Dziecko nadpobudliwe - jak je dostrzec i jak mu pomóc?

Dziecko nadpobudliwe - jak je dostrzec i jak mu pomóc?
Wiek przedszkolny w życiu dziecka, to okres intensywnego rozwoju. Dzieci są żywe,
ruchliwe, ciekawe świata. Lecz już wtedy można w wyniku obserwacji wyłonić dzieci
wyróżniające się nadmierną ruchliwością, niepokojem ruchowym, łatwo rozpraszające się,
często zmieniające rozpoczęte działania przed ich ukończeniem, impulsywne, z zaburzoną
umiejętnością koncentracji uwagi dowolnej. Są to dzieci nadpobudliwe.
Nadpobudliwość może pojawić się w trzech sferach funkcjonowania dziecka
- ruchowej - Dzieci biegają, skaczą, krzyczą, wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami.
Są pełne energii i szukają każdej okazji, by wyżyć się ruchowo. Wykonują każde polecenie
nauczyciela związane z ruchem. Gorzej jest , gdy mają coś wykonać na miejscu w skupieniu..
- poznawczej - Dzieci nie mogą się skupić na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza. Mają
zaburzoną koncentrację uwagi - odwracają się, rozmawiają, nie słuchają, co się mówi,
zwracają uwagę na każdy szmer.
- emocjonalnej objawiającej się nadmierną impulsywnością, zwiększoną wrażliwością na
działające bodźce. Dzieci są raczej konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do
wymagań w domu, przedszkolu, szkole. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywna, łatwo
przechodzą od płaczu do śmiechu. Nadpobudliwość emocjonalna może przejawiać się we
wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk i strach przed różnymi sytuacjami,
zwłaszcza szkolnymi.
Takim dzieciom trudno też osiągać sukcesy. Impulsywne zachowania, często nieumyślne
psucie zabawy innym, niecierpliwość, nieumiejętność zgodnej współpracy powodują, że
dzieci te mogą być odrzucane przez rówieśników. Będąc uciążliwe, kłopotliwe, wprowadzają
dorosłych w stan zdenerwowania, wtedy zawodzi samokontrola, a zaczyna się samoobrona
przed aktywnością dziecka. Dorośli mogą je nadmiernie karać za częste łamanie zasad
zachowania..
Nadpobudliwość psychoruchowa nie jest zawiniona przez dziecko. Jej przyczyny mogą być
różne, ale w dużym uproszczeniu sprowadza się to do odmiennej pracy mózgu, która z uwagi
na przewagę procesów pobudzania nad procesami hamowania uniemożliwia dziecku
kontrolowanie swoich zachowań, uwagi i ruchów. Dziecko odbiera jednocześnie bardzo dużo
bodźców ( np. polecenie rodzica, odgłosy telewizora, szelest firanek w otwartym oknie,
odgłosy zza okna), ale nie potrafi wybrać tego najważniejszego. Nie reaguje więc od razu na
polecenie.
Dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony
dorosłych, bo trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudniej usłyszeć pochwały. Przez to ma bardzo
często niską samoocenę, nie wierzy we własne możliwości, choć wiele z tych dzieci ma
wysoki iloraz inteligencji. Dzieci nadpobudliwe mając bardzo dużo energii, są spontaniczne,
ciekawe świata, odważne, bardzo spostrzegawcze, potrafią myśleć niekonwencjonalnie, są
dociekliwe, śmiałe i towarzyskie. Większość dzieci wyrasta z zespołu nadpobudliwości
psychoruchowej, jednak bez właściwej terapii i postępowania ze strony dorosłych może dojść
do nieodwracalnych zmian w ich psychice i zachowaniu. Dlatego tak ważne jest przemyślane,
konsekwentne działanie w celu osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych.
Wskazówki dla rodziców pracujących z dzieckiem nadpobudliwym w domu
 Ograniczenie bodźców zewnętrznych. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy
stworzyć otoczenie ułatwiające skupienie uwagi ( w pokoju do nauki i zabawy stonowane
barwy, w miarę możliwości pochowane zabawki ). Trzeba się starać by w domu był spokój (
unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania często i wielu gości naraz). Trzeba ograniczać
przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem. Należy dbać o to, by dziecko mogło się
skupić na jednej czynności.
 Umożliwienie swobodnego ruchu, wybiegania się, choćby godzinę dziennie. Dziecko
nadpobudliwe ma zwiększona potrzebę ruchu, ponieważ ma podwyższony tzw. tonus
mięśniowy /napięcie mięśni/, który domaga się wyzwolenia w ruchu. Wskazane jest
zorganizowanie ukierunkowanej aktywności sportowej; która daje możliwość odreagowania
napięć, ale należy pamiętać przy tym, że dzieci nadpobudliwe szybko się męczą i trzeba
pamiętać o przerwach, wyciszeniu.
 Dbanie o usystematyzowanie trybu życia dziecka ( stała pora wstawania, posiłków,
zabawy, nauki)
 Stosowanie odpowiedniego systemu komunikacji: proste, krótkie zwroty, słowa – symbole
stosowane często w celu lepszej koncentracji uwagi. . Rodzice powinni się starać, by to, co
mówią, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego: ''znów nie posprzątałeś zabawek'',
konkretnie: ''schowaj klocki'', a po skończeniu tej czynności „schowaj auta”. Nie można
dawać dziecku zbyt dużo możliwości wyboru. Zadania, które dziecko ma wykonać dzielimy
na czynności proste. Dzięki temu dziecko jest skupione na jednym działaniu, a rodzice mają
możliwość zachęcenia dziecka do dalszej pracy poprzez pochwałę.
 Stworzenie prostych, przejrzystych zasad postępowania ( dziecko wie, co mu wolno, a co
jest zakazane)
 Wytworzenie dobrego kontaktu dziecka z rzeczywistością przez odpowiednie oraz planowe
rozwijanie zainteresowań np. koła zainteresowań, basen, zajęcia plastyczne ( chodzi tu o
umiejętne wypełnianie wolnego czasu, danie upustu jego energii)
 Współpraca z psychologiem i nauczycielami dzieckaUdzielać mu pomocy w kończeniu
czynności zanim przejdzie do następnej ( pochwały, zachęty, takie planowanie działań, aby
ich czas trwania nie przekraczał możliwości skupienia uwagi dowolnej dziecka).
 Należy dziecko wyciszyć przed snem( muzyka relaksacyjna, czytanie bajek na dobranoc,
nie oglądanie filmów, bajek nadmiernie pobudzających emocjonalnie)
 wytworzenie życzliwej, serdecznej atmosfery rodzinnej w domu
Przykłady pracy z dzieckiem nadpobudliwym stosowane przez nauczycieli PM 160:
 pomoc w adaptacji w nowym środowisku
 zebranie informacji o dziecku ( obserwacja, informacje od rodziców, psychologa)
 częste organizowanie zabaw i ćwiczeń ruchowych
 poznanie i wdrażanie do przestrzegania norm postępowania w grupie .Normy powinny być
wizualizowane, aby nauczyciel mógł o nich przypominać, lub odwoływać się do nich przy
ocenie postępowania.
 stosowanie zrozumiałego dla dziecka systemu nagród i kar za przestrzeganie ustalonych
reguł. Nagrody powinny dominować nad karami. Kara nie powinna dziecka osądzić i obniżać
poczucia własnej wartości, lecz wskazać błąd, możliwość jego naprawy.
 właściwe kierowanie aktywnością dziecka i wykorzystywanie jej do celów pozytywnych
np. pomoc w dekorowaniu, porządkowaniu klasy - dziecko zaspokaja potrzebę ruchu,
właściwie ją wykorzystuje, przyzwyczaja się do odpowiedzialności za wykonanie
powierzonych zadań)
 stosowanie odpowiedniego systemu komunikacji: proste, krótkie zwroty, słowa.
Powtarzanie poleceń indywidualnie - z podziałem na etapy czynności ( weź kredki, weź
karton, narysuj domek).
 zastosowanie metod, skupiających uwagę wychowanka, na tym, co w danej chwili
uważamy za najważniejsze ( np. poprzez wyróżnienie informacji tonem głosu, stosowanie
pomocy wizualnych)
 włączanie dziecka do aktywnego udziału w zabawach i zajęciach
 motywowanie dziecka do podjęcia i skończenia pracy poprzez pochwały i zachęty
 w razie potrzeby dzielenie bardziej czasochłonnych prac na mniejsze etapy, by dziecko
było w stanie wykonać zadanie i mieć wrażenie sukcesu
 szukanie i przekazywanie uczniowi możliwych do zaakceptowania przez otoczenie form
rozładowania nadpobudliwości, złości lub agresji. ( zabawy przeciw agresji)
 dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka
 nawiązanie współpracy z domem rodzinnym w celu ujednolicenia oddziaływań
wychowawczych.
 zainteresowanie dziecka zajęciami, wyrabiającymi cierpliwość i dokładność,
doskonalącymi sprawności manualne poprzez prowadzenie różnych zajęć praktycznych i
plastycznych wymagających coraz dokładniejszych, bardziej precyzyjnych czynności.
Wychowując dziecko nadpobudliwe i pracując z nim należy pamiętać o cierpliwości i
wyrozumiałości. Absolutnie należy wykluczyć kary fizyczne, czy karanie dziecka w gniewie,
gdyż takie działania mogą spowodować wzrost buntu i agresji. Nie wolno dziecka straszyć
karą, która nie będzie wykonana ( brak konsekwencji) i straszyć odrzuceniem. Dziecko musi
w dorosłym czuć wsparcie, zrozumienie, akceptację i pomoc. Takie działanie pomoże dziecku
przezwyciężyć problemy związane z nadpobudliwością i otworzy szansę pełnego rozwoju
społecznego i intelektualnego.
Elżbieta Gałaj i Agnieszka Ignaczak
Literatura
„Jak pomóc dzieciom nadpobudliwym” – J. Uryga
„Funkcjonowanie dziecka nadpobudliwego w rodzinie” – A. Horabik
„Dziecko nadpobudliwe” – M. Nowak
„Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi” –
K. Ruchalska
„Psychologia dzieci i młodzieży”- M. Żebrowska