doc1. Czym jest władza rodzicielska
download 
Reklamacja Transkrypt
1. Czym jest władza rodzicielska
Autor: Dr Agnieszka Kawałko Poradnik Władza rodzicielska Władza rodzicielska oznacza sprawowanie opieki nad dzieckiem. Czy jednak w pełni zdajemy sobie sprawę, co kryje się pod pojęciem władzy rodzicielskiej. Kiedy ulega ona zawieszeniu? Czy rodzice mogą zostać pozbawieni władzy rodzicielskiej? Co dzieje się z władzą rodzicielską w czasie rozwodu i separacji. Spis treści 1. Czym jest władza rodzicielska ............................................................................................... 2 1.1. Pojęcie władzy rodzicielskiej .......................................................................................... 2 1.2. Komu przysługuje władza rodzicielska........................................................................... 2 1.3. Miejsce zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodziców .............................. 4 1.4. Treść władzy rodzicielskiej ............................................................................................. 4 1.5. Piecza nad osobą dziecka i nad majątkiem dziecka ........................................................ 4 1.6. Reprezentacja ustawowa dziecka .................................................................................. 12 1.7. Wykonywanie władzy rodzicielskiej ............................................................................ 13 2. Kiedy ustaje władza rodzicielska ......................................................................................... 15 3. Kiedy dochodzi do pozbawienia władzy rodzicielskiej ....................................................... 15 3.1. Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej .............................................................. 16 3.2. Orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej ......................................................... 18 3.3. Skutki orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej ............................................... 18 3.4. Przywrócenie władzy rodzicielskiej .............................................................................. 18 4. Kiedy ogranicza, a kiedy zawiesza się władzę rodzicielską ................................................ 19 4.1. Ograniczenie władzy rodzicielskiej .............................................................................. 19 4.2. Zawieszenie władzy rodzicielskiej ................................................................................ 21 5. Władza rodzicielska po rozwodzie ....................................................................................... 23 6. Władza rodzicielska w trakcie separacji .............................................................................. 24 1 1. Czym jest władza rodzicielska 1.1. Pojęcie władzy rodzicielskiej Władza rodzicielska stanowi ogół obowiązków i praw względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Rodzice mają także względem dziecka prawa i obowiązki nie objęte władzą rodzicielską, nie stanowiące jej elementu, jak np. prawo do osobistej styczności z dzieckiem. Wykonywanie władzy rodzicielskiej nie sprowadza się jedynie do stosunków między rodzicami i dziećmi. Obejmuje również relacje jakie zachodzą pomiędzy rodzicami i osobami trzecimi, a także między rodzicami i państwem. Podstawowym celem wykonywania władzy rodzicielskiej jest zapewnienie dziecku jak najlepszych warunków życia i rozwoju, a także strzeżenie jego praw. 1.2. Komu przysługuje władza rodzicielska Władza rodzicielska rodziców powstaje najczęściej z mocy prawa na skutek urodzenia dziecka. Jednakże powstanie władzy rodzicielskiej może być następstwem orzeczenia sądu; tak jest w przypadku orzeczenia przez sąd przysposobienia. Na skutek orzeczenia o przysposobieniu władzę rodzicielską wobec dziecka przysposabianego nabywa lub nabywają przysposabiający oraz w przypadku sądowego ustalenia ojcostwa - ojciec, jeżeli sąd w wyroku ustalającym ojcostwo przyzna ojcu dziecka władzę rodzicielską. Władza rodzicielska może być przyznana ojcu dziecka przez sąd także po ustaleniu ojcostwa (art. 93 § 1 Kodeks rodzinny i opiekuńczy, dalej KRO). Władza rodzicielska może powstać również na skutek czynności prawnej; tj. w sytuacji, gdy mężczyzna niebędący mężem matki dokona uznania dziecka przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed sądem opiekuńczym, a w przypadku uznawania za granicą – przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, o ile uznanie dotyczy dziecka, którego rodzice są obywatelami polskimi. W przypadku niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu ojca lub dziecka możliwe jest dokonanie uznania dziecka przed notariuszem (art. 79 KRO). Dopuszczalne jest uznanie dziecka nawet nie urodzonego, jeżeli już zostało poczęte (art. 75 KRO). Jednakże w takiej sytuacji władza rodzicielska nie powstaje z chwila uznania dziecka, a dopiero z chwilą jego urodzenia. Zgodnie z art. 93 § 1 KRO co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i to w takim samym zakresie niezależnie od tego, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim. Jeżeli rodzice nie pozostają w związku małżeńskim każdemu z nich przysługuje władza rodzicielska w takim samym zakresie. Wyjątkowo, w przypadku sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje ojcu dziecka tylko wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo. Sąd opiekuńczy może przyznać ojcu dziecka władzę rodzicielską także po ustaleniu ojcostwa. Przyjąć należy, że sąd może tego dokonać aż do chwili uzyskania przez dziecko pełnoletniości, gdyż ustawa nie określa terminu w ciągu którego powinno to nastąpić. Powierzenie władzy rodzicielskiej ojcu jest uzależnione od stwierdzenia przez sąd, że władza ta będzie wykonywana przez ojca dziecka tak, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny (wyrok SN z dnia 8 czerwca 2000 r., V CKN 1237/00, niepubl.). Władza rodzicielska przysługuje ojcu dziecka od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu o przyznaniu mu tej władzy. 2 Wniosek o przyznanie władzy rodzicielskiej - Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: …………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Uczestnik: 1)…………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2)małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o przyznanie władzy rodzicielskiej W imieniu własnym wnoszę o przyznanie władzy rodzicielskiej nad małoletnim …………., urodzonym dnia …… r. …. w ……., który jest moim synem i synem uczestniczki postępowania …………. Uzasadnienie Sąd Rejonowy w …… ustalił moje ojcostwo wobec małoletniego ……. wyrokiem z dnia …. (syg. akt ………). Syn nosi moje nazwisko. Sąd Rejonowy w wyroku ustalającym ojcostwo nie orzekł w przedmiocie przyznania mi władzy rodzicielskiej nad synem. Dowód: 1) odpis zupełny aktu urodzenia małoletniego …… 2) odpis wyroku Sądu Rejonowego z dnia ……. Od ponad dwóch miesięcy uczestniczka postępowania zamieszkuje niedaleko mnie. Pozwala mi na częste, osobiste kontakty z dzieckiem. Wychodzimy razem na spacery. Często sam zajmuję się dzieckiem, kiedy jego matka nie może tego robić. Co miesiąc przekazuję uczestniczce kwotę 500 zł na utrzymanie dziecka, ponadto kupuję ubrania, zabawki i inne potrzebne rzeczy. Uczestniczka postępowania nie sprzeciwia się przyznaniu mi władzy rodzicielskiej nad synem. W tym stanie rzeczy niemniejszy wniosek jest uzasadniony. ……………………………. (podpis) Załączniki: 1) odpis zupełny aktu urodzenia małoletniego …… 2) odpis wyroku Sądu Rejonowego z dnia ……. 3 Sprawa o przyznanie władzy rodzicielskiej podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym. Sądem właściwym miejscowo do złożenia wniosku o przyznanie władzy rodzicielskiej jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy - art. 569 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej KPC). Wnioskodawcą o przyznanie władzy rodzicielskiej może być każdy z rodziców. Władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców w następujących wypadkach: 1) ojcostwo dziecka nie zostało ustalone – wtedy władza rodzicielska przysługuje jedynie matce; 2) ojcostwo dziecka zostało wprawdzie ustalone sądownie, ale sąd w wyroku ustalającym ojcostwo nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej – wtedy władza rodzicielska przysługuje jedynie matce dziecka; 3) drugi z rodziców nie żyje; 4) drugi z rodziców nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (z powodu niepełnoletności lub ubezwłasnowolnienia); 5) drugi z rodziców został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub została ona wobec niego zawieszona. Jeżeli żadnemu z rodziców dziecka nie przysługuje władza rodzicielska (oboje nie żyją, są ubezwłasnowolnieni, zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej) albo jeżeli rodzice dziecka są nieznani, dla dziecka ustanawia się opiekę (art. 94 § 3 KRO). 1.3. Miejsce zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodziców Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców lub tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (po rozwodzie lub orzeczeniu separacji). Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obu rodzicom, którzy mają osobne miejsca zamieszkania, to miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, to jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy (art. 25 Kodeks cywilny, dalej KC). 1.4. Treść władzy rodzicielskiej Władza rodzicielska obejmuje pieczę nad osobą dziecka, pieczę nad majątkiem dziecka oraz reprezentację ustawową dziecka. 1.5. Piecza nad osobą dziecka i nad majątkiem dziecka Pojęcie pieczy nad osobą Piecza nad osobą dziecka obejmuje obowiązek i prawo rodziców do wychowania dziecka i kierowania nim. W ramach tych obowiązków rodzice osobiście obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 KRO). Obowiązek i prawo wychowania dziecka obejmuje całokształt zabiegów polegających na dbaniu o rozwój fizycznych, du- 4 chowy, moralny i intelektualny dziecka, które ma je przygotować do życia w społeczeństwie. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i należytego przygotowania go do pracy zawodowej. Obowiązek ten nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin, a w szczególności - przez termin dojścia dziecka do pełnoletniości. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie lub ustanie tego obowiązku jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie; przy czym przyjmuje się, że nie można tego oczekiwać od dziecka małoletniego. Z tej przyczyny, w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletniość, brać należy pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki (zob. wyrok SN z dnia 14 listopada 1997 r., III CKN 217/97, niepubl.). Należyte przygotowanie dziecka do przyszłej pracy zawodowej może także obejmować studia wyższe, jeżeli uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, aby studia te nie tylko rozpocząć, ale kontynuować i pomyślnie zakończyć. Obowiązek wspomagania w tym dziecka może jednak ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów (zob. wyrok SN z dnia 12 lutego 1998 r., I CKN 499/97, niepubl.). Rodzice dziecka są wspomagani w jego wychowaniu przez sąd opiekuńczy i inne organy państwowe, które są zobowiązane udzielać rodzicom pomocy, jeżeli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej. Decydowanie w istotnych sprawach dziecka W ramach wychowania dziecka rodzicom przysługuje prawo do kierowania jego rozwojem. Kierowanie dzieckiem obejmuje prawo rodziców do decydowania w istotnych sprawach dziecka. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego do istotnych spraw dziecka należą: nadanie dziecku imienia i nazwiska, a także zmiany imienia i nazwiska; wyjazd dziecka za granicę w celu spędzenia wakacji lub w celu podjęcia nauki; określenie sposobu realizacji wierzytelności alimentacyjnych należących się dziecku od jednego z rodziców i dysponowania nimi przez drugiego z rodziców w ramach przysługującej mu władzy rodzicielskiej; zabezpieczenie wykonania należnych dziecku alimentów od tego z rodziców, które zamierza wyjechać za granicę: określenie miejsca pobytu dziecka; określenie sposobu kontaktowania się dziecka z rodzicem, który nie pozostaje we wspólnych pożyciu z rodzicem, u którego zamieszkuje dziecko; wybór kierunku nauki i wychowania, wybór szkoły; wybór sposobu spędzania wolnego czasu przez dziecko (np. uprawianie sportów, nauka muzyki); wybór sposobu leczenia dziecka. Przy wykonywaniu tego prawa rodzice powinni kierować się przede wszystkim dobrem dziecka i uwzględniać stopień jego rozwoju. Prawo do kierowania dzieckiem nie obejmuje bezwzględnego uprawnienia rodziców do decydowania o wszystkich aspektach życia dziecka. Np. rodzice nie mogą narzucić dziecku obowiązku wyznawania określonej religii lub świato- 5 poglądu. Mają obowiązek szanować wolność sumienia i wyznania dziecka, tj. wolność dokonywania wyborów moralnych i wolność wyboru religii oraz praktyk religijnych. O istotnych sprawach dziecka rodzice mają obowiązek rozstrzygać wspólnie. Jeżeli stopień rozwoju dziecka na to pozwala powinni oni uwzględnić także stanowisko dziecka. W przypadku, gdy rodzice mają odmienne zdanie w istotnej sprawie dziecka, każde z nich może zwrócić się do sądu opiekuńczego o rozstrzygnięcie sporu (art. 97 § 2 KRO). Rozstrzygniecie sądu w istotnej sprawie dziecka zastępuje zgodną wolę rodziców. Wniosek o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka – Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: …………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Uczestnik: 1)…………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2)małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka W imieniu własnym wnoszę rozstrzygnięcie, że od dnia 1 września 2009 roku, małoletni …….., urodzony dnia …… r. ….., syn mój oraz uczestnika postępowania …………..rozpocznie naukę w szkole baletowej ……… we Francji, w Paryżu. Uzasadnienie Małoletni …..jest moim synem i uczestnika postępowania ……. Dwa lata temu Sąd Okręgowy w …… orzekł w wyroku z dnia …….., syg. …. rozwiązania mojego małżeństwa z uczestnikiem postępowania, przyznając nam wspólnie wykonywanie władzy rodzicielskiej. Dowód: 1) akt urodzenia małoletniego …. 2) odpis wyroku Sądu Rejonowego z dnia …., syg. akt…. Do chwili obecnej nie było między mną i uczestnikiem postępowania żadnych sporów czy rozbieżności dotyczących sposobu wychowania naszego syna. Syn od kilku lat uczęszcza na zajęcia baletowe. Jest wyjątkowo zdolnym uczniem i przejawia wielki talent w tym kierunku, co potwierdzają znawcy baletu. Syn wygrał szkolny konkurs baletowy, w którym nagrodą jest roczny pobyt w paryskiej szkole baletu. Uczestnik postępowania sprzeciwił się wyjazdowi, twierdząc, że 10-letni syn jest za mały na taki wyjazd, a ponadto nie powinien się kształcić w zakresie baletu, bo to nie jest zajęcie dla mężczyzny. Uczestnik odmawia zgody na wyjazd syna za granicę. 6 Podkreślam, że syn jest wielbicielem baletu i z wielką przyjemnością oddaje się ćwiczeniom. Bardzo chce jechać do paryskiej szkoły, w której będzie miał zapewnioną doskonałą opieką. Poza tym będę go tam odwiedzać co dwa tygodnie, gdyż często służbowo latam do Paryża. Dowód: 1) opinia nauczyciela baletu i psychologa szkolnego W związku z powyższym wniosek o rozstrzygnięcie w istotnej sprawie dziecka jest uzasadniony. …………………… (podpis) Załączniki: 1) akt urodzenia małoletniego …. 2) odpis wyroku Sądu Rejonowego z dnia …., syg. akt…. 3) opinia nauczyciela baletu i psychologa szkolnego Wniosek o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Wnioskodawcą może być każdy z rodziców dziecka, może być ono także wszczęte z urzędu – art. 570 KPC. Odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną W ramach obowiązku i prawa wykonywania pieczy nad dzieckiem rodzicom przysługuje żądanie odebrania dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. Każde z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. Żądać odebrania dziecka od osoby nieuprawnionej może jednak jedynie rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska. Wniosek o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej może zostać oddalony, jeżeli przemawia za tym dobro dziecka. 7 Wniosek o wydanie dziecka - Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: …………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Uczestnik: 1)…………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2)małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o wydanie dziecka W imieniu własnym wnoszę o nakazanie uczestniczce postępowania ………….wydania mi małoletniego ………., syna ……….. i ………., urodzonego dnia …………….. w ……… Uzasadnienie Małoletni …… urodzony…… w …….. jest synem moim i …………. Dowód: odpis aktu urodzenia małoletniego ………. W dniu ….. Sąd Okręgowy w ……. orzekł separację między mną i moim mężem ………, przyznając mi wykonywanie władzy rodzicielskiej. Ojciec dziecka był uprawniony do codziennych kontaktów w dzieckiem i zabierania go do swego miejsca zamieszkania. Dowód: wyrok Sądu Okręgowego w ……. z dnia ….. syg. akt …….. W dniu …… ojciec dziecka zabrał małoletniego ……. do swojego domu, w którym zamieszkuje wspólnie z matką - uczestniczką postępowania …….. w celu spędzenia z nim weekendu. W dniu ….. telefonicznie zażądałam odprowadzenia dziecka do mojego domu. Uczestniczka postępowania odmówiła, twierdząc, że teraz ona będzie opiekować się dzieckiem, ponieważ jestem złą matką, a jej syn musiał wyjechać za granicę. W tym stanie rzeczy wniosek jest uzasadniony. ……………….. (podpis) Załączniki: 1) odpis aktu urodzenia małoletniego ………. 2) wyrok Sądu Okręgowego w ……. z dnia ….. syg. akt …….. Wnioskodawcą może być każdy z rodziców dziecka; uczestnikiem postępowania może być również prokurator, postępowanie może zostać wszczęte także z urzędu. 8 Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Postanowienie staje się skuteczne i wykonalne z chwilą uprawomocnienia się. Od wniosku nie pobiera się wpisu. Piecza nad majątkiem dziecka Piecza nad majątkiem dziecka obejmuje zarząd majątkiem dziecka, pozostającego pod władzą rodzicielską. Zarząd ten rodzice powinni sprawować z należytą starannością (art. 101 § 1 KRO). Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku (art. 101 § 2 KRO). Zgodnie z przepisami KP osoba, która ukończyła 16 lat może zawrzeć umowę o pracę. Osoba taka może bez zgody rodzica rozporządzać swoim zarobkiem. Pojęcie zarobku należy interpretować szeroko; są to nie tylko pieniądze, ale również inne przedmioty majątkowe uzyskane w zamian za pracę. W wyjątkowych wypadkach, kiedy zarobione przez dziecko pieniądze są wydawane w niewłaściwy sposób (np. na alkohol lub narkotyki), można zwrócić się do sądu opiekuńczego, aby postanowił, że dziecko nie będzie mogło samodzielnie rozporządzać swoim zarobkiem (art. 21 KC). Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest zobowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie (art. 91 KRO). W odniesieniu do przedmiotów oddanych dziecku do swobodnego użytku, może ono dokonywać samodzielnie czynności prawnych, które dotyczą takiego przedmiotu; wyjątek stanowią czynności, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego - rodzica (art. 22 KC). Majątek dziecka to rzeczy i inne prawa majątkowe nabyte przez dziecko, najczęściej w drodze darowizny, spadkobrania lub zapisobrania, ale również nabyte przez rodziców w imieniu dziecka, jak również pasywa. Zarząd majątkiem to dokonywanie czynności fatycznych i prawnych w odniesieniu do przedmiotów majątkowych składających się na majątek dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, a także czynności polegających na reprezentowaniu dziecka w sprawach jego majątku. Zarząd majątkiem dziecka powinien być wykonywany w taki sposób, aby przede wszystkim mieć na względzie dobro dziecka. W przypadku, kiedy wykonywanie zarządu zagrażałoby dobru dziecka, sąd może powierzyć sprawowanie zarządu majątkiem dziecka ustanowionemu w tym celu kuratorowi (art. 109 § 3 KRO). Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka oraz czynności przekraczające zwykły zarząd. Zwykły zarząd obejmuje czynności związane ze zwykłym korzystaniem z rzeczy lub prawa (np. utrzymywanie jest w stanie zdatnym do prawidłowego użytku). Czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem dziecka Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka. Miernikiem czynności przekraczającej zwykły zarząd jest ciężar gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego, wartość przedmiotu da9 nej czynności oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych. W praktyce i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że czynnościami przekraczającymi zwykły zarząd majątkiem dziecka są: odpłatne nabycie przez dziecko składnika majątkowego o znacznej wartości (np. nabycie mieszkania); nabycie w drodze darowizny nieruchomości obciążonej zobowiązaniami wobec darczyńcy lub osób trzecich (np. nabycie w drodze umowy darowizny przez dziecko od dziadków własności mieszkania obciążonego na rzecz dziadków prawem dożywocia); rozporządzenie nieruchomością (np. zbycie nieruchomości gruntowej odziedziczonej przez dziecko); zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych wobec osoby zobowiązanej do naprawienia szkody (np. dziecko jest uprawnione do odszkodowania z tytułu uszkodzenia ciała doznanego na skutek wypadku); zrzeczenie się prawa własności wartościowej rzeczy; zaciągniecie pożyczki o znacznej kwocie, przekraczającej bieżące potrzeby dziecka; zawarcie ugody w sprawie o dział spadku (np. dziecko jest jednym ze spadkobierców, a rodzice chcą zawrzeć w jego imieniu ugodę co do sposobu działu spadku); zawarcie umowy dzierżawy nieruchomości należącej do dziecka; odrzucenie spadku w imieniu dziecka. Czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem dziecka nie mogą być dokonywane przez rodziców bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Rodzice nie mogą też samodzielnie wyrazić zgody na dokonanie takich czynności przez dziecko (art. 101 § 3 KRO). Konsekwencją braku zezwolenia sądu opiekuńczego jest nieważność dokonanej czynności (zob. uchwała SN z dnia 30 kwietnia1977 r., III CZP 73/76, OSNCP 1978, Nr 2, poz. 19). Późniejsze uzyskanie zgody sądu opiekuńczego nie prowadzi do konwalidacji (uzdrowienia) takiej czynności. Ograniczenia rodziców w zarządzie majątkiem dziecka mogą też dotyczyć przedmiotów majątkowych, które dziecko nabyło w drodze darowizny lub dziedziczenia testamentowego. W umowie darowizny lub w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W takim wypadku, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, zarząd jest sprawowany przez kuratora ustanowionego przez sąd (art. 102 KRO). Wniosek o zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka - Wzór 10 ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawcy: 1)………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ………..., 2 ) …………………, zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Uczestnik: małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka W imieniu własnym jako rodzice małoletniego …….. wnosimy o zezwolenie na zawarcie w imieniu syna urodzonego …….. w ……., właściciela nieruchomości lokalowej, dla której Sąd Rejonowy w …… Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Nr ……….., o pow. ………., umowy sprzedaży nieruchomości za cenę ………. Uzasadnienie Nasz syn jest właścicielem nieruchomości lokalowej położonej w ……., dla której Sąd Rejonowy w …… Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Nr ……….., o pow. ……….. Prawo własności tej nieruchomości nabył na podstawie umowy darowizny zawartej w dniu ………, z dziadkiem ………. Dowód: 1) odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego …… 2) księga wieczysta nr ….. 3) umowa darowizny z dnia ……. W dniu ….. syn uległ wypadkowi, w którym doznał poważnego złamania kości obu nóg. Powikłania spowodowane wypadkiem spowodowały konieczność posługiwania się wózkiem inwalidzkim. Syn potrzebuje długotrwałej i kosztownej rehabilitacji. Dochody uzyskiwane przez nas nie pozwalają na pokrycie jej kosztów. Syn zdecydował, że powinniśmy sprzedać należące do niego mieszkanie i środki w ten sposób uzyskane przeznaczyć na jego leczenie. Dowód: dokumentacja medyczna leczenia małoletniego ….. ……………….. (podpis) Załączniki: 1) księga wieczysta nr ……. 2) księga wieczysta nr ….. 3) umowa darowizny z dnia …… 4) dokumentacja leczenia małoletniego ….. 11 Wnioskodawcą może być każdy z rodziców dziecka; uczestnikiem postępowania może być również prokurator. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Postanowienie staje się skuteczne i wykonalne z chwilą uprawomocnienia się. Dochód z majątku dziecka Majątek dziecka może przynosić dochody (np. czynsz najmu mieszkania należącego do majątku dziecka). Czysty dochód z majątku dziecka to dochód z całego majątku jaki pozostaje po odjęciu kosztów jego uzyskania i zobowiązań podatkowych. W takim wypadku rodzice zarządzający majątkiem dziecka mają obowiązek przeznaczać czysty dochód z majątku dziecka na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem nim. Nadwyżka czystego dochodu z majątku dziecka powinna być natomiast przeznaczana na inne uzasadnione potrzeby rodziny (art. 103 KRO). Oznacza to, że w pierwszej kolejności czysty dochód powinien być przeznaczony na utrzymanie i wychowanie tego dziecka, następnie jego rodzeństwa, które się razem z nim wychowuje, a dopiero w dalszej kolejności może być przeznaczony na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Nie powinien on być przeznaczany w całości np. na realizację zainteresowań rodziców. Sporządzenie inwentarza majątku dziecka Obowiązek sporządzenia inwentarza (spisu) majątku dziecka stanowi jedno z ograniczeń sprawowania zarządu majątkiem. Obowiązek taki może być nałożony przez sąd w sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców. Rodzic może być zobowiązany przez sąd do sporządzenia inwentarza majątku dziecka i przedstawienia go w sądzie oraz do zawiadamiania sądu o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku (art. 104 KRO). Ustanie zarządu majątkiem dziecka Po ustaniu zarządu majątkiem dziecka rodzica zobowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Obowiązek złożenia przez rodziców rachunku z zarządu majątkiem dziecka powstaje tylko wtedy, gdy zażąda tego dziecko lub jego przedstawiciel ustawowy przed upływem roku od ustania zarządu. Żądanie takie nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykowania władzy rodzicielskiej (art. 105 KRO). 1.6. Reprezentacja ustawowa dziecka Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Każde z rodziców może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców. Przedstawicielstwo ustawowe obejmuje umocowanie rodziców do działania (dokonywania czynności prawnych) w imieniu dziecka i ze skutkiem dla niego. Jeżeli władzę rodzicielską sprawują oboje rodzice, to każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka (art. 97 § 1 KRO). Natomiast czynności prawne dokonane w imieniu dziecka przez rodziców pozba- 12 wionych władzy rodzicielskiej są bezwzględnie nieważne, dlatego że na skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzice tracą uprawnienie do reprezentowania dziecka. W sytuacjach wskazanych w KRO rodzic nie może być przedstawicielem ustawowym dziecka polegającego jego władzy rodzicielskiej. Chodzi przede wszystkim o zapobieżenie zagrożeniu interesów dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską rodziców. Żaden z rodziców nie może reprezentować swojego dziecka: 1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską; Przykład Rodzic nie może reprezentować swojego 17 – letniego syna przy umowie darowizny, w której syn zamierza podarować nieruchomość odziedziczoną w spadku po dziadku swojej 11 – letniej siostrze. 2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka, albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania lub wychowania; Przykład 1. Matka, nie pozostająca w związku małżeńskim z ojcem dziecka, nie może reprezentować dziecka przy umowie sprzedaży nieruchomości należącej do dziecka w sytuacji, kiedy nabywcą jest ojciec dziecka. 2. Matka może reprezentować dziecko w umowie darowizny, w której ojciec dziecka daruje dziecku nieobciążoną nieruchomość lokalową. 3. Matka dziecka reprezentuje dziecko przed sądem w procesie o alimenty przeciwko ojcu dziecka. Powyższe wyłączenie reprezentacji dziecka odnosi się również do postępowania przed sądem lub innym organem państwowym (art. 98 KRO). Jeżeli żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, to dziecko jest reprezentowane przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy (art. 99 KRO). Zakres obowiązków kuratora określa sąd w orzeczeniu powołującym kuratora. 1.7. Wykonywanie władzy rodzicielskiej Zgodnie z art. 95 § 3 KRO władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, to każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie. Jeżeli rodzice nie dojdą do porozumienia w istotnych sprawach dziecka, mogą się zwrócić o rozstrzygnięcie do sądu opiekuńczego (art. 97 KRO). Wykonywanie władzy rodzicielskiej oznacza, że rodzic osobiście zajmuje się sprawami dziecka. Chodzi tu o wykonywanie takich obowiązków, dzięki którym dziecko będzie wy13 chowane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój. Przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej powinno uwzględniać się wiek dziecka, stan jego zdrowia, uzdolnienia, charakter. Władzę rodzicielską powinni wykonywać oboje rodzice, jednak może się zdarzyć, że na skutek różnych okoliczności wykonywanie władzy rodzicielskiej będzie powierzone jednemu z rodziców bez pozbawienia władzy rodzicielskiej drugiego z nich. Korelatem władzy rodzicielskiej jest obciążający dziecko obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo (art. 95 § 2 KRO). Posłuszeństwo oznacza obowiązek podporządkowania się woli rodziców. Wniosek o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z równoczesnym ograniczeniem drugiego do określonych uprawnień i obowiązków w stosunku do osoby dziecka - Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: 1)………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ………..., Uczestnicy : 1) …………, zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2) małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców W imieniu własnym wnoszę o powierzenie mi wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim ……… i zapewnienie uczestnikowi postępowania …………… uprawnienia do współdecydowania w kwestii związanej z wyborem szkoły i spędzania wolnego czasu z dzieckiem dwa razy w tygodniu. Uzasadnienie Małoletni ……. urodzony w dniu …… w …… jest dzieckiem moim i uczestnika postępowania. Uczestnik postępowania uznał je przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w …… w dniu. ……. Dowód: odpis zupełny aktu urodzenia Do dnia ……. r. zamieszkiwaliśmy wspólnie z uczestnikiem postępowania i wspólnie wychowywaliśmy dziecko. Nigdy nie zawarliśmy i nie zamierzaliśmy zawrzeć małżeństwa. Dwa 14 miesiące temu podjęliśmy decyzję o rozstaniu. Uczestnik postępowania wyprowadził się z mojego mieszkania. Nadal odwiedza dziecko i dobrowolnie łoży na jego utrzymanie. Ze względu na pogorszenie się stosunków między mną i uczestnikiem postępowania, coraz częściej wspomina on, że zażąda od sądu powierzenia mu władzy rodzicielskiej i orzeczenia, aby dziecko zamieszkało z nim. Uczestnik postępowania nie ma własnego mieszkania i nie jest w stanie zapełnić dziecku właściwych warunków. Ponadto syn jest jeszcze mały i potrzebuje opieki matki. Chciałabym jednak, aby uczestnik postępowania mógł decydować o wyborze szkoły przez syna i spędzać z nim wolny czas. W tym stanie rzeczy wniosek jest uzasadniony. ……………….. (podpis) Załączniki: 1) odpis zupełny aktu urodzenia małoletniego….. 2) odpis wniosku i załączników Wnioskodawcą może być każde z rodziców dziecka. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Od wniosku nie pobiera się wpisu. 2. Kiedy ustaje władza rodzicielska Władza rodzicielska trwa do chwili uzyskania przez dziecko pełnoletniości. Pełnoletnim jest osoba, która ukończyła 18 rok życia (art. 10 § 1 KC). Pełnoletniość nabywa również małoletni (wyłącznie kobieta), poprzez zawarcie małżeństwa przed ukończeniem 18 roku życia, nie wcześniej jednak niż po ukończeniu 16 lat (art. 10 KC zw. z art. 10 § 1 KRO). Władza rodzicielska ustaje również w chwili uprawomocnienia się orzeczenia sądu o: 1) zawieszeniu władzy rodzicielskiej; 2) pozbawieniu władzy rodzicielskiej; 3) zaprzeczeniu ojcostwa męża matki; 4) zaprzeczeniu macierzyństwa; 5) unieważnieniu uznania dziecka; 6) ubezwłasnowolnieniu rodziców dziecka; 7) przysposobienia (adopcji) dziecka (władza rodzicielska ustaje wobec rodziców naturalnych a powstaje dla rodziców adopcyjnych); 8) rozwiązaniu przysposobienia (adopcji). 3. Kiedy dochodzi do pozbawienia władzy rodzicielskiej Pozbawienie władzy rodzicielskiej stanowi najsurowszą ingerencję organów państwa w sprawowanie obowiązków i praw rodziców względem dziecka. Obok pozbawienia władzy rodzicielskiej może nastąpić jej zawieszenie lub ograniczenie. Wszystkie te formy ingerencji w sferę władzy rodzicielskiej mają miejsce w sytuacji, gdy wymaga tego dobro dziecka i istnieje konieczność jego ochrony. 15 3.1. Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej Sąd ma obowiązek orzec o pozbawieniu władzy rodzicielskiej w następujących sytuacjach (art. 111 § 1 KRO): 1) jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana przez rodzica z powodu trwałej przeszkody; np. skazanie rodzica na długoletnie więzienie, wyjazd na stałe za granicę i brak zainteresowania dzieckiem; umieszczenie w zakładzie leczniczym z powodu ciężkiej i przewlekłej choroby; 2) jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej; np. znęcanie się fizyczne i psychiczne nad dzieckiem, porzucenie dziecka, molestowanie seksualne dziecka, zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy ponad siły, nakłanianie dziecka do popełniania przestępstw; 3) rażące zaniedbanie swoich obowiązków względem dziecka. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wystarczającą przyczyną pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 § 1 KRO są m.in.: nadużywanie przez rodzica alkoholu, uprawianie przestępczego procederu i uchylanie są od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, zatrzymywanie dziecka na stałe wbrew woli drugiego z rodziców za granicą. Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej - Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: 1)………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ………..., Uczestnicy : 1) …………, zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2) małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej Wnoszę o pozbawienie władzy rodzicielskiej uczestnika postępowania ……. nad małoletnim ………, urodzonym w dniu ……., w ……. Ponadto wnoszę o: wezwanie na rozprawę i przeprowadzenie dowodów z przesłuchania świadków: 1) ………………….., zam. ……… 2) ………………….., zam. ………… - na okoliczność, że uczestnik postępowania znęca się nad małoletnim fizycznie i psychicznie. 16 Uzasadnienie Z małżeństwa z uczestnikiem postępowania ………. mam jedno dziecko, małoletniego …… urodzonego w dniu ….. w …….. Dowód: 1) odpis skrócony aktu małżeństwa; 2) odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego, Od kilku lat mąż nadużywał alkoholu. Pijany bił mnie i dziecko, używał wulgaryzmów. Ukrywałam to przed sąsiadami i rodziną. Jednakże w ostatnim czasie mąż stał się tak agresywny, że wyprowadziłam się do matki, która mieszka niedaleko naszego wspólnego domu. Zamierzam wystąpić z żądaniem rozwodu, Mąż często nachodzi nas w domu będąc pod wpływem alkoholu. Poszturchuje i bije syna, wciąż mówi mu, że jest nieudacznikiem, maminsynkiem, itp. Nakłania syna, żeby zamieszkał z nim, twierdząc, że jest ojcem i przysługuje mu taka władza. Syn staje się coraz bardziej nerwowy, boi się wychodzić z domu, opuścił się w nauce. Uczestnik postępowania jest codziennie pod wpływem alkoholu i nie chce poddać się leczeniu. Nie łoży na utrzymanie dziecka. Dowód: 1) zeznania świadka …. 2) zeznania świadka …. Wobec powyższego wniosek jest uzasadniony. ………………………. (podpis) Załączniki: 1) ) odpis skrócony aktu małżeństwa; 2) odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego, 3) odpis wniosku. Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej może być wszczęte na wniosek każdego z rodziców, uczestnikiem postępowania może być również prokurator. Jeżeli nie jest znane miejsce pobytu rodzica, którego ma dotyczyć pozbawienie władzy rodzicielskiej, należy do wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej dołączyć wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu; wpis od wniosku o ustanowienie kuratora wynosi 40 zł. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Od wniosku nie pobiera się wpisu. 17 3.2. Orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej O pozbawieniu władzy rodzicielskiej orzeka sąd, jeśli zaistnieją przyczyny jej pozbawienia. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może dotyczyć obojga rodziców, ale może zostać orzeczone tylko w stosunku do jednego z nich, jeśli tylko jednego z rodziców dotyczy przyczyna (art. 111 § 1 KRO). Sąd może również pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej (w ramach ograniczenia władzy rodzicielskiej – zob. niżej) i pomimo takiej pomocy udzielonej rodzicom nie ustały przyczyny pozwalające orzec powrót dziecka do rodziców. W takiej sytuacji sąd orzeknie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej w szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może orzeczone być przez sąd również w wyroku orzekającym rozwód lub unieważnienie małżeństwa. 3.3. Skutki orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej Na skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzice (lub rodzic, którego dotyczy orzeczenie) tracą prawo do sprawowania władzy rodzicielskiej w zakresie pieczy nad dzieckiem, zarządu jego majątkiem i reprezentacji dziecka. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej może dziedziczyć po dziecku, o ile nie zostanie uznany za niegodnego dziedziczenia na podstawie art. 928 KC, a dziecko dziedziczy po rodzicu pozbawionym władzy rodzicielskiej. Powstaje konieczność ustanowienia dla dziecka opieki prawnej i wyznaczenia opiekuna. Pozbawienie władzy rodzicielskiej obojga rodziców wiąże się z koniecznością znalezienia dla dziecka odpowiedniego środowiska dla dalszego rozwoju, w postaci placówki opiekuńczo– wychowawczej, czy rodziny zastępczej. Osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. Realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, również przez określenie terminów i sposobów spotkań (wyrok SN z dnia 8 września 2004 r., IV CKN 615/03, niepubl.). W przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy – jeżeli wymaga tego dobro dziecka (np. osobisty kontakt rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu, bezpieczeństwu albo wpływa demoralizująco na dziecko) – może zakazać rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem (art. 113 § 1 KRO). Dopuszczalne jest również udzielenie na podstawie art. 755 § KPC zabezpieczenia przez zakazanie rodzicom jeszcze nie pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem. 3.4. Przywrócenie władzy rodzicielskiej Sąd opiekuńczy może przywrócić rodzicom władzę rodzicielską, jeśli ustała przyczyna, z powodu której zostali jej pozbawieni. Sąd nie ma jednak takiego obowiązku (art. 111 § 3 KRO). 18 4. Kiedy ogranicza, a kiedy zawiesza się władzę rodzicielską 4.1. Ograniczenie władzy rodzicielskiej Przyczyną ograniczenia władzy rodzicielskiej jest zaistnienie stanu zagrożenia dziecka, na skutek niewłaściwego wykonywania tej władzy. W takiej sytuacji sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenie, w celu usunięcia stanu zagrożenia dobra dziecka (art. 109 § 1 i 2 KRO). Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie stanowi środka represji w stosunku do rodziców lecz jest przede wszystkim środkiem ochrony zagrożonego dobra dziecka i niesienia pomocy rodzicom, którzy z powodu trudności wychowawczych czy życiowych nie radzą sobie z wychowaniem dziecka. Zagrożenie dobra dziecka wcale nie musi być spowodowane przyczynami zawinionymi przez rodziców. Sąd opiekuńczy ograniczając władzę rodzicielską może w szczególności: 1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do odpowiedniego postępowania wraz ze wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń; 2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców wykonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodzica innym ograniczeniom jakim podlega opiekun; 3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego; np. w przypadku nieporadności rodziców, ich choroby lub niedorozwoju umysłowego; 4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową opiekę nad dziećmi; 5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo– wychowawczej; w tym wypadku sąd opiekuńczy zawiadamia powiatowe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach oznaczonych przez sąd, a także współpracuje z kuratorem (art. 109 § 4 KRO). Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej, to obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą małoletniego umieszczonego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo– wychowawczej, jego wychowania oraz reprezentowania w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokajanie jego utrzymania należą do rodziny zastępczej albo do placówki opiekuńczo– wychowawczej. Inne obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców małoletniego; 6) powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi (art. 109 § 3 KRO). Wskazane powyżej sposoby stanowią przykładowy katalog form ograniczenia władzy rodzicielskiej rodziców. Sąd opiekuńczy według swojego uznania, biorąc pod uwagę konkretne okoliczności sprawy, może w inny sposób ograniczyć władzę rodzicielską. Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie obejmuje zakazu osobistej styczności rodziców z dzieckiem. Może to jednak nastąpić w wyjątkowych wypadkach, w przypadku umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w rodzinie zastępczej Szczególny przypadek ograniczenia władzy rodzicielskiej może wystąpić w sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom dziecka, ale nie pozostają oni w związku małżeńskim. Wtedy sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej tylko jednemu z nich, ograniczając władzę rodzicielską tylko do określonych obowiązków i 19 uprawnień w stosunku do osoby dziecka (art. 107 KRO). Dobro dziecka wymaga zgodnego działania rodziców, także w zakresie widywania się z nim, a w przypadku konieczności ingerencji sądu żądanie uregulowania kontaktów może być zgłoszone w każdym czasie do sądu rodzinnego. Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej - Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: 1)………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ………..., Uczestnicy : 1) …………, zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2) małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej W imieniu własnym wnoszę o ograniczenie władzy rodzicielskiej uczestnika postępowania ………………. nad małoletnim ………., urodzonym w dniu …….. w ……. , synem wnioskodawczyni i uczestnika postępowania – poprzez poddanie wykonywania tej władzy stałemu nadzorowi kuratora sądowego. Uzasadnienie Z małżeństwa z uczestnikiem postępowania mamy jedno dziecko, małoletniego ………, urodzonego w dniu …. w …… Mąż prowadzi w garażu przy naszym domu zakład naprawy samochodów. Od pewnego czasu nadużywa alkoholu, przez co staje się agresywny, krzyczy na syna i wymaga od niego ciężkiej pracy w zakładzie naprawczym, twierdząc, że uczy go w ten sposób zawodu. Na skutek tego syn zaniedbuje swoje obowiązki w szkole, ma coraz gorsze oceny. Nie może też uczestniczyć w zajęciach klubu sportowego, na które do tej pory uczęszczał. Zachowanie ojca dziecka uzasadnia twierdzenie, że dobro syna jest zagrożone. W tym stanie rzeczy wniosek jest konieczny. ……………….. (podpis) Załączniki: 1) odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego …. 2) odpis skrócony aktu małżeństwa.... 3) odpis wniosku i załączników.... 20 Wnioskodawcą może być każdy z rodziców dziecka; uczestnikiem postępowania może być również prokurator. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Od wniosku nie pobiera się wpisu. 4.2. Zawieszenie władzy rodzicielskiej Przyczyną zawieszenia władzy rodzicielskiej jest powstanie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu przez rodziców. Przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej powstaje wtedy, kiedy rodzice nie mogą czasowo jej wykonywać. Przy czym przeszkoda ta ma charakter przemijający i nie pozwala przyjąć, iż rodzice (lub rodzic) w ogóle (również w przyszłości) nie są w stanie wykonywać tej władzy. Przemijającą przeszkodę w wykonywaniu władzy rodzicielskiej może stanowić: wyjazd rodzica za granicę na staż naukowy; leczenie szpitalne lub rehabilitacja; krótkotrwały pobyt w zakładzie karnym. Celem zawieszenia władzy rodzicielskiej jest ochrona dziecka, a także niesienie pomocy rodzicom dla właściwego wykonywania tej władzy. O zawieszeniu władzy rodzicielskiej orzeka sąd opiekuńczy (art. 110 § 1 KRO). W przypadku zaistnienia przyczyn zawieszenia władzy rodzicielskiej sąd może orzec o jej zawieszeniu, nie ma jednak takiego obowiązku zawsze w sytuacji gdy przeszkoda zaistnieje, jeżeli dobro dziecka nie jest zagrożone. Zawieszenie władzy rodzicielskiej może być przez sąd orzeczone również w wyroku orzekającym rozwód lub unieważnienie małżeństwa (art. 112 KRO). Na skutek zawieszenia władzy rodzicielskiej powstaje konieczność ustanowienia opieki prawnej dla dziecka, ponieważ rodzice (lub rodzic), których władza została zawieszona przez czas trwania zawieszenia – nie sprawują władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Nie wyklucza to jednak osobistej styczności dziecka z rodzicem. Sąd ma obowiązek uchylić postanowienie o zawieszeniu władzy rodzicielskiej, wtedy gdy odpadnie przyczyna zawieszenia (art. 110 § 2 KRO). Obowiązek uchylenia orzeczenia o zawieszeniu władzy rodzicielskiej różni instytucję zawieszenia od pozbawienia władzy rodzicielskiej. W przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd nie ma obowiązku uchylenia orzeczenia, nawet jeśli ustały przyczyny, dla których rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. 21 Wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej – Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: 1)………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ………..., Uczestnicy : 1) …………, zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2) małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej Wnoszę o zawieszenie władzy rodzicielskiej uczestnika postępowania ………… w stosunku do małoletniego ………, urodzonego w dniu ……. w ……… Uzasadnienie Małoletni …….. jest synem uczestnika postępowania ………. i mojej córki ………. Dowód: odpis skrócony aktu urodzenia Matka małoletniego zmarła na skutej wypadku samochodowego w dniu …….. Dowód: odpis skrócony aktu zgonu Uczestnik postępowania w dniu …… wyjechał do USA w celu odbycia miesięcznego stażu naukowego w instytucie chemicznym. W dniu ….. poinformował mnie listownie, że zamierza przedłużyć swój pobyt za granicą przez okres co najmniej dwóch lat. Dowód: list uczestnika postępowania z dnia ……. Od czasu wyjazdu uczestnika postępowania sprawuję pieczę nad wnukiem. Dobro wnuka wymaga, abym została ustanowiona jego opiekunem prawnym, na czas pobytu jego ojca za granicą. Wobec powyższego niniejszy wniosek jest uzasadniony. ………………………. (podpis) Załączniki: 1) odpis aktu urodzenia małoletniego …. 2) list uczestnika postępowania z dnia ……. 22 Wniosek rozpoznaje sąd w postępowaniu nieprocesowym. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Postanowienie w przedmiocie zawieszenia władzy rodzicielskiej może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. 5. Władza rodzicielska po rozwodzie W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców ograniczając władzę rodzicielską do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka (art. 58 § 1 KRO). Po rozwodzie rodziców powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem następuje z zasady tylko jednemu z nich (art. 107 § 1 KRO). Zachowanie uprawnień obojga rodziców następuje zwykle w sytuacji wyjątkowej, a mianowicie wówczas, gdy istnieje całkowita zgodność między nimi przy wykonywaniu pieczy nad małoletnim dzieckiem. Sąd powierzając wykonywanie władzy rodzicielskiej tylko jednemu z rodziców, w stosunku do drugiego orzeka zwykle o czasie i miejscu widywania się takiego małżonka z dzieckiem, sposobie podejmowania decyzji dotyczących pobytu dziecka w czasie wakacji, wyboru szkoły, sposobu kształcenia, zasad wychowania, itp. Orzeczenie sądu, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci może określić, że jeżeli dziecko przebywa u jednego z rodziców to drugi jest zobowiązany do płacenia stosownej kwoty pieniężnej, a rodzic u którego dziecko pozostaje ponosi pozostałe koszty w naturze i w ramach osobistych starań o dziecko. Jeżeli wyrok zasądzający alimenty na dziecko zapadł przed orzeczeniem rozwodu, to sąd rozwodowy nie orzeka na nowo o alimentach, chyba że na skutek zmiany okoliczności zażądano obniżenia lub podwyższenia alimentów w wyroku rozwodowym. W wyroku rozwodowym sąd może również orzec pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ile zaistniały przesłanki pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej wobec rodzica (art. 112 KRO). Powierzenie jednemu z rodziców w wyroku rozwodowym wykonywania władzy rodzicielskiej nie pozbawia drugiego rodzica prawa do osobistego kontaktowania się z dzieckiem. Wyłączenie lub ograniczenie osobistej styczności z dzieckiem może być orzeczone jedynie w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej lub ograniczenia tej władzy, a nie w przypadku powierzenia jej wykonywania w wyroku rozwodowym jednemu z rodziców. W razie zmiany okoliczności - jeżeli wymaga tego dobro dziecka – sąd opiekuńczy może zmienić zawarte w wyroku orzekającym rozwód orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania (art. 106 KRO). Zmiana taka może polegać na: pozbawieniu władzy rodzicielskiej rodzica, któremu w wyroku nie powierzono wykonywania władzy rodzicielskiej, przywróceniu władzy rodzicielskiej, 23 powierzeniu władzy rodzicielskiej temu z rodziców, któremu w wyroku rozwodowym nie powierzono władzy rodzicielskiej, innym określeniu praw i obowiązków względem dziecka. 6. Władza rodzicielska w trakcie separacji W przypadku orzeczenia przez sąd separacji rodziców, skutki takiego orzeczenia w odniesieniu do władzy rodzicielskiej są takie jak przy orzeczeniu rozwodu (art. 61(3) § 1 KRO) – zob. wyżej: Władza rodzicielska po rozwodzie. Wniosek o uregulowanie widywania się z dzieckiem – Wzór ……………………………, dnia …… r. Sąd Rejonowy w ……………… Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: 1)………………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ………..., Uczestnicy : 1) …………, zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. 2) małoletni………….., zam. w… ul. ……….., nr ……… kod pocztowy ……….. Wniosek o uregulowanie widywania się z dzieckiem W imieniu własnym wnoszę o uregulowanie widywania się przez mnie z małoletnim uczestnikiem postępowania ……….. urodzonym w ……… w dniu ……….. – poprzez zarządzenie, że widywanie się będzie miało miejsce w każdy poniedziałek, wtorek i czwartek w godz. od 16 do 20, a także w każdą drugą i czwartą sobotę i niedzielę miesiąca, z prawem zabierania dziecka poza miejsce zamieszkania jego matki i bez jej obecności. Uzasadnienie Małoletni jest synem moim i uczestniczki postępowania. Dowód: odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego …… Od dwóch miesięcy pozostaję z uczestniczką postępowania, moją żoną w separacji faktycznej. Wyprowadziłem się z domu. Zamierzam wystąpić do sądu o orzeczenie separacji. Nasz syn mieszka razem ze swoją matką. Uczestniczka postępowania od co najmniej sześciu tygodni nie pozwala mi na kontakty z synem. Zawsze kiedy chce się z nim spotkać twierdzi, że dziecko śpi jest na spacerze z babcią lub po prostu nie otwiera drzwi do swojego mieszkania. Uczestniczka postępowania praktycznie uniemożliwia mi kontakt z dzieckiem. Syn jest ze mną niezwykle emocjonalnie związany, bardzo go kocham i nie chcę tracić z nim kontaktu. 24 W czasie, gdy mieszkałem jeszcze z żoną ta ja głownie zajmowałem się synem, gdyż żona pracowała. ……………….. (podpis) Załączniki: 1) odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego …. 2) odpis wniosku................. Wnioskodawcą może być każdy z rodziców dziecka; uczestnikiem postępowania może być również prokurator. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 KPC. Od wniosku nie pobiera się wpisu. Podstawa prawna: Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. 25
