P - Teologia Polityczna

Spis treści
Od tłumacza, Bogdan Baran  . . . . . . . . . . . . . . .     7
Wskazówki dla czytelnika  . . . . . . . . . . . . . . . .   13
Wprowadzenie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   17
I. Legenda o definitywnym teologicznym
odrzuceniu
1. Treść legendy  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   21
2. Hansa Bariona krytyka politycznej  
teologii  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   34
3. Współczesna aktualność legendy  
wykluczenia (Hans Maier – Ernst Feil –  
Ernst Topitsch)  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   39
II. Legendarny dokument
1. Powstanie i czasowe określenie  
materiału  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   53
2. Wtrącenie pewnej politycznej teologii:  
le roi règne et ne gouverne pas  . . . . . . . . . . .   61
Spis treści
3. Ograniczenie materiału i problematyki  
po stronie politycznej: monarchia  . . . . . . . .     67
4. Ograniczenie materiału i problematyki  
po stronie teologicznej: monoteizm  . . . . . .     74
5. Euzebiusz jako prototyp politycznej  
teologii  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     79
6. Konfrontacja Euzebiusz–Augustyn  . . . . . .   102
III. Legendarna teza końcowa
1. Sformułowania z tezy końcowej  . . . . . . . . .   109
2. Zakres tezy końcowej  . . . . . . . . . . . . . . . . .   111
Posłowie. O dzisiejszej sytuacji problemu:  
Prawomocność nowożytności  . . . .   125
Wskazówki dla czytelnika
Tytuł Teologia polityczna 2 nawiązuje do mojego
tekstu Politische Theologie, który w 1922 (wydanie
drugie: 1934) roku ukazał się w niniejszym wydawnictwie. Teraz rozważam krótką rozprawkę teologiczną z 1935 roku, która z czasem stała się naukową
legendą. Legenda ta głosi, że powyższa rozprawka
rozprawiła się definitywnie z wszelką polityczną teologią. Podobnie brzmi też końcowa teza tego tekstu.
Nie należy burzyć tak pięknej legendy – zresztą zburzyć jej i tak nie sposób. Dlatego moje rozważania
dotyczą wewnętrznej relacji, jaka zachodzi między
argumentacją a końcową tezą rozprawki. Teologiczne
dzieło jej autora, profesora Erika Petersona, zwłaszcza rozwój jego teologii w okresie 1922–1960, nie
jest już tematem tej konkretnej mojej analizy.
Przedkładając wąską analizę tej rozprawy z 1935
roku tak wybitnemu teologowi, znawcy historii Kościoła, kanoniście oraz historykowi prawa jak Hans
Zob. Teologia polityczna, dz. cyt.
Teologia polityczna 2
14
Barion 16 grudnia 1969 roku – w dniu Jego uro­- 
dzin – muszę uprzedzić pewne możliwe nieporozumienia. Dzieło naukowe Bariona jest zbyt doniosłe
i rozległe, by mogło zostać należycie uhonorowane
tym dedykowaniem Mu niewielkiej pracy. Barion
to prawnik rangi Rudolfa Sohma, jednego z wy­
bitnych, uniwersalnych badaczy i nauczycieli nauk
prawnych. Dlatego zadaję sobie pytanie, czy moje
opusculum nie wywoła wrażenia nieadekwatnego
gestu i czy w konsekwencji nie byłoby lepiej nie zamieszczać tej osobistej dedykacji.
Mam wiele merytorycznych i osobistych powo­
dów do przekazania mu wyrazów szacunku i wdzięczności nie tylko za jego publikacje naukowe, które
stały się dla mnie wzorem i inspiracją, lecz także za
jego szczególne zainteresowanie moimi badaniami
w dziedzinie nauk prawnych. Poddał on je krytycznej ocenie w obszernych artykułach z lat 1959, 1965
i 1968. Ostatni z nich znajduje się w jego piątym
studium o II soborze watykańskim, które ukazało się
w księdze pamiątkowej Epirrhosis z okazji moich 80
urodzin w 1968 roku. Dotyczy problemu politycz Hans Barion, Ordung und Ortung im kanonischen Recht,
w: H. Barion, E. Forsthoff i W. Weber (red.), Festschrift für
Carl Schmitt, Berlin 1959, s. 1–34; tenże, Kirche oder Partei?
Römischer Katholizismus und politische Form, „Der Staat”,
4 (1965), s. 131–176; tenże, Weltgeschichtliche Machtform?
Eine Studie zur Politischen Theologie des II. Vatikanischen
Konzils, w: Festschrift Epirrhosis, Berlin 1968, s. 13–59.
Hans Barion, Das Zweite Vatikanische Konzil. Kanonis­
tischer Bericht I („Der Staat”, 3 [1964], s. 221–226); Bericht II 
Wskazówki dla czytelnika
15
nej teologii. Barion pisze tam o rozprawie Petersona, uważa polemikę z nią za niezbędną i nazywa ją
„atakiem politycznym”. To sformułowanie dało mi
do myślenia i zainspirowało mnie do podjęcia starego wyzwania i do wyjęcia z rany partyjskiej strzały.
Tak powstała moja szczegółowa analiza. Stano­- 
wi ona tylko wstęp do innej i nie więcej niż raport
z pewnej katarktycznej operacji, jaki tu składam, niż
świadectwo długiej, bogatej w teoretyczne, praktyczne i osobiste doświadczenia, czterdziestoletniej
wspólnej drogi, jaka połączyła prawnika i kanonistę w duchu ich jus utrumque. Kontynuacja od strony treści i tematu mojej pracy Teologia polityczna
z 1922 roku postępuje w kierunku, który wychodzi
od XVI‑wiecznego jus reformandi, osiąga szczyt
u Hegla i dziś jest rozpoznawalny wszędzie: od politycznej teologii do politycznej chrystologii.
grudzień 1969 Carl Schmitt
(„Der Staat”, 4 [1965], s. 341–359); Bericht III („Der Staat”,
5 [1966], s. 341–352). Bericht IV traktuje o nauce społecznej
soboru i jest opublikowany w księdze pamiątkowej Säkula­
risation und Utopie, Ebracher Studien, Ernst Forsthoff zum
65. Geburtstag, Stuttgart 1967, s. 187–233, pod tytułem Das
konziliare Utopia. Eine Studie zur Soziallehre des I. Vatikani­
schen Konzils; Bericht V dotyczy nauki soboru o państwie i jest 
opublikowany w księdze pamiątkowej z okazji 80 rocznicy
urodzin Carla Schmitta Epirrhosis, dz. cyt., s. 13–59, pod tytułem Weltgeschichtliche Machtform? Eine Studie zur Politi­
schen Theologie des II. Vatikanischen Konzils. Wprowadzenie
Dla ateistów, anarchistów oraz pozytywistycznych
scjen­tystów wszelka polityczna teologia – jak też
wszelka polityczna metafizyka – są w sensie nau­
kowym od dawna martwe, gdyż także teologia
i metafizyka są dla nich martwe jako nauka. Używają tego terminu już tylko polemicznie jako hasła i epitetu, by obwieścić totalne, kategoryczne
odrzucenie. Skłonność do odrzucania wszakże jest
twórcza, potrafi produkować negowane z niczego
i tworzyć je dialektycznie. Kiedy Bóg tworzy świat
z niczego, zmienia nic w coś zdumiewającego, mianowicie w coś, z czego można utworzyć świat. Dziś
nawet nie potrzeba już do tego Boga. Wystarczy
samougruntowanie, samopotwierdzenie i samoupeł­
nomocnienie, jedno z wielu złożeń obejmujących
„siebie”, tak zwany autokompozyt, by można było
wyświetlić nieprzebraną mnogość nowych światów,
które same wytwarzają siebie, a nawet wytwarzają
warunki swojej możliwości, przynajmniej warunki
laboratoryjne.
18
Teologia polityczna 2
Wykluczenie wszelkiej politycznej teologii, jakim zajmiemy się w naszych badaniach, nie ma nic
wspólnego z takimi wykluczeniami typu ateistycznego, anarchistycznego czy pozytywistycznego. Autor tej polemicznej negacji wszelkiej teorii politycznej, Erik Peterson, nie jest pozytywistą jak Auguste
Comte, anarchistą jak Proudhon czy Michaił Bakunin ani naukowcem nowoczesnego typu, lecz teologiem chrześcijańskim wielkiej pobożności. Zadedykował swój traktat „Sancto Augustino” i poprzedził
go modlitwą do tego wybitnego Ojca Kościoła. Sam
traktat jest teologicznym odrzuceniem wszelkiej politycznej teologii. Nie może więc być ostatnim słowem dla żadnego ateisty ani dla nikogo spoza teologii. Może go tylko zainteresować jako przypadek
wewnątrzteologicznej samokrytyki i autodestrukcji,
jako wymuszone zniesienie wszelkiej politycznie
relewantnej wiary w Boga i wszelkiej społecznie relewantnej teologii, przypadek, który przyjmuje się
do wiadomości z satysfakcją lub ze zgrozą.
Mówimy o niewielkiej objętościowo historycznofilologicznej rozprawce, którą Erik Peterson opublikował w 1935 roku u Jakoba Hegnera w Lipsku.
Nosi ona tytuł Der Monotheismus als politisches
Problem. Ein Beitrag zur Geschichte der politischen
Theologie im Imperium Romanum [Monoteizm jako
problem polityczny. Przyczynek do historii politycznej teologii w cesarstwie rzymskim]. Tytuł i podtytuł wskazują, że rozprawa ogranicza swój temat do
Wprowadzenie
19
monoteizmu i monarchii, a materiał historyczny do
pierwszych stuleci chrześcijaństwa. Także przypisy
stanowiące ponad połowę objętości pracy dotyczą
tylko tego okresu. Na ostatnich stronach (s. 99–100)
zostaje w postaci końcowej tezy ogłoszone z całą
ostrością odrzucenie wszelkiej politycznej teologii.
Ta końcowa teza zostaje jeszcze opatrzona końcowym przypisem na ostatniej stronie przypisów
(przypis 168, s. 158); przywołuje on rozprawę Carla
Schmitta Politische Theologie, München 1922, która wprowadziła pojęcie politycznej teologii do literatury, a potem stwierdza:
Podjęliśmy tu próbę wykazania na konkretnym
przykładzie teologicznej niemożliwości „politycznej teologii”.
Tak brzmią ostatnie słowa tej rozprawy: wielkie
teologiczne odrzucenie. Będziemy musieli sprawdzić, jak ta końcowa teza (i związany z nią końcowy
przypis) ma się do wcześniejszego materiału dowodowego i czy rzeczywiście z niego wynika.