Herby szlachty pochodzenia ydowskiego

rogozinscy.pl
Herby szlachty pochodzenia żydowskiego
24.01.2008.
Zmieniony 27.01.2008.
Herby szlachty pochodzenia żydowskiego Ryszard T. Komorowski Źródło: "Genealogia i heraldyka" Nr
4, 2001r.
Żydzi w dziejach Polski odegrali znacząca rolę zarówno ze względu na swoje zdolności,
religię, kulturę jak i liczebność i osadnictwo sięgające średniowiecza. W tym odcinku przedstawimy herby
szlachty pochodzenia żydowskiego. Pierwsze osiedlenie się Żydów w Polsce przypada na wiek XII - okres
podziału Polski pomiędzy synów Bolesława Krzywoustego. W XIII wieku tworzą już Żydzi własne gminy
wyznaniowe w większych miastach Polski jak w Poznaniu i Krakowie. W roku 1264 książę kaliski Bolesław
Pobożny nadaje Żydom wiele przywilejów, które potem w innych dzielnicach Polski były uznawane. Z
mocy tego przywileju podlegali Żydzi sądom samego księcia lub wojewody. Zobowiązani byli do płacenia
księciu daniny, zamieszkiwania tylko w miastach, w których żyli z pożyczania pieniędzy na procent, czego
chrześcijanom zabraniały przepisy kościelne. W 1334 roku król Kazimierz Wielki uważając Żydów za
żywioł w Polsce pożyteczny, potwierdził im dotychczasowy przywilej dany przez księcia Bolesława
Kaliskiego i gwarantował Żydom wolność przebywania w kraju, przenoszenia się z miasta do miasta,
pozwalał na handel, na odprawianie własnych nabożeństw, ponadto wyjął ich spod ustawodawstwa
miejskiego poddając jurysdykcji wojewody a w sprawach gardłowych sądownictwu samego króla. W
nadanym przywileju pozwalał Żydom na pożyczanie pieniędzy pod zastaw nieruchomości, dzięki temu
mogli stawać się właścicielami kamienic w miastach. Wielu wypędzonych Żydów z Anglii, Francji, z Czech
chroniło się w Polsce, zastając w niej niesłychaną jak na owe czasy tolerancję. Podobnie jak
monarchowie w innych krajach europejskich, królowie polscy otaczali się bogatymi Żydami, zręcznymi w
rozwiązywaniu problemów finansowych monarchii. Szczególnie królowie elekcyjni potrzebowali pieniędzy,
a tych mogli im dostarczyć tylko bogaci Żydzi. Powierzali im kolejni królowie zarząd żup solnych w
Wieliczce i Bochni, dzierżawę ceł, nadzór nad propinacją, bogate starostwa a niekiedy dzierżawę
posiadłości ziemskich, której później zabroniono ustawą sejmową. Taką funkcję bankiera, żupnika i
zarządcy mennicy pełnił Lewko syn Jordana w czasach Kazimierza Wielkiego. Był on bankierem kolejnych
królów: Ludwika Węgierskiego, Jadwigi i Jagiełły oraz wielu znamienitych panów polskich. Podobną rolę
odegrał Salomon Włochowicz za panowania Zygmunta III i Władysława IV. Nie mniejszą rolę odgrywali w
owych czasach nadworni lekarze jak: Mojżesz Fiszel, Szymon Aszkenazy i Salomon Calahar pełniący tę
funkcję za panowania Stefana Batorego. Rosnąca pozycja Żydów u boku władców pozwalała im na
uzyskanie dalszych korzystnych przywilejów służącej całej społeczności żydowskiej w Polsce. Dzięki
kolejnym nadanym przez Zygmunta I Żydzi uzyskują pełną władze nadzorczą nad kahałami, z kolei za
panowania Zygmunta Augusta prawo do wyłącznego zamieszkiwania w mieście żydowskim na
Kazimierzu, a dzięki opiece możnego rodu Radziwiłłów pełną swobodę handlu i rzemiosła na Litwie. Za
panowania Stefana Batorego uzyskują Żydzi równe prawa z mieszczanami przy obowiązującej ich
jurysdykcji wojewody oraz przywilej skazanych odbywania kary w więzieniach żydowskich. Ponadto
uzyskują prawo organizowania "sejmów żydowskich" złożonych z delegatów kahałów i rabinów, które
miały za zadanie rozkładanie ciężarów podatkowych na poszczególne gminy, gdyż Żydzi płacili podatek
ryczałtowy. Jan Kazimierz ze względu na zniszczenia wojenne, jakich doznali również Żydzi, zwolnił
okresowo poszczególne gminy z płacenia podatku i niektórych rabinów z płacenia podatków osobistych.
Od początku XVI wieku Żydzi posiadali w Rzeczypospolitej własną autonomię trwającą aż do ustanowienia
konstytucji w 1764 r., która rozwiązała sejmy i sejmiki żydowskie. Rozbiory Polski pozbawiły Żydów
wielu nabytych przez wieki przywilejów. Zapoczątkowany proces asymilacji Żydów i neofitów u schyłku
istnienia Rzeczypospolitej zaznaczył się później ich świadomym udziałem w walkach o jej przywrócenie.
W insurekcji 1794 r. walczył Żyd Berek Joselewicz wraz ze swoim oddziałem jazdy. W bitwach stoczonych
przez wojska Księstwa Warszawskiego jak i Królestwa Polskiego w powstaniu listopadowym dzielnie
dowodzili generałowie pochodzący z neofickich, nobilitowanych rodzin jak: gen. Jan Krysiński, gen. Jakub
Lewiński i gen. Józef Szymanowski. W XVII wieku pozwolono osiedlać się biedniejszym Żydom na
wsiach, gdzie zajmowali się głównie karczmarstwem, będąc uzależnionymi od dziedziców wsi. Wówczas
ludność żydowska w Rzeczypospolitej liczyła ok. 500 tys. osób, co stanowiło ok. 5 % ogółu ludności
zamieszkującej głównie w miastach województw wschodnich. Po I rozbiorze Polski żyło ich ok. 900 tys.
co stanowiło ok. 10 % ogółu społeczeństwa. W okresie zaborów Żydzi podlegali prawu poszczególnych
państw zaborczych. Ich pozycja była trudna, gdyż rządy zaborców nie uznawały nadanych im praw ,
zwłaszcza w dziedzinie autonomii, stosując często wobec ludności żydowskiej szczególne obostrzenia
prawne. Najlepiej powodziło się Żydom w zaborze austriackim w Galicji, gdzie stanowili ok. 11 % ogółu
ludności. W zaborze pruskim Żydzi byli najmniej liczni i stanowili ok. 2 % ogółu ludności i rząd obchodził
się z nimi stosunkowo łagodnie. Najciężej było Żydom w zaborze rosyjskim, wydana konstytucja dla
Królestwa wyraźnie pomijała prawa obywatelskie osiadłych tam Żydów stanowiących 14 % ogółu
http://www.rogozinscy.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 19:14
rogozinscy.pl
mieszkańców. Z tych powodów z zaboru rosyjskiego emigracja Żydów była najwyższa. W 1937 roku żyło
w Polsce 3,5 mln Żydów - stanowili oni ponad 10% ogółu ludności kraju. Po wojnie i straszliwym
Holokauście ocalało ich niewielu. Obecnie żyje w Polsce ok. 4 tys. Żydów. Skupia ich Towarzystwo
Społeczno Kulturalne Żydów w kilku oddziałach w Polsce. Towarzystwo to wydaje dwutygodnik pt. Słowo
Żydowskie, a opiekę nad życiem religijnym Żydów, nad synagogami i cmentarzami w Polsce sprawują
Gminy Wyznaniowe Żydowskie funkcjonujące w RP. Nobilitacja szlachty pochodzenia żydowskiego sięga
w Polsce przełomu XV/XVI wieku, kiedy zostało nobilitowanych 4 neofitów: dwóch z obszaru Wielkiego
Księstwa Litewskiego - Abraham Ezofowicz i Stanisław Oszejko oraz z Korony - Stefan Fiszel Powidzki i
Abraham z Kijowa. Byli to świetni finansiści, dzierżawcy ceł i bankierzy. W roku 1525 miał miejsce
bezprecedensowy przypadek, kiedy został uszlachcony w Polsce Żyd, który nie porzucił wiary
mojżeszowej. Stało się to w czasie Hołdu Pruskiego, gdy na rycerza został pasowany, a następnie
nobilitowany Michał Ezofowicz, brat podskarbiego litewskiego. W Wielkim Księstwie Litewskim przyjął się
zwyczaj oparty prawdopodobnie na pochodzącym z Hiszpanii, nobilitowaniu neofitów, który z czasem
przeniesiono do Korony. Konstytucja z 1764r. uznała zwyczaj ten za prawomocny i obwarowała go
obowiązkiem nabycia przez nobilitowanego w nieodległym czasie dóbr ziemskich o określonej wartości z
zastrzeżeniem zachowania ich przez najbliższe 20 lat. Koniec wieku XVIII był czasem kulturowej i
cywilizacyjnej emancypacji myśli żydowskiej. Okres ten zapoczątkował, wyklęty przez rabinów, Mojżesz
Mendelsohn. Pod jego wpływem pojawiła się w krajach europejskich grupa wykształconych Żydów
"wyraźnie odcinających się od masy "fanatyków talmudycznych". Pragnęła ona zaprowadzić harmonię
między nimi a narodami wśród których żyli. Ich celem była zmiana kultury codziennego życia, a nie
reforma judaizmu. Starania ich przyczyniły się do powstania w Anglii, Francji, Austrii, na Węgrzech i w
Polsce wielu zreformowanych gmin żydowskich. Postępowa synagoga wprowadziła w tych krajach w
liturgii język krajowy, nabożeństwa z organami prowadzone przez wykształconych kaznodziejów.
Równolegle z reformą obyczajów judaizmu , rozwinął się ruch prawowiernych Żydów. Ze szczególna
zaciętością bronili tradycji hiszpańscy i niderlandzcy Żydzi żyjący w Polsce. Izrael zwany Besztem (1698 1759) stał się założycielem sekty chasydów. Od niego zaczęło się w Polsce panowanie cadyków oraz
"wojna domowa" między chasydami a stronnikami rabinów. Z początku XVIII wieku wśród Żydów w
Polsce doszło do rozłamu. W 1755r. pojawił się Jakub Lejbowicz z Karolówki na Podolu nazwany później
Frankiem, który założył wśród popierających go Żydów nową sektę "Frankistów". Frankiści zwalczali
judaizm rabiniczny z Talmudem, za co zostali obrzuceni klątwą przez rabinów. Prześladowani z tego
powodu przez swych współplemieńców znaleźli opiekę króla, duchowieństwa i szlachty. Wielu z nich w
Kamieńcu Podolskim, we Lwowie i w Warszawie przyjęło chrześcijaństwo. W 1759 r. Frank ochrzcił się
mając za ojca chrzestnego przyszłego króla Stanisława Poniatowskiego, a wraz z nim przeszło na nową
wiarę 1 000 frankistów, których ojcami chrzestnymi byli panowie polscy. W drugiej połowie XVIII wieku
przyjęło chrzest ok. 24 tys. frankistów. Z mocy uchwalonej konstytucji z roku 1764 i 1765 wielu
ochrzczonych frankistów i neofitów nabyło prawo do szlachectwa. Prawo to następnie sejmy w 1764r.
zmieniły i mocno ograniczyły. Zatwierdziły nobilitacje 48 neofitów i udzieliły królowi Stanisławowi
Augustowi pełnomocnictwa do nobilitacji jeszcze 10 neofitów w roku. Wśród nobilitowanych w 1764 r.
zabrakło zwolenników Franka. Byli oni wówczas jeszcze za mało spolszczeni, nie posiadali majątków
ziemskich ani koneksji rodzinnych, jak ich współplemieńcy na Litwie i nie piastowali urzędów. Dopiero
niektórzy z ich potomków zostali nobilitowani przez rząd Królestwa Polskiego najczęściej po uprzedniej
zmianie wyznania na kalwińskie lub augsbursko-ewangelickie. Obecnie trudno ustalić liczbę
nobilitowanych pochodzenia żydowskiego oraz ich herby. W ciągu 400-letniego trwania kresu nobilitacji
neofitów niewiele pozostało pewnych źródeł. Nie funkcjonował w Polsce urząd heroldii, który rejestrował
nobilitacje, dopiero od XVII wieku kościół katolicki w Polsce wprowadził obowiązek zapisu w księgach
ochrzczonych , których stan archiwalny obecnie nie jest pełny. Nobilitowani we wczesnych okresach
zmieniali swoje dotychczasowe nazwisko, co nie zawsze odnotowywały późniejsze herbarze . Jedynym
pewnym ale trudno dostępnym źródłem są zapisy zasady konstytucji sejmowych zawarte w Volumina
Legum. Herby rodzin pochodzenia żydowskiego charakteryzuje okres ich nadawania. Początkowo przy
nobilitacjach przez adopcję nadawano neofitom herby starych rodów szlacheckich, często herby ojców
chrzestnych adoptowanych. Herby pochodzące z późniejszych nobilitacji u schyłku Rzeczpospolitej były
odmianą herbów istniejących rodów i zatwierdzał je sejm. Cechowała je albo zmiana barwy tarczy
herbowej albo obecność na niej dodatkowych elementów godła, najczęściej w postaci gwiazdy
sześciopromiennej lub krzyża, które to symbole nawiązywały do pochodzenia nobilitowanego. Niekiedy
odmiana herbu dotyczyła tylko klejnotu. Herby nadawane nobilitowanym pochodzenia żydowskiego przez
zaborcze monarchie były herbami własnym, często o nazwie pochodzącej od nazwiska nobilitowanego. Są
one niekiedy pozbawione hełmu rycerskiego, na ogół zawsze posiadają w godle element gwiazdy
sześciopromiennej, co przedstawiają ilustracje od 1 do 7 wg J. Ostrowskiego - Księga herbowa rodów
polskich, Warszawa 1897r. Herby arystokracji żydowskiej lub neofickiej pochodzące z tego okresu
posiadają również w godle element gwiazdy. Poza korona rangową mają ponadto charakterystyczne dla
heraldyki cesarstwa austriackiego podwójne lub potrójne hełmy z klejnotami. Wyposażone są w różnego
rodzaju dostrojenia, jak trzymacze tarczy herbowej i dewizy rodowe, co przedstawiają ilustracje od 8 do
http://www.rogozinscy.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 19:14
rogozinscy.pl
12 wg. J. Ostrowskiego. Żydzi nosili zwyczajem biblijnym, jedynie imiona, bez nazwisk. Utrudniało to ich
ewidencję, dlatego tez w 1787 r. cesarz Austrii Józef II nakazał Żydom przyjęcie nazwiska. Nadano
wówczas wszystkim Żydom nazwiska, prawie wyłącznie niemieckie. W Polsce kształtowanie się nazwisk
szlachty neofickiej wiąże się z ich nobilitacją. Początkowo przy jej nadawaniu przez adopcje przyjęty do
rodu przyjmował nazwisko adoptującego , jak w przypadku Samuela Chrzanowskiego, obrońcy
Trembowli, nobilitowanego w 1676r. przez staropolską rodzinę szlachecką Chrzanowskich h. Poraj,
wzmiankowana już w 1552r. W późniejszym okresie u schyłku Rzeczpospolitej nobilitowani neofici
przyjmowali "nazwiska utworzone od ojcowskiego imienia, np. "Abraham" jak Abramowicz, Abramowski.
Często do tak utworzonego nazwiska przywiązany był przydomek Żyd, Żydek jeszcze długo po zmianie
wyznania lub otrzymanej nobilitacji, przekształcając się w nazwisko np. Żytkiecz h. Jastrzębie. Wśród
nazwisk szlachty neofickiej nobilitowanych w XVIII wieku są nazwiska utworzone od miesięcy lub dni
tygodnia dla upamiętnienia daty przyjętego chrztu jak Marczewski, Kwieciński, Majewski lub Niedzielski.
Wśród nobilitowanych z tego okresu spotkać można wiele nazwisk zaczynających się na "nowo"
wskazujących na neofitów, którzy przyjęli nową wiarę jak np. Nowakowski czy Nowicki. Podobnie
nazwisko Dobrowolski przypomina, że należy do neofity, który przyjął nową wiarę "z dobrej woli". Krzyż
w herbie w wielu wypadkach oznaczał, że symbol ten zawarty w godle nadano neoficie i od niego
utworzono nazwisko jego właściciela - Krzyżanowski, a nowonawróconego nazwano Nawrockim. W roku
1850 Rada Administracyjna w Królestwie zmieniła obowiązujący przepis umożliwiający neofitom zmianę
nazwiska i postanowiła, że Żydzi zmieniający wyznanie na chrześcijańskie nie mogą zmieniać
dotychczasowego nazwiska. Prezentujemy wykaz nazwisk szlachty polskiej pochodzenia żydowskiego i
ich herby za Ludwikiem Piotrowskim (Korwinem), opierać się na jego pracy pt. "Szlachta polska
pochodzenia żydowskiego" Kraków 1933, uzupełniony o źródła wymienione w załączonej bibliografii.
Podajemy również w ślad za wymienionymi źródłami wykaz nazwisk szlachty pochodzenia żydowskiego
bez podania herbu, których nie udało się autorowi ustalić i zwracamy się do Czytelników o pomoc w ich
odnalezieniu. Rodziny szlacheckie pochodzenia żydowskiego i ich herby.
Abramowicz h. Lubicz odm., Bartoszewicz h. Nowina Nowa, Bloch h. Ogończyk odm., Boessner h. włas.,
Brunstein - Brunicki h. włas., Ignacy tyt. Barona 1813 indygenat w 1847 w Austrii, Chrzanowski h. Poraj,
Dąbrowski h. włas., Dobrowolski h. Nowina, Dobrowolski h. Odyniec, Dobrowolski h. Pocisk, Dobrowolski
h. Nieczuja, Dobrzyński h. Kandor, Dziokowski h. Trąby, Epstein h. włas., Felczyński h. Nałęcz odm.
Fischel v. Powidzki h. Korab, Frejberg – Rosenfeld h. włas. Antoni, Edward, tyt. barona 1854,
rosyjski, Górski v. Gurski h. Łaska, Grabowski h. Dołęga odm, Hauke h. Bosak Henryk Maurycy,
indygenat w 1825 polski tyt. Hrabiego 1829 rosyjski, Jakubowski h. Kopacz odm., Jakupowski h.
Rokowiec, Jakubowski h. Topór odm., Jakubowski h. Okrza odm., Wincenty tyt. Barona 1808 austriacki,
Jarmund h. Kierdeja, Jasiński h. Złowowąż, Jeleński h. Korczak, Jeziorański herbu Jeziora, Józefowicz Hlebicki v. Ezofowicz Abraham, h. Leliwa odm., Ezofowicz v. Józefowicz Michel h. Leliwa, Kazimirski h.
Łaska, Konderski h. włas., Koźliński h. Bodziec, Krasnowojski h. Wdzięczność, Kronenberg h. Strugi,
Leopold tyt. Barona 1897 rosyjski, Krysiński h. Leliwa, Krzyżanowski h. Dąb, Krzyżanowski h. Krucynia,
Krzyżanowski h. Jasna Góra, Laski h. Włas., Lesser h. włas. Zygmunt tyt. Hrabiego 1871 papieski,
Stanisław tyt. Barona 1876 saskomiejningeński, Lipiński h. Strzala, Lipski h. Kościesza-Kuszaba, Lipski h.
Kuszaba, Łabędzki v. Łabęcki h. Łabędziogród, Łyżyński - Abramowicz h. Lubicz odm., Majewski h. Dziób,
Michałowski h. Orłowski, Narębski h. Dołęga odm., Niedzielski h. Szeliga odm., Niemira h. Mięszaniec,
Nizielski h. Szeliga, Nowakowski h. Trzy Księżyce, Orłowski h. włas., Osiecimski h. Lubicz odm., Oszejko
h. Merany, Pawłowicz h. Rogala, Pełka h. Mięszaniec, Piotrowski h. Tęczyc, Porębski v. Porembski, h.
Kornic odm., Poznański h. Boża Wola odm., Przewłocki h. Przestrzał, Schabicki h. Jastrzębiec odm.,
Simolin - Bathory h. włas. Karol Gustaw Aleksander oraz Jan Maciej indygenat 1768 polski, tyt. Barona
polskiego w 1776, Stuliński h. Wdzięczność, Światecki h. Nowina Nowa odm., Świątowski h. Nowina
Nowa, Roza-Szarski h. włas. - Marcin Szrski adoptowany przez barona Roze w 1918, potwierdzony przez
cesarza Franciszka Józefa II, Techlowicz v. Techlewicz h. Jastrzębiec odm., Techlowski h. Jastrzębiec,
Trojanowski h. Łaska, Urbanowski h. Prus, II odm., Wolańki h. Nałęcz odm., Wolff h. Postęp, Wolski h.
Niedźwiedź Biały, Wołowski h. Bawół, Wołowski h. Na Kaskach, Zawojski h. Jastrzębiec, Zbitniewski h.
Niedźwiedź Czarny. Rodziny szlacheckie pochodzenia żydowskiego, których herby nie są znane.
Abramowicz, Adamoski, Baczewski ze Lwowa, Bergin, Bielski, Biliński, Brzeziński, Ciechanowski, Dessaw
v. Dessau, Dobrowolski z Oszmian, Dobrowolski w Filundach, Dobrowolski na Litwie, Frenk, Janowski,
Krzyżanowski, Kwieciński, Lutyński, Majewski, Mańkowski, Matuszewski, Niewiarowski, Nizielski,
Nowakowski, Nowicki, Pawłowicz, Pawlowski, Podoski, Poziomkowski, Rosenthal - Haskiel z Warszawy,
Rudnicki, Szpaczkiewicz, Sobotnicki, Szymanowski, Wierzchowski, Zilkiewicz.
Słowniczek
podstawowych terminów Żydzi - członkowie wywodzącej się ze starożytnej Judei a następnie
rozproszonej po całym świecie grupy etniczno-kulturowej, historycznie ukształtowanej na gruncie
wspólnoty religijnej, tradycji i obyczajów, również nazwa wyznawców judaizmu. Kahał - zarząd gminy
żydowskiej, jako autonomiczna organizacja ukształtowała się w XIV w. Tora - nauka, pouczenie, prawo,
pięć pierwszych ksiąg Starego Testamentu. Pięcioksiąg, także zwój z tekstem Pięcioksięgu: prawo
religijne i społeczne judaizmu obejmującego prawo pisane zawarte w Biblii i prawo ustne zawarte w
http://www.rogozinscy.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 19:14
rogozinscy.pl
Misznie i Talmudzie. Talmud - zbór tradycyjnych praw judaizmu uzupełniający Stary Testament,
składający się z Miszny i Gemory, spisane ustne nauki rabinów ( III - VI w.). Synagoga - zebranie,
zgromadzenie, dom modlitwy Żydów, bożnica. Asymilacja - przyswajanie i poszerzenie posiadanego
doświadczenia i wiedzy o nowe treści, również przyjmowanie od innych członków danej grupy społecznej
innych sposobów zachowań i nabywanie nowych psychicznych właściwości. Neofita - osoba świeżo
nawrócona na chrześcijaństwo, potocznie nowy wyznawca jakiejś doktryny, idei. Rabin - przełożony
żydowskiej gminy wyznaniowej, znawca żydowskiego prawa religijnego. Chasyd - człowiek pobożny
wierny doktrynie religijnej judaizmu, chasydyzm - ruch religijno-mistyczny przeciwstawiający się
racjonalizmowi w XVIII w. Cadyk - przywódca religijny żydowskiej sekty chasydów, uważany często za
cudotwórcę i otaczany czcią.
http://www.rogozinscy.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 19:14