Prawo bankowe1 - Ksiegarnia Beck

Prawo bankowe1
z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 140, poz. 939)
Tekst jednolity z dnia 13 stycznia 2015 r. (Dz.U. 2015, poz. 128)
Spis treści
Art.
Rozdział 1. Przepisy ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1–11
Rozdział 2. Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12–48
A. Banki państwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14–19
B. Banki spółdzielcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
C. Banki w formie spółek akcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21–29
D. Postępowanie przy tworzeniu banków . . . . . . . . . . . . . . . .
30–42
Da. Szczególny sposób tworzenia banków krajowych przez instytucje
kredytowe prowadzące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez oddział . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42a–42f
E. Przekształcenie banku państwowego w spółkę akcyjną . . . . .
43–48
Rozdział 2a. Podejmowanie i prowadzenie działalności przez banki
krajowe na terytorium państwa goszczącego oraz przez instytucje
kredytowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . 48a–48o
Rozdział 3. Rachunki bankowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49–62
Rozdział 4. Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem
banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63–68
Rozdział 5. Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji
zaangażowań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69–79c
1 Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw
Wspólnot Europejskich:
1) dyrektywy 97/5/WE z dnia 27 stycznia 1997 r. w sprawie transgranicznych przelewów
bankowych (Dz.Urz. WE L 43 z 14.02.1997);
2) dyrektywy 98/26/EWG z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach
płatności i rozrachunku papierów wartościowych (Dz.Urz. WE L 166 z 11.06.1998);
3) dyrektywy 1999/93/WE z dnia 13 grudnia 1999 r. w sprawie wspólnotowych ram w zakresie
podpisów elektronicznych (Dz.Urz. WE L 13 z 19.01.2000);
4) dyrektywy 2000/12/WE z dnia 10 marca 2000 r. odnoszącej się do podejmowania i prowadzenia
działalności przez instytucje kredytowe (Dz.Urz. WE L 126 z 26.05.2000);
5) dyrektywy 2000/28/WE z dnia 18 września 2000 r. zmieniającej dyrektywę 2000/12/WE
odnoszącą się do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez instytucje
kredytowe (Dz.Urz. WE L 275 z 27.10.2000);
6) dyrektywy 2000/46/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia
działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich
działalnością (Dz.Urz. WE L 275 z 27.10.2000);
7) dyrektywy 2001/24/WE z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji
kredytowych (Dz.Urz. WE L 125 z 05.05.2001).
Dane dotyczące ogłoszenia aktów prawa Unii Europejskiej, zamieszczone w niniejszej ustawie –
z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej – dotyczą ogłoszenia
tych aktów w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – wydanie specjalne.
1
Przed Art. 1
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Rozdział 6. Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy . . . . . . .
80–88
Rozdział 7. Emisja bankowych papierów wartościowych . . . . . . . .
89–92
Rozdział 8. Szczególne obowiązki i uprawnienia banków . . . . . . . . 92a–112b
Rozdział 9. Zrzeszanie, łączenie się i podział banków . . . . . . . . . . 113–125
Rozdział 10. Fundusze własne, kapitał wewnętrzny i gospodarka
finansowa banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126–130
Rozdział 11. Nadzór bankowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131–141
Rozdział 11a. Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych . . . . . 141a–141e
Rozdział 11b. Nadzór skonsolidowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141f–141l
Rozdział 12. Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku . 142–169
A. Postępowanie naprawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142–146
B. Likwidacja, przejęcie banku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147–157e
C. Upadłość banku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158–169
Rozdział 13. Odpowiedzialność cywilna i karna . . . . . . . . . . . . . . 170–171
Rozdział 14. Przepisy przejściowe, zmiany w przepisach obowiązujących i przepisy końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172–194
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Literatura: M. Aleksandrowicz, M. Grzybowski, Prawo bankowe – zmiany, PP 1992,
Nr 4; P.M. Balcerzak, R.W. Kaszubski, Kontrola wewnętrzna w banku w świetle międzynarodowych standardów, BiK 2001, Nr 7; M. Bączyk, Sytuacja prawna kontrahenta instytucji niebankowej w świetle przepisu art. 170 prawa bankowego, PB 1999, Nr 3; tenże,
w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2002; tenże, Zarys
prawa bankowego, cz. I, Toruń 2000; J. Byrski, Outsourcing elektronicznych instrumentów płatniczych, PB 2008, Nr 1; tenże, Podpis elektroniczny przy składaniu oświadczenia
woli związanego z dokonywaniem czynności bankowych, PB 2005, Nr 3; tenże, Tajemnica
bankowa a outsourcing działalności bankowej. Rozważania na tle powierzenia przez bank
czynności dotyczących technologii informatycznych, PUG 2006, Nr 4; tenże, Zakres
pojęcia „tajemnica prawnie chroniona” na gruncie ustawy Prawo bankowe, PB 2007,
Nr 6; A. Chłopecki, L. Sobolewski, w: L. Sobolewski (red.), Prawo o publicznym obrocie
papierami wartościowymi, Warszawa 1999; S. Ciarkowski, Opcje walutowe a przepisy
o grach, Rzeczp. PCD 2009, Nr 2; T. Czech, Zastosowanie art. 6a–6d Prawa bankowego
do oddziałów instytucji kredytowych, cz. I, PB 2005, Nr 7–8; T. Czech, A. Werner, Outsourcing działalności bankowej wykonywany poza granicami Polski w świetle Traktatu
o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, PUG 2005, Nr 11; T. Dukiet-Nagórska, Rodzaje
umów outsourcingowych zawieranych przez banki, PB 2004, Nr 11; E. Fojcik-Mastalska,
w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2002; D. Frąckowiak, Uwagi o zapłacie kartą płatniczą i przejęciu długu, PPH 2000, Nr 12; J. Frąckowiak,
w: M. Safjan (red.), SPP, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2007; J. Gliniecka,
J. Harasimowicz, R. Krasnodębski, Polskie prawo bankowe 1918–1996, Warszawa 1996;
L. Góral, w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2002;
tenże, w: W. Pyzioł (red.), Encyklopedia prawa bankowego, Warszawa 2000; W. Góralczyk, w: W. Góralczyk (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 1999; J. Grodzicki,
R.W. Kaszubski, Karty płatnicze. Jak korzystać z plastikowego pieniądza, PP 1999, Nr 1;
H. Gronkiewicz-Waltz, Bank centralny – od gospodarki planowej do rynkowej, Warszawa
1992; A. Jakubek, Prawo bankowe. Wprowadzenie, Lublin 1998; A. Janiak, Obrót
wierzytelnościami kredytowymi w stosunkach z bankiem hipotecznym, PB 2000, Nr 4;
tenże, Zakres czynności zastrzeżonych wyłącznie dla banków, PB 2002, Nr 3; R. Juchno,
R. Kaszubski, Ryzyko związane z działalnością banków w Internecie, Gl. 2000, Nr 9;
A. Kabat, Skarga do sądu administracyjnego na decyzje Komisji Nadzoru Bankowego
(zagadnienia wybrane), PB 2004, Nr 12; M. Kacprzak, Umowa sejfowa, Gl. 1996, Nr 1;
R.W. Kaszubski, Komisja Nadzoru Bankowego – nowa jakość w administracji publicznej,
2
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Art. 1
Gl. 1998, Nr 11; A. Kawulski, B. Smykla, Pozycja banku w prawie polskim na tle regulacji
Unii Europejskiej, cz. I, R.Pr. 2001, Nr 5, cz. II, R.Pr. 2001, Nr 6; M. Kępiński, Glosa do
wyroku SN z 25.3.1997 r., OSP 1997, Nr 12, poz. 229; K. Kohutek, w: Prawo bankowe.
Komentarz, LEX/el. 2013; K. Korus, Oświadczenie elektroniczne związane z czynnością
bankową a forma pisemna czynności prawnych, PB 2005, Nr 5; C. Kosikowski, Publiczne
prawo bankowe, Warszawa 1999; M. Kozik, Charakter prawny kart płatniczych, PPH
2006, Nr 6; L. Koziorowski, Umowa opcji kupna lub sprzedaży jako gra i zakład,
PPH 1996, Nr 5; D. Lewandowski, System kontroli wewnętrznej banku. Kontrola
wewnętrzna a wewnętrzny audyt bankowy, PB 2000, Nr 3; J. Majewski, Przestępne
użycie określeń bank lub kasa, PB 2000, Nr 5; W. Marek, Odzyskiwanie długów na
zlecenie, Rzeczp. PCD 2004, Nr 5; M. Michalski, Konstrukcja bankowych papierów
wartościowych w świetle zasady numerus clausus papierów wartościowych w prawie
polskim, PB 1998, Nr 2; tenże, w: W. Pyzioł (red.), Encyklopedia prawa bankowego,
Warszawa 2000; T. Michałowski, T. Mierzejewski, Czynności bankowe, Pal. 1983, Nr 5–6;
M. Olszak, Powierzanie przez bank podmiotom zewnętrznym wykonywania czynności
związanych z działalnością bankową (outsourcing) w świetle przepisów znowelizowanej
ustawy Prawo bankowe – wybrane zagadnienia, PUG 2004, Nr 7; M. Olszak, Wybrane
aspekty pośrednictwa Poczty Polskiej w wykonywaniu działalności bankowej, PUG 2003,
Nr 11; J. Pisuliński, Cywilnoprawna problematyka kart kredytowych, KPP 1996, Nr 2;
A. Pomorska, Komentarz do prawa bankowego, Warszawa 1994; M. Porzycki, Klauzule
zabezpieczające przed niewypłacalnością strony umowy wzajemnej z uwzględnieniem
nettingu na wypadek niewypłacalności, Kraków 2002; J. Puzyna, Stosowanie elektronicznych nośników informacji przy dokonywaniu czynności bankowych, PB 2003, Nr 3;
M. Romanowski, Outsourcing zagraniczny a obowiązek zezwolenia Komisji Nadzoru
Finansowego w świetle przepisu art. 6d ust. 1 prawa bankowego, cz. II, PB 2008, Nr 7–8;
tenże, Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komentarz, Warszawa
1999; G. Sikorski, Komentarz do prawa bankowego, Sopot 1997; A. Skoczylas, Sukcesja
praw i obowiązków administracyjno-prawnych przy łączeniu instytucji finansowych
w formie spółki akcyjnej na przykładzie banków (zagadnienia wybrane), Pr.Sp. 2002,
Nr 4; B. Smykla, Trudne aspekty projektowanej nowelizacji ustawy Prawo bankowe,
PB 2001, Nr 4; tenże, Wdrożenie regulacji Unii Europejskiej w nowelizacji ustawy Prawo
bankowe, cz. I, R.Pr. 2004, Nr 5; J. Sokołowski, Pozycja prawna powiernika banku
hipotecznego, PB 2002, Nr 3; W. Srokosz, Pojęcie „działalności bankowej” w polskim
prawie, PUG 2006 Nr 12; tenże, Zawarcie umowy rachunku bankowego on-line, PB 2001,
Nr 12; L. Stecki, Holding, Toruń 1999; A. Stosio, Pieniądz elektroniczny – cywilnoprawna
analiza pojęcia, cz. II, PPH 2002, Nr 6; S. Szuster, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa
2005, komentarz do art. 1; R. Tupin, Odpowiedzialność cywilna Skarbu Państwa za
działania lub zaniechania nadzoru bankowego, cz. I, Status prawny i kompetencje
regulacyjne nadzoru państwowego wobec banków, PB 2000, Nr 10; A. Wąsiewicz,
w: J. Ignatowicz (red.), System prawa cywilnego, t. 2, Prawo rzeczowe, Warszawa 1977;
F. Wejman, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2005; R.R. Zdzieborski, Outsourcing
w działalności bankowej. Zagadnienia podstawowe, PB 2005, Nr 11; A. Żygadło, Wyciąg
bankowy w dobie bankowości elektronicznej, PB 2007, Nr 3.
Art. 1. [Zakres regulacji]
Ustawa określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także
oddziałów instytucji kredytowych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.
3
Art. 2
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Spis treści
1.
2.
3.
4.
5.
Systematyka ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przedmiotowy zakres regulacji . . . . . . . . . . . . .
Sposób i charakter regulacji czynności bankowych .
Formy działalności bankowej . . . . . . . . . . . . . . .
Zastosowanie innych przepisów . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Nb
1
2
3
4
5
1
1. Systematyka ustawy. Przepisy ustawy regulują zasady działalności bankowej,
w tym dokonywanie czynności bankowych (art. 5–6, 49 i n.), tworzenia oraz
organizacji banków, oddziałów banków i instytucji kredytowych (art. 12 i n.).
Normują także zasady sprawowania nadzoru nad działalnością bankową (art. 131
i n.), postępowanie uzdrawiające, likwidację i upadłość banków (art. 142 i n.).
Ustawa zawiera też przepisy karne (art. 171).
2
2. Przedmiotowy zakres regulacji. Przepis art. 1 wyznacza zakres przedmiotowy regulacji ustawy. Wchodzą do niego normy należące do różnych dziedzin
prawa prywatnego (regulacja odnosząca się do czynności bankowych) i publicznego
(przepisy normujące tworzenie banków, ich gospodarkę finansową, nadzór nad
ich działalnością) – por. np. S. Szuster, Prawo bankowe, komentarz do art. 1;
E. Fojcik-Mastalska, w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe, s. 9 i n.
3
3. Sposób i charakter regulacji czynności bankowych. Ustawa w sposób
szczegółowy reguluje niektóre spośród czynności prawnych, które mogą być
wykonywane tylko przez banki (czynności bankowe). Dotyczy to m.in. umowy
kredytu, gwarancji bankowej, umowy rachunku bankowego, emitowania bankowych
papierów wartościowych. Regulacja niektórych z nich zawarta jest jedynie w prawie
bankowym (np. umowa kredytu). W stosunku do pozostałych, przepisy ustawy mają
charakter szczególny, precyzują uregulowania zawarte w innych aktach prawnych
(np. umowa rachunku bankowego, uregulowana w KC).
4
4. Formy działalności bankowej. Ustawa – Prawo bankowe odnosi się do
wszystkich działających w Polsce banków, niezależnie od ich formy organizacyjnej.
Wyróżnia ona trzy formy prowadzenia działalności bankowej: banki państwowe
(art. 14 i n.), spółdzielcze (art. 20), a także działające w formie spółki akcyjnej
(art. 21 i n.). Banki spółdzielcze są spółdzielniami. W zakresie nieuregulowanym
w PrBank i w BankSpółU mają do nich zastosowanie przepisy PrSpółdz. Do spółek
akcyjnych będących bankami stosuje się, w zakresie nieuregulowanym w PrBank,
przepisy KSH. W ustawie zawarte są także przepisy dotyczące tworzenia, funkcjonowania i organizacji banków oraz ich oddziałów, w tym zagranicznych. Regulacja
odnosi się też do działania na terytorium Polski oddziałów i przedstawicielstw
banków i instytucji kredytowych zagranicznych. Ustawodawca poświęca też trochę
miejsca na charakterystykę działalności polegającej na wykonywaniu czynności
bankowych za pośrednictwem innych podmiotów (art. 6a i n.).
5
5. Zastosowanie innych przepisów. Mimo że PrBank ma podstawowe znaczenie
dla działalności bankowej, to jednak ma ona swoje oparcie także w innych
obowiązujących aktach normatywnych (np. KC, PrWeksl i PrCzek, PrSpółdz,
KSH), umowach i wydanych do nich regulaminach (por. art. 109 PrBank). Poza
przedmiotem zainteresowania ustawy pozostają także zagadnienia dotyczące banku
centralnego (NBPU), funkcjonowania i struktury nadzoru finansowego, Bankowego
Funduszu Gwarancyjnego (BankFGwU) – por. np. C. Kosikowski, Publiczne, s. 47
i n.; M. Bączyk, Zarys prawa bankowego, s. 17; A. Jakubek, Prawo bankowe, s. 1.
Art. 2. [Bank]
Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą
na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych
4
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Art. 2
obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Spis treści
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Definicja banku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osobowość prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bank jako osoba prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ograniczenie suwerenności banków z punktu widzenia wykonywanej
przez nie działalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inne ograniczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odpowiedzialność za zobowiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dopuszczalne formy organizacyjne prowadzenia działalności bankowej
Zakres podmiotowy ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . .
Działalność bankowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena definicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sankcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monopol banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nb
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1. Definicja banku. Przepis art. 2 PrBank zawiera definicję banku. Zgodnie 1
z jego zapisem, bankiem jest jednostka spełniająca trzy warunki. Pierwszy dotyczy
aspektu osobowego, dwa pozostałe cechuje przedmiot wykonywanej przez bank
aktywności. Bankiem może więc być jedynie osoba prawna tworzona zgodnie
z przepisami ustaw. Zajmować się ona musi wykonywaniem czynności bankowych.
Do świadczenia tej działalności legitymować się musi stosownymi zezwoleniami.
2. Osobowość prawna. System prawa polskiego nie definiuje pojęcia osoby 2
prawnej. Już jednak z przepisów KC wynikają pewne ogólne cechy, które musi
mieć taka jednostka. W art. 33 KC ustawodawca zdecydował bowiem, że osobą
prawną jest SP oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne taką
osobowość przyznają. Przepisy te regulują jednocześnie powstanie, ustrój i ustanie
osób prawnych. W ograniczonym zakresie, wyznaczonym regulacjami ustawowymi,
do organizacji i sposobu działania mogą znaleźć zastosowanie postanowienia statutu
danej jednostki (art. 35 i 38 KC). Każda osoba prawna nabywa osobowość
w chwili wpisaniu jej do odpowiedniego rejestru, chyba że odnoszące się do
niej przepisy stanowią inaczej (art. 37 KC). Cechą osoby prawnej jest też jej
odpowiedzialność za zobowiązania (art. 40 KC). Osoba prawna korzysta również
z ochrony charakterystycznej dla dóbr osobistych (art. 43 KC) – szerzej zob. np.
J. Frąckowiak, w: M. Safjan (red.), SPP, t. 1, s. 103 i n.
3. Bank jako osoba prawna. Bank musi więc być osobą prawną. Jest zatem 3
jednostką samodzielną (nabywa prawa i zaciąga zobowiązania we własnym imieniu
i na własny rachunek). Samodzielność ta oczywiście doznaje wielu ograniczeń
z tego powodu, że prowadzi on działalność reglamentowaną, poddaną specyficznemu
nadzorowi, opartą na środkach powierzonych mu z obowiązkiem zwrotu. W samodzielną sferę działalności banku wkraczać jednak mogą jedynie upoważnione do
tego ustawowo organy i tylko w sytuacjach przewidzianych przez prawo. Odróżnić
też trzeba możliwość oddziaływania na działalność bankową wynikającą z przepisów
szeroko pojętego prawa bankowego (lepiej: finansowego) oraz ogólnych regulacji
odnoszących się do każdego podmiotu (osoby prawnej) prowadzącego działalność
gospodarczą (por. np. A. Pomorska, Komentarz, s. 10–17; H. Gronkiewicz-Waltz,
Bank centralny, s. 17 i n.; G. Sikorski, Komentarz, s. 18).
5
Art. 2
Rozdział 1. Przepisy ogólne
4
4. Ograniczenie suwerenności banków z punktu widzenia wykonywanej
przez nie działalności. Na działalność bankową w określonym stopniu wywierają
wpływ organy administracji rządowej. Rada Ministrów podejmuje decyzję w zakresie tworzenia i ewentualnej likwidacji banku państwowego. Minister Finansów
i NBP wydają przepisy szczególne, w tym wykonawcze, regulujące działalność
bankową. Poza tym podejmują pewne czynności w zakresie tworzenia banków
(por. art. 14 PrBank). Minister Skarbu Państwa ma wpływ na działalność banku,
którego akcje posiada SP, z tytułu reprezentowania go w kapitale zakładowym
banku. Narodowy Bank Polski i Komisja Nadzoru Finansowego mają w stosunku
do banku uprawnienia kontrolne z racji sprawowania nadzoru, a NBP – dodatkowo
z uwagi na realizację polityki pieniężnej państwa (por. art. 131 i n. PrBank). Zob.
również J. Gliniecka, J. Harasimowicz, R. Krasnodębski, Polskie prawo bankowe,
s. 63–64; G. Sikorski, Komentarz, s. 18).
5
5. Inne ograniczenia. Jak każdy przedsiębiorca, również bank zobowiązany jest
do przestrzegania przepisów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Musi się też rozliczyć z podatków.
6
6. Odpowiedzialność za zobowiązania. Bank jako osoba prawna samodzielnie
odpowiada za swoje zobowiązania. Jednakże ze względu na fakt, że działalność
banków ma istotne znaczenie dla całego państwa, jak również z uwagi na ochronę
środków zgromadzonych w bankach, ustawodawca zdecydował się zaingerować
w zasadę samodzielnej odpowiedzialności za zobowiązania tej osoby prawnej. Stąd
odpowiedzialność za zobowiązania banków BFG, przewidziana w BankFGwU i na
określonych w niej warunkach. Podobną funkcję (ochrony sektora bankowego)
realizują też szczególne rozwiązania przyjęte w zakresie postępowania naprawczego,
likwidacji i upadłości banków (por. np. J. Gliniecka, J. Harasimowicz, R. Krasnodębski, Polskie prawo bankowe, s. 63–64).
7
7. Dopuszczalne formy organizacyjne prowadzenia działalności bankowej.
Banki mogą działać jedynie w trzech formach organizacyjno-prawnych. Jako banki
państwowe (art. 14 PrBank), spółdzielcze (art. 20 PrBank) oraz spółki akcyjne
(art. 21 i n. PrBank). We wszystkich formach bank może funkcjonować za pomocą
oddziałów (por. orz. SN z 17.4.1986 r., II CZ 41/86, OSNCP 1987, Nr 7,
poz. 103; wyr. SN z 14.2.2008 r., II CSK 501/07, Legalis). Bank krajowy może
też prowadzić działalność za granicą, w Polsce także możliwe jest wykonywanie
działalności bankowej przez zagraniczne instytucje finansowe (por. art. 42a–42f,
48a–48o PrBank). Do banków spółdzielczych i spółek akcyjnych w zakresie
nieuregulowanym w PrBank stosuje się przepisy odpowiednio PrSpółdz i KSH.
Zawarta w PrBank regulacja odnosząca się do banków państwowych jest wyłączna
(E. Fojcik-Mastalska, w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe, s. 15).
8
8. Zakres podmiotowy ustawy. Definicja z art. 2 PrBank odnosi się do
wszystkich banków działających na podstawie jej przepisów, w tym oddziałów
i przedstawicielstw. Obejmuje ona swoim zakresem również takie banki, które
prowadzą działalność na podstawie przepisów zawartych poza prawem bankowym –
banki hipoteczne (BankiHipU). Nie dotyczy natomiast kas w rozumieniu SpKasyU.
Co prawda ich działalność jest zbliżona do bankowej, jednakże podstawą jej
wykonywania są przepisy odrębnej ustawy. Jednocześnie ustawodawca nie nadaje
kasom przymiotu banku ani nie posługuje się w odniesieniu do nich tym terminem.
9
9. Zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Drugi element definicji banku
związany jest z prowadzoną przez niego działalnością. Musi on bowiem mieć
zezwolenie uprawniające do wykonywania czynności bankowych, charakteryzujących się tym, że obciążają ryzykiem środki powierzone bankowi pod jakimkolwiek
tytułem zwrotnym. Zezwolenia udziela KNF po spełnieniu przez bank określonych
6
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Art. 3
wymogów (por. art. 30 i n. PrBank). Bank nie może zostać utworzony i rozpocząć
swojej działalności bez takiego zezwolenia (art. 30a PrBank). Ustawa przewiduje
przy tym konieczność uzyskania dwóch zezwoleń – na utworzenie banku i na
podjęcie działalności (por. art. 34 i 36 PrBank). Przyczyną, dla której bank może
zostać utworzony i podjąć działalność jedynie po uzyskaniu zezwoleń, jest ważny
interes publiczny – bezpieczeństwo gromadzonych przez banki środków (por. wyr.
TK z 17.1.2001 r., K 5/00, OTK 2001, Nr 1, poz. 2). Podczas prowadzenia działalności depozytowej, której następstwem jest angażowanie powierzonych w ramach
niej środków na aktywność o charakterze kredytowym, siłą rzeczy dochodzi do obciążenia ich ryzykiem (por. np. E. Fojcik-Mastalska, w: E. Fojcik-Mastalska (red.),
Prawo bankowe, s. 13; W. Góralczyk, w: W. Góralczyk (red.), Prawo bankowe, s. 15).
10. Działalność bankowa nie jest zdefiniowana w ustawie wprost. W art. 5 10
znajdujemy katalog czynności bankowych (czynności prawnych, które mogą być
dokonywane jedynie przez bank), składających się na tę podstawową aktywność
banków. Definicji zawartej w art. 2 nie można więc rozpatrywać samodzielnie, ale
biorąc pod uwagę przynajmniej jeszcze art. 5 PrBank. Brak określenia ścisłego
zakresu pojęcia działalności bankowej może budzić wątpliwości interpretacyjne
w odniesieniu do różnych przepisów prawa bankowego. Celowe byłoby jego
zdefiniowanie. Zwłaszcza w odniesieniu do zezwoleń (art. 36 PrBank). Nie
wszystkie bowiem czynności bankowe wymienione w art. 5 PrBank mają ten sam
ciężar gatunkowy, rozpatrywany z punktu widzenia obciążenia ryzykiem środków
przyjętych przez bank z obowiązkiem zwrotu (por. np. E. Fojcik-Mastalska,
w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe, s. 15–16).
11. Ocena definicji. Obecna treść przepisu art. 2 PrBank realizuje zgłaszane 11
w literaturze pod rządem poprzednio obowiązującej ustawy wnioski w zakresie
położenia w niej nacisku na profil działalności banku (por. G. Sikorski, Komentarz,
s. 20; E. Fojcik-Mastalska, w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe, s. 12).
12. Sankcje. Przepis art. 3 PrBank wskazuje, że działalność bankowa może 12
być prowadzona jedynie przez bank w rozumieniu ustawy lub kasę. W razie
przekroczenia tego zakazu ustawodawca zdecydował się nałożyć sankcje. Wyraża je
art. 170 PrBank, przewidujący obowiązek zwrotu prowizji, oprocentowania, opłat
lub innego wynagrodzenia przez tego, kto wykonuje działalność bankową. Nie
stanowi on jednak zakazu jej podejmowania (por. np. uchw. Izby Administracyjnej,
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 20.2.1997 r., III ZP 5/97, OSNAPiUS 1997,
Nr 14, poz. 246; A. Janiak, Zakres czynności, s. 36.) Zarówno za prowadzenie
działalności bankowej w określonym zakresie bez zezwolenia, jak i za samo
nieuprawnione posługiwanie się nazwą „bank” lub „kasa” grozi również odpowiedzialność karna (por. art. 171 ust. 1 i 2 PrBank) (M. Bączyk, Sytuacja prawna, s. 108;
E. Fojcik-Mastalska, w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe, s. 683). Dotyczy
to jednak jedynie podmiotów krajowych. Sankcji wyrażonej w tym przepisie nie
będzie więc podlegał podmiot zagraniczny, prowadzący działalność bankową na
podstawie przepisów niepolskich (R. Juchno, R. Kaszubski, Ryzyko związane, s. 6).
13. Monopol banków na wykonywanie niektórych czynności bankowych 13
ustanowiony w prawie bankowym przełamują tylko, na podstawie szczególnych
przepisów SpKasyU, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Prawo polskie,
w przeciwieństwie do regulacji innych państw Unii Europejskiej (gdzie instytucja
kredytowa to nie tylko bank, lecz także jednostka, która przyjmuje środki pod
tytułem zwrotnym i udziela kredytów), nie zna oprócz nich i banków żadnych innych
instytucji kredytowych (A. Kawulski, B. Smykla, Pozycja banku, s. 103).
Art. 3. [Nazwy bank i kasa]
Wyrazy „bank” lub „kasa” mogą być używane w nazwie oraz dla określenia
działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozumieniu art. 2, z tym że:
7
Art. 3
Rozdział 1. Przepisy ogólne
1) nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyrazów „bank”
lub „kasa”, z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te
nie wykonują czynności bankowych;
2) wyraz „kasa” może być także używany w nazwie oraz do określenia
działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie
odrębnej ustawy gromadzi oszczędności oraz udziela pożyczek pieniężnych
osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.
Spis treści
1. Posługiwanie się określeniami „bank” i „kasa” w nazwach instytucji .
2. Uzasadnienie przepisu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Dozwolone posługiwanie się zastrzeżonymi określeniami przez jednostki niebędące bankami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Posługiwanie się określeniem „bank” i „kasa” przez oddziały banków
(kas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Możliwość używania terminów obcojęzycznych, bliskoznacznych i synonimów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Skutki naruszenia zakazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nb
1
2
3
4
5
6
1
1. Posługiwanie się określeniami „bank” i „kasa” w nazwach instytucji.
Przepis art. 3 statuuje prawo do posługiwania się w nazwie oraz dla określenia
działalności lub reklamy wyrazami „bank” i „kasa” jedynie przez bank w rozumieniu
art. 2 PrBank (por. tezy do tego przepisu) oraz podmioty wskazane w jego treści.
Oznacza to zakaz używania tych określeń przez innych uczestników obrotu.
2
2. Uzasadnienie przepisu. Wprowadzenie przez ustawodawcę takiej reguły ma
na celu ochronę depozytariuszy lokujących w sektorze bankowym środki pieniężne.
Poddanie banku kontroli przez instytucje i organy państwa, konieczność wyposażenia banku w odpowiednie zaplecze kapitałowe i majątkowe – mają zapewnić jego
bezpieczne funkcjonowanie. W odniesieniu do innych podmiotów, które nie są poddane takim rygorom, istnieje ryzyko niespełniania przez nie odpowiedniego poziomu
bezpieczeństwa zgromadzonych środków. Powodować by też to mogło szkodę dla
samych banków, wyrażającą się w utracie zaufania klientów (por. np. S. Szuster,
Prawo bankowe, teza 1 do art. 3; J. Majewski, Przestępne użycie, s. 61).
3
3. Dozwolone posługiwanie się zastrzeżonymi określeniami przez jednostki
niebędące bankami. W pkt 1 i 2 art. 3 PrBank dopuszczono możliwość posługiwania się zastrzeżonymi terminami przez podmioty inne niż banki. Możliwe jest to
jednak tylko wówczas, kiedy z prowadzonej przez nie działalności jednoznacznie
(w sposób oczywisty, bez wątpliwości) wynika, że jednostki te nie wykonują
czynności bankowych, np. bank pojazdów lub bank danych. Sytuacja taka musi
być możliwa do stwierdzenia przez zwykłego, przeciętnego, potencjalnego odbiorcę
oferowanych usług (por. np. wyr. SN z 25.3.1997 r., III CKM 11/97, PB 1997, Nr 3,
s. 18–20; M. Kępiński, Glosa do wyr. SN z 25.3.1997 r., s. 626; wyr. SA w Białymstoku z 21.8.1997 r., I ACa 146/97, OSAB 1997, Nr 3, poz. 25). Drugi wyjątek
dotyczy banków hipotecznych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych
i działających u niektórych pracodawców kas zapomogowo-pożyczkowych. Mogą
one używać zastrzeżonego terminu, mimo że nie są bankiem w rozumieniu art. 2
PrBank. Ich działalność, chociaż oparta na przyjmowaniu wkładów i udzielaniu
pochodzących z tych środków pożyczek, regulowana jest innymi przepisami (BankiHipU, SpKasyU i ZwZawU) – por. np. A. Kawulski, B. Smykla, Pozycja banku, cz. I,
s. 95; E. Fojcik-Mastalska, w: E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe, s. 17.
8
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Art. 4
4. Posługiwanie się określeniem „bank” i „kasa” przez oddziały banków 4
(kas). Poza zakresem regulacji art. 3 jest możliwość posługiwania się zastrzeżonymi
terminami przez oddziały banków i kas. Jako że zarówno banki, jak i kasy mają
osobowość prawną, działanie oddziałów stanowiących jedynie jednostki organizacyjne tych osób prawnych zajmujących się wykonywaniem czynności bankowych,
przejawiające się w używaniu terminów „bank” lub „kasa” uznać należy za działanie
samych banków, a więc działanie dozwolone.
5. Możliwość używania terminów obcojęzycznych, bliskoznacznych i syno- 5
nimów. Komentowany przepis wskazuje dwa terminy, których używanie nie jest
powszechnie dozwolone w kontekście świadczonych usług. Nie oznacza to oczywiście rozciągnięcia jego zakresu na słowa pochodzące z innych języków, wyrażenia
podobne lub synonimy. Dlatego dopuszczalne będzie ich użycie również przez
podmioty niebędące bankami (np. nazwa „towarzystwo kredytowe”). Posługiwanie
się jednak tego typu określeniami może naruszać postanowienia innych ustaw,
np. ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – por. szerzej S. Szuster, Prawo
bankowe, teza 5 do art. 3.
6. Skutki naruszenia zakazu. Naruszenie zakazu określonego w komentowanym 6
przepisie może powodować odpowiedzialność karną przewidzianą w art. 171 ust. 2
PrBank (por. tezy do tego przepisu).
Art. 4. [Słowniczek]
1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:
1) bank krajowy – bank mający siedzibę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej;
2) bank zagraniczny – bank mający siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej;
3) międzynarodowa instytucja finansowa – instytucję finansową, której większość kapitału własnego należy do państw będących członkami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju lub banków centralnych takich
państw;
4) karta płatnicza – kartę płatniczą w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia
2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. z 2014 r. poz. 873 i 1916);
5) pieniądz elektroniczny – pieniądz elektroniczny w rozumieniu ustawy
z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych;
6) (uchylony)
7) instytucja finansowa – podmiot niebędący bankiem ani instytucją kredytową, którego podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie:
a) nabywania i zbywania udziałów lub akcji,
b) udzielania pożyczek ze środków własnych,
c) udostępniania składników majątkowych na podstawie umowy leasingu,
d) świadczenia usług w zakresie nabywania i zbywania wierzytelności,
e) świadczenia usług płatniczych oraz wydawania pieniądza elektronicznego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach
płatniczych,
f) emitowania instrumentów płatniczych i administrowania nimi w zakresie nieuregulowanym w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach
płatniczych,
g) udzielania gwarancji, poręczeń lub zaciągania innych zobowiązań
nieujmowanych w bilansie,
h) obrotu na rachunek własny lub rachunek innej osoby fizycznej, osoby
prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości
prawnej, o ile posiada zdolność prawną:
– terminowymi operacjami finansowymi,
9