czytanie 04

Część I – rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uwaŜnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj
tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami – chyba Ŝe w zadaniu polecono inaczej.
Udzielaj tylu odpowiedzi, i ile jesteś proszona/y. W zadaniach zamkniętych wybierz tylko
jedną z zaproponowanych odpowiedzi.
NAWZAJEMNOŚĆ
Dlaczego nie lubimy zbyt wiele zawdzięczać innym
1. Mało kto kwestionuje zasadę, Ŝe powinniśmy czynić wszelkie starania, by odwdzięczyć
się osobie, która dostarczyła nam jakieś dobro. I mało kto chce uchodzić za niewdzięcznika
lub skąpca. Reguła wzajemności towarzyszy nam w Ŝyciu bezustannie. JeŜeli znajomi
zaproszą nas na kawę do siebie do domu, to uwaŜamy, Ŝe powinniśmy ich równieŜ zaprosić
do nas; jeŜeli przyjaciel obdaruje nas prezentem urodzinowym, to i my powinniśmy go
obdarować; jeŜeli sąsiad pomoŜe nam wnieść do domu telewizor, to my równieŜ powinniśmy
oddać mu przysługę. Moc reguły wzajemności tkwi zatem w naszym zobowiązaniu do
przyszłego rewanŜowania się innym za przysługi, prezenty czy teŜ niespodzianki. Zjawisko to
jest szczególnie widoczne w okresie świąt. Przypomnij sobie, ile otrzymałeś Ŝyczeń
świątecznych za pośrednictwem poczty elektronicznej czy telefonu komórkowego. Czy czułeś
się w jakimś stopniu zobligowany do odpisania tym osobom na Ŝyczenia? Jeśli tak, to właśnie
doświadczyłeś klasycznego przykładu reguły wzajemności.
2. Reguła ta niesie ze sobą ogromne poŜytki społeczne. Nie powinien zatem dziwić fakt, iŜ
za pośrednictwem przekazów kulturowych od kołyski wpajano nam szacunek dla jej
funkcjonowania. Typowa rozmowa dzieci z matkami w piaskownicy: „Olu, powinnaś
poŜyczyć wiaderko Bartkowi. Pamiętasz, jak wczoraj Bartuś poŜyczył ci grabki?”.
Oczywiście Ola nie ma ochoty poddać się regule wzajemności, ale w ostateczności pozwala
koledze pobawić się zabawką. Wyobraźmy sobie sytuację, w której członek danej grupy nie
przestrzega reguły wzajemności. Dziewczynka, nie chcąc poŜyczyć zabawki, mogłaby się
narazić na dezaprobatę, wyśmianie czy teŜ na inny rodzaj sankcji społecznych ze strony
pozostałych uczestników zabawy.
3. Czasami jednak moŜemy paść ofiarą zwykłych naciągaczy, którzy bezlitośnie Ŝerują na
regule wzajemności. (…)
4. Techniką darmowych próbek posługują się firmy organizujące sprzedaŜ w domach.
W trakcie prezentowania zalet garnków do gotowania na parze lub hermetycznie zamykanych
pojemników jesteśmy częstowani posiłkami przyrządzonymi przez znaną nam osobę. Pod
koniec przyjęcia w dowód wdzięczności za przyjście i zjedzenie marchewki otrzymujemy
drobną nagrodę, na przykład plastikową obieraczkę do ziemniaków. Wywiera to na nas tak
silną presję, Ŝe w ostateczności kupujemy duŜo droŜsze niŜ w normalnym sklepie przedmioty.
Intrygujące w tym przykładzie jest równieŜ to, iŜ w trakcie trwania przyjęcia musimy przyjąć
przysługę. W przeciwnym razie nasza odmowa mogłaby się spotkać z dezaprobatą
pozostałych uczestników przyjęcia, a juŜ na pewno naszej znajomej. Przykład ten pozwala
bez trudu zrozumieć, dlaczego nieproszone przysługi równieŜ wzbudzają w nas poczucie
zobowiązania. Oczywiście moŜna przyjąć, iŜ wcale nie musieliśmy nic jeść ani teŜ przyjąć
plastikowej obieraczki. Mogliśmy dokonać wyboru – albo odmówić poczęstunku, albo
odmówić rewanŜu. Bez względu jednak na dokonany przez nas wybór, przeciwstawilibyśmy
się dziedzictwu kulturowemu, jakim jest właśnie reguła wzajemności. (…)
5. Dlaczego niewielkie przysługi tak często skłaniają ludzi do znacznie powaŜniejszego
rewanŜu? Jedną z przyczyn jest poczucie zobowiązania. Jest to tak nieprzyjemny cięŜar, Ŝe
zwyczajnie chcemy się go pozbyć. PoniewaŜ system odwzajemniania przysług jest niezwykle
waŜny dla kaŜdej ludzkiej społeczności, wszyscy zostaliśmy uwarunkowani, by czuć się źle
z nieodwzajemnionym zobowiązaniem. Według Roberta Cialdiniego, gdybyśmy nie poddali
się regule wzajemności, zablokowalibyśmy w ten sposób jedną z sekwencji wymiany usług
i zmniejszyli szansę, Ŝe przysługodawca zechce i w przyszłości inicjować wymianę dóbr. A to
nie leŜy w interesie społeczeństwa jako całości. Dlatego, by uniknąć przykrości, jesteśmy
gotowi zrewanŜować się nawet większym dobrem.
6. Drugą z przyczyn naszej przesadnej niekiedy hojności jest obawa przed potępieniem ze
strony grupy społecznej.
7. Kombinacja wewnętrznego dyskomfortu i obawy przed drwinami ze strony innych
stanowi psychiczną mieszankę wybuchową. Z tych samych powodów wielu ludzi unika
proszenia nawet o najmniejszą pomoc. Ból psychiczny wywołany długiem wdzięczności jest
dla nich zbyt uciąŜliwy. Niestety, chęć odrzucenia pomocy moŜe czasem zagraŜać naszemu
zdrowiu, a nawet Ŝyciu. Dotyczy to przede wszystkim poczucia zobowiązania w stosunku do
lekarzy. Większość z nas po otrzymaniu pomocy medycznej odczuwa potrzebę wyraŜenia
wdzięczności. Potrzeba ta jest tak silna, Ŝe niektórzy unikają ponownego spotkania z tym
samym lekarzem. (…) Pojawia się (…) problem natury etycznej (i prawnej): dać czy nie dać?
PrzecieŜ tak się starał mi pomóc – zastanawia się pacjent. Przyjąć czy nie przyjąć? – waha się
lekarz (obciąŜony dodatkowo obawą, czy aby to nie korupcja).
8. Niektórzy lekarze, chcąc przerwać łańcuch reguły wzajemności, przybierają purytański
styl bycia, domagając się potępienia wszelkich, nawet symbolicznych dowodów
wdzięczności. Niewątpliwie jest to jakiś sposób na przerwanie poczucia obligacji. Czy jednak
przesadny, ascetyczny stosunek do pacjentów sprzyja nawiązaniu dobrych relacji? Nie wydaje
się.
9. W Ŝyciu społecznym istnieje jeszcze jedno – rzec moŜna – zastosowanie reguły
wzajemności: wzajemność ustępstw. JeŜeli ktoś nam ustąpi, to i my równieŜ powinniśmy
odpłacić mu jakimś ustępstwem. (...)
10. Dlaczego właściwie poczuwamy się do odwzajemniania ustępstw? Albowiem w interesie
kaŜdej grupy społecznej jest wspólne osiąganie konkretnych celów. (…) Społeczeństwo
musiało więc wypracować taki mechanizm, który pozwolił grupom osiągać cele przy
zachowaniu poczucia indywidualności jednostki. Mechanizmem tym jest dochodzenie do
kompromisu właśnie poprzez wzajemność ustępstw. (…)
11. Wydawać by się mogło, Ŝe pod presją reguły wzajemności będziemy zawsze na straconej
pozycji. MoŜemy jednakŜe skorzystać z wyjścia awaryjnego. Naszym największym
sprzymierzeńcem jest bowiem wiedza na temat zasad funkcjonowania mechanizmu reguły
wzajemności.
12. Przede wszystkim naleŜy zidentyfikować rzeczywistego przeciwnika. Wbrew pozorom
naszym największym wrogiem nie jest osoba, która próbuje nami manipulować. Naszym
przeciwnikiem jest sama reguła wzajemności, a dokładniej drzemiące w niej siły, wzmagające
naszą uległość. Jeśli nie masz ochoty ulec woli twojego rozmówcy, musisz znaleźć sposób na
osłabienie energii omawianego narzędzia wpływu. Jak to zrobić? W skróconej wersji: nie
dopuścić do jej aktywizacji. Nie przyjmuję usługi lub prezentu, wobec czego nie mam
obowiązku nikomu się zrewanŜować.
Proste, tyle Ŝe w rzeczywistości trudno jest nam zwykle się zorientować, jakie są intencje
osoby, która chce nam coś podarować. Wcale nie jest powiedziane, Ŝe ktoś oddając nam
przysługę, chce nami manipulować. Równie dobrze moŜe to być zwykła ludzka Ŝyczliwość.
Rzeczą naturalną jest bowiem, Ŝe spotykając wielu ludzi, nieustannie otrzymujemy od nich
mniejsze lub większe dobra. Jeśli przysługa jest szczera, nie powinniśmy się izolować, wręcz
przeciwnie, warto włączyć się w łańcuch zobowiązań.
JeŜeli zaś początkowa przysługa okaŜe się próbą manipulacji i wykorzystania naszej
naiwności, jeśli jest w istocie wyuczoną marketingową sztuczką, to nie musimy na nią
odpowiadać ani tym bardziej jej odwzajemniać. Gdy otrzymasz darmową próbkę jakiegoś
produktu, zwyczajnie go sobie zatrzymaj i powiedz: dziękuję, do widzenia. Jeśli natomiast
będziesz odczuwać wdzięczność wobec lekarza, pracodawcy czy przełoŜonego, warto
podarować mu mało ostentacyjny, miły prezent. To dobry zwyczaj, dzięki któremu mamy
moŜliwość sprawienia przyjemności zarówno sobie, jak i obdarowanemu. A to jest przecieŜ
w tym wszystkim najwaŜniejsze.
[Sylwia Kita, Nawzajemność, „Polityka”, nr 31, 2.08.2008,
Pomocnik Psychologiczny, Wydanie 8, s. 14-15]
Zadanie 1. (1 pkt)
Wyraz nawzajemność uŜyty w tytule to:
A. neologizm
B. neosemantyzm
C. metafora
D. eufemizm
Zadanie 2. (1 pkt)
Na podstawie akapitu 1. wyjaśnij istotę reguły wzajemności.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 3. (1 pkt)
Wyjaśnij, w jaki sposób regułę wzajemności wykorzystują niektóre firmy.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 4. (3 pkt)
Wypisz po 2 przykłady uŜytych przez autorkę czasowników w 1. os. l. mn. i w 2 os. l. poj.
Wyjaśnij funkcję zastosowania czasowników w obu formach.
1. os. l. mn
przykłady……………………………………………………………………………………
funkcja………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….
2. os. l. poj.
przykłady…………………………………………………………………………………….
funkcja………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Zadanie 5. (2 pkt)
Sformułuj 2 argumenty stanowiące odpowiedź na podtytuł artykułu.
• …………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
•
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Zadanie 6. (1 pkt)
Autorka wykorzystuje w artykule przykłady z codziennego Ŝycia. Wyjaśnij, w jakim celu to
czyni.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 7. (1 pkt)
W jaki sposób autorka objaśnia mechanizm powodujący, Ŝe za niewielką przysługę ludzie
czują się zobowiązani do powaŜniejszego rewanŜu?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….
Zadanie 8. (1 pkt)
Określ, jaką funkcję pełnią zdania pytające w akapitach 5. i 12.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 9. (2 pkt)
Na podstawie artykułu sformułuj dwie zasady, które pomogą nie ulegać bezmyślnie regule
wzajemności. UŜyj zdań w trybie rozkazującym.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 10. (2 pkt)
Tekst napisany został stylem:.
A. artystycznym
B. potocznym
C. naukowym
D. popularnonaukowym.
WskaŜ dwie cechy tego stylu.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 11. (2 pkt)
Na podstawie całego artykułu sformułuj argumenty potwierdzające, Ŝe reguła wzajemności
pełni zarówno pozytywną jak i negatywną rolę w naszym Ŝyciu.
Pozytywna
•
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Negatywna
• …………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Zadanie 12. (1 pkt)
Podejmowany w artykule problem dotyczy dziedziny:
A. polityki
B. psychologii
C. filozofii
D. sztuki
Zadanie 13. (1 pkt)
Wyjaśnij, czym róŜni się wykorzystywanie reguły wzajemności do manipulowania ludźmi od
ludzkiej Ŝyczliwości.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 14. (1 pkt)
Zastąp synonimem słowo ascetyczny w wyraŜeniu ascetyczny stosunek do pacjentów
(akapit 8.).
…………………………………………………………………………………………………