MBI - Wprowadzenie 1

WPROWADZENIE
BADANIA NAUKOWE: KILKA SŁÓW-KLUCZY
• TEORETYCZNE: koncentracja na tworzeniu, rozwijaniu,
testowaniu i eksplorowaniu teorii i idei) i EMPIRYCZNE: w
tym celu bazowanie na obserwacji i pomiarze
rzeczywistości.
• NOMOTETYCZNE: celem podejścia naukowego jest
poszukiwanie praw i reguł ogólnych (w odróŜnieniu od
idiografii – prawa i reguły odnoszące się do
poszczególnych pojedynczych przypadków).
• PROBABILISTYCZNE: oparte na prawdopodobieństwie,
dominacja podejścia statystycznego
• WYJAŚNIANIE: poszukiwanie wyjaśnień odkrytych i
prawidłowości i reguł; znaczenie zwłaszcza związków
PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH.
• METODYCZNE: badania naukowe są zawsze zaplanowane,
celowe, przeprowadzone zgodnie z przyjętymi metodami i
procedurami
2
2 NURTY BADAWCZE W NAUKACH SPOŁECZNYCH
ZAGADNIENIA
SCJENTYŚCI, OBIEKTYWIŚCI
HUMANIŚCI, INTERPRETATORZY
SPOSOBY
ZDOBYWANIA
WIEDZY.
PRAWDA.
prawda jest jedna; rzeczywistość jest
poznawalna zmysłowo; widzieć,
doświadczyć = uwierzyć; dobra teoria jest
zwierciadłem natury
poszukiwanie prawdy, ale wątpliwości co do
możliwości odkrycia obiektywnej
rzeczywistości; subiektywizm prawdy – nie da
się oddzielić wiedzy o rzeczywistości od tego
kto tę wiedzę odkrywa; wielość znaczeń i
interpretacji, prawda to nie stan, ciągła walka o
nią, przekonywanie innych.
NATURA
LUDZKA.
WOLNA WOLA.
skłonność do podkreślania wagi
czynników zewnętrznych kształtujących
zachowanie ludzkie; wyjaśnianie
abstrahujące od świadomości, model
Bodziec Reakcja
koncentracja na świadomych wyborach
jednostek, wnikanie w motywy i wartości;
przekonanie o roli wolnej woli jednostki
CEL TEORII I
DZIAŁAŃ
BADAWCZYCH
odkrywanie uniwersalnych praw (nauka
nomotetyczna); uogólnianie;
konstruowanie i testowanie hipotez;
przewidywalność, kontrola, rzetelność
interpretowanie, rozumienie, poszukiwanie
unikatowych aktów interpretacji; idiografia;
śledzenie sieci znaczeń, wykorzystywanie
teorii
GŁÓWNE
TECHNIKI
BADAWCZE
sondaże, eksperymenty, ilościowa analiza
treści
badania terenowe/etnografia, wywiady
jakościowe, analiza dyskursu
KRYTERIA
„DOBROCI”
TEORII
1.
2.
3.
4.
5.
1. Nowe zrozumienie człowieka
2. Ustalenie wartości jakimi kierują się ludzie
3. Powab estetyki, artyzm
4. Zgoda środowiskowa
5. Reformowanie społeczeństwa, emancypacja
3
Wyjaśnianie rzeczywistości
Prognoza
Prostota, reguła oszczędności
Weryfikacja hipotez
Praktyczna użyteczność teorii
BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
ILOŚCIOWE
JAKOŚCIOWE
PODEJŚCIE I
CEL
Podejście etic – z zewnątrz; pozytywistyczne,
obiektywne, praktyczne, nacisk położony na
wyniki liczbowe, orientacja na wynik.
Cel : wyjaśnianie, odkrywanie prawidłowości i
praw uniwersalnych, przewidywanie,
dowodzenie/falsyfikacja teorii
Podejście emic- subiektywne, od środka
holistyczne, nacisk położony na interpretację
zjawisk, orientacja na proces.
Cel: śledzenie znaczeń określających ludzkie
istnienie, opis, wykorzystywanie teorii do
interpretacji rzeczywistości, rozumienie zjawisk
PROBEMY
BADAWCZE
Pytania: ILE, JAK CZĘSTO…
Ilościowe rozmieszczenie interesujących nas
cech; poszukiwanie faktów i przypadków
zjawisk bez zainteresowania subiektywnymi
stanami zachowań jednostek
Pytania DLACZEGO, JAK…
Eksploracja, pogłębiony opis; Zrozumienie
zachowań jednostek zgodnie z ich własnymi
układami odniesienia
Badacz na zewnątrz procesu, ograniczony
kontakt ze źródłem danych; mniejsze
wymagania co do predyspozycji badacza;
większe ryzyko tzw. efektu ankieterskiego;
większe zespoły badawcze (wzrost ryzyka
zniekształceń informacji)
Badacz wewnątrz procesu, bezpośredni
kontakt ze źródłem danych, konieczne
specjalne predyspozycje; mniejsze zespoły
badawcze (mniejsze ryzyko zniekształcenia
informacji)
METODY I
TECHNIKI
BADAWCZE
Sondaże i eksperymenty; kontrolowany i
wystandaryzowany, ustrukturyzowany pomiar,
ograniczone sondowanie, możność
prognozowania i uogólniania wyników, duże
próby, bierna rola badanego, mniej błędów z
próby
Wywiady jakościowe, analiza tekstu i obrazu,
etnografia; naturalny, niewystandaryzowany
pomiar, małe próby, otwarte, dynamiczne,
elastyczne, niemożność prognozowania i
uogólniania wyników, badany bardziej aktywny;
więcej błędów z próby
TYP
TWORZONEJ
WIEDZY
Nomotetyczna, ponadczasowa, niezależna od
kontekstu badań i wartości kulturowych,
wiedza bardziej rzetelna
Idiograficzna, zależna od kontekstu społeczno4
kulturowego i wartości, wiedza bardziej trafna
ROLA
BADACZA
PROGRAMY BADAWCZE CHARAKTERYSTCZNE DLA DWÓCH
PODEJŚĆ BADAWCZYCH (Denzin)
Programy badawcze dla ujęć pozytywistycznych:
•
•
•
•
program poznawczy: traktowanie ludzi jakom
racjonalnych jednostek, które na podstawie
przetworzonych informacji formułują swoje
przekonania i postawy
program behawioralny: zachowania ludzi są
determinowane przez otoczenia i
doświadczenia, traktowane jako „nagrody” lub
„kary”
program ekonomiczny: zachowania konsumenta
maja na celu maksymalizacje użyteczności
program strukturalistyczno-funkcjonalny:
zachowania człowieka są determinowane
przynależnością do grup społecznych i wpływie
czynników społecznych
Charakterystyczne programy badawcze dla ujęć
interpretacyjnych:
•
•
•
•
•
•
•
program fenomenologiczny: rola potocznej
wiedzy, „czysty opis” badanej rzeczywistości,
„wzięcie w nawias” założeń, analogii i konstruktów
II stopnia, służących zwykle za rodzaj „siatki
pojęciowej” badacza (Schutz, Circourel)
program hermeneutyczny: interpretowanie
działań konsumenta w podobny sposób,
jak interpretuje się tekst pisany (Gadamer, Ricoer,
Geertz)
program strukturalistyczny: badanie mitycznych
aspektów zachowań (Levy – Strauss)
program humanistyczny: badanie wyższych
wartości, wewętrznych przeżyć, doświadczeń, itp.
(E. Hirschmann)
program semiotyczny: symboliczne i semiotyczne
aspekty zachowań
program interakcyjny: interakcje symboliczne
5
PROCES BADAWCZY
6
PROCES BADAWCZY
7
UNIWERSALNY ALGORYTM PROCESU
BADAWCZEGO (Babiński)
1.
2.
Wstępne sformułowanie problemu
Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza
problemu
3. Operacjonalizacja problemu
4. Przygotowanie narzędzi badawczych
5. PilotaŜ badań
6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane
badaniu
7. Realizacja badań empirycznych w terenie
8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego
9. Wstępne grupowanie materiału surowego
10. Analiza materiału empirycznego
11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań
12. Pisanie raportu
8
1. Wstępne sformułowanie problemu:
Problem naukowy = pytanie, na które nie ma odpowiedzi. Pytanie takie musi
spełniać następujące warunki:
• dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy
•powinno być wyraŜone w języku naukowym
•sformułowane w taki sposób, aby móc sensownie poszukiwać odpowiedzi na
to pytanie
•(2 ostatnie mogą być pominięte, gdy chodzi o nieznane dziedziny wiedzy)
Kwestie do przemyślenia na tym etapie:
•w jaka formę pytania najlepiej przekształcić problem: czy...?, jak...?,
dlaczego...?
•w jakim celu podejmuje się badania (wypełnienie luki w wiedzy,
rozstrzygnięcie spornych problemów i dostarczenie podstaw do działań
praktycznych?
•czy potrzeba odwołać się do nowych danych empirycznych czy wystarczą
dane zastane i literatura?
•Czy wystarczy posługiwanie się istniejącym aparatem pojęciowym w danej
nauce czy teŜ trzeba odwołać się do innych nauk lub tworzyć inne pojęcia?
9
2. Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza problemu
Eksplikacja = a) wyraŜenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających
proste i zrozumiałe terminy oraz b) ukazanie powiązań będącego przedmiotem
wyjaśnienia z problemami czy tematami pokrewnymi, c) postawienie hipotez
Paradoks eksplikacji: albo uŜywamy pojęć równych zakresowo, ale tak samo ogólnych,
albo bardziej szczegółowych, ale nie pokrywających się całkowicie z pojęciem
wyjaśnianym. Zawsze potrzeba pewnej zmiany tematu i jego zawęŜenia
HIPOTEZA = zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami;
propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada moŜliwą lub oczekiwaną w danym
kontekście sytuacyjnym naturę związku
W wyniku badań hipotezę moŜna przyjąć (zweryfikować) lub odrzucić (sfalsyfikować).
Hipotezy mogą łączyć teŜ więcej niŜ 2 zmienne (zmienna niezaleŜna to zmienna
sprawcza; zmienna zaleŜna ulega zmianom pod wpływem niezaleŜnej)
Hipotezy formułowane dla celów badawczych muszą spełniać warunki:
•odnosi się jednoznacznie do badanej problematyki
•posiada uzasadnienie
•być sprawdzalne empirycznie – wymienione tam zmienne muszą być empirycznie
uchwytne i mierzalne
•zaleŜność musi mieć charakter prawidłowości, nie moŜe być związkiem
niepowtarzalnym i przypadkowym
•zaleŜność ta moŜe występować tylko w określonych okolicznościach, ale w tych
okolicznościach musi stanowić regułę
Hipoteza musi mieć moc wyjaśniającą – musi być pomocna przy wyjaśnianiu
obserwowanych zjawisk; ma silniejszą moc wyjaśniającą jeŜeli związek ma charakter
przyczynowy, oraz wtedy gdy moŜemy hipotezę uzasadnić jako teoretycznie konieczną
(gdy dysponujemy zweryfikowaną teorią empiryczną, która potrafi opisać dlaczego
związek określony w naszej hipotezie ma miejsce w określonych warunkach)
10
3. Operacjonalizacja problemu
Operacjonalizacja = wyłoŜenie pojęć i terminów
teoretycznych w kategoriach operacyjnych.
Obejmuje ona:
•dobór wskaźników
•wybór zbiorowości badanej
•wybór metod i technik
•wybór bazy źródłowej
•wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników
badania
11
4. Przygotowanie narzędzi badawczych
Czynimy to dopiero po ostatecznym sformułowaniu problemu, eksplikacji i
operacjonalizacji, po wyborze populacji badanej i po przynajmniej wstępnym
zdecydowaniu, w jaki sposób będą analizowane wyniki badań.
Odpowiedzieć sobie na pytania:
•Po co zadaje się takie pytania?
•Dlaczego jest ono tak sformułowane?
•Jak jest jego wartość wskaźnikowa (czego dotyczy)?
•Jakie odpowiedzi moŜna uzyskać, zadając to pytanie?
•Dlaczego zostało umieszczone w tym miejscu?
•W jaki sposób będą analizowane odpowiedzi na pytanie?
5. PilotaŜ badań
3 funkcje:
•stwierdzenie poprawności problemu badawczego (czy moŜe być rozwiązany
przy uŜyciu przyjętych metod i technik, czy jest całkowicie i prawidłowo
zoperacjonalizowany, jaka jest wartość przyjętych wskaźników, czy wszystkie
pojęcia maja jednoznaczny sens empiryczny, czy problem w ogóle istnieje?)
•sprawdzenie narzędzi badawczych (gł. poprawności pytań, potrzeby pytań
otwartych, czasu wywiadu itp.)
•sprawdzenie techniczno-organizacyjne badań
12
6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniu)
Kryteria merytoryczne (problem badawczy, charakter zbiorowości itp.) co
najmniej tak samo waŜne jak kryteria statystyczne.
Dobór próby następuje dopiero po ostatecznym przygotowaniu programu
badań. O liczebności próby decyduje: wielkość badanej zbiorowości; stopień
jej jednorodności; oczekiwana dokładność wyników; rodzaj doboru próby;
ilość i charakter zmiennych
Stosowana metoda i technika, badań, sposób analizy i wykorzystania wyników
7. Realizacja badań empirycznych w terenie
8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego
8a) wstępna weryfikacja:
•poznanie stopnia realizacji próby
•poznanie kierunków zniekształceń próby
•eliminacja materiałów niepełnych i błędnych
•ustalenie problemów szczegółowych
•ocena stopnia istotności
8b) weryfikacja pogłębiona:
•ocena wiarygodności materiału empirycznego
13
9. Wstępne grupowanie materiału surowego
Zbudowanie instrukcji kodowej (zasad klasyfikacji)
Kodowanie danych i łączenie jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy
oraz przypisywanie im nazw bądź symboli cyfrowych (kodowych)
Redukcja przestrzeni własności (czyli tworzenie zmiennych
wielowymiarowych)
10. Analiza materiału empirycznego
Konfrontacja danych z pytaniami i hipotezami
Analiza jakościowa: typologie
Analiza ilościowa: jedno-, dwu- lub wielozmiennowa
11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań
Następstwo analizy materiału, wnioskowanie z siły i kierunków zaleŜności
między analizowanymi cechami o słuszności załoŜeń badawczych i
prawdziwości twierdzeń, zawsze charakter analizy jakościowej (pojęcia,
twierdzenia, uogólnienia)
12. Pisanie raportu
Na które pytania uzyskano zadowalające odpowiedzi?
Które hipotezy zostały sprawdzone i z jaka mocą?
Jakie nowe prawidłowości czy fakty poznano?
Jakie pojawiły się nowe pytania, problemy, wątpliwości
14