formalnej. Wydaje się, analizując tematykę publikacji Profesora z tamtego okresu, że już wtedy podejmował w nich
próby zainteresowania środowiska pedagogów zajmujących się oświatą dorosłych, często pomijanymi w głównym nurcie debaty aspektami. Takie zagadnienia jak: praca domowa dorosłych uczniów (Półturzycki 1962), ocena
szkolna (Półturzycki 1963a), sprawdzian wiadomości w szkołach dla dorosłych (Półturzycki 1963b), czy techniki uczenia się dorosłych (Półturzycki
1963c) to tylko wybrane przykłady takich publikacji. Chociaż obowiązująca
wtedy doktryna utożsamiała kształcenie dorosłych z kształceniem w szkołach dla pracujących, to czytając cykl artykułów Profesora z okresu przed
doktoratem można zauważyć pierwsze próby zmiany tej optyki. Publikacje
syntetycznie prezentujące szkolnictwo dla pracujących (Półturzycki 1964c)
czy analitycznie koncentrujące się na wybranym jego poziomie, w tym przypadku podstawowym (Półturzycki 1964b) lub opisujące specyficzny typ szkoły, jakim wtedy było Liceum dla Dorosłych (Półturzycki 1965a), pozwalają
lepiej zrozumieć dlaczego uwaga, wówczas adepta nauk pedagogicznych,
zwróciła się ku dorosłemu uczniowi i jego zainteresowaniom pozalekcyjnym
(Półturzycki 1965b). Ten okres terminowania w nauce uwieńczony został
wydaniem książki, która poświęcona była technice uczenia sie dorosłych
(Półturzycki 1966).
Po uzyskaniu stopnia doktora zwiększyło się zarówno spektrum zainteresowań naukowych Profesora, jak też formułowane przez niego opinie stały
się śmielsze. Przykładem może być artykuł, dyskusyjny jak zaznaczono to
w podtytule, w którym omawiane jest pojęcie wychowania socjalistycznego
(Półturzycki 1968). Czy można go uznać za wyraz niepokoju młodego uczonego w tle nadciągającej zawieruchy ideologicznej tamtych czasów? Odpowiedź może przynieść bibliografia, w której znajdziemy teksty Profesora z lat
późniejszych, publikowane zawsze w sytuacjach jakiegoś przełomu, które za
każdym razem świadczą o jego intelektualnym niepokoju. Okres do habilitacji, która miała miejsce w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych, można
przyjąć jako czas studiów nad rozwiązaniami dydaktycznymi za granicą.
Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego dydaktyczne zainteresowania Józef Półturzycki przekształcił w szereg naukowych pasji. Niektórym
wierny jest do dnia dzisiejszego. Przykładem jest idea edukacji ustawicznej,
której Profesor jest nie tylko wiernym popularyzatorem, ale także merytorycznym recenzentem. Wyznaczona przez niego interpretacja znaczenia
tego pojęcia jest dla wielu współczesnych andragogów punktem odniesienia.
36
Z wielostronnej analizy tej idei wyrosła, jak się wydaje, kolejna pasja Profesora jaką stało się samokształcenie (Półturzycki 1972). Problematyka ta została przedstawiona zarówno na poziomie samej istoty zjawiska, jak też
w ujęciu aksjologicznym, bowiem oprócz efektu powszechności uczenia się,
dla którego przesłanką była idea edukacji ustawicznej, w swoich publikacjach Profesor zaczął upominać się o wartości, które powinny stanowić prymarne uzasadnienie dla aktywności edukacyjnej każdego dorosłego.
Kolejne przesilenia polityczne okresu PRL-u oraz mijające lata sprawiły, że spojrzenie Profesora na edukację dorosłych stało sie bardziej systemowe. Jego refleksja naukowa budowana była z jednej strony na studiach
porównawczych rozwiązań dydaktycznych obowiązujących w innych krajach
(Półturzycki, Sadura 1981), a z drugiej na formułowaniu własnych postulatów, które niekiedy trudne były do realizacji w obowiązujących realiach, ale
zawsze stanowiły inspiracje dla zwiększającej się liczby doktorantówuczniów (Półturzycki 1981b, Półturzycki 1983a). Trudne dla nauk społecznych lata osiemdziesiąte Profesor wykorzystał do m.in. przypomnienia znaczenia takich podstawowych dla dydaktyki dorosłych rozwiązań jak: propagowanie dobrych wzorów metodycznych (Półturzycki 1985b), czy pożądana
struktura lekcji we współczesnej szkole (Półturzycki 1985a). Warto przypomnieć, że do formułowania dyrektyw filologiczno-dydaktycznych upoważniało jubilata wykształcenie, jest bowiem absolwentem studiów polonistycznych
rozpoczętych w Wyższej Szkole Pedagogicznej, a zakończonych uzyskaniem tytułu magistra na Uniwersytecie Warszawskim. Odrębną pasją Profesora stało się propagowanie, nowatorskich jak na owe czasy, form organizacji kształcenia dorosłych. Jego publikacja o postaciach Uniwersytetu
Otwartego, funkcjonującego w innych krajach, mogła stanowić inspirację dla
organizatorów różnych postaci edukacji pozaszkolnej dorosłych (Półturzycki
1981a).
Zmiana ustrojowa nie tylko otworzyła przed aktywnością naukową Józefa Półturzyckiego nowe tematy, ale także przyniosła jubilatowi godność
Profesora zwyczajnego. Uznanie, w nowych rozwiązaniach ustrojowych
edukacji dorosłych za subdyscyplinę pedagogiki posiadającą określoną specyfikę spowodowało, że Profesor wydał Dydaktykę dorosłych (Półturzycki
1991), pierwszą i jedyną do tej pory publikację omawiającą w sposób syntetyczny zagadnienia nauczania i uczenia się dorosłych. Poruszane w książce
zagadnienia wydaje się są dowodem fascynacji opisywaną tematyką. Jednocześnie lata dziewięćdziesiąte to początek okresu formułowania przez
Profesora obaw, które z czasem przerodzą się w niepokój (Półturzycki
2014).
37
Narastające zjawisko komercjalizacji oświaty, kolejne próby ideologizacji edukacji tym razem przez założenia polityki neoliberalnej, czy wreszcie
konsekwencje paradygmatycznej zmiany w andragogice, której wynikiem
było przeniesienie punktu ciężkości z procesów nauczania na aktywność
własną uczących się dorosłych, spowodowały, że w publikacjach Profesora
powstałych i wydanych w okresie ostatniego ćwierćwiecza można zauważyć
swoisty splot nadziei i obaw. Obok dzieł syntetycznych, w których zawarte są
postulaty będące wynikiem zebranych i przemyślanych doświadczeń i w których, oprócz własnych tekstów, Profesor podjął także trud naukowej redakcji
(Półturzycki 2010), pojawiły się także prace, w których zawarty jest niepokój
autora.
Znawcy problematyki wiedzą, że chociaż niepokój ten wyrażany jest
niekiedy przez autora w bezpośredniej postaci, to zastosowana forma jest
konsekwencją troski, która w myślach i czynach Profesora obecna jest od
wielu lat. Dlatego warto zaczekać do kolejnego jubileuszu Profesora przed
sformułowaniem ostatecznych sądów. Czas powinien bowiem sprzyjać
obiektywnej refleksji i rzetelności debaty.
3. W trosce o nauczyciela – rozważania pedeutologiczne Profesora
Profesor Józef Półturzycki od wielu lat interesuje się pracą nauczyciela. Swoją uwagę poświęca przede wszystkim doskonaleniu warsztatu pracy
przez młodych nauczycieli. Zgromadził również bogate, własne doświadczenia pedeutologiczne, zdobywane podczas nauczania wielu różnych przedmiotów w wielu typach szkół.
Profesor Józef Półturzycki uważa, że specyfika pracy nauczyciela oraz
uboga propozycja form doskonalenia zorganizowanego zmusza nauczyciela
do samodzielnego podejmowania aktywności samokształceniowych (Półturzycki 2005a). Na podstawie publikacji Profesora można wnioskować, że
nieustanna praca nad własnym warsztatem metodycznym oraz aktualizowanie wiedzy na temat procesu kształcenia i wychowania są powinnością
i niezbędnym elementem kompetencji nauczycielskich.
Dla nauczyciela ważne stają się kwestie związane z procesem samokształcenia, albowiem wynikają one, zdaniem Profesora, (…) z trzech co
najmniej czynników: 1) z istoty i właściwości zawodu nauczyciela, 2) z kierunku przemian i zakresu modernizacji szkolnictwa, 3) z teorii pedagogicznej, podejmowanych rozwiązań oświatowych oraz zasad polityki kulturalnooświatowej (Półturzycki 2005a, s.311). Profesor wyróżnia również obszary
tematyczne objęte procesem samokształceniowym, takie jak: wiedza teoretyczna i pragmatyczna o przedmiocie, problemy pedagogiczne oraz własna
38
praktyka metodyczna. Nauczyciel w ramach doskonalenia swoich kwalifikacji
powinien nie tylko zdobywać wiedzę teoretyczną, obejmującą historię danej
dziedziny, ale również wiedzę o charakterze metodologicznym. Proces samokształceniowy powinien również obejmować swoim zakresem śledzenie
aktualnych wydarzeń naukowych, takich jak: konferencje, sympozja, seminaria naukowe, a nawet branie w nich czynnego udziału w formie prezentacji,
wystąpień. Ponadto w ramach aktywności samokształceniowej nauczyciel
może zainteresować się problemami nie tylko związanymi z metodyką
przedmiotu, którego naucza, ale również problemami z zakresu psychologii
i socjologii wychowania. W zakres tematyki zainteresowań nauczyciel może
również włączyć zagadnienia historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej,
problematykę związaną z kształceniem w innych krajach. Innym wątkiem,
który może nauczyciel podjąć w ramach samokształcenia jest wykorzystanie
posiadanej wiedzy w praktyce oraz poddanie jej refleksji i w konsekwencji
zmianom (Półturzycki 2004a).
Profesorowi bliska jest troska o wysoki poziom kształcenia nauczycieli.
Zwraca uwagę nie tylko na cele nauczania, ale i na cele wychowania obecne
w procesie dydaktycznym. Jego zdaniem, by dobrze nauczać należy nie
tylko umieć prowadzić zajęcia zgodnie z zasadami metodyki kształcenia, ale
uwzględniać kwestie aksjologiczne, które stanowią podstawę tworzenia
kompetencji pedagogicznych młodych nauczycieli. Profesor uważa, że istnieje konieczność wprowadzania zagadnień aksjologicznych podczas zajęć
ze studentami kierunków pedagogicznych, a zwłaszcza tych, w ramach których przygotowuje się młodych ludzi do pracy w szkołach (Półturzycki
2009c).
Profesor niejednokrotnie w swoich publikacjach dokonuje krytycznej
analizy prac innych autorów, zajmujących się kwestami kształcenia. Profesor
podejmuje polemikę z dydaktykami takimi jak: Czesław Kupisiewicz, Krzysztof Kruszewski, Zbigniew Kwieciński, Krzysztof Konarzewski. Zwraca uwagę
na podejmowane i niepodejmowane przez nich kwestie związane z procesem nauczania, uczenia się i wychowania. Sam jednocześnie w argumentacji powołuje się na prace takich autorów jak: Sergiusza Hessena, Bogdana
Nawroczyńskiego, Stanisława Ossowskiego, Stefana Kunowskiego, Kazimierza Sośnickiego, Stefana Szumana - dla których kwestia wartości w budowaniu koncepcji pedagogicznej była kwestią kluczową (Półturzycki 2009c,
s. 34).
Do poglądów tych autorów odwołuje się Profesor między innymi
w książce, wydanej w 1985 roku, zatytułowanej Lekcja w szkole współczesnej (Półturzycki 1985a),jednej z pierwszych prac o charakterze metodycz-
39
nym, przeznaczonej dla nauczycieli. W pracy tej Półturzycki traktuje lekcję
jako podstawową formę dydaktyczną i jednocześnie jednostkę metodycznoprogramową. Lekcja ukazana jest na tle współczesnych rozwiązań dydaktycznych, w nurcie strategii kształcenia wielostronnego, zaproponowanych
przez Wincentego Okonia. Praca ta ma szczególny charakter, ponieważ jak
pisze Autor we Wstępie, wykorzystuje w niej własne doświadczenia nauczycielskie, ale też dzieli się dydaktycznymi rozwiązaniami, stosowanymi przez
Jego nauczycieli.
Autor nakreśla ponadindywidualny kontekst prowadzenia lekcji. Wyjaśnia czytelnikowi, jakim przemianom podlega współczesna (czyli z lat
osiemdziesiątych) oświata. Wskazuje przyczyny i kierunki rozwoju oświaty,
uzasadnia je propozycjami Komisji Edgara Faure’a. Charakteryzuje założenia edukacji ustawicznej i konsekwentnie podkreśla jej znaczenie w doskonaleniu warsztatu pracy nauczyciela, pamiętając o celach i zadaniach
współczesnej szkoły.
W omawianej pracy Autor koncentruje swoją uwagę na lekcji, czyli
najczęściej stosowanej w polskiej szkole formie kształcenia. Przedstawia jej
definicję i objaśnia znaczenie stosowanych w jej trakcie metod kształcenia,
ponadto ukazuje typy poznania, myślenia i refleksji dotyczące zarówno procesu kształcenia jak i wychowania. Przedstawia konsekwencje przebiegu
lekcji, w której uczestniczy uczeń, dla jego samodzielnej pracy i podejmowanych aktywności samokształceniowych. Profesor charakteryzuje prawidłowości procesu nauczania i uczenia się odwołując się do prac z zakresu psychologii takich autorów jak m.in.: Tadeusz Tomaszewski, Józef Pieter, Włodzimierz Szewczuk, Ziemowid Włodarski, Stefan Baley. Na szczególną uwagę w tej pracy zasługuje przedstawienie struktury różnorodnych typów lekcji
w różnych systemach dydaktycznych oraz porównanie struktur, ogniw lekcji
w ujęciu różnych autorów. Ten zabieg merytoryczny, polegający na przedstawieniu uporządkowanej wiedzy, motywuje czytelnika do podejmowania
pracy samokształceniowej, której celem jest pogłębianie wiedzy na temat
przebiegu lekcji ze względu na wybrany typ: podający, problemowy, ćwiczeniowy, eksponujący. Ponadto Autor dokonuje jej charakterystyki oraz jednocześnie wskazuje na różnice w porównaniu z innymi formami kształcenia,
takimi jak: prace i ćwiczenia laboratoryjne, zajęcia warsztatowe.
W literaturze poświęconej doskonaleniu procesu kształcenia widoczna jest ewolucja poglądów Profesora. W pracy z lat 80 - tych wątki dotyczące lekcji i jej budowy, strategii dydaktycznych, w późniejszych publikacjach
stają się elementem wzbogacającym refleksję nad procesem prowadzenia
zajęć. Widoczne jest to zwłaszcza w książce Dydaktyka dla nauczycieli wy-
40
danej po raz pierwszy w 1996 roku (Półturzycki 1996a). Od czasu ukazania
się tej pracy opublikowano wiele jej wznowień (m.in. w latach 1997,1998,
1999). Popularność publikacji wśród nauczycieli, studentów i innych osób
interesujących się dydaktyką spowodowała w 2002 roku potrzebę jej ponownego wydania i rozszerzenia treści.
W pracy Autor charakteryzuje elementy dydaktyki, takie jak: cele kształcenia i ich taksonomia; treści kształcenia (wraz z kryteriami i teoriami ich doboru w ujęciu historycznym); proces kształcenia (wraz z procesem uczenia się
i nauczania, koncepcją kształcenia wielostronnego autorstwa Wincentego
Okonia, realizacją procesu dydaktycznego); zasady kształcenia i metody
nauczania, metody uczenia się(zawierające m.in. wiedzę na temat tego jak
wykorzystywać obserwację do samokształcenia, sporządzać notatki, wykonywać ćwiczenia tak, by poprawnie kształtować umiejętności i nawyki, jak
formułować i rozwiązywać problemy, dzięki którym proces edukacyjny staje
się interesującym intelektualnie wyzwaniem); organizacja i planowanie działalności dydaktycznej (wraz z m.in. formami kształcenia wykorzystywanymi
w nauczaniu indywidualnym i grupowym, przygotowaniem nauczyciela do
zajęć); rodzaje i typy lekcji; funkcje, rodzaje i dydaktyczne właściwości podręcznika; kontrolę, jej formy i metody; cechy, formy, przedmiot, metody, oceniania oraz błędy często popełnianie w ocenianiu.
W książce szczególne znaczenie mają dwa wątki. Pierwszy dotyczy
samokształcenia, drugi wątek zaś odnosi się do obecności aksjologii w procesie dydaktycznym. Kwestie te są szczególnie ważne dla Profesora. Znaczenie pierwszej podkreśla w wielu pracach andragogicznych dotyczących
procesu kształcenia, poświęca jej nawet osobną publikację: Ucz się sam.
O technice samokształcenia (Półturzycki 1967b). Proces samokształceniowy, jest traktowany przez Profesora jako proces oświatowy bezpośrednio
związany z procesem uczenia się i rozwojem osobowości człowieka. W Dydaktyce dla nauczycieli Półturzycki dokładnie omawia istotę samokształcenia, jego tradycje, założenia programowe i doświadczenia oświatowe w tym
zakresie. Profesor formułuje propozycje dotyczące problematyki podejmowanych działań o charakterze samokształceniowym w dwóch obszarach:
(…) przygotowanie do organizowania pracy samodzielnej oraz wdrażanie do
rozumienia prawidłowości procesu uczenia się i samokształcenia, do rozumienia metod nauczania i świadomego korzystania z nich, co stanowi podstawę samodzielnego uczenia się (Półturzycki 1996a, s. 164). Prace Profesora stają się podstawą do konstruowania uporządkowanej refleksji na temat
procesu samokształceniowego nauczycieli.
Drugi wątek, dotyczący wartości, w opinii Profesora jest podstawą
41
świadomego kształcenia, a przez inne osoby zajmujące się nauczaniem,
zaniedbywany, a przecież wartości (…) mogą mieć charakter doraźny
w konkretnych poczynaniach, a także są zaliczane do podstawowych norm i
idei uznawanych za trwały dorobek tradycji kultury i wychowania (Półturzycki
1996a, s.37, Półturzycki 2002, s.48). Autor pracy uznaje, że aksjologia pedagogiczna dopiero się kształtuje, jednak należy się nią zająć, ponieważ to
wartości wyznaczają główne kierunki dążeń, cele kształcenia i wychowania.
Autor dokonuje analizy pojęcia wartości, wyjaśnia podziały wewnętrzne odwołując się do klasycznej filozofii bytu, przedstawia różne rodzaje wartości.
Wskazuje również wartości, które z pedagogicznego punktu widzenia stają
się podstawą kształcenia i wychowania. W porównaniu z poprzednim wydaniem Dydaktyki dla nauczycieli na szczególną uwagę w jej nowym wydaniu
zasługuje wzbogacenie oferty lektur uzupełniających oraz rozbudowanie
zakresu merytorycznego, a także rozbudowanie liczby zadań do przemyślenia. Ponadto interesującym zabiegiem jest zaakcentowanie w tytule podrozdziału procesu samokształcenia w systemie edukacji ustawicznej.
Myśli Profesora bez wątpienia są ponadczasowe. Sięgając do Jego
publikacji można odkryć, że zawarte w nich przemyślenia są nadal aktualne,
mimo zmieniających się trendów i kierunków w pedeutologii. Przyczyną, dla
której prace Profesora są często czytane przez nauczycieli jest komunikatywność przekazu wiedzy teoretycznej, a jednocześnie pragmatyczny wymiar opisywanych rozwiązań metodycznych. Dodatkowo, prospektywny charakter prac Profesora staje się podpowiedzią dla nauczycieli poszukujących
inspiracji do samokształcenia.
4. Tematyka edukacji dorosłych za granicą w pracach Profesora
W dorobku publikacyjnym Józefa Półturzyckiego ważne miejsce zajmuje problematyka edukacji dorosłych za granicą. Od wielu lat Profesor obejmuje swoją uwagą: różne regiony świata, pojedyncze kraje, poszczególne
instytucje, ważne wydarzenia, koncepcje i rozwiązania prawne. Jest autorem, współautorem lub redaktorem prac z tej dziedziny.
Przeglądając bibliografię prac J. Półturzyckiego z zakresu edukacji
dorosłych za granicą pod kątem obszarów geograficznych, których te prace dotyczą zwraca uwagę duża rozległość zainteresowań Profesora. Oprócz
druków zwartych i artykułów stanowiących przegląd wiedzy na temat sytuacji
edukacji dorosłych na świecie, które są efektem tego zainteresowania, takich jak np.: wydawana dwukrotnie Edukacja dorosłych za granicą (1998,
1999b); współredagowane przez Profesora książki Edukacja dorosłych
w wybranych krajach Europy (Frąckowiak, Półturzycki 2010) i Edukacja do-
42
rosłych w wybranych krajach pozaeuropejskich (Frąckowiak, Półturzycki
2011); Modernizacja edukacji. Projekty Międzynarodowe (Frąckowiak i in.
2008), Współczesne koncepcje oświaty dorosłych i ich realizacja w wybranych krajach socjalistycznych i kapitalistycznych (Półturzycki, Sadura 1981),
powstały również liczne prace autorstwa J. Półturzyckiego dotyczące poszczególnych krajów. Są wśród nich: państwa bliskie Polsce pod względem
geograficznym, takie jak: Austria, Związek Radziecki i współczesna Rosja,
Niemcy, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, ale także odległe kraje
Wschodu i Zachodu takie jak: Chiny, Indonezja, Japonia, Kanada i Stany
Zjednoczone.
Zasadniczym elementem treści wielu z wymienionych powyżej prac
jest charakterystyka systemu edukacji wybranego kraju. Charakterystyka ta
zawiera na ogół prezentację szerokiego tła historycznego i współczesnych
uwarunkowań społeczno – ekonomicznych, a także opis podstawowych
elementów systemu edukacji, występujących problemów i wypracowanych
przez dany kraj osiągnięć. Analiza tego zakresu treści w publikacjach J. Półturzyckiego ujawnia m. in. duże znaczenie, jakie autor ten przywiązywał do
tradycji ruchów oświatowych na świecie. Świadczy o tym chociażby podawanie licznych przykładów form pracy oświatowej, dobrze ugruntowanych
w tradycji edukacyjnej danego kraju, jak chociażby szwedzkie uniwersytety
ludowe (Półturzycki 2009b), czy brytyjski Uniwersytet Otwarty (Półturzycki
1999b). Jednakże nie tylko te sztandarowe instytucje są wymieniane przez
J. Półturzyckiego w pracach dotyczących edukacji dorosłych za granicą. Autor ten swoją uwagę kieruje często również ku mniej znanym placówkom, jak
np. powstały w 1908 r., w Stanach Zjednoczonych Polski Uniwersytet Ludowy w Chicago, czy działający od 1896 r. w środowiskach skandynawskich
emigrantów Grandview College w De Moines, w ramach którego funkcjonowało centrum studiów Grundtviga (Półturzycki 2005c). Przykładów przywoływania najróżniejszych niszowych, jednakże spełniających istotną rolę placówek edukacji dorosłych w pracach J. Półturzyckiego jest niezwykle dużo.
Innym aspektem treści, zawartych w powyższych publikacjach, ilustrującym poglądy J. Półturzyckiego dotyczące edukacji dorosłych za granicą
jest docenianie przez tego autora dorobku oświatowego poszczególnych
krajów i przekonanie, że warto tę wiedzę upowszechniać. Dotyczy to różnych krajów, w tym tych egzotycznych dla naszego kontynentu, zdaniem
J. Półturzyckiego, jak Japonia (Półturzycki 1989, 2009a). Może być ona bowiem, według Niego cenionym partnerem współczesnego ruchu oświatowego. Potwierdzeniem tego rodzaju przekonania są liczne monografie autorstwa lub współautorstwa Profesora poświęcone krajom o odmiennej niż Pol-
43
ska kulturze, takim jak Chiny (Półturzycki 2008, Półturzycki 2011a), lecz
również tym kulturowo lub geograficznie Polsce bliskim. W swych pracach
dotyczących edukacji dorosłych w poszczególnych krajach J. Półturzycki
szczegółowo charakteryzuje różne elementy systemu oświaty, placówki edukacyjne, podaje liczne dane statystyczne. Pozwala to poznać dzieje i stan
aktualny systemu edukacji dorosłych w danym kraju oraz docenić jego osiągnięcia.
Przedmiotem z obszaru edukacji dorosłych za granicą, na którym
koncentruje się uwaga J. Półturzyckiego są również różnego rodzaju problemy natury oświatowej o charakterze globalnym lub dotyczące specyficznych, defaworyzowanych grup odbiorców. Przykładem tego jest np. zjawisko
analfabetyzmu, występujące nadal jeszcze masowo na świecie, w tym również w takich krajach wysoko uprzemysłowionych jak Stany Zjednoczone lub
Kanada. J. Półturzycki zwraca na to uwagę przybliżając polskiemu czytelnikowi uchwały dotyczące zwalczania analfabetyzmu podjęte na IV Międzynarodowej Konferencji Edukacji Dorosłych w Paryżu, w 1985 roku i V Międzynarodowej Konferencji Edukacji Dorosłych w Hamburgu, w 1997 roku (Półturzycki 1999b), bądź pisząc o tym w swych publikacjach dotyczących USA
(Półturzycki 2005b) i Kanady (Frąckowiak i Półturzycki 2008, Półturzycki
2011a). Przytaczając szacunki strat wynikających z tego powodu J. Półturzycki wskazuje potencjalne kierunki działań, np. dążenie (...) do zróżnicowanego modelu edukacyjnego przeciwdziałania, do kształcenia formalnego
i nieformalnego, oddziaływań indywidualnych i społecznych, które uznano za
korzystne (Półturzycki 2005b, s. 89 – 90), lecz również autor ten wskazuje
potrzebę wprowadzenia programu zmian statusu społecznego i działań środowiskowych (Półturzycki 2005b).
Niezwykle ważnym wątkiem przewijającym się w pracach J. Półturzyckiego z zakresu edukacji dorosłych za granicą jest również uczenie się
przez całe życie. J. Półturzycki uważa, że (...) Warto prześledzić źródła i
tendencje rozwojowe tej nowej propozycji edukacyjnej (Półturzycki 2004b).
Przybliża zatem polskiemu czytelnikowi: pojęcia, koncepcje, rozwiązania
systemowe, rekomendacje kolejnych światowych konferencji, tezy raportów
i wiele innych spraw z tego zakresu. Zdaniem Profesora Edukacja ustawiczna to nie tylko nowa idea pedagogiczna, ale także zasada kształcenia organizująca nowy proces aktywnego poznania oraz stałego rozwoju intelektualnego i kulturalnego (Półturzycki 2004b). Łączy on ten rodzaj kształcenia
z potrzebą wszechstronnego i szeroko rozumianego rozwoju, ponadto uważa, że Dydaktyczną konsekwencją edukacji ustawicznej jest przede wszystkim odejście od przekazu wiedzy encyklopedycznej na rzecz poznawczego
44
uczenia się (Półturzycki 1999b s. 332). Zawarte w licznych książkach i artykułach. Profesora autorskie prezentacje koncepcji: Roberta Kidda, Paula
Lengranda, Ravindry Dave’, a także tezy raportów Faure’a, Delorsa, Białej
Księgi i wielu innych stały się punktem odniesienia dla wielu badaczy edukacji dorosłych i autorów publikacji.
Z analizy publikacji dotyczących edukacji dorosłych za granicą wynika,
że zagadnieniem, do którego J. Półturzycki przywiązywał dużą wagę jest
kwestia porządkowania znaczeń, nazewnictwa oraz jasności poszczególnych terminów. Promował więc w swych pracach definicje wypracowane na
poszczególnych, znaczących konferencjach edukacji dorosłych, jak np. definiowanie „oświaty dorosłych” rekomendowane na XIX Konferencji Generalnej UNESCO w Nairobi w 1976 r., a wcześniej (1972) – na III Międzynarodowej Konferencji Oświaty Dorosłych w Tokio (Półturzycki1999b), czy precyzował rozumienie „ustawiczności” w Raporcie Faure’a (Półturzycki 2003d).
Rozważając znaczenie pojęcia „kształcenie ustawiczne” przedstawiał zmianę w sposobie rozumienia tego terminu, a także podawał inne nazwy stosowane w niektórych krajach (np. Wielka Brytania – „dalsze kształcenie”).
Zwracał uwagę na to, że początkowo sprowadzano istotę kształcenia ustawicznego do doskonalenia zawodowego pracujących, potem obejmowano
zakresem tego terminu wszystkie dziedziny oświaty dorosłych; następnie –
traktowano drożność systemu oświatowego jako wyznacznik kształcenia
ustawicznego; przedstawiając na koniec istotę tego pojęcia (Półturzycki
1999b s. 333). Jasno określał również relację pomiędzy oświatą dorosłych
a kształceniem ustawicznym, wyraźnie stwierdzając, że edukacja dorosłych
jest częścią systemu kształcenia ustawicznego.
Przedstawiony powyżej przegląd głównych wątków, jakie zauważyć
można w dorobku publikacyjnym J. Półturzyckiego uwzględnia prace dotyczące bezpośrednio tematu edukacji dorosłych za granicą. Obrazuje on jednak tylko wycinek (aczkolwiek istotny) intensywnej aktywności pisarskiej
Profesora. Wśród bogatej bibliografii autorstwa J. Półturzyckiego znajduje
się również wiele prac zogniskowanych na innych niż edukacja dorosłych za
granicą kwestiach. Jednakże wśród nich również można znaleźć odniesienia
do poruszanego w niniejszym tekście tematu. Uwzględniając całość dorobku
Profesora z zakresu edukacji dorosłych za granicą można stwierdzić, że
powstające w kolejnych latach prace stwarzały szansę uzyskiwania wiedzy
dotyczącej rozwoju edukacji dorosłych w różnych regionach świata, ale jednocześnie stwarzały szeroki kontekst i pozwalały na głębsze rozumienie
spraw andragogiki i perspektyw jej rozwoju również w Polsce.
45
5. Biograficzne konteksty pracy naukowej Profesora
Znaczna część dorobku pracy naukowej profesora Józefa Półturzyckiego związana jest z biografistyką. W imponującej bibliografii autora (blisko
pięćset pięćdziesiąt publikacji3) ponad pięćdziesiąt stanowią prace poświęcone postaciom, które zapisały się na kartach historii Polski, a także miejscom pamięci – w tym muzeom literackim i biograficznym, w których znajdują się „ślady ich obecności”. Wśród różnych rodzajów publikacji odnaleźć
można druki zwarte, artykuły, recenzje i hasła encyklopedyczne. Zawartość
merytoryczna, jak i jakościowa prezentowanych prac ukazuje zarówno szerokie zainteresowania Autora, jak i jego imponującą wiedzę historyczną.
Bohaterami publikacji są przedstawiciele świata nauki, religii i kultury. Przytoczenie wszystkich prac naukowych z tego zakresu stanowiłoby duże wyzwanie, jednakże w celu ukazania biograficznego kontekstu aktywności naukowej Autora niezbędne jest odwołanie się do jego najważniejszych publikacji.
W publikacjach naukowych Profesora znajdują się opracowania biograficzne i wspomnienia na temat przedstawicieli polskiej dydaktyki, pedagogiki,
historii i andragogiki, takich jak: Kazimierz Sośnicki, Aleksander Kamiński,
Wincenty Okoń, Sergiusz Hessen, Stefan Wołoszyn, Elżbieta Zawacka, Zofia Mierzwińska-Szybka, Wanda Szuman, Helena Radlińska, Irena Drozdowicz-Jurgielewiczowa, Eugenia Anna Wesołowska, Olga Czerniawska, Alfred
Lawrence Hall-Quest i inni. Kreśląc sylwetki wybranych postaci Profesor
Półturzycki koncentruje swoją uwagę na obszarach pracy i życia uczonych,
dokonując jednocześnie wnikliwej analizy ich aktywności naukowej. Przykład takiej charakterystyki, autorstwa Profesora, zawarty jest w pracy zbiorowej pt. Kazimierz Sośnicki Twórca dydaktyki polskiej (Góralska i in. 2003),
opublikowanej w 120 rocznicę urodzin tego znanego i cenionego dydaktyka.
W rozdziale pierwszym wspomnianej pracy znajduje się tekst
J.Półturzyckiego przypominający najistotniejsze fakty związane z biografią
i pracą pedagogiczną K. Sośnickiego – Kazimierz Sośnicki – człowiek i dzieło (Półturzycki 2003a). Jest on jednocześnie wspomnieniem Profesora Józefa Półturzyckiego, który będąc doktorantem korzystał z cennych wskazówek
mistrza do ówcześnie pisanej pracy doktorskiej. W ostatnim rozdziale wymienionej powyżej pracy zbiorowej znajdują się dwa opracowania przygotowane przez Profesora. W jednym z nich na temat: Toruńskie Konferencje
3
Dane bibliograficzne pochodzą ze strony internetowej
http://bibliografia.icm.edu.pl/g2/main.pl?mod=s&p=21&a=1&s=4765&imie=Józef&nazwisko=P
ółturzycki&lim=25&ord=1.
46
Dydaktyczne w latach 1992-2002 (Półturzycki 2003c) Profesor omawia konferencje dydaktyczne zorganizowane przez Zakład Dydaktyki Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika, których był inicjatorem i propagatorem. Konferencje te
miały na celu wymianę myśli i poglądów naukowych polskich specjalistów
teorii kształcenia oraz osób związanych ze środowiskiem Kazimierza Sośnickiego. Trzeci tekst z prezentowanej publikacji, zamykający jednocześnie
jej całość - O nowoczesny podręcznik dydaktyki ogólnej (Półturzycki 2003b)
zawiera między innymi podsumowanie dotyczące przemian w polskiej dydaktyce, gdzie Autor wymienia zaniedbania, jakie miały miejsce w tym obszarze, jak również nawołuje do modernizacji dydaktyki, w tym przede
wszystkim do przebudowy procesów dydaktycznych z systemu propagującego metody podające, na system, w którym będą dominowały metody aktywne, rozwijające samodzielność uczącego się – co stanowi kontinuum
poglądów dydaktycznych Kazimierza Sośnickiego. Prace Kazimierza Sośnickiego i zawarte w nich teorie i poglądy dydaktyczne były cennym źródłem wiedzy i inspiracji naukowych w pracy pedagogicznej Profesora Józefa
Półturzyckiego.
Innym przykładem aktywności naukowej Profesora z obszaru biografistyki są Jego publikacje zawarte w dwutomowej pracy poświęconej Elżbiecie
Zawackiej.
W pierwszym tomie - Elżbieta Zawacka 1909-2009 (Frąckowiak i in.
2009) znajduje się pięć tekstów, których autorem lub współautorem jest Profesor Józef Półturzycki. Mianowicie: biografia E. Zawackiej, Studia – praca
nauczycielska – droga do profesury (współautor); recenzja Profesora zawierająca ocenę dorobku naukowego i dydaktycznego prof. E.Zawackiej (Recenzja prof. dr hab. Józefa Półturzyckiego – Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego); artykuł prezentujący pracę naukową autorki z zakresu kształcenia korespondencyjnego (Elżbieta Zawacka – pedagog, teoretyk systemu edukacji na odległość), w którym Profesor przypomina początki
zainteresowań autorki i jej aktywności naukowej w zakresie edukacji zdalnej
oraz przytacza i dokonuje analizy prezentowanych przez nią poglądów naukowych. Ostatnie dwa teksty Profesora, zamieszczone we wspomnianej pracy zawierają wspomnienie współpracy z profesor Zawacką (Współpraca naukowa i wyjazd studyjny)oraz prezentację i ocenę dorobku edukacyjnego
autorki – Trwałość osiągnięć i dziedzictwa (współautor).Drugi tom poświęcony Elżbiecie Zawackiej (Frąckowiak, Półturzycki i Solarczyk-Szwec 2009)
zawiera - podzielone według problematyki naukowej - pisma pedagogiczne
autorki. Poprzedza je tekst, Elżbieta Magdalena Zawacka 1909 -2009 –
wprowadzenie, przypominające biografię i działalność naukową E. Zawac-
47
kiej, którego J. Półturzycki jest współautorem.
Spośród licznych opracowań biograficznych nie można pominąć monografii na temat życia i twórczości Aleksandra Kamińskiego (Półturzycki
2006). Jest to obszerne naukowe studium analityczne poświęcone szczególnie cenionemu pedagogowi, o którym napisano wiele prac. Opublikowana
książka wydaje się być dopełnieniem istniejących rozpraw na temat życia
i twórczości „Kamyka”. Oprócz bowiem biografii i bibliografii prac tego znanego pedagoga, wychowawcy, oficera i publicysty, Profesor Józef Półturzycki przywołał i przeanalizował wszystkie jego prace naukowe. Tak przygotowana zawartość merytoryczna książki powstała zarówno z wieloletniej fascynacji postacią i dorobkiem Aleksandra Kamińskiego, ale także z myślą
o młodzieży, studentach i pedagogach. Jak napisał Profesor Józef Półturzycki Aleksander Kamiński – „Kamyk” to szlachetny wzór dla własnego rozwoju i ukierunkowania celu działalności wychowawczej i pedagogicznej (Półturzycki 2006, s. 13).
Wszystkie prace naukowe z zakresu biografistyki Profesora Józefa
Półturzyckiego mają niezwykłą wartość poznawczą – wzbogacają i poszerzają naszą wiedzę o autorach znanych i cenionych publikacji. Oprócz ich
wartości merytorycznej, niewątpliwym walorem prac biograficznych jest styl
pisarski Autora. Prace te wyróżnia osobisty stosunek Autora do bohaterów.
Profesor prezentując biografie niejednokrotnie podkreśla okoliczności spotkań z samymi bohaterami czy też z ich najbliższymi. Niejednokrotnie także
opisuje te sytuacje włączając w nie - towarzyszące mu, na co dzień - wyjątkowe poczucie humoru. Sprawia to, że lektura czytanych tekstów wzbudza
emocje i przełamuje bariery surowych tekstów naukowych, czyniąc je tym
samym szczególnie interesującymi dla czytelnika. Poniższe fragmenty tekstów Profesora są ilustracją i potwierdzeniem tej tezy:
(…) wartość niezwykłej osobowości Profesora Stefana Wołoszyna dotarła do mnie zarówno w reakcji bezpośredniej, jak i poprzez oryginalne dzieła pedagogiczne, które studiowałem z szacunkiem i zainteresowaniem. Krótki okres bliskiej mojej współpracy z Profesorem to rok 1981, gdy w okresie
pierwszej „Solidarności” po wymuszonej przez ruch społeczny rejteradzie
wieloletniego dziekana Wydziału Pedagogicznego – właśnie Profesorowi
Stefanowi Wołoszynowi powierzono funkcję sternika tego Wydziału w sytuacji trudnej i wymagającej rekonstrukcji, a przede wszystkim przywrócenia
zaufania między skłóconymi pracownikami Wydziału (Półturzycki 1996b,
s. 283-284).
Dr Elżbieta Zawacka przebywała cały czas i bawiła się z nami. Tańczyła niewiele, a ja zostałem zaliczony do tych szczęśliwców, którzy z nią tań-
48
czyli (Półturzycki 2009d, s. 270).
Pamiętam, że wśród kolegów dyskutowaliśmy tę charakterystykę i we
własnych ocenach mnożyliśmy ówczesny pedagogiczny folwark zwierzęcy.
Trudno było znaleźć odpowiedniki jeżyków, ale dziwnie rozmnażał się rewir
lisów, obok których pojawiły się nowe gatunki zwierząt. Z moich późniejszych doświadczeń wynika, że zwierzostan obfituje w groźne hieny i szczury
wędrowne, przy których domowa trzoda to duchowa arystokracja (Półturzycki 2003a, s. 26).
Zainteresowania biograficzne Profesora wykraczają poza sferę nauki.
Jako wielki pasjonat literatury i historii, polonista, nauczyciel, patriota i katolik
Profesor Józef Półturzycki opublikował szereg opracowań poświęconych
twórcom kultury polskiej i znaczącym postaciom historycznym, takim jak: Jan
Matejko, Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Bolesław Prus, Jan Kochanowski, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Wacław Potocki, Karol Wielki,
Prymas Polski – Kardynał Stefan Wyszyński. Szczególnie znaczące w dorobku Profesora Józefa Półturzyckiego są książki, które zostały poświęcone
Janowi Kochanowskiemu - Ślady i pamiątki Jana Kochanowskiego (Półturzycki, Półturzycka 2003), Adamowi Mickiewiczowi - Adam Mickiewiecz jako
nauczyciel i pedagog (Półturzycki 1999a), Muzea Adama Mickiewicza (Półturzycki, Półturzycka 2001) Adam Mickiewicz jako nauczyciel i pedagog. Muzea Adama Mickiewicza (Półturzycki, Półturzycka 2005) oraz Kardynałowi
Stefanowi Wyszyńskiemu (Półturzycki, Półturzycka 2008).
Publikacje te – podobnie jak wiele innych – powstały pod wpływem pasji Profesora i jego żony Marii, jaką jest zwiedzanie muzeów literackich
i biograficznych, izb pamięci oraz innych miejsc, w których żyli i aktywnie
działali wielcy Polacy. Ich niewątpliwą zaletą jest rzetelne opracowanie historyczne oraz wysoka jakość edytorska, jednakże szczególną wartość nadaje
im fakt, iż są one pewnego rodzaju przewodnikami po miejscach, w których
twórcy pozostawili po sobie ślady i pamiątki. Opisywane przez Autorów miejsca pamięci znajdują się zarówno w kraju, jak i za granicą: w Paryżu, Wilnie,
Nowogródku, Warszawie, Konstantynopolu, Kownie, Sycynie, Czarnolesie,
Komańczy, Zuzeli, Częstochowie i wielu innych.
Dwie małe, ale sławne miejscowości związane są z urodzeniem i działalnością Jana Kochanowskiego to Sycyna i Czarnolas, ale ślady i pamiątki
zostały poświadczone także w innych ważnych miejscowościach. Przede
wszystkim w Zwoleniu, gdzie znajduje się w kościele parafialnym krypta rodzinna i kaplica Kochanowskich (…). Radom, główne miasto ziemi radomskiej, przyciągał przedstawicieli rodu Kochanowskich na urzędy ziemskie
i grodzkie (…). Sandomierz to drugie miasto, z którym rodzina Kochanow-
49
skich związana była wieloma funkcjami i stanowiskami (…). Kolejne miejscowości w ziemi radomskiej, w których przebywał Jan Kochanowski to Iłża,
Bodzentyn, Janowiec, Stężyca, Sieciechów, Kielce (…). Kraków to ważne
miejsce w życiu poety (…) (Półturzycki, Półturzycka 2003, s. 42-44).
Pierwszym miastem, w którym dłużej przebywał młody uczeń (Stefan
Wyszyński – przypis autora) była Warszawa, gdzie po zdaniu w czerwcu
1912 roku egzaminów został przyjęty do gimnazjum Wojciecha Górskiego
(…). Zamieszkał u swojego wuja na Mariensztacie, a do szkoły uczęszczał
na ulicę Hortensji (obecnie W. Górskiego) na zapleczu Nowego Światu (Półturzycki, Półturzycka 2008, s. 151).
Przepięknie ilustrowane bibliofilskie książki zachęcają do podróży i odwiedzenia miejsc, w których żyli wybitni twórcy kultury polskiej. Taką książką, której
współautorem jest J.Półturzycki są Muzea Biograficzne w procesie edukacji
kulturalnej. Ekspozycje Fryderyka Chopina (Depta i in. 2013). Znajdują się
w niej informacje o ekspozycjach i pamiątkach po Fryderyku Chopinie.
Przypominając biograficzny wątek twórczości Profesora Józefa Półturzyckiego należy podkreślić, że opracowania, w których Autor przedstawiał
„portrety” polskich uczonych i innych postaci historycznych nierzadko ujawniają nieznane dotąd szczegóły ich życia, co jest świadectwem wnikliwych
prac badawczych i czyni je tym samym prawdziwą skarbnicą wiedzy.
6. Badania i prace badawcze Profesora
Profesor Józef Półturzycki, obok działalności dydaktycznej i organizacyjnej, zawsze szczególną rolę przypisywał pracy badawczej. Świadczyć
może o tym imponująca wręcz bibliografia jego dorobku, której znaczącą
część stanowią publikacje o charakterze badawczym. Nie sposób wymienić
wszystkich badań, które Profesor prowadził na przestrzeni ostatnich sześciu
dekad. Dlatego w tej części omówione zostaną tylko najbardziej znaczące
projekty badawcze prowadzone pod kierownictwem Profesora.
Józef Półturzycki pierwsze badania podjął jeszcze w czasie uczestnictwa w seminarium doktorskim profesora Wincentego Okonia. Badania te
dotyczyły problematyki pracy domowej uczniów szkół dla dorosłych, a ich
wyniki ogłoszone zostały w roku 1964 na łamach „Studiów Pedagogicznych”
(Półturzycki 1964a). W roku 1966, nakładem PZWS, wydana została książka: O technice uczenia się dorosłych, w której to Józef Półturzycki ogłosił
wyniki badań nad technikami uczenia się osób dorosłych (Półturzycki 1966).
Po tych podstawowych publikacjach badawczych pojawiały się liczne artykuły o organizacji i metodach pracy uczniów szkół wieczorowych i korespondencyjnych
50
W 1967 roku Józef Półturzycki przygotował dla Ministerstwa Oświaty
i Wychowania koncepcję badań dotyczących wyników nauczania języka polskiego w szkołach dla pracujących. W projekcie tym, oprócz roli organizatora, podjął się też opracowania wyników badań dotyczących nauczania literatury w klasach jedenastych. Badania przeprowadzono w 184 oddziałach,
obejmując 5252 dorosłych uczniów. Ogłoszono je w rozprawie pod redakcją
Haliny Gajewskiej: Rezultaty badań wyników nauczania języka polskiego
w średnich szkołach dla pracujących (Półturzycki 1967a).
W roku 1984 w czasie wprowadzania nowych programów w szkołach
podstawowych, a następnie średnich i zasadniczych zawodowych badano
wyniki nauczania według dawnych i nowych programów, obowiązujących po
wprowadzeniu zmian. W badaniach od 1985 do 1989 roku brało udział 8011
uczniów z 215 szkół, a także 2657 nauczycieli. Badano efekty nauczania ze
wszystkich przedmiotów, a także postawy uczniów, zainteresowania, przygotowanie do samokształcenia, wykorzystywanie czasu wolnego i dalsze plany
edukacyjne absolwentów. Badane szkoły wylosowano w 10 dawnych województwach i w Warszawie, w każdym z trzech środowisk: duże miasto, małe
miasto, wieś. Zastosowane narzędzia (12 testów przedmiotowych i 10 kwestionariuszy problemowych) dostarczyły informacji na temat około 900
zmiennych przedmiotowych i 400 zmiennych pozaprzedmiotowych. Badanie
wykonane zostało w Instytucie Programów Szkolnych, a kierownikiem nadzorującym projekt i autorem koncepcji narzędzi był właśnie Profesor Józef
Półturzycki. Wyniki badań przedstawiono w dziesięciu tomach: dotyczące
szkół podstawowych w sześciu tomach, zasadniczych zawodowych –
w dwóch i średnich - w dwóch. Osiągnięcia badanych absolwentów dotyczą
grup z lat 1985, 1987, 1989. W 1994 J. Półturzycki opublikował także własną
pracę podsumowującą ten projekt: Osiągnięcia absolwentów szkół polskich
w latach 1985-1989 (Półturzycki 1994).
Wielkie znaczenie dla ugruntowania pozycji Profesora, miały badania
prowadzone we współpracy z pedagogami Uniwersytetu Humboldta w Berlinie (HUB): profesorami D. Schaale, Wiltrud Gieseke, i doktorami: H. Stock,
J. Reichel, E. Schulze-Herman, Karin Opelt, Ingą Börjesson. Pierwszy etap
tej współpracy rozpoczął się w roku 1990, kiedy to zespół specjalistów
z Wydziału Pedagogicznego UW pod kierunkiem profesora Józefa Półturzyckiego zapoczątkował badania nad wyborem studiów i funkcjami wyższych uczelni. Ze strony Uniwersytetu Warszawskiego w badaniach brali
udział pracownicy i doktoranci Uniwersytetu Warszawskiego, a ponadto profesor pozyskał do współpracy także osoby z innych uczelni, m.in.: prof. dr
51
hab. Eugenię A. Wesołowską, prof. dr hab. Józefa Kargula, dr hab. Hanna
Solarczyk – Szwec, dr Renatę Góralską, dr Sylwię Słowińską i dr Daniela
Korzana.
Celem pierwszego etapu badań było poznanie zmieniających się funkcji uczelni, a także przyczyn wyboru kierunku studiów przez studentów.
W1991 roku zbadano 248 osób z UW i 461 z HUB, natomiast w roku 1992
grupa badawcza wzrosła o 1649 studentów z UW i UMK w Toruniu oraz
1207 studentów z HUB i sześciu innych uczelni w Niemczech. Eksploracje
przeprowadzono zgodnie z zaproponowanymi przez stronę niemiecką zasadami metodologicznymi, w których techniką badawczą była obszerna ankieta. Głównymi, przewidywanymi rezultatami badań były: ustalenie kierunków
zmian w szkolnictwie wyższym, określenie problemów i rezultatów procesu
transformacji, a także zbadanie motywów wyboru studiów i warunków studiowania w zmieniającej się sytuacji społecznej. Dodatkowo starano się
wskazać różnice między uniwersytetami i studentami w Polsce i w Niemczech. Studenci mieli między innymi określić czynniki podnoszące efektywność studiowania, swój budżet czasu, aktywność poznawczą i samokształceniową, swoje postawy i formy aktywności politycznej. Całość uzyskanych
rezultatów przedstawiona została w publikacji, wydanej w dwóch wersjach
językowych (polskiej i niemieckiej), której J.Półturzycki był współredaktorem
(Depta, Półturzycki i Wesołowska 1995a, 1995b).
W czasie drugiego etapu polsko - niemieckiej współpracy badawczej
również prowadzono badania nad wyborami studentów i funkcjami uniwersytetu, ale też szczególny nacisk położono na określenie kultury studiowania
w okresie transformacji. Grupę badawczą stanowiło 1206 osób, w tym
z HUB -366, z UMK - 404, a z UW – 436. W czasie tych badań porównano
ogólną charakterystykę demograficzną studentów z trzech badanych uniwersytetów, określono motywy i metody indywidualnego uczenia się w czasie studiów. Określono typy i preferowane sposoby uczenia się, wskazano
strategie studiowania, zakres współpracy z kolegami, aktywność w czasie
wolnym i jej wpływ na wybrany kierunek studiów. Ważne stało się rozpoznanie obaw badanych studentów i spostrzeganych przez nich zagrożeń dla
procesu studiowania, poznanie ich sytuacji ekonomicznej, uwikłań rodzinnych, podejmowanej pracy, form i zakresu rozrywek oraz innej aktywności
kulturalno-oświatowej i sportowej. Ponad 80% badanych stwierdziło, że zna
swój styl uczenia się i stara się go doskonalić. Zróżnicowane wyniki uzyskano odnośnie posiadania i wykorzystywania komputerów: w Berlinie aż 85%
badanych korzystało z tego rodzaju sprzętu, w UW - 52%, a w UMK tylko
30%. Uzyskane wyniki badań ukazały przeobrażenia w formach aktywności
52
i metodach studiowania oraz wskazały na istniejące w tym zakresie potrzeby
dalszych zmian. Wyniki badań (z komentarzem i kwestionariuszem ankiety)
zostały opublikowane pod redakcją profesorów W. Gieseke i J. Półturzyckiego w 2001 roku (Kultura studiowania w okresie transformacji. Studium porównawcze) (Gieseke, Półturzycki 2001a). W tym samym roku ukazała się
też, wydana przez HUB, niemiecka wersja tego raportu, której redaktorami
byli W. Gieseke i J. Półturzycki (2001b).
Przedmiotem zainteresowania w kolejnym etapie współpracy badawczej polsko - niemieckiej stała się problematyka edukacji kulturalnej dorosłych. Do zespołu z HUB i UW dołączyli badacze z Uniwersytetu w Zielonej
Górze, UMK, Wyższej Szkoły im. Pawła Włodkowica w Płocku. Przeprowadzono badania instytucji i placówek edukacji kulturalnej w Warszawie, województwie lubuskim, Toruniu i Płocku. Wyniki badań ukazały się w 2004 roku
w tomie prac Edukacja kulturalna dorosłych. Raporty z badań międzykulturowych (Depta,Półturzycki i Solarczyk 2004). Owocem współpracy były też
publikacje: Edukacja kulturalna dorosłych w Niemczech. Studium przypadku:
Berlin-Brandenburgia (Depta, Półturzycki i Solarczyk-Szwec 2005) i Kulturelle Erwachsenenbildung in Polen am Beispiel Lubuskie, Warschau und Płock
pod redakcją H. Depty, J. Kargula, J. Półturzyckiego (2005).
Czwartym, dotychczas ostatnim etapem polsko-niemieckiej współpracy
były prace badawcze nad instytucjami edukacji kulturalnej, ze szczególnym
uwzględnieniem muzeów biograficznych. Zespół badawczy z Polski, pod
kierownictwem Józefa Półturzyckiego badał muzea, wystawy i pamiątki
związane z Fryderykiem Chopinem. Wyniki zostały przedstawione na konferencji w Ganshagen w lutym 2012 roku i ogłoszone w „Edukacji Otwartej”
oraz tomie prac Muzea biograficzne w procesie edukacji kulturalnej. Ekspozycje Fryderyka Chopina (Depta i in. 2013). Publikacja ta kończy i podsumowuje wieloletnią współpracę badawczą między zespołem pedagogów
z UW i HUB w zakresie edukacji dorosłych, edukacji kulturalnej i pedagogiki
akademickiej. Podczas ponad dwudziestu lat współpracy, obok opracowania
wielu publikacji, organizowane były wymiany naukowe, narady robocze,
a także konferencje w Berlinie, Warszawie, Zielonej Górze, Płocku, podczas
których omawiano plany i założenia metodologiczne badań, analizowano
uzyskane dane i ogłaszano ich rezultaty.
Aktualnie eksploracje badawcze Józefa Półturzyckiego skupione są wokół
dwóch tematów. Pierwszym z nich, są autorskie analizy zagranicznych systemów edukacji. W przygotowaniu jest aktualnie trzeci tom podręcznika
o edukacji dorosłych za granicą. Drugim natomiast obszarem działalności badawczej Profesora są prace traktujące o roli muzeów biograficznych w edukacji
53
dorosłych. (O tym wątku zainteresowań badawczych Profesora pisaliśmy wcześniej w niniejszym tekście.) Obecnie Profesor pracuje nad publikacją traktującą
o muzeach i ekspozycjach sławnych i zasłużonych Polek, a w Jego dalszych
planach znajduje się publikacja o kolejnych muzeach biograficznych polskich
pisarzy, uczonych, mężów stanu i duchownych.
W niniejszym tekście staraliśmy się przedstawić bogate spektrum zainteresowań poznawczych, badawczych, teoretycznych Profesora Józefa Półturzyckiego. Mniemamy, że potrafiliśmy ukazać Profesora wraz z Jego fascynacjami naukowymi i pozanaukowymi, wrażliwością aksjologiczną, nieprzeciętnymi zdolnościami organizatorskimi, skutecznością działania w wielu
obszarach życia naukowego i społecznego, a także ambitnymi planami.
Mamy nadzieję, że wielu pedagogów, szczególnie młodych, zainteresowaliśmy twórczością naukową Profesora i zachęciliśmy do samodzielnej lektury
Jego dzieł.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
54
Bibliografia:
Depta H., Gromadzka M., Półturzycka M., Pólturzycki J. (2013), Muzea
biograficzne w procesie edukacji kulturalnej. Ekspozycje Fryderyka Chopina, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji PIB.
Depta H., Kargul J., Półturzycki J.(2005), Kulturelle Erwachsenenbildung
in Polen am Beispiel Lubuskie, Warschau und Płock, Wyd. Warman,
Münster.
Depta H., Półturzycki J., Solarczyk H.(2004) (red.), Edukacja kulturalna
dorosłych : raporty z badań międzykulturowych, Wydawnictwo Naukowe
Instytutu Technologii Eksploatacji PIB, Warszawa – Płock - Radom.
Depta H., Półturzycki J., Solarczyk -Szwec H. (2005) (red. wyd. polskiego), Edukacja kulturalna dorosłych w Niemczech: studium przypadku:
Berlin/Brandenburgia, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, WarszawaPłock.
Depta H., Półturzycki J., Wesołowska E.A. (red.) (1995a), Studenci
a uniwersytet. Badania nad wyborem studiów i funkcjami uczelni, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń.
Depta H., Półturzycki J., Wesołowska E.A. (red.) (1995b)Studenten an Universitäten: Untersuchungenüber die Erwaltungshaltungen der Studenten
und die Rolle der Universitäten ,Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń.
Frąckowiak A., Góralska R., Półturzycki J., Wojdyło W. (red.) (2009) Elż-
bieta Zawacka 1909 – 2009, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii i Eksploatacji PIB, Radom.
8. Frąckowiak A., Kruszewski Z.P., Półturzycki J., Solarczyk - Szwec
H. (red.) (2008), Modernizacja edukacji. Projekty międzynarodowe, Wyd.
Novum, Płock.
9. Frąckowiak A., Półturzycki J. (2008), Edukacja dorosłych w Kanadzie,
Wydawnictwo Naukowe Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
10. Frąckowiak A., Półturzycki J. (red.) (2010), Edukacja dorosłych w wybranych krajach Europy, tom 1, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
11. Frąckowiak A., Półturzycki J. (red.) (2011), Edukacja w wybranych krajach
pozaeuropejskich, tom 2, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
12. Frąckowiak A., Półturzycki J., Solarczyk - Szwec H. (red.) (2009), Elżbieta Zawacka. Pisma pedagogiczne, Instytut Technologii i Eksploatacji PIB,
Radom.
13. Gieseke W., Półturzycki J. (red.) (2001a), Kultura studiowania w okresie
transformacji. Studium porównawcze, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa.
14. Gieseke W., Półturzycki J. (red.) (2001b) (red.), StudienkulturanpolonischenUniversitäten, HUB, Berlin.
15. Góralska R., Półturzycki J., Wesołowska A., Wojdyło W. (red.) 2003) Kazimierz Sośnicki – twórca dydaktyki polskiej, Uniwersytet im. Mikołaja
Kopernika, Wydział Humanistyczny, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica, Wyd. Naukowe Novum, Toruń – Płock.
16. Półturzycki J. (1962), Z badań nad pracą domową uczniów liceów dla
pracujących, “Oświata Dorosłych”, nr 10, s. 592-60.
17. Półturzycki J. (1963a), Ocena szkolna, „Oświata Dorosłych”, nr 6.,
s. 305-308.
18. Półturzycki J. (1963b), Sprawdzanie wiadomości w szkołach dla dorosłych, “Oświata Dorosłych”, nr 7., s. 362-36.
19. Półturzycki J. (1963c), Technika uczenia się dorosłych, „Oświata Dorosłych”, nr 10, s. 521-526.
20. Półturzycki J. (1964a), Praca domowa uczniów szkół dla dorosłych, „Studia Pedagogiczne” tom XI, s. 255-274.
21. Półturzycki J. (1964b), Próba monografii szkoły dla dorosłych w Związku
Radzieckim, “Oświata Dorosłych”, nr 2, s. 592-601.
22. Półturzycki J. (1964c), Szkolnictwo podstawowe dla pracujących w Polsce Ludowej, “Oświata Dorosłych”, nr 5, s. 235-241.
23. Półturzycki J. (1965a), Licea ogólnokształcące dla dorosłych, “Oświata
Dorosłych”, nr 1., s.12 – 18)
24. Półturzycki J. (1965b), Zainteresowania kulturalno-oświatowe kandydatów
55
do liceum korespondencyjnego, “Oświata Dorosłych”, nr 7, s. 348-351.
25. Półturzycki J. (1966), O technice uczenia się dorosłych, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
26. Półturzycki J. (1967a), Analiza wyników znajomości literatury w klasach
jedenastych [w:] Gajewska H, (red.) Rezultaty badań wyników nauczania
języka polskiego w średnich szkołach dla pracujących, Wyd. MOISIWCOM, Warszawa, str. 72-88.
27. Półturzycki J. (1967b), Ucz się sam. O technice samokształcenia, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa.
28. Półturzycki J. (1968), Pojęcie wychowania socjalistycznego (artykuł dyskusyjny), “Oświata Dorosłych”, nr 12, s. 535-540.
29. Półturzycki J. (1972), Ucz się sam. O technice samokształcenia, Instytut
Wydawniczy CRZZ, Warszawa.
30. Półturzycki J. (1981a), Działalność i ocena uniwersytetów otwartych na
przykładzie wybranych krajów, Ośrodek Informacji Centralnej CINTE,
Warszawa.
31. Półturzycki J. (1981b), Tendencje rozwojowe kształcenia ustawicznego,
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
32. Półturzycki J. (1983a), Stan i potrzeby oświaty dorosłych w Polsce, ZG
Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa.
33. Półturzycki J. (1983b), Wdrażanie do samokształcenia, Wydawnictwo
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
34. Półturzycki J. (1985a), Lekcja w szkole współczesnej, Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
35. Półturzycki J. (1985b), Nauczanie języka polskiego w klasie II zasadniczej szkoły zawodowej. Książka przedmiotowo-metodyczna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
36. Półturzycki J. (1989), Oświata dorosłych w Japonii, Towarzystwo Wiedzy
Powszechnej, Warszawa.
37. Półturzycki J. (1991), Dydaktyka dorosłych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
38. Półturzycki J.(1994), Osiągnięcia absolwentów szkół polskich w latach
1985-1989, Wyd. UMK, Toruń.
39. Półturzycki J. (1996a), Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń.
40. Półturzycki J. (1996b), Profesor Stefan Wołoszyn - sternik Wydziału Pedagogicznego w sytuacji trudnej [w:] Z. Żukowska (oprac.), Stefan Wołoszyn: Pedagogiczne wędrówki przez wieki i zagadnienia. Studia i szkice,
Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 283-285.
56
41. Półturzycki J. (1998), Edukacja dorosłych za granicą, Wydawnictwo A.
Marszałek, Toruń.
42. Półturzycki J. (1999a), Adam Mickiewicz jako nauczyciel i pedagog,
Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica, Płock.
43. Półturzycki J. (1999b), Edukacja dorosłych za granicą, Wydawnictwo
A. Marszałek, Toruń
44. Półturzycki J. (2002), Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Naukowe
NOVUM, Płock.
45. Półturzycki J. (2003a), Kazimierz Sośnicki - człowiek i dzieło [w:] Góralska R., Półturzycki J., Wesołowska A., Wojdyło W (red.), Kazimierz Sośnicki twórca dydaktyki polskiej, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika,
Wydział Humanistyczny, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica, Wydawnictwo Naukowe "NOVUM", s. 19-28.
46. Półturzycki J. (2003b) O nowoczesny podręcznik dydaktyki ogólnej,
[w:]Góralska R., Półturzycki J., Wesołowska A., Wojdyło W (red.), Kazimierz Sośnicki twórca dydaktyki polskiej, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, Wydział Humanistyczny, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica,
Wydawnictwo Naukowe "NOVUM", s.327-347.
47. Półturzycki J. (2003c), Toruńskie Konferencje Dydaktyczne w latach
1992-2002, [w:]Góralska R., Półturzycki J., Wesołowska A., Wojdyło
W (red.), Kazimierz Sośnicki twórca dydaktyki polskiej, Uniwersytet im.
Mikołaja Kopernika, Wydział Humanistyczny, Szkoła Wyższa im. Pawła
Włodkowica, Wydawnictwo Naukowe "NOVUM", s. 313-326.
48. Półturzycki (2003d), Ustawiczność w raporcie Faure’a [w:] Z.P. Kruszewski, J. Połturzycki, A.E. Wesołowska (red.), Kształcenie ustawiczne –
idee i doświadczenia, NOVUM, Płock, s. 63 – 66.
49. Półturzycki J.(2004a), Samokształcenie i doskonalenie nauczycieli, [w:]
Kruszewski Z.P (red.), Nauczyciel wobec współczesnych wyzwań edukacyjnych, Warszawa-Płock.
50. Półturzycki J. (2004b), Źródła i tendencje rozwojowe edukacji ustawicznej, „E-mentor”, dostępny na http://www.ementor.edu.pl/artykul/index/numer/7/id/97,otwarty 9.09.2014.
51. Półturzycki J. (2005a), Potrzeby i kierunki rozwoju samokształcenia
i doskonalenia nauczycieli, [w:] J. Kuźma, J. Morbitzer (red.) Edukacja –
szkoła - nauczyciele. Promowanie rozwoju dziecka, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
52. Półturzycki J. (2005b), Problemy analfabetyzmu w Stanach Zjednoczonych, [w:] A. Frąckowiak, K. Pleskot – Makulska, J. Półturzycki, Edukacja
dorosłych w Stanach Zjednoczonych – podstawowe problemy, Biblioteka
57
Edukacji Dorosłych, t. 34, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB, Radom, s. 88-93.
53. Półturzycki J. (2005c), Uniwersytety ludowe w Stanach Zjednoczonych,
[w:] A. Frąckowiak, K. Pleskot – Makulska, J. Półturzycki, Edukacja dorosłych w Stanach Zjednoczonych – podstawowe problemy, Biblioteka
Edukacji Dorosłych, t. 34, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB, Radom, s. 61-63.
54. Półturzycki J. (2006), Aleksander Kamiński, Wydawnictwo Instytutu
Technologii Eksploatacji PIB, Radom.
55. Półturzycki J. (2007), Działalność Akademickiego Towarzystwa Andragogicznego w latach 1993-2008, “Rocznik Andragogiczny 2007”, s. 21 – 56.
56. Półturzycki J. (2008) Edukacja dorosłych w Chinach, „Edukacja Dorosłych”, t.1-2, s. 123-156.
57. Półturzycki J. (2009a), Edukacja dorosłych w Japonii, „Edukacja Otwarta”, t.2, s. 105-130.
58. Półturzycki J. (2009b), Edukacja w Szwecji, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji - Państwowego Instytutu Badawczego,
Radom.
59. Półturzycki J. (2009c), Potrzeby i możliwości modernizacji kompetencji
nauczycieli, [w:] A. Rogalska- Marasińska (red.), Nauczyciel wobec
szans i zagrożeń edukacyjnych XXI wieku. Tom II. Praktyka edukacyjna
w perspektywie wyzwań XXI wieku., Impuls, Kraków, s. 15-40.
60. Półturzycki J. (2009d), Współpraca naukowa i wyjazd studyjny, [w:]
Frąckowiak A., Góralska R., Półturzycki J., Wojdyło W. (red.) (2009) Elżbieta Zawacka 1909 – 2009, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii i Eksploatacji PIB, Radom, s. 268-273).
61. Półturzycki J. (2010), Edukacja ustawiczna - idee i doświadczenia, Wydawnictwo Novum.
62. Półturzycki J. (2011a), Rozwój i przemiany edukacji dorosłych w Chinach
[w:] Frąckowiak A., Półturzycki J. (red.) Edukacja dorosłych w krajach pozaeuropejskich, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s. 282-318.
63. Półturzycki J. (2011b), Tradycje edukacji dorosłych w Kanadzie, [w:]
Frąckowiak A., Półturzycki J. (red.) Edukacja dorosłych w krajach pozaeuropejskich, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, s.146-165).
64. Półturzycki J. (2014), Niepokój o dydaktykę, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy, Radom.
65. Półturzycki J., Półturzycka M. (2001), Muzea Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Naukowe NOVUM., Płock.
66. Półturzycki J., Półturzycka M. (2003), Ślady i pamiątki Jana Kochanow-
58
skiego, Stowarzyszenie Oświatowe SYCYNA, Radom.
67. Półturzycki J., Półturzycka M. (2005), Adam Mickiewicz jako nauczyciel
i pedagog. Muzea Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Naukowe
NOVUM.
68. Półturzycki J., Półturzycka M. (2008), Ślady i pamiątki Prymasa Tysiąclecia, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii i Eksploatacji PIB.
69. Półturzycki J., Sadura K. (1981), Współczesne koncepcje oświaty dorosłych i ich realizacja w wybranych krajach socjalistycznych i kapitalistycznych, Instytut Badań Pedagogicznych, Warszawa.
70. Sośnicki K. (1959), Dydaktyka ogólna, Ossolineum, Wrocław.
71. Z biografii osiągnięć naukowych Profesora Józefa Półturzyckiego (2004),
[w:] E.A. Wesołowska (red.), Człowiek i edukacja. Studia ofiarowane Profesorowi Józefowi Półturzyckiemu z okazji 70-lecia urodzin i 50-lecia
pracy naukowej, Wydawnictwo Naukowe ITE-PIB, s.9-13.
PROFESSOR JÓZEF PÓŁTURZYCKI - IN THE CIRCLE OF THOUGHTS AND DEEDS
Summary
The authors of the article present scientific work as well as other areas of activity of
Prof. Józef Półturzycki. These include various areas of Prof. Półturzycki’s interests, such as:
teaching, teacher training, comparative education, educational biographies, and research. In
addition, there are published results of Prof. Półurzycki’s scientific work as well as evolution of
his views related to key issues connected with educational theory and practice, mainly adult
education. The article also reveals publishing plans of Prof. Półturzycki.
Key words: scientific activity, lifelong education, adult didactics, international adult education,
biographical interests, empirical studies
59

tekst - Studia Dydaktyczne

Transkrypt

Podobne dokumenty

EDUKACJA OTWARTA 1/2008

tekst - Studia Dydaktyczne

Tadeusz Aleksander (16,5 s

Józef Półturzycki, Niepokój o dydaktykę, Wydawnictwo Naukowe Insty

SPIS TREŚCI Wstęp ROZDZIAŁ 1 TEORETYCZNO

List poparcia dla Kandydata na Rektora

Spotkanie z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem

Wykłady w roku akademickim 2009/2010 EDUKACJA NA

Jeśli prawdą jest, że poszukujemy dziś autorytetów i wzorców

180 Drogi i bezdroża edukacyjnej wartości dodanej w