Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo.

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo.
I.
II.
III.
Jak zachowuje się dziecko nadpobudliwe? Jakie są jego charakterystyczne
właściwości?
Jakie są przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej?
Jak powinni postępować rodzice, którzy zaobserwowali u swego dziecka
objawy nadpobudliwości ?
Nadpobudliwość psychoruchowa przejawia się w różnych sferach
funkcjonowania dziecka: ruchowej, poznawczej, emocjonalnej.
W sferze ruchowej istnieją dwa zasadnicze rodzaje objawów nadpobudliwości
− wzmożona ekspansja ruchowa
− niepokój ruchowy
Najbardziej widocznym, uciążliwym dla otoczenia objawem nadpobudliwości jest
nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona w szukaniu okazji do ruchowego wyżycia się
dziecka, w ciągłym kręceniu się, bieganiu, w zmianach pozycji, w niemożności zachowania
spokoju itp. Na lekcjach takie dzieci wychodzą z ławki, wyrywają się do odpowiedzi
machając rękami, podskakując. Trudno wykonać im te polecenia, które wymagają znacznego
ograniczenia aktywności ruchowej. Na zwracanie im w tym zakresie uwagi nie reagują lub
uspokajają się na krótki czas. Dlatego też określane są zazwyczaj jako dzieci „nieposłuszne”.
Ich nieposłuszeństwo często nie wynika ze złej woli, lecz przede wszystkim z niemożności
zapanowanie nad własnym pobudzeniem ruchowym.
Niepokój ruchowy przejawia się inaczej. Jeśli sytuacja społeczna wymaga od
dziecka ograniczenia ruchowego, ich nadpobudliwość przejawia się w szeregu drobnych
ruchów, w danej sytuacji zbędnych: manipulowanie przedmiotami, poprawianie garderoby,
szarpanie włosów, ogryzanie paznokci lub kołnierzyków czy chusteczek do nosa.
W sferze poznawczej można wymienić dwie zasadnicze grupy objawów: zaburzenia
koncentracji uwagi oraz pochopność i pobieżność myślenia. Zaburzenie koncentracji
manifestuje się kierowaniem przez dziecko uwagi na każdy niemal bodziec płynący
z otoczenia. Następstwem tego jest częste zapominanie, roztargnienie, chaotyczność.
Nadpobudliwość sfery poznawczej przejawia się także tendencją do nieomal
natychmiastowego reagowania – np. odpowiedzią na pytanie – bez dostatecznej analizy
myślowej. Dziecko o tym typie myślenia sprawia często wrażenie bezkrytycznego, mało
spostrzegawczego i mniej inteligentnego niż jest w rzeczywistości.
Nadpobudliwość może się także przejawiać w zakresie wyobraźni. Wówczas świat
wyobraźni zaczyna dominować nad światem rzeczywistym. Dzieci takie sprawiają wrażenie
zamyślonych, często patrzą nieruchomo w jeden punkt lub mówią coś do siebie, czasami
bezwiednie robią miny.
Dzieci nadpobudliwe cechuje nadmierna pobudliwość emocjonalna.
Łatwo
popadają w złość, obrażają się, są skłonne do płaczu. Reakcje te są krótkotrwałe, szybko
mijają i ustępują emocjom o ładunku przeciwnym: radości, śmiechowi.
U niektórych dzieci nadpobudliwość przejawia się we wszystkich wymienionych
sferach, niekiedy tylko w jednej lub dwu.
Główne źródło przyczyn powodujących nadpobudliwość tkwi
w środowisku rodzinnym dziecka. Składa się na nie atmosfera panująca w domu:
niespokojna, pełna napięć i konfliktów. O wytworzeniu się takiej atmosfery decydują
najczęściej właściwości matki, ojca i innych członków rodziny, ich nerwowość, nierówne
usposobienie. Również stosunek dorosłych do dziecka, błędna, niewłaściwa postawa
rodzicielska mogą sprzyjać powstawaniu cech nadpobudliwości psychoruchowej.
W szczególności dwa rodzaje postaw rodziców stanowią dla dziecka zagrożenie:
postawa rygorystyczna oraz niekonsekwentny sposób wychowania.
Postawa rygorystyczna jest dla dziecka źródłem licznych niepokojów, napięć,
przeżyć lękowych. Surowe oceny, groźby, kary, ograniczenia sprawiają, że żyje ono w stanie
stałego zagrożenia, obciążającego jego system nerwowy. Rozładowuje nagromadzone
napięcie przez wzmożoną ruchliwość, nadmierną pobudliwość.
Niekonsekwentny sposób wychowania należy do najczęściej spotykanych. Może on
występować u jednej osoby, która odnosi się do dziecka nierówno: raz jest czuła, raz oschła,
raz pobłażliwa, kiedy indziej krzyczy na nie lub karze za najdrobniejsze uchybienie. Przy
czym reakcje na zachowanie dziecka są uwarunkowane nastrojem, humorem
niekonsekwentnego dorosłego. Pozostając pod opieką takiego rodzica, dziecko nigdy nie wie
co jest dobre, a co złe, co właściwe, a co niewłaściwe, kiedy i za co zostanie ukarane, stale
więc przeżywa stan niepewności i lęku.
Niekonsekwencja w stosunku do dziecka może polegać na tym, że każdy z dorosłych
członków rodziny stosuje inny sposób postępowania: ojciec jest wymagający, surowy,
a matka czuła i pobłażliwa lub odwrotnie. Stawiają oni dziecku różne wymagania, wydają
sprzeczne polecenia. Wówczas dziecko jest zdezorientowane, nie wie jak uniknąć przykrych
uwag i kar, by zadowolić oboje rodziców.
Im wcześniej zostały dostrzeżone objawy nadpobudliwości, tym większe szanse
powodzenia ma przeciwdziałanie.
Ważne jest ustalenie, jakie są źródła nadpobudliwości. Jeśli główne przyczyny tkwią
w środowisku rodzinnym, należy dokonać w nim zmiany. Dorośli są osobami
ukształtowanymi, o zakorzenionych nawykach, przyzwyczajeniach, schematach zachowań.
Niełatwo je zmieniać, czegóż jednak nie są w stanie dokonać kochający rodzice dla dobra
dziecka?
Konieczna jest więc troska o zapewnienie dziecku atmosfery spokojniejszej, mniej
konfliktowej, wolnej od niektórych przynajmniej napięć. Wszystkich niekorzystnych
czynników nie da się wyeliminować, nie byłoby to zresztą wskazane. Każde dziecko, także i
nadpobudliwe będzie się w życiu stykało z różnymi sytuacjami trudnymi. Dziecko musi się
przygotować do radzenia sobie w nich, toteż nie można go całkowicie ich pozbawić. Ale nie
może żyć w nich nieustannie.
Rodzice dziecka nadpobudliwego muszą starać się traktować je w sposób spokojny,
konsekwentny, panując równocześnie nad objawami własnego niezrównoważenia.
Dziecko nadpobudliwe przejawia wzmożoną potrzebę ruchu. Należy umożliwić mu
zaspokojenie tej potrzeby. Jednak nie może to być aktywność chaotyczna, nie ukierunkowana.
Błędnym przekonaniem, jest to, że dziecko nadpobudliwe musi się wybiegać, wyszaleć. Po
takiej zabawie dziecko wraca zmęczone, spokojniejsze ruchowo, ale, podniecone
emocjonalnie, nie zdolne do koncentracji uwagi i mobilizacji. Zabawa taka nie uspokaja go
i nie rozładowuje.
Dziecko winno bawić się tak, by było aktywne i miało dość ruchu, ale w formie
ukierunkowanej. Taką rolę spełniają gry ruchowe, wymagające przestrzegania przyjętych
reguł, czekania na swoją kolej, podporządkowania się prowadzącemu.
Bardzo ważne jest dopilnowanie dziecka nadpobudliwego, by kończyło każde zaczęte
zadanie. Najczęściej z zapałem zabiera się ono do pracy, ale szybko przerywa ją. Należy
dopilnować, by nie miało do wykonania kilku zadań naraz. Trzeba też dbać o to, aby
w zasięgu działania dziecka panował porządek. Nagromadzenie różnych przedmiotów,
bałagan rozprasza jego uwagę.
Dziecko nadpobudliwe wymaga większej kontroli dorosłych niż inne dzieci. Nie
należy przez cały czas pomagać mu, trzeba jednak co pewien czas sprawdzić, co robi, jak
organizuje sobie zajęcia, jak sobie radzi.
Szczególnej opieki wymaga w trakcie odrabiania lekcji. Dziecko nadpobudliwe samo
najczęściej pracuje chaotycznie, niesystematycznie, nie potrafi utrzymać w porządku książek
i przyborów szkolnych, a to jeszcze bardziej dezorganizuje jego naukę. Szybko też zniechęca
się i męczy. Dlatego też należy zachęcać je do pracy według planu, do dzielenia zadań na
krótsze odcinki i korzystania z przerw między nimi.
Ważne jest także, by dziecko nie zasiadało do lekcji po hałaśliwej, podniecającej
zabawie, ani też po zajęciu wymagającym szczególnej koncentracji uwagi np. bezpośrednio
po oglądaniu programu telewizyjnego.
Wszyscy rodzice mają obowiązek współdziałania ze szkołą. Matka i ojciec dziecka
nadpobudliwego powinni spotykać się z nauczycielami częściej. Zadaniem rodziców jest nie
tyle „wybranianie” dziecka czy przepraszanie nauczycieli za jego złe zachowanie, ile wspólne
zastanowienie się nad metodami postępowania. Wychowanie dziecka nadpobudliwego
wymaga od dorosłych szczególnej cierpliwości i wytrwałości. Jeśli otoczenie podejmie ten
trud, zapewni dziecku optymalne warunki, będzie on mogło lepiej wykorzystać swoje
możliwości rozwojowe, a sprawiane przez nie kłopoty ulegną zmniejszeniu.
Literatura:
1) H. Nartowska: „Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo”. Warszawa 1972. PZWS.
2) H. Nartowska: „Wychowanie dziecka nadpobudliwego” Warszawa 1972. NK.
3) H. Filipczuk: „Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym”
4) A. Borkowska: „Pozycja dziecka nadpobudliwego w klasie szkolnej”.
„Życie Szkoły” 1991, nr 8.
Opracowały: Teresa Wszoła
Elżbieta Bodys