Autoreferat - WNE UW - Uniwersytet Warszawski

Uniwersytet Warszawski
Wydział Nauk Ekonomicznych
Marcin Pietrzak
Autoreferat rozprawy doktorskiej
Badanie percepcji i oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych
w Polsce
przygotowanej pod kierunkiem naukowym
dr hab. Ryszarda Kokoszczyńskiego, prof. UW
w Katedrze Statystyki i Ekonometrii – WNE UW
Warszawa 2015
Wprowadzenie
Celem rozprawy jest zbadanie percepcji zmian cen i oczekiwań inflacyjnych gospodarstw
domowych w Polsce. Temat jest istotny z punktu widzenia ekonomistów, głównie
związanych z bankami centralnymi, ponieważ to jak ludzie postrzegają proces zmian cen ma
realny wpływ na podstawowe wielkości makroekonomiczne. W przypadku banku centralnego
ma to znaczenie szczególnie w kontekście jednego z celów, którym jest utrzymanie stabilnego
poziomu cen.
Potrzeba śledzenia oczekiwań inflacyjnych i percepcji zmian cen przyczyniła się do
rozprzestrzenienia badań dotyczących zachowania gospodarstw domowych. Najważniejszym
tego typu przedsięwzięciem w Unii Europejskiej jest zharmonizowany sondaż Komisji
Europejskiej, który z częstotliwością miesięczną sprawdza, jak Europejczycy postrzegają
proces zmian cen. W Polsce badanie prowadzone jest przez firmę GfK Polonia 1.
Wartością dodaną tej pracy, w stosunku do wiedzy płynącej ze zharmonizowanego sondażu
percepcji zmian cen i oczekiwań inflacyjnych Komisji Europejskiej, jest ocena wpływu zmian
cen produktów z koszyka konsumpcji respondenta na percepcję zmian ogólnego poziomu cen
i oczekiwania inflacyjne Polaków. Szczególną uwagę poświęcono korelacji pomiędzy wagą
produktu w koszyku gospodarstwa domowego a wpływem tego produktu na percepcję zmian
ogólnego poziomu cen oraz oczekiwania inflacyjne. Przeanalizowane są też czynniki
różnicujące gospodarstwa, w tym zbadany jest wpływ interpretacji pytania o percepcję zmian
cen.
Hipotezy badawcze
Postawione w pracy hipotezy badawcze to:
Czy gospodarstwa domowe postrzegają inflację przez pryzmat własnych koszyków
konsumpcji? (1)
Ankietowe badanie percepcji i oczekiwań prowadzi też między innymi GUS. Dane te są wykorzystywane przez
NBP do ilościowych szacunków oczekiwań inflacyjnych.
1
Innymi słowy, czy zmiany cen w poszczególnych kategoriach produktów, które konsumuje
dane gospodarstwo domowe, wpływają na jego percepcję zmian ogólnego poziomu cen w
kraju.
To, w jakim stopniu dana kategoria wpływa na percepcję zmian ogólnego poziomu cen, może
zależeć od wielu czynników, między innymi: od deklarowanej istotności tej kategorii
w koszyku konsumpcyjnym gospodarstwa domowego, częstotliwości zakupów, częstości
występowania kategorii w koszykach gospodarstw domowych. Rozwijając tę myśl
zdefiniowana zostaje druga hipoteza badawcza:
W jakim stopniu na percepcję zmian cen oraz oczekiwania inflacyjne wpływają ceny
konkretnych kategorii produktów, a w jakim pozycja kategorii w koszyku konsumenta? (2)
Obie hipotezy zbadano zarówno dla percepcji zmian cen w ciągu ostatniego roku jak i dla
oczekiwań inflacyjnych. Porównanie wniosków jest o tyle ciekawe, że w obu przypadkach
konsument może korzystać z własnego doświadczenia oraz z wiedzy z zewnątrz. Prowadzi to
do postawienia trzeciej hipotezy:
Czy istnieją różnice we wpływie konkretnych kategorii produktów na percepcję zmian cen
oraz oczekiwania inflacyjne i z czego mogą one wynikać? (3)
W przypadku percepcji zmian cen możemy mówić o doświadczeniu konsumenta
z konsumowanymi produktami, co oznacza, że. respondent w ciągu minionego roku miał
styczność z cenami i obserwował ich zmiany. W przypadku oczekiwań inflacyjnych
respondent nie ma jeszcze „styczności” z cenami i musi prognozować. Może to robić zarówno
w oparciu o swoje doświadczenia, jak i korzystając z wiedzy z zewnątrz.
Czynnikiem, który może różnicować odpowiedzi respondentów, jest sposób interpretacji
pytań o percepcję i oczekiwania inflacyjne. Jak pokazały wyniki badania Bruine de Bruin et
al. (2010), jest to istotny czynniki odpowiedzialny za wychwytywaną w badaniach
heterogeniczność oczekiwań inflacyjnych. Wątek ten prowadzi do zdefiniowania ostatniej
hipotezy badawczej:
W jaki sposób respondenci w Polsce zinterpretowali pytanie o percepcję zmian cen i czy
wpłynęło to na heterogeniczność odpowiedzi? (4)
Metoda badawcza
Dane wykorzystane do weryfikacji postawionych w pracy hipotez pochodzą z dwóch źródeł.
Pierwsze to wprowadzające badanie jakościowe, które ma na celu zidentyfikować, jak Polacy
postrzegają proces zmian cen. Drugie to jednoźródłowe badanie ilościowe, do którego ankieta
została zaprojektowana w oparciu o informacje zdobyte w badaniu jakościowym. Ankieta
stanowi pogłębienie pytań zadawanych w zharmonizowanym sondażu Komisji Europejskiej i
ma na celu zdobycie informacji o produktach znajdujących się w koszykach konsumpcji
gospodarstw domowych oraz zbadanie percepcji zmian cen i oczekiwań inflacyjnych dla tych
produktów. Badanie zostało przeprowadzone przy wykorzystaniu panelu respondentów firmy
ARC Rynek i Opinia na próbie 1500 osób.
Wyniki i wnioski
Analizując dane zebrane na potrzeby tej pracy, można zauważyć, że wypowiedzi
respondentów na temat inflacji, percepcji zmian cen i oczekiwań inflacyjnych są zgodne z
wiedzą teoretyczną i wynikami badań empirycznych. Z jednej strony respondentom jest
daleko do racjonalności zakładanej przez Mutha i Lucasa, według której każde gospodarstwo
domowe ma doskonałą informacją o świecie i nieograniczone możliwości przetwarzania
informacji. Nie można też powiedzieć, ze respondenci w ogóle nie interesują się
zagadnieniem zmian cen. Osoby mogą być nawet racjonalnie niezainteresowane inflacją w
sensie CPI, czyli taką, która jest obiektem zainteresowania ekonomistów. Istotne są natomiast
dla nich zmiany cen konsumowanych przez nich produktów.
Analiza przeprowadzona w oparciu o opisane badanie jakościowe pokazuje, że informacje na
temat zmian ogólnego poziomu cen są dla gospodarstw domowych zbyt ogólne i przez to
nieistotne. Często przewija się argument braku zależności pomiędzy wartością CPI a
zmianami cen produktów znajdujących się w koszykach konsumpcji respondentów. Z tego
powodu wynikać może, opisany przez Lindena (2006), brak bodźców do śledzenia przez
gospodarstwa domowe danych na temat inflacji .
Głównym wynikiem pracy jest potwierdzenie wpływu zmian cen produktów znajdujących się
w koszykach konsumpcji respondentów na percepcję zmian ogólnego poziomu cen i
oczekiwania inflacyjne, co potwierdza analiza współczynników Tau Kendalla, które
przedstawia Tabela 1.
Tabela 1. Współczynnik korelacji Tau Kendalla pomiędzy percepcją zmian cen i oczekiwaniami
inflacyjnymi na poziomie ogólnym a percepcją zmian cen i oczekiwaniami inflacyjnymi dla wybranych
kategorii produktów.
Żywność i napoje bezalkoholowe
Alkohol i wyroby tytoniowe
Odzież i obuwie
Edukacja, wydatki szkolne
Zdrowie
Transport, w tym paliwa
Mieszkanie. Użytkowanie mieszkania
Mieszkanie. Wyposażenie mieszkania i prowadzenie
gospodarstwa domowego, RTV i AGD
Łączność
Rekreacja i kultura
Inne towary i usługi
* - w nawiasach podane są p-wartości.
Źródło: opracowanie własne.
Współczynnik
Współczynnik korelacji
korelacji dla percepcji
dla oczekiwań
zmian cen*
0,465 (0,00)
0,226 (0,00)
0,270 (0,00)
0,229 (0,00)
0,303 (0,00)
0,229 (0,00)
0,307 (0,00)
inflacyjnych*
0,193 (0,00)
0,140 (0,00)
0,167 (0,00)
0,155 (0,00)
0,189 (0,00)
0,204 (0,00)
0,140 (0,00)
0,257 (0,00)
0,186 (0,00)
0,197 (0,00)
0,188 (0,00)
0,199 (0,00)
0,142 (0,00)
0,131 (0,00)
0,078 (0,06)
Drugim spostrzeżeniem jest różnica we współczynnikach korelacji pomiędzy oczekiwaniami
inflacyjnymi i percepcją zmian cen na poziomie ogólnym, a oczekiwaniami i percepcją zmian
cen poszczególnych produktów z koszyka konsumpcji respondenta.
W przypadku percepcji zmian cen wyższy wpływ mają produkty, które zajmują kluczowe
miejsca w
budżecie danego gospodarstwa domowego. Z kolei oczekiwania inflacyjne
wykazują wyższą korelację z penetracją kategorii produktów w ogóle koszyków konsumpcji
respondentów: im wyższa jest penetracja kategorii, tym wyższy jej wpływ na percepcję i
oczekiwania.
Dodatkowo współczynniki korelacji dla oczekiwań inflacyjnych są niższe niż analogiczne
współczynniki odnoszące się do percepcji zmian cen. Można to wyjaśnić faktem, że percepcja
zmian cen dotyczy przeszłości i indywidualnego doświadczenia respondenta. Oczekiwania
inflacyjne z kolei dotyczą przyszłości, stąd pojawia się dodatkowy element niepewności
związany z brakiem wiedzy jak mogą się zmienić ceny.
Tabela 2. Wpływ sposobu interpretacji pytania o percepcję zmian ogólnego poziomu cen na
wysokość percepcji zmian cen i prognozowaną inflację.
Interpretacja pytania
a. Zmiana poziomu inflacji
b. Zmiana poziomu cen produktów zazwyczaj
konsumowanych przez Polaków
c. Zmiana poziomu cen zazwyczaj
konsumowanych przeze mnie
d. Zmiana kosztów utrzymania
e. W inny sposób
f. Trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne.
Percepcja zmian cen
10,1
Prognozowana inflacja
8,9
15,0
13,0
14,0
16,6
17
18,2
12,1
14,8
15
16,3
Kolejny istotny wniosek to heterogeniczność percepcji i oczekiwań inflacyjnych względem
sposobu interpretacji pytania o ogólną percepcję zmian cen. Różnice pomiędzy grupami
przedstawia Tabela 2. U osób utożsamiających pytanie z własnymi doświadczeniami zarówno
percepcja jak i oczekiwania są wyższe w stosunku do grup, które je zrozumiały jako pytanie o
inflację, bądź o zmiany poziomu cen produktów zazwyczaj konsumowanych przez Polaków.
Analizy przeprowadzone w pracy wskazują, że w pierwszej grupie większą rolę odgrywają
własne doświadczenia i zmiany cen produktów konsumowanych przez te gospodarstwa
domowe. W drugiej grupie rola tego czynnika jest mniejsza, bardziej istotne wydają się być
produkty o większej penetracji w koszykach konsumpcji ogółu gospodarstw domowych,
których zmiany cen są śledzone przez media.
Z przeprowadzonych w pracy analiz wynika, że gospodarstwa domowe w Polsce pytania o
percepcję zmian cen i oczekiwania inflacyjne rozumieją inaczej niż ekonomiści, w
szczególności pracownicy banków centralnych. Oczekiwania ekonomistów odnoszą się do
zmian przeciętnego poziomu cen w gospodarce – CPI. Oczekiwania inflacyjne jednostek
dotyczą z kolei w większości ruchów cen w ich koszykach konsumpcji. W przypadku
percepcji, największy wpływ na zagregowaną wartość wydaje się mieć pozycja danej
kategorii w koszyku respondenta. W przypadku oczekiwań inflacyjnych może to być
kategoria produktu, przy czym największy wpływ mają kategorie o największej penetracji w
koszykach gospodarstw domowych.
Bibliografia
1. Bruine de Bruin W., van der Klaauw W, S., Downs J. S., Fischhoff B., Topa G.,
Armantier O., (2010) “The Effect of Question Wording on Reported Expectations and
Perceptions of Inflation”
2. Lindén S. (2006), “400,000 Observations on Inflation Perceptions and Expectations in
the EU: What will they tell us?”, 28th CIRET Conference, Rzym, Wrzesień 2006
3. Lucas R. E., (1976) “Econometric Policy Evaluation: A Critique.”, CarnegieRochester Conference Series 1, s. 19-46
4. Muth J., (1961), “Rational Expectations and theory of price movements”,
Econometrica, 29, s. 315-335