DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA Z WADĄ

KATARZYNA BIEŃKOWSKA
APS, Warszawa
DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA
Z WADĄ SŁUCHU W ŚWIETLE NOWEJ RZECZYWISTOŚCI
EDUKACYJNEJ
Artykuł przedstawia problem diagnozowania gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu na
tle nowych przepisów prawnych Ministerstwa Edukacji Narodowej, które wprowadzają
obowiązkową dla wszystkich dzieci diagnozę przedszkolną, opracowywanie indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych oraz obowiązek szkolny od 6. roku życia.
Autorka jako surdopedagog i logopeda prezentuje nowy autorski zestaw narzędzi do diagnozowania gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu całkowicie dostosowany do specyfiki rozwoju tych dzieci oraz uwzględniający założenia nowej podstawy programowej. Zestaw ten
bada przede wszystkim gotowość do uczenia się matematyki, nauki czytania i pisania oraz
sprawność językową. W artykule przedstawiono też wstępne wyniki badań prowadzonych
w latach 2008–2011 dotyczących gotowości szkolnej dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.
W zakres badań wchodziły badania gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu oraz opinie
nauczycieli, rodziców i poradni psychologiczno-pedagogicznych na ten temat.
Słowa kluczowe: gotowość szkolna, diagnoza, dzieci z wadą słuchu
W
Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
w poszczególnych typach szkół (Dz. U. 2009, Nr 4, poz. 17) w załączniku nr 1 określono
szczegółowo, co i w jakim zakresie powinno reprezentować dziecko kończące pobyt
w przedszkolu i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej. W dokumencie tym
uwzględniono następujące obszary:
 społeczny;
 samoobsługi, higieny i kultury;
 mowy;
 intelektualny;
 zdrowotny i sprawności fizycznej;
 bezpieczeństwa;
 sztuki;
 gotowości do uczenia się matematyki;
 gotowości do nauki czytania i pisania;
 wychowania rodzinnego, obywatelskiego i patriotycznego.
W związku z tym MEN wprowadziło nową, obowiązkową dla wszystkich dzieci, diagnozę, która ma być przeprowadzana w roku poprzedzającym rozpoczęcie
nauki szkolnej przez badane dzieci. Zgodnie z nowymi aktami prawnymi wydanymi przez MEN (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia
2008 r., komunikat MEN z dnia 21 września 2009 r., Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r.) nauczyciel przedszkola zobowiązany jest do
174
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU W ŚWIETLE NOWEJ...
przeprowadzenia obserwacji pedagogicznej i diagnozy gotowości szkolnej dziecka
5-letniego, opracowania i zrealizowania indywidualnego programu wspomagania
i korygowania rozwoju ucznia oraz poinformowania jego rodziców o stanie gotowości szkolnej ich dziecka. Postępowanie to obejmuje również dzieci niepełnosprawne.
Uwzględniając wprowadzone zmiany i znając specyfikę rozwoju dzieci z wadą
słuchu, dostrzegłam potrzebę skonstruowania nowego zestawu narzędzi diagnozujących ich gotowość szkolną. Motywem do podjęcia tych prac był również fakt, że do
tej pory w Polsce funkcjonuje tylko jedno takie narzędzie: Test Dojrzałości Szkolnej
Dzieci z Wadą Słuchu (Eckert 1986).
Wskazaniem do opracowania nowych narzędzi badających gotowość szkolną
dziecka z wadą słuchu były też informacje zebrane przeze mnie z różnych placówek
zajmujących się tymi dziećmi (ośrodków szkolno-wychowawczych, szkół dla niesłyszących i słabosłyszących, poradni specjalistycznych dla dzieci z wadą słuchu, poradni psychologiczno-pedagogicznych) dotyczące sposobów, przebiegu i narzędzi
wykorzystywanych w diagnozowaniu dojrzałości szkolnej dzieci z uszkodzonym
narządem słuchu.
Ważnym czynnikiem, który również spowodował opracowanie nowych narzędzi diagnostycznych, było to, że w ostatnich latach znacznie zmieniła się rzeczywistość diagnozowania, rehabilitacji i kształcenia dzieci z wadą słuchu. Weryfikując
w praktyce opracowane narzędzia, zbadałam również pewien wycinek aktualnej
rzeczywistości związany z gotowością szkolną dzieci z wadą słuchu i jej powiązaniami z innymi sferami życia i rozwoju tych dzieci.
Zestaw narzędzi diagnostycznych do badania gotowości szkolnej dziecka
z wadą słuchu
Zestaw nowych narzędzi diagnozujących gotowość szkolną dzieci z uszkodzonym narządem słuchu został opracowany w latach 2008–2009. Badania mające na
celu zweryfikowanie narzędzi w praktyce oraz zbadanie aktualnej rzeczywistości
związanej z gotowością szkolną dzieci z wadą słuchu rozpoczynających naukę
szkolną przeprowadzono w latach 2009–2011. Ostateczna wersja zestawu została
opublikowana pod nazwą Czy mogę już iść do szkoły? Diagnoza gotowości szkolnej
dziecka z uszkodzonym narządem słuchu (Bieńkowska 2012).
Zestaw narzędzi badawczych jest całkowicie dostosowany do nowej podstawy
programowej. Bada te wszystkie obszary funkcjonowania dziecka, które podstawa
opisuje. Poza tym zestaw zawiera narzędzia gromadzące podstawowe informacje
o dziecku, jego rodzinie, przebiegu diagnozy i rehabilitacji, co w przypadku dziecka
z wadą słuchu jest nieodzownym elementem jego poznania.
W skład zestawu wchodzi 5 zeszytów.
Zeszyt wstępny zawiera informacje o całym zestawie oraz narzędzia zbierające wiadomości o dziecku i jego środowisku. Należą do nich:
 Kwestionariusz wywiadu służący zgromadzeniu danych dotyczących dziecka,
przebiegu diagnozowania medycznego, rehabilitacji, sposobu porozumiewania
się oraz rodziny. Wywiad z opiekunem prawnym dziecka, rodzicami, osobą
z najbliższego otoczenia dziecka, która może udzielić odpowiedzi na pytania
zawarte w kwestionariuszu wywiadu, prowadzi nauczyciel.
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
175
KATARZYNA BIEŃKOWSKA
 Kwestionariusz obserwacji pt. Dojrzałość społeczna dziecka z wadą słuchu, którym
posługuje się nauczyciel prowadzący obserwację w czasie pobytu dziecka
w przedszkolu. Obserwacja ta, zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 2008 r. (Dz. U. 2009, Nr 4, poz. 17), ma na celu zbadać,
czy dziecko:
–obdarza uwagą inne dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego
oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy;
– przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych;
–umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania;
–potrafi podać imiona osób bliskich (tamże).
 Orientacyjne badanie lateralizacji, które przeprowadza się stosując obserwację
określonych w opisie badania zachowań dziecka. Istotą obserwacji jest ustalenie, która ręka, noga, oko i ucho dominują u badanego. Wyniki odnotowuje się
w zawartej w zeszycie wstępnym Karcie wyników badania lateralizacji.
Zeszyt 1. Kwestionariusz do badania gotowości do nauki czytania i pisania. W zeszycie tym umieszczono 12 zestawów badających gotowość dziecka do rozpoczęcia
nauki czytania i pisania. Narzędzie to jest całkowicie bezsłowne, nie wymaga od
dziecka umiejętności rozumienia poleceń i mówienia. Przed każdym zestawem
ćwiczeń (oprócz XI i XII – historyjki obrazkowe) podana jest instrukcja (w formie
rysunkowej) wskazująca, jak wykonać dane ćwiczenie. Jeśli to nie wystarczy, badający powinien udzielić dodatkowych objaśnień, tak aby badane dziecko zrozumiało, czego od niego oczekujemy. Dopuszczalne są wszelkie formy objaśnień, ale
należy to odnotować.
Zestawy przeznaczone dla dziecka poprzedzone są szczegółową instrukcją, która
zawiera przy opisie poszczególnych zadań odniesienie do odpowiednich fragmentów podstawy programowej. Znajduje się tam również propozycja sposobu notowania wyników oraz ich interpretacji. W zeszycie tym umieszczono też Arkusz obserwacji zachowania się dziecka podczas badania gotowości do nauki czytania i pisania.
Zestawy umieszczone w zeszycie 1 sprawdzają, czy dziecko:
 umie rozpoznawać i zapamiętywać różnorodne kształty, sekwencje liter;
 jest wystarczająco sprawne manualnie;
 ma koordynację wzrokowo-ruchową wystarczająco rozwiniętą, aby rysować,
wycinać i pisać;
 umie łączyć przyczynę ze skutkiem i przewidywać, co się może dalej wydarzyć.
Zeszyt 2. Kwestionariusz do badania gotowości do uczenia się matematyki. Zawiera on
12 zestawów sprawdzających, czy badane dziecko prezentuje gotowość do uczenia
się matematyki. Podobnie jak w zeszycie 1, zadania są bezsłowne, a przed każdym
zestawem ćwiczeń (oprócz III i IV – instrukcja umieszczona w zadaniu) podana jest
instrukcja (w formie rysunkowej) wskazująca, jak wykonać dane ćwiczenie. Jeśli to
nie wystarczy, badający powinien udzielić dodatkowych objaśnień, tak aby badane
dziecko zrozumiało, czego od niego oczekujemy.
Zeszyt zawiera szczegółową instrukcję przeznaczoną dla prowadzącego badania
(z odniesieniem do odpowiednich fragmentów podstawy programowej), propozycję notowania wyników i ich interpretacji. Znajduje się w nim również Arkusz obserwacji zachowania się dziecka podczas badania gotowości do uczenia się matematyki.
176
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU W ŚWIETLE NOWEJ...
Zestawy zamieszczone w zeszycie 2 badają:
 spostrzegawczość dziecka i jego zdolność dostrzegania cechy wspólnej przedmiotów (elementów);
 umiejętność klasyfikowania przedmiotów według wspólnej cechy;
 umiejętność rozpoznawania i wyróżniania przedmiotów określonego kształtu;
 umiejętność badania stosunków ilościowych między zbiorami (dziecko porównuje liczebność zbiorów);
 umiejętność ustalania równoliczności zbiorów, co ma zasadnicze znaczenie
w kształtowaniu pojęcia liczby naturalnej;
 umiejętność rozumienia pojęcia dzielenia, jako podziału „na równe części”,
podziału „po równo”;
 umiejętność rozumienia i ustalania odpowiednich stosunków przestrzennych.
Zeszyt 3. Sprawność językowa dziecka z uszkodzonym narządem słuchu rozpoczynającego naukę szkolną. Wraz z zeszytem 4 służy on do sprawdzenia poziomu sprawności językowej
w zakresie rozumienia i mówienia. Zawiera dwie plansze rysunkowe, które wykorzystuje się w badaniu. Plansza Pokój służy do badania rozumienia i mówienia. Za jej pomocą przeprowadza się 4 próby. W próbie I Pytania zadaniem dziecka jest zrozumienie
i udzielenie odpowiedzi na zadawane przez badanego pytania. Próba II Polecenia bada
umiejętność odczytywania wypowiedzi z ust. W próbie III Zdania z lukami badany uzupełnia wypowiedź lub udziela odpowiedzi na pytania. Próba IV Opowiadanie pozwala
sprawdzić, czy dziecko umie stworzyć dłuższą wypowiedź. Druga plansza, zatytułowana Park, bada rozumienie określeń opisujących stosunki przestrzenne. Zadaniem dziecka jest wykonanie poleceń wypowiadanych przez badanego.
Próby przeznaczone dla dziecka poprzedzone są szczegółową instrukcją, propozycją zapisu wyników badań oraz ich interpretacji. Uwzględnia się też możliwość
używania przez dziecko pozawerbalnych środków przekazu (języka miganego, Polskiego Języka Migowego).
Zeszyt 4. Kwestionariusz obrazkowy do badania artykulacji służy do badania poprawności artykulacyjnej dzieci oraz sprawdza ich zasób słownictwa. Zawiera szczegółową
instrukcję, opis umieszczonego materiału badawczego oraz kartę do zapisu wyników badania.
Zeszyty 3 i 4 badają systemową sprawność językową, czyli mowę.
W zakresie rozumienia bada się:
 rozumienie pojedynczych słów (nazw przedmiotów, zjawisk, czynności, słów
określających stosunki przestrzenne i wielkościowe);
 rozumienie struktur gramatycznych, w tym form fleksyjnych;
 zdolność rozumienia struktur składniowych;
 umiejętność czytania z ust.
W zakresie mówienia bada się:
 w aspekcie fonetycznym – zasób dźwięków;
 w aspekcie leksykalnym – zasób słownictwa czynnego;
 w aspekcie gramatycznym – umiejętność stosowania form fleksyjnych, budowania struktur zdaniowych;
 w aspekcie ekspresyjnym – płynność i prozodię mowy.
Testy do badania gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu są wystandaryzowane, znormalizowane, rzetelne i trafne. Poprzedzone są szczegółowym wstępem,
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
177
KATARZYNA BIEŃKOWSKA
który objaśnia ich przeznaczenie, konstrukcję, sposób przeprowadzania badania,
klucz punktowania zadań oraz propozycję interpretacji uzyskanych przez badanego
wyników (Tarkowski 1992, Komorowska 1984, Łobocki 2003).
Trafność i rzetelność testów ustalono opierając się na wiedzy zawartej w literaturze przedmiotu oraz na załączniku nr 1 Rozporządzenia MEN z dnia 23 grudnia 2008
roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
w poszczególnych typach szkół (Dz. U. 2009, Nr 4, poz. 17), gdzie precyzyjnie określono,
co składa się na gotowość szkolną. Poza tym ustalono w rozmowach z nauczycielami,
że dzieci, których wyniki wskazywały na gotowość szkolną, nie miały trudności podczas nauki w klasie I szkoły podstawowej oraz uzyskały promocję do klasy II.
Organizacja i przebieg badań
Badania prowadzono na terenie całej Polski. Objęły one dzieci z wadą słuchu
uczące się w różnego typu placówkach, ich nauczycieli i rodziców oraz poradnie
psychologiczno-pedagogiczne, które przeprowadzają diagnozę w zakresie gotowości szkolnej.
Zarówno respondentów, jak i instytucje poddano szczegółowym badaniom i zauważono wiele cech je charakteryzujących. Na potrzeby niniejszego opracowania
uwzględniono tylko wybrane informacje.
Badania prowadzono w placówkach edukacyjnych, w których uczą się dzieci
z wadą słuchu. Kryterium doboru stanowiło dokonanie naboru do I klasy szkoły
podstawowej. W sumie badaniami objęto 18 placówek, w tym: 13 szkół podstawowych dla dzieci z wadą słuchu, 2 specjalistyczne ośrodki diagnozy i rehabilitacji
dzieci i młodzieży z wadą słuchu oraz 3 szkoły integracyjne. Dzieci badane były
we wrześniu, a więc w momencie rozpoczynania nauki szkolnej. Celem tych badań
było stwierdzenie, czy dzieci z wadą słuchu rozpoczynające naukę w I klasie szkoły
podstawowej osiągnęły gotowość szkolną.
Charakterystyka badanej grupy dzieci
W badaniach wzięło udział 159 dzieci, które znajdowały się w przedziale wiekowym między 6 lat i 6 miesięcy a 8 lat i rozpoczynały naukę w I klasie szkoły podstawowej. Większość badanych stanowili chłopcy (nieco ponad 60%).
Biorąc pod uwagę stopień uszkodzenia słuchu, najwięcej w badanej grupie było
dzieci z głębokim ubytkiem słuchu (około 49%). Znaczny stopień ubytku słuchu
miało około 20% dzieci, prawie 19% miało umiarkowany stopień ubytku słuchu,
najmniej było dzieci z lekkim ubytkiem słuchu – około 11%.
Spośród wszystkich badanych dzieci około 80% korzystało z zausznych aparatów słuchowych, około 17% miało implanty ślimakowe, kilkoro dzieci nie używało
żadnych protez słuchowych.
Większość badanych była poddawana specjalistycznej rehabilitacji przed rozpoczęciem edukacji szkolnej (czas trwania rehabilitacji poszczególnych dzieci był różny), ale
było też kilkoro dzieci, które nie korzystały z żadnych zajęć rehabilitacyjnych (około 4%).
W trakcie przeprowadzonych badań starano się ustalić również, w jaki sposób
badane dzieci porozumiewają się z otoczeniem. Z wywiadu prowadzonego z rodzicami wynika, że około 56% dzieci porozumiewa się mową ustną lub mową ustną po178
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU W ŚWIETLE NOWEJ...
łączoną z naturalnymi gestami. Po około 20% dzieci porozumiewa się odpowiednio
Systemem Językowo-Migowym i Polskim Językiem Migowym. Niecałe 4% używa
do porozumiewania się PJM i mowy ustnej.
Charakterystyka badanej grupy nauczycieli
W sumie przebadano 45 nauczycieli pracujących w klasach I–III w 12 ośrodkach
szkolno-wychowawczych przeznaczonych dla dzieci z wadą słuchu oraz w jednej szkole integracyjnej. Grupa badanych nauczycieli była zróżnicowana pod względem płci,
wieku, stażu pracy oraz posiadanych kwalifikacji. Większość (ponad 95%) stanowiły
kobiety. Byli to w przeważającej części nauczyciele doświadczeni, bo prawie 78% pracowało z dziećmi z wadą słuchu 10 lat i więcej. Wszyscy mieli przygotowanie surdopedagogiczne, a oprócz tego ukończyli dodatkowo przynajmniej jeden kierunek studiów.
Charakterystyka badanej grupy rodziców
W badaniach uczestniczyło 159 rodziców. Większość stanowiły kobiety (ponad
73%). Grupa była zróżnicowana ze względu na wiek i wykształcenie. Wśród badanych rodziców około 25% matek i prawie 30% ojców miało uszkodzony narząd
słuchu.
Charakterystyka badanych poradni psychologiczno-pedagogicznych
Kwestionariusze ankiety wysłano do 100 poradni psychologiczno-pedagogicznych, które deklarowały sprawowanie opieki nad dziećmi z wadą słuchu oraz prowadzenie diagnozy w zakresie gotowości szkolnej. Odpowiedzi uzyskano od 41
placówek.
Wstępne wyniki badań
W niniejszym opracowaniu, ze względu na jego ograniczoną objętość, prezentuję
zaledwie pewien ogólny stan wyników badań dotyczących gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu.
Celem badań było sprawdzenie, czy opracowany zestaw narzędzi diagnozujących
gotowość szkolną dzieci z uszkodzonym narządem słuchu sprawdza się w praktyce
diagnostycznej. Okazało się, że zestaw ten jest dobrze przygotowany do prowadzenia tego typu badań. Są to narzędzia łatwe w obsłudze, wyposażone w dokładne instrukcje, które w sposób precyzyjny i zrozumiały opisują poszczególne etapy badania
i możliwości wykorzystania materiału zawartego w kolejnych zeszytach. Korzystne
jest również zaopatrzenie zeszytów w propozycje zapisu wyników badań oraz ich
interpretacji. W czasie obserwacji prowadzonej w trakcie badania okazało się, że zestawy wzbudzają zainteresowanie około 83% dzieci. Jeszcze więcej dzieci (około 86%)
z dużą chęcią wykonywało poszczególne zadania. Niektóre dzieci ponaglały badającego, chcąc jak najszybciej dowiedzieć się, jakie będzie następne zadanie. Działo się
tak, mimo że dość duża grupa dzieci (około 40%) miała trudności z wykonywaniem
zadań, a około 31% badanych wykazywało zmęczenie w trakcie pracy.
W praktyce diagnostycznej sprawdziły się również polecenia rysunkowe. Większość dzieci nie miała problemów z ich zrozumieniem. Zaledwie około 13% badanych wymagało dodatkowych objaśnień.
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
179
KATARZYNA BIEŃKOWSKA
Wyniki uzyskane podczas badania gotowości szkolnej do nauki czytania i pisania z wykorzystaniem zeszytu 1 pozwoliły stwierdzić, że gotowość w tym zakresie
osiągnęło około 76% badanych.
Najlepsze wyniki badani uzyskali w zestawach sprawdzających umiejętność rozpoznawania i zapamiętywania kształtów, znaków literopodobnych i liter. Średnio
otrzymali około 88% punktów.
W zestawach sprawdzających, czy dziecko umie rozpoznawać i zapamiętywać sekwencje liter pisanych i drukowanych, badani uzyskiwali zróżnicowane wyniki. Najwięcej trudności sprawił im zestaw, w którym należało wyodrębnić 2 spośród 3 znaków
literowych. Prawidłowo wykonało go około 27% dzieci. Pozostałe zestawy z tej serii
prawidłowo zostały wykonane średnio przez około 82% dzieci. Zestawy sprawdzające
przygotowanie dzieci do nauki pisania prawidłowo wykonało około 70% badanych.
Zestawy, które pozwalają sprawdzić, czy badany łączy przyczynę ze skutkiem
i umie przewidywać, co się może zdarzyć (historyjki obrazkowe), prawidłowo zostały wykonane przez średnio 80% badanych.
Wyniki uzyskane podczas badania gotowości szkolnej do uczenia się matematyki z wykorzystaniem zeszytu 2 pozwoliły stwierdzić, że gotowość w tym zakresie
osiągnęło około 80% badanych.
Wysokie wyniki uzyskali badani w zestawach, które sprawdzały spostrzegawczość i zdolność dostrzegania cechy wspólnej elementów należących do danego
zbioru. Prawidłowo wykonało te zestawy średnio około 88% badanych.
Zestaw sprawdzający umiejętność rozpoznawania i wyróżniania przedmiotów
określonego kształtu prawidłowo wykonało około 86% wszystkich badanych. Zadania,
które sprawdzały umiejętność ustalania równoliczności zbiorów, również nie sprawiły
większych trudności. Prawidłowo zostały wykonane przez ponad 86% dzieci.
W zestawach badających umiejętność klasyfikowania i grupowania przedmiotów badani uzyskali bardzo dobre i dobre wyniki. Prawidłowo te zestawy wykonało
średnio około 79% dzieci.
Gorsze wyniki uzyskali badani w zestawach sprawdzających umiejętność liczenia i rozróżniania błędnego liczenia od poprawnego. Prawidłowo te zadania wykonało średnio około 57% badanych.
Wyniki uzyskane przez badanych w zestawach dotyczących stosunków przestrzennych, a więc sprawdzających umiejętność określania i ustalania położenia
obiektów w odniesieniu do innych obiektów, były zróżnicowane. Prawidłowo wykonało te zadania średnio około 50% dzieci.
Wyniki uzyskane podczas badania sprawności językowej z wykorzystaniem zeszytu 3 i 4 były najbardziej zróżnicowane. Po wstępnej ich analizie można stwierdzić, że około 57% badanych dzieci osiągnęło gotowość szkolną w tym zakresie.
Zasób słownictwa wśród badanych dzieci kształtował się na poziomie średnio
około 63%. Znacznie zawyżają ten wynik dzieci, które osiągały w tym badaniu powyżej 90% punktów. Były w grupie badanej też takie dzieci, które znały tylko około
10% wyrazów zawartych w materiale badawczym.
W wyniku badania artykulacji okazało się, że kształtuje się ona na poziomie średnio około 48%. Oznacza to, że przeciętnie badane dzieci wypowiadają prawidłowo
48% głosek polskich. Były wśród nich dzieci, które wypowiadały prawidłowo ponad
90% głosek, ale też i takie, które prawidłowo artykułowały zaledwie kilka głosek.
180
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU W ŚWIETLE NOWEJ...
Wyniki badań dotyczących rozumienia i mówienia podawano w punktach.
Okazało się, że średnio badane dzieci uzyskały około 51% punktów. Wyniki te
również były bardzo zróżnicowane. Niektóre dzieci osiągały w zadaniach zawartych w zeszycie 3 powyżej 90% punktów, ale było też dziecko, które uzyskało
wynik na poziomie 7%.
Po wstępnej analizie zebranego materiału badawczego dotyczącego sprawności
językowej badanych dzieci można stwierdzić, że najlepsze wyniki uzyskały dzieci
zaopatrzone w implant ślimakowy w początkowym okresie życia (1.–2. rok), korzystające z niego przez kilka lat oraz objęte wczesną rehabilitacją, która odbywała
się systematycznie, z dużą częstotliwością i ogromnym zaangażowaniem rodziców.
Wyniki badanych nauczycieli wyrażają ich opinie o gotowości szkolnej uczniów.
Około 65% badanych nauczycieli uznało, że poziom gotowości szkolnej ich uczniów
jest niedostateczny, a około 20% określiło ten poziom jako zaledwie dostateczny. Pozostałe 15% nauczycieli oceniło poziom gotowości szkolnej swoich uczniów jako dobry i bardzo dobry. Nauczyciele podczas badań podawali, ilu uczniów w ich klasach
zostało poddanych diagnozowaniu gotowości szkolnej. Okazuje się, że w ponad 55%
klas zbadano wszystkich uczniów, w 20% klas – więcej niż połowę dzieci, w około
13% – mniej niż połowę, a w jednej klasie żadne dziecko nie było badane pod kątem
osiągnięcia gotowości szkolnej.
Respondenci podali również liczbę uczniów, którzy osiągnęli gotowość szkolną.
Około 4% odpowiedziało, że wszyscy uczniowie są gotowi do rozpoczęcia nauki
szkolnej, około 15% – że więcej niż połowa klasy, 44% – że połowa klasy, około 33%
– że mniej niż połowa klasy. Uczniowie jednej klasy nie byli badani.
Zapytałam nauczycieli, czy podejmują próby badania gotowości szkolnej własnych uczniów. Okazuje się, że około 40% nauczycieli bada gotowość, a około 60%
nie podejmuje takiego zadania.
Nauczyciele podali też, jakich narzędzi używają do diagnozowania gotowości
szkolnej dzieci z wadą słuchu. W ponad 38% przypadków był to test autorski opracowany przez zespoły nauczycieli z danej szkoły. Około 27% nauczycieli używało
Testu Dojrzałości Szkolnej Dziecka z Wadą Słuchu U. Eckert, około 16% – innych
narzędzi nieprzeznaczonych do badania gotowości szkolnej.
Nauczyciele wypowiadali się też na temat przyczyn nieosiągania gotowości
szkolnej przez dzieci z wadą słuchu. Na pierwszym miejscu wymieniali niewłaściwie prowadzoną rehabilitację, ale również inne czynniki, takie jak: niewystarczające
zaangażowanie rodziców w rehabilitację, dodatkowe zaburzenia, zbyt późno przeprowadzona diagnoza, zbyt późno podjęta rehabilitacja.
Jako najważniejsze trudności w uczeniu się zaobserwowane u dzieci z wadą słuchu badani nauczyciele wymieniali zbyt mało rozwiniętą percepcję językową i niski
poziom rozumienia poleceń. Prawie 30% nauczycieli stwierdziło, że nie ma dostępu
do wyników badań gotowości szkolnej swoich uczniów.
Wyniki badań dotyczące rodziców badanych dzieci ukazują ich opinię na temat
gotowości szkolnej. Badani rodzice na ogół nie wiedzieli, co kryje się pod pojęciem
„gotowość szkolna”, ale wszyscy twierdzili, że ich dzieci ją w pełni osiągnęły.
Ponad 54% rodziców twierdziło, że ich dzieci nie były diagnozowane pod kątem osiągnięcia gotowości szkolnej. Wśród badanych było też około 10% rodziców,
którzy nie wiedzieli, czy ich dziecko miało badaną gotowość szkolną czy też nie.
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
181
KATARZYNA BIEŃKOWSKA
Wyniki badań prowadzonych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
miały na celu określić ich rolę w diagnozowaniu gotowości szkolnej u dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.
Okazuje się, że pod opieką tych poradni pozostaje niewiele dzieci z wadą słuchu
(niecały 1% wszystkich dzieci, którymi zajmują się poradnie).
Najczęściej, bo w 85% poradni, w diagnozowanie gotowości szkolnej dzieci
z wadą słuchu angażuje się logopeda. Nadal rzadkością są w tego typu placówkach
surdopedagodzy i surdologopedzi.
W około 30% badanych placówek do diagnozowania gotowości szkolnej dzieci
z wadą słuchu wykorzystuje się Test Dojrzałości Szkolnej Dziecka z Wadą Słuchu
U. Eckert. Podobna liczba poradni stosuje Test Dojrzałości Szkolnej B. WilgockiejOkoń. Niektóre placówki korzystają z różnorodnych narzędzi, najczęściej psychologicznych, niediagnozujących bezpośrednio samej gotowości szkolnej i niedostosowanych do specyfiki rozwoju dziecka z wadą słuchu.
Specjaliści zatrudnieni w badanych poradniach opisali, jakie cechy powinien mieć
test do badania gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu. Uznali oni, że powinno to
być narzędzie łatwe w obsłudze, proste do wykonania dla dziecka, obrazkowe, zawierające łatwe słownictwo, umożliwiające kompleksową ocenę, ogólnie dostępne.
Stwierdzili również, że powinno to być narzędzie dostosowane do specyfiki rozwoju
dziecka z uszkodzonym narządem słuchu.
Pracownicy poradni wypowiedzieli się również na temat przyczyn – ich zdaniem – nieosiągania gotowości szkolnej przez dzieci z wadą słuchu. Wymieniali oni
następujące czynniki: nieregularna rehabilitacja, późne wykrycie wady słuchu, późne wyposażenie w aparaty słuchowe, brak kontaktu z rówieśnikami.
Wnioski
Ze wstępnych wyników badań prowadzonych nad gotowością szkolną dzieci
z wadą słuchu można wysnuć następujące wnioski:
 Diagnozowanie gotowości szkolnej dzieci z uszkodzonym narządem słuchu
jest koniecznym elementem współczesnej rzeczywistości edukacyjnej, ponieważ
umożliwia specjalistyczną ocenę poziomu rozwoju tych dzieci oraz jest wskazaniem do dalszego indywidualnego postępowania wobec danego dziecka.
 Diagnoza gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu powinna być przeprowadzona
przez specjalistów znających się na specyfice rozwoju tych dzieci (surdopedagoga,
surdologopedę), którzy powinni otrzymać wsparcie medyczne i psychologiczne.
 Diagnoza gotowości szkolnej dziecka z wadą słuchu powinna być przeprowadzona z użyciem odpowiednio przygotowanych narzędzi diagnostycznych.
 Wskazana jest jeszcze bardziej wzmożona praca rehabilitacyjna nad wszechstronnym rozwojem dziecka z wadą słuchu ze szczególnym uwzględnieniem
rozwoju językowego, a w przypadkach, w których jest to możliwe, z maksymalną dbałością o rozwój języka ojczystego w formie mówionej.
 Należy również zadbać o większe uświadamianie rodziców o ich roli w rehabilitacji i życiu ich dziecka oraz bardziej wspierać w chwilach trudnych.
 Należy zadbać również o to, by liczba dzieci, u których wada słuchu jest wykrywana późno, które są zbyt późno wyposażane w urządzenia wspomagające
182
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
DIAGNOZOWANIE GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU W ŚWIETLE NOWEJ...
słyszenie i które zbyt późno objęte są rehabilitacją, zmniejszyła się lub by takie
przypadki wyeliminować.
Wyniki badań przedstawione w niniejszym opracowaniu są wynikami wstępnymi, ale ponieważ temat diagnozowania gotowości szkolnej jest współcześnie bardzo
aktualny, postanowiłam podzielić się nimi z osobami zainteresowanymi. Szersze
i bardziej szczegółowe informacje na temat aktualnej rzeczywistości związanej z gotowością szkolną dzieci z uszkodzonym narządem słuchu znajdzie czytelnik niebawem w opracowaniu monograficznym pt. Gotowość szkolna dziecka z uszkodzonym
narządem słuchu mego autorstwa. Celem badań tam opisanych była nie tylko weryfikacja nowych narzędzi diagnostycznych, ale również poznanie i opisanie obecnego stanu gotowości szkolnej dzieci z wadą słuchu. Przedstawiono całe spektrum
zagadnień szczegółowych, które, ze względu na ograniczoną objętość niniejszego
opracowania, nie mogły być w nim umieszczone.
Bibliografia
Bieńkowska, K. (2012). Czy mogę już iść do szkoły? Diagnoza gotowości szkolnej dziecka z uszkodzonym narządem słuchu. Radom: Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB.
Bieńkowska, K. (2013). Gotowość szkolna dziecka z uszkodzonym narządem słuchu. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Eckert, U. (1986). Przygotowanie dziecka z wadą słuchu do nauki szkolnej. Warszawa: WSiP.
Komorowska, H. (1984). Testy w nauczaniu języków obcych. Warszawa: WSiP.
Łobocki, M. (2003). Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna
Wydawnicza Impuls.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach
szkół (Dz. U. 2009, Nr 4, poz. 17).
Tarkowski, Z. (1992). Przesiewowy test logopedyczny. Lublin: Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy.
SCHOOL READINESS ASSESSMENT FOR CHILDREN WITH HEARING
IMPAIRMENTS IN THE LIGHT OF THE NEW EDUCATIONAL REALITY
Abstract
The article presents the problem of assessing school readiness in children with hearing
defects in the context of the new regulations made by the Ministry of National Education,
which introduce preschool assessment that is obligatory for all children, Individualized Education and Therapy Programs, and compulsory education from six years of age. The author,
a teacher of deaf and hard of hearing students and a speech therapist, presents a new set of
tools she designed to assess school readiness in children with hearing impairments that is
fully adjusted to the specific character of these children’s development and that takes into
account the principles of the new core curriculum. This set assesses, first of all, readiness for
learning mathematics, readiness for learning to read and write, and language competence.
This article also presents preliminary results of the research conducted between 2008 and
2011 on school readiness in children with hearing impairments. The research included the
assessment of school readiness in children with hearing defects as well as the opinions of
teachers, parents, and psychological and educational counseling centers on this matter.
Key words: school readiness, assessment, children with hearing impairments
SZKO£A SPECJALNA 3/2013
183