wiad histor22004kopia

wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 106
DoÊwiadczenia i propozycje
Programy komputerowe
w nauczaniu historii
Jednà z wi´kszych trudnoÊci
jest w∏aÊciwe wykorzystanie komputera na lekcjach historii. Mamy
nadziej´, ˝e ten rzeczowy instrukta˝
u∏atwi prac´ nauczycielom,
zw∏aszcza, ˝e Autorka dzieli si´
swoimi doÊwiadczeniami
wyniesionymi tak˝e z wyjazdu
stypendialnego
do Stanów Zjednoczonych.
■ JOANNA WOJDON
Zasadnicze rozró˝nienie
Programy komputerowe wykorzystywane
w nauczaniu mo˝na podzieliç na dwie zasadnicze grupy.
Do pierwszej zaliczymy podr´czniki
komputerowe, encyklopedie multimedialne,
programy do testów, niektóre gry, a tak˝e –
popularne zw∏aszcza w USA – symulacje
komputerowe.
Rys. Andrzej Andrzejewski
Do drugiej grupy nale˝à tak zwane programy u˝ytkowe, a wi´c edytory tekstu, grafiki, stron WWW, arkusze kalkulacyjne itp.
Funkcj´ edukacyjnà nadaje im dopiero nauczyciell.
O tej drugiej grupie, z pomini´ciem aplikacji typowo internetowych1, b´dzie traktowa∏ niniejszy artyku∏2.
1
Metodyka korzystania z Internetu w nauczaniu (równie˝ historii) jest zagadnieniem bardzo szerokim i zdominowa∏aby niniejszy artyku∏. Z pewnoÊcià zas∏uguje na osobne opracowanie. Nieco Êwiat∏a rzuci∏y na nià artyku∏y K. Jurka i mój w “WiadomoÊciach Historycznych” w roku 2001 i 2002, a tak˝e opracowanie E. Gurbiel
et al., Technologia informacyjna na lekcjach historii w szkole ponadgimnazjalnej [w:] Edukacja historyczna
i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym, pod red. G. Paƒko i J. Wojdon, Toruƒ 2003, s. 447–456 (na s.
452–455 omówiona metoda Webquest).
2
Powsta∏ on w oparciu o wybrane pozycje ksià˝kowe z literatury amerykaƒskiej, dotyczàce wykorzystania
komputerów w nauczaniu, przede wszystkim historii i przedmiotów spo∏ecznych. Mog∏am z nich korzystaç
dzi´ki stypendium Fundacji KoÊciuszkowskiej w 2003 roku.
106
42
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 107
DoÊwiadczenia i propozycje
1. Zbieranie materia∏ów i przygotowanie
do pisania – kontroli podlegajà notatki
Edytor tekstu
Jak wykazujà badania amerykaƒskie, naj- uczniowskie. Na marginesie, warto doceniaç
cz´Êciej stosowanà przez nauczycieli aplika- korzystanie przez uczniów z elektronicznych
cjà jest edytor tekstu3. Cz´sto korzystajà êróde∏ wiedzy, nauczyç ich zasad opisu biblioz niego tak˝e uczniowie. Pi´ç z szeÊciu badaƒ graficznego êród∏a multimedialnego. Zaobporównujàcych pisanie odr´czne i kompute- serwowano, ˝e uczniowie cz´sto ukrywajà swe
rowe szkolnych wypracowaƒ wskazuje na po- poszukiwania w Internecie przed nauczycielazytywny wp∏yw stosowania komputera na wy- mi, odwo∏ania w bibliografii do stron WWW
redukujà do minimum (albo ca∏niki samego pisania oraz – co
kiem pomijajà), przytaczajàc
raczej oczywiste – na rozwijanie
o, ˝e
ksià˝ki, które na samym koƒcu
umiej´tnoÊci korzystania z edyZaobserwowan
to
swych poszukiwaƒ wypo˝yczyli
tora4.
uczniowie cz´s
poszuz biblioteki6.
Dzi´ki edytorowi uczeƒ moukrywajà swe
ie
ec
rn
te
In
w
˝e lepiej ni˝ przy tradycyjnym pi2. Pisanie pierwszej wersji.
kiwania
i,
am
el
ci
zy
saniu çwiczyç, a nauczyciel ÊleElektroniczny
brudnopis jest
uc
przed na
io
bl
bi
w
dziç kolejne etapy pracy nad
znacznie
bardziej
estetyczny
ia
an
odwo∏
W
W
W
n
wypracowaniem. Nie mno˝à przy
od
odr´cznego.
Nauczyciel
ro
st
grafii do
initym stert papieru. W∏aÊciwie nie
komentuje treÊç i koryguje
redukujà do m
m
ie
∏k
obcià˝amy ucznia dodatkowà praewentualne b∏´dy merytoca
o
lb
(a
mum
acz
cà – w przeciwieƒstwie do pisania
ryczne. Form´ graficznà
ta
zy
pr
),
jà
pomija
na
r´cznego tworzenie kolejnych
i stron´ polonistycznà pomie
ór
kt
i,
˝k
ià
jàc ks
h
wersji nie oznacza dodatkowego
ja.
yc
sw
u
ƒc
ko
samym
przepisywania – poprawki i uzu3. Edytowanie – efekyo˝
yp
poszukiwaƒ w
pe∏nienia sà wprowadzane w ju˝
tem
jest wersja ostateczna,
.
ki
czyli z bibliote
istniejàcym dokumencie, uczeƒ
w której nauczyciel wymaga
musi jedynie zapisywaç ten roboczy
nie tylko poprawnoÊci meplik pod ró˝nymi nazwami (np.
rytorycznej, ale tak˝e po„Konstytucje_notatki. doc”, „Konprawnego i mo˝liwie pe∏nego wykorzystania
stytucje_brudnopis. doc”, „Konstytucje1. mo˝liwoÊci edytora:
doc”, „Konstytucje_final. doc”). Nie bez zna– funkcja sprawdzania poprawnoÊci ortoczenia dla komfortu pracy nauczyciela jest graficznej powinna wyeliminowaç wi´kszoÊç
fakt, ˝e robione za pomocà komputera no- b∏´dów ortograficznych i tzw. „literówek”,
tatki czy kolejne wersje brudnopisu sà za– przestrzeganie podstawowych zasad tywsze estetyczne i ∏atwe do odczytania.
pograficznych, takich jak „przyklejanie” znaków interpunkcyjnych do poprzedzajàcych je
W∏aÊciwa kolejnoÊç dzia∏aƒ
s∏ów7, justowanie,
Kolejne etapy powstawania wypracowa– stosowanie nag∏ówków i akapitów,
nia to5:
3
L. Cuban, Oversold and underused. Computers in the classroom, Cambridge, Mass. – Londyn 2001 Harvard
University Press, s. 85
4
P. Norton, D. Spragne, Technology for Teaching, Needham Heights 2001 Pearson, s. 80.
5
P. Norton, op. cit., s. 66
6
A. Hird, Learning from Cyber-Savvy Students. How Internet-Age Kids Impact Classroom Teaching, Sterling
2000, s. 129.
7
Niepoprawny zapis tego punktu wyglàda∏by na przyk∏ad tak: przestrzeganie podstawowych zasad typograficznych, takich jak “ przyklejanie ”znaków interpunkcyjnych do poprzedzajàcych je s∏ów, justowanie.
2/2004
43
107
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 108
DoÊwiadczenia i propozycje
– automatyczna numeracja stron, punktów, przypisów.
4. Publikowanie – ewentualna poprawa
pracy po uwzgl´dnieniu uwag nauczyciela.
W ostatnich dwóch etapach uczeƒ powinien
u˝ywaç funkcji przydatnych do poprawiania
i uzupe∏niania gotowego tekstu, takich, jak wycinanie i wklejanie, szukanie i zast´powanie.
Sprawdzanie pracy
A oto kilka wskazówek, dotyczàcych organizacji procesu sprawdzania pracy8:
1. Uczeƒ oddaje nauczycielowi zarówno
wydruk jak i wersj´ elektronicznà swojej pracy (na dyskietce lub w formie za∏àcznika do
poczty elektronicznej).
2. Nauczyciel robi na swoim dysku 2 kopie pliku ucznia. Jednà traktuje jako archiwalnà, na drugiej wprowadza poprawki.
Alternatywnie, mo˝na ograniczyç si´ do
jednej kopii pliku, a poprawki wprowadzaç
z w∏àczonà opcjà „Âledê zmiany” – nie zamazujà wówczas orygina∏u.
3. Tekst wydrukowany jest ∏atwiejszy do
czytania, ∏atwiej tam dostrzec b∏´dy i usterki.
Natomiast poprawki i uwagi wygodniej
wprowadzaç w wersji elektronicznej, gdzie
nie ogranicza nas szerokoÊç marginesu lub
odst´pu mi´dzy wierszami. Swoje uwagi nauczyciel mo˝e wprowadzaç czcionkà innego
koloru ni˝ ten, którego u˝y∏ uczeƒ
4. Poprawionà kopi´ pracy nauczyciel zostawia na swoim dysku, przegrywa na dyskietk´ dla ucznia oraz drukuje, tak˝e dla ucznia.
Niebezpieczeƒstwo plagiatów
Wielu nauczycieli w edytorze tekstu
(i komputerze w ogóle) widzi przede wszystkim narz´dzie ∏atwego tworzenia plagiatów
(uczeƒ kopiuje gotowe wypracowanie z sieci
lub od kolegi, zmienia nazwisko w nag∏ówku,
drukuje i oddaje nauczycielowi).
Sà tacy, którzy w ramach walki z tym zjawiskiem wymagajà, by prace uczniowskie
mia∏y postaç r´kopisu (jak przepisze „goto-
wiec” r´cznie, to przynajmniej si´ czegoÊ nauczy). JeÊli jednak chcemy, by uczniowie rzeczywiÊcie sami tworzyli, a nie tylko przepisywali prace – warto skorzystaç z nast´pujàcych
wskazówek:
1. Nieszablonowe sformu∏owanie tematu
– to najprostsze (i najlepsze) zabezpieczenie.
Wystarczy wymagaç opinii ucznia o omawianym zjawisku, a nie tylko suchej relacji (na
przyk∏ad „Czy uwa˝asz, ˝e dost´pne êród∏a
wystarczajà do rzetelnej rekonstrukcji historii Êredniowiecza?” zamiast suchego: „èród∏a do poznania historii Êredniowiecza”, albo
„Które z mocarstw alianckich ponosi, Twoim
zdaniem, najwi´kszà odpowiedzialnoÊç za
tragiczne dla Polski rezultaty drugiej wojny
Êwiatowej?” zamiast szablonowego: „Sprawa
polska w drugiej wojnie Êwiatowej”).
2. Poleciç, by uczeƒ jednym kolorem
czcionki (np. czarnym) przedstawia∏ opinie
cudze lub obiektywne fakty, a innym (np. zielonym) – w∏asne zdanie. Mamy wówczas
gwarancj´, ˝e przynajmniej przeczyta wypracowanie i znajdzie lub dopisze opinie.
3. Kontrolowaç proces powstawania pracy – w sposób opisany wy˝ej (notatki, brudnopis) – uwzgl´dniajàc go przy wystawianiu
oceny koƒcowej (tak jak w matematyce –
ocenie podlega nie tylko wynik zadania, który przepisaç mo˝na najcz´Êciej z wykazu na
koƒcu ksià˝ki, ale przede wszystkim sposób
jego obliczenia). Wiadomo, ˝e obszerniejsze
prace historyczne (ani z innych dziedzin wiedzy) nie powstajà w wyniku olÊnienia
w przeddzieƒ terminu ich przedstawienia nauczycielowi9.
4. Warto te˝ Êledziç choçby najpopularniejszy serwis www.sciaga.pl (powinien byç
to obowiàzek ka˝dego nauczyciela, bez
wzgl´du na to, czy chce korzystaç z Internetu na swoich lekcjach czy nie – uczniowie ju˝
z tego serwisu korzystajà) i dyskwalifikowaç
przepisane stamtàd wypracowania. Wysokie
oceny albo zaliczanie semestru na podstawie
prac skopiowanych z sieci dzia∏a bardzo de-
r8
108
J. Schick, Teaching history with a computer. A complete guide for college professors, Chicago 1990, s. 55.
44
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 109
DoÊwiadczenia i propozycje
moralizujàco na uczniów, o czym przekonujà filmów, dêwi´ków. Umo˝liwiajà, a wr´cz wymuszajà strukturalizacj´ treÊci. Dajà ponadw rozmowach sami licealiÊci.
Choç mo˝liwoÊci edytorów tekstu sà bar- to minimalnà notatk´ dla uczniów, w dodatdzo du˝e i wcià˝ rozbudowywane, nale˝y pa- ku przedstawionà na ogó∏ w bardziej
mi´taç, ˝e nie jest to najlepsze narz´dzie do estetycznej formie ni˝ zapis na tablicy.
pracy nad ka˝dym rodzajem tekstu. Nawet, Oszcz´dzajà czas lekcji przeznaczany dotàd
jeÊli ostateczny efekt uda si´ nam osiàgnàç w∏aÊnie na pisanie na tablicy, na rozdawanie
przy u˝yciu ulubionego uniwersalnego na- tekstu czy ilustracji, na dyktowanie zadania
rz´dzia, to istniejà specjalistyczne (co nie domowego. Wadà prezentacji, poza koszznaczy – szczególnie skomplikowane, raczej: townym sprz´tem niezb´dnym do ich wyÊwietlania (komputer, projekwygodniejsze) edytory do stron
tor
multimedialny),
jest
WWW, programy do sk∏adu
mi´taç
znaczna pracoch∏onnoÊç przy(np. gazetki szkolnej), edytory
Warto wi´c pa
o tym, by daç
gotowania.
grafiki czy proste edytory tekstu
akcj´
10
Przygotowujàc prezentado robienia notatek .
uczniom satysf
ej najcj´ warto wziàç pod uwag´ nai – przynajmni
rozpost´pujàce wskazówki13:
Pozwalaç na satysfakcj´
lepsze – prace
c
i´
w
a
,
iç
1. U˝ywaç s∏ów, punktów
Przygotowane za pomocà
hn
ec
wsz
liç
ie
w
po
i
slajdów
oszcz´dnie; regu∏à
komputera prace (referaty, stro´
tk
gaze
erz
sp
b
powinno
byç:
maksymalnie 5
ny WWW, gazetki) majà profesjo(lu
aç
i rozd
s∏ów w punkcie14, 5 punktów
nalny wyglàd. Warto wi´c pami´daç)
w ramce i 10 ramek w ciàgu
taç o tym, by daç uczniom
25-minutowej prezentacji.
satysfakcj´ i – przynajmniej naj2. Ka˝demu slajdowi nadawaç tytu∏.
lepsze – prace rozpowszechniç,
3. Utrzymywaç jednolity styl, nie wypróa wi´c gazetk´ powieliç i rozdaç (lub sprzedaç) innym uczniom, stron´ WWW wystawiç bowywaç wszelkich mo˝liwoÊci ustawieƒ (np.
w Internecie, tak˝e na serwerze dost´pnym przejÊç mi´dzy slajdami i innych efektów,
z zewnàtrz szko∏y11, a wypracowanie umieÊciç które b´dà rozprasza∏y uwag´ uczniów);
ograniczyç si´ do 2 czcionek (mo˝na zmiew zbiorach szkolnej czytelni.
niaç ich wielkoÊç, kolor, pogrubiaç, podkreÊlaç, pochylaç) i 5-6 kolorów; jeÊli nie czujePrezentacje multimedialne
Innym stosunkowo cz´sto u˝ywanym progra- my si´ tu pewni, najlepiej polegaç na
mem u˝ytkowym sà narz´dzia do tworzenia pre- szablonach przygotowanych przez profesjozentacji multimedialnych. Prezentacje mogà byç nalistów.
4. Unikaç slajdów z samym tekstem.
dobrym uzupe∏nieniem wyk∏adu nauczyciela12.
5. Zmieniaç media, ale z umiarem (wyZnakomicie podnoszà atrakcyjnoÊç zaj´ç. U∏atwiajà korzystanie z ró˝nych Êrodków k∏ad, filmy, slajdy), by podtrzymaç uwag´,
dydaktycznych, w tym zw∏aszcza ilustracji, ale nie prowadziç do zamieszania.
9
Punkty 1-3 na podstawie A. Cantu, W. Warren, Teaching history in the digital classroom, Armonk – London
2003, s. 223.
10
Robienie notatek z wyk∏adu na komputerze, jakkolwiek proponowane np. przez J. Schicka (op. cit., s. 57),
nie wydaje mi si´ w Polsce realne, bioràc pod uwag´ powszechny brak umiej´tnoÊci szybkiego maszynopisania.
11
A. Hird, op. cit., s. 142.
12
R. Hryszko, Prezentacje multimedialne jako Êrodek wspierajàcy lekcje historii (w szkole Êredniej) [w:] Multimedia w edukacji historycznej i spo∏ecznej, pod red. J. Rulki i B. Tarnowskiej, Bydgoszcz 2002, s. 187–191
13
D. B. Sicilia, Options and gopherholes. Reconsidering choice in the technology-rich history classroom, [w:] Writing, teaching and researching history in the electronic age. Historians and copmputers, red. D. A. Trinkle, Armonk – Londyn 1998, s. 76-77; P. Norton, op. cit., s. 202-203.
2/2004
45
109
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 110
DoÊwiadczenia i propozycje
Decydujàc si´ na w∏àczanie do prezentacji multimedialnej poszczególnych mediów
(Êrodków dydaktycznych) warto pami´taç
o ich wadach i zaletach15.
Tekst: (zalety i wady)
+ pozwala przedstawiç wiele ró˝norodnych
treÊci i szczegó∏ów,
+ ∏atwo go strukturalizowaç, ujmujàc
w punkty, tabele, ramki, wyt∏uszczajàc,
podkreÊlajàc,
+ ∏atwo si´ ∏àczy z innymi mediami (podpisy pod ilustracjami, teksty piosenek itd.),
– tekst wyÊwietlany nie u∏atwia czytania liter, a wr´cz jest szkodliwy dla oczu,
znacznie wygodniej, zw∏aszcza d∏u˝sze
partie tekstu, czytaç z kartki (o czym mo˝e zaÊwiadczyç niemal ka˝dy, kto próbowa∏ si´ czegoÊ nauczyç z ekranu).
Obraz filmowy:
+ jest realistyczny, wiernie przekazuje obrazy miejsc i zdarzeƒ,
+ pokazuje prawdziwe Êrodowisko bez koniecznoÊci odwiedzania go,
+ budzi zainteresowanie i przykuwa uwag´,
– jest kosztowny i czasoch∏onny w produkcji,
– aby go wykorzystaç w publicznej prezentacji, musi byç bardzo dobrej jakoÊci,
– nie wszystko mo˝na pokazaç w sposób
równie realistyczny (np. odleg∏à przesz∏oÊç mo˝na co najwy˝ej rekonstruowaç).
Dêwi´k:
+ tworzy atmosfer´,
+ dobrze si´ integruje z innymi mediami
(mo˝e byç podk∏adem do tekstu albo grafiki),
+ mo˝e byç dobrym narz´dziem informacji
zwrotnej (sygna∏ b∏´du),
– nadu˝ywanie jest irytujàce (êle dobrana
muzyka mo˝e popsuç nawet bardzo dobrà prezentacj´; wiele programów oferu-
je opcj´ wy∏àczenia dêwi´ku przez wra˝liwych odbiorców),
Animacja:
+ mo˝e pokazywaç zjawiska, których nie da
si´ bezpoÊrednio zobaczyç (zarówno z fizyki czy chemii molekularnej, jak i na
przyk∏ad z zamierzch∏ej przesz∏oÊci),
+ skupia uwag´, jest atrakcyjna,
– jest doÊç trudna i pracoch∏onna w produkcji, wymaga pewnej wprawy.
Grafika i kolory:
+ u∏atwia strukturalizacj´ treÊci (ró˝ne t∏o,
kolory czcionek, ramki, ozdobniki),
+ pomaga roz∏o˝yç akcenty,
+ u∏atwia zapami´tywanie,
+ skupia uwag´ i zainteresowanie uczniów,
– przewa˝nie nie wyst´puje samodzielnie,
lecz w powiàzaniu z tekstem i innymi elementami,
– nadu˝ywanie obfitoÊci jej elementów rozprasza uwag´ i pogarsza czytelnoÊç przekazu,
– przy stosowaniu kolorów nale˝y pami´taç
o daltonistach!
Zdj´cia:
+ zapewniajà realizm przekazu taƒszym
kosztem ni˝ obraz ruchomy,
+ przykuwajà uwag´,
+ u∏atwiajà zapami´tywanie,
– do prezentacji potrzebna jest wysoka jakoÊç,
– podobnie jak grafika, raczej nie sà elementem samodzielnym, lecz wymagajà
komentarza tekstowego.
Hipertekst
Prezentacje multimedialne mogà byç
bierne (pasywne) lub aktywne (interaktywne). Te pierwsze umo˝liwiajà u˝ytkownikowi
podà˝anie tylko jednà Êcie˝kà, ograniczajàc
interakcj´ do regulowania tempa przewija-
14
To wskazówka dla j´zyka angielskiego, który jest bardzo oszcz´dny w s∏owach. Dla polskiego przyj´∏abym
nieco wi´cej, na przyk∏ad do oÊmiu s∏ów.
15
A. Clarke, Designing computer-based learning materials, Aldershot – Burlington 2001, s. 134.
110
46
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 111
DoÊwiadczenia i propozycje
nia kadrów. Te drugie mogà wykorzystywaç
tzw. hipertekst, kiedy to uczàcy si´ decyduje
o kolejnoÊci zapoznawania si´ z poszczególnymi elementami ca∏oÊci (wybiera kolejnoÊç
wyÊwietlanych slajdów). Hipertekst wykorzystywany jest tak˝e w stronach WWW, tote˝
poni˝sze uwagi odnoszà si´ tak˝e do pracy
z tymi stronami, doÊç cz´sto wykorzystywanymi przez uczniów i nauczycieli w celach
edukacyjnych.
wyprowadzane sà pewne zagadnienia tylko
dla zainteresowanych albo odnoÊniki do wyjaÊnienia poj´ç,
3. Hiperkostka (rys. 3) – ka˝dy slajd ma
powiàzania przynajmniej z dwoma innymi
– mo˝liwe sà bardzo ró˝ne drogi poruszania si´ po prezentacji – na przyk∏ad ró˝ne
teksty, ilustracje, nagrania, filmy dotyczà
tego samego wydarzenia i wzajemnie si´
uzupe∏niajà.
Strony www
Prezentacja lub strona WWW mo˝e mieç
doÊç skomplikowanà struktur´ po∏àczeƒ (linków) mi´dzy poszczególnymi elementami.
Daje si´ w niej na ogó∏ wyodr´bniç podstruktury po∏àczone w sposób nast´pujàcy16:
1. Liniowo (rys. 1) – jest tylko jedna mo˝liwoÊç przejÊcia od jednego kadru do drugiego – jest to korzystne w wyjaÊnianiu etapów
pewnego procesu, sekwencji (na przyk∏ad
kolejne etapy przebiegu wojny),
2. Hierarchicznie (rys. 2) – mo˝na zg∏´biaç poszczególne zagadnienia, ale przejÊcie
do innej Êcie˝ki wymaga „wspi´cia” si´ do
góry – gdy na przyk∏ad z g∏ównego tematu
17
Drugi i trzeci rodzaj po∏àczeƒ zostawia
uczàcemu si´ du˝à swobod´, pozwala realizowaç ró˝ne style uczenia si´ (w tym przez
dzia∏anie – w momencie podejmowania decyzji), ale równoczeÊnie jest trudniejszy. Istnieje niebezpieczeƒstwo, ˝e uczeƒ „pogubi
si´” w prezentowanych danych. Aby temu
zapobiec, przygotowujàc dokument hipertekstowy warto17:
– zachowaç przejrzystà struktur´,
– przedstawiç t´ struktur´ w jakimÊ miejscu dokumentu (np. na osobnym slajdzie/stronie), aby uczàcy si´ móg∏ zobaczyç, czego mo˝e si´ spodziewaç, gdzie szukaç informacji (na
tym polega mapa serwisu dost´pna w niektórych witrynach internetowych),
– map´ takà mo˝na pokazywaç w pomniejszeniu w ka˝dym kadrze, wraz z zaznaczeniem miejsca, w którym u˝ytkownik si´
aktualnie znajduje,
– na ka˝dym slajdzie umieÊciç powiàzania (linki) do takich miejsc, jak strona
A. Clarke, op. cit., s. 128.
2/2004
47
111
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 112
DoÊwiadczenia i propozycje
poczàtkowa, slajd z mapà serwisu, s∏ownidziesi´ciu stron podr´cznika, by znaleêç poczek poj´ç, pomoc,
trzebne dane.
– numerowaç strony prezentacji.
Jednak gdy tego samego dokumentu u˝yMimo tych zabiegów dokument hipertekjemy w ten sposób, by uczeƒ od podstaw zastowy mo˝e byç trudniejszy w odbiorze ni˝
poznawa∏ si´ z omawianà problematykà, zazwyk∏y liniowy, uporzàdkowany tekst i warto
pewne zostanie przygnieciony nat∏okiem
go stosowaç18:
informacji. B´dzie mu trudno zdecydowaç,
czy analizowaç wydarzenia chronologicznie,
– u starszych uczniów (m∏odsi majà trudczy problemowo (a jeÊli tak, to w jakiej kolejnoÊci z podejmowaniem decyzji o kolejnoÊci
noÊci).
uczenia si´, potrzebujà tu pomocy nauczyDociekliwoÊç dodatkowo pogorszy sytuciela),
acj´, bo starajàc si´ na bie˝àco zapoznawaç
– poza sytuacjami stresowymi (nieliniowy
z pobocznymi linkami (na przyuk∏ad pog∏´bi stres i zagubienie) – na przyk∏ad do wydarzeƒ na innych
k∏ad treÊç materia∏ów egzamifrontach), ∏atwo popaÊç w p´tl´
nacyjnych (testy, sprawdziany)
sa
Jednak gdy tego
operacji albo zag∏´biç si´ tak
powinna mieç uk∏ad liniowy, by
tu
mego dokumen
bardzo, ˝e obraz ogólny zginie.
gorszy wynik nie by∏ wynikiem
spoZamiast syntezy uczeƒ otrzytego, ˝e uczeƒ nie zauwa˝y∏ linu˝yjemy w ten
od
ma zbiór urywków dotyczàku do dodatkowego zadania alsób, by uczeƒ
znawa∏
cych odizolowanych wydabo do wskazówki pomocniczej,
podstaw zapo
prorzeƒ:
– gdy uczymy raczej zale˝nosi´ z omawianà
wne
– gdy w toku lekcji na bieÊci ni˝ faktów (proste informacje
blematykà, zape
iecio˝àco kontrolujemy post´py
∏atwiej przeczytaç na papierze,
zostanie przygn
forucznia – zw∏aszcza na stroistotà hipertekstu jest ukazywanie
ny nat∏okiem in
u
m
ie
dz
nach WWW jest mnóstwo
powiàzaƒ),
B´
macji.
,
aç
ow
yd
linków, które mogà uczàce– gdy materia∏ jest uczniom
ec
zd
trudno
yw
aç
go si´ wyprowadziç w pole,
w zasadzie znany (wówczas ∏atwiej
ow
iz
czy anal
lo
no
na przyk∏ad do strony dojest dostrzegaç powiàzania).
ro
ch
ia
darzen
le
mowej twórcy danego serob
pr
y
cz
gicznie,
to
wisu, do firm sponsorujàLinki
k,
ta
i
Êl
je
(a
mowo
).
cych projekt i do wielu
Ostatnie dwa warunki mo˝na
ci
oÊ
jn
le
ko
ej
w jaki
innych miejsc, nie majàprzeÊledziç na przyk∏adzie dokucych z zasadniczym zagadmentu hipertekstowego przedstanieniem nic wspólnego, ale potrafiàcych
wiajàcego
sytuacj´
Rzeczpospolitej
przykuç uwag´ odbiorcy,
w XVII wieku.
– gdy dostarczamy uczniowi wskazówek
W przypadku u˝ycia go na lekcji powtóna temat kolejnoÊci zapoznawania si´ z marzeniowej albo na jednej z ostatnich w tym
teria∏em (mo˝e to robiç nauczyciel, kolega
bloku tematycznym, dzi´ki linkom uczeƒ b´lub program komputerowy) – gdybyÊmy si´
dzie móg∏ zobaczyç, co si´ dzia∏o w danym
jednak zdecydowali na wykorzystanie rzeczasie na ró˝nych frontach wojennych, a takczonego dokumentu o Rzeczpospolitej
˝e w polityce Rzeczypospolitej i Europy,
w XVII wieku do pracy z nowym materiaa tak˝e poszerzyç (i odÊwie˝yç) informacje
∏em, wówczas mo˝na zaproponowaç
o tych szczegó∏ach, które zatar∏y si´ w jego
uczniom jedno z tradycyjnych uj´ç podr´czpami´ci – w ten sposób w jego umyÊle powinikowych (np. nast´pujàcà kolejnoÊç: sytunien powstaç w miar´ ca∏oÊciowy obraz wyacja w Europie, wojny ze Szwecjà, potem
darzeƒ, bez koniecznoÊci wertowania kilku18
112
P. Norton, op. cit., s. 206.
48
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 113
DoÊwiadczenia i propozycje
Rosjà, wreszcie Turcjà, sprawy wyznaniowe,
kultura sarmacka; z wàtków pobocznych korzystaç tylko wówczas, gdy dotyczà postaci
lub miejsc),
– gdy istnieje opcja „system control”,
w której sam program pokazuje optymalnà
drog´ pracy, takà, jakà zaprojektowa∏ jego
twórca – dla uczniów, którzy zupe∏nie sobie
nie radzà z samodzielnym wyborem Êcie˝ek
(na przyk∏ad, program sam wyÊwietla klatki
wed∏ug schematu z poprzedniego punktu –
wtedy na dobrà spraw´ otrzymujemy zwyk∏y,
liniowy podr´cznik, ewentualnie z ilustracjà
sieci po∏àczeƒ mi´dzy zagadnieniami),
– po samodzielnej pracy uczniów nast´puje omówienie i korekta takiej pracy, wyjaÊnienie opuszczeƒ i b∏´dnych interpretacji.
Przyk∏adowe zadania
Oto kilka przyk∏adów zadaƒ do pracy
z dokumentem hipertekstowym:
1. Znalezienie konkretnej informacji,
najpierw prostej, a potem zagnie˝d˝onej g∏´biej, najpierw pochodzàcej z tekstu, a potem
z innych mediów (grafiki, dêwi´ku).
2. Zapoznanie si´ z ca∏oÊcià zagadnienia
przedstawionego w dokumencie i sporzàdzenie notatki w formie mind map19, oddajàcej
powiàzania mi´dzy poszczególnymi elementami struktury.
3. Recenzja dokumentu hipertekstowego
(zarówno jego zawartoÊci, jak i struktury).
4. Modyfikacja istniejàcego dokumentu,
na przyk∏ad przez dodanie nowych powiàzaƒ.
5. Zebranie materia∏ów do prezentacji
w formie tzw. elektronicznego portfolio, zawierajàcego stron´ tytu∏owà oraz odnoÊniki
(linki) do poszczególnych materia∏ów.
6. Utworzenie w∏asnego dokumentu na
podstawie szablonu (na przyk∏ad opracowanego przez nauczyciela).
7. Opracowanie dokumentu od podstaw:
zaprojektowanie struktury, zebranie materia∏ów, opracowanie merytoryczne i techniczne, osadzenie w prezentacji (lub stronie
WWW).
Portfolio
Przedmiotem oceny portfolio lub ca∏ej
prezentacji (strony) mo˝e byç: iloÊç zamieszczonych materia∏ów, ich treÊç (w tym adekwatnoÊç do tematu), komentarz do poszczególnych elementów (jego obszernoÊç,
oryginalnoÊç, g∏´bia), elementy dodatkowe
(takie jak na przyk∏ad dêwi´ki – czy sà odpowiednie, czy nie denerwujà, a mo˝e wzbogacajà ca∏oÊç przekazu), estetyka (w tym
zw∏aszcza strony tytu∏owej portfolio), ortografia i interpunkcja20.
Edytory grafiki
Edytory grafiki pojawiajà si´ rzadziej, zarówno w warsztacie historyka, jak i w toku
lekcji czy w zadaniach dla ucznia. Mo˝na sobie oczywiÊcie wyobraziç zadania z u˝yciem
programów graficznych, najcz´Êciej dotyczàce pracy z mapà (zaznaczanie kierunków ekspansji, przebiegu wojen albo projektowanie
nowego podzia∏u terytorialnego paƒstwa na
przyk∏ad w oparciu o g´stoÊç zaludnienia21).
Do rysowania prostych schematów wplecionych w tekst czy mind-maps naturalniejsze
w u˝yciu wydajà si´ modu∏y graficzne edytora
tekstu. Przy ocenie ró˝nych prac nale˝y zwracaç uwag´ na estetyk´ i starannoÊç ich wykonania, na stosowane kolory t∏a i tekstu (czytelnoÊç!) oraz innych elementów graficznych.
Arkusze kalkulacyjne
Tak˝e stosunkowo rzadko w nauczaniu historii stosowane sà arkusze kalkulacyjne. Pozwalajà one gromadziç dane liczbowe, wykonywaç obliczenia, a tak˝e – i to chyba
19
B. Jakubowska, M. Âwirski, Wykorzystanie metody Buzana na lekcjach historii w szkole Êredniej, “WiadomoÊci Historyczne” 1991, nr 4, s. 241-244.
20
P. Norton, op. cit., s. 213
21
J. Schick, op. cit., s. 92. Proponuje on te˝ çwiczenie polegajàce na wyrysowaniu perspektyw miast od czasów
sumeryjskich do wspó∏czesnego Nowego Jorku.
2/2004
49
113
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 114
DoÊwiadczenia i propozycje
najcz´stsze zastosowanie dla historyka i ucznia
– umo˝liwiajà ich wizualizacj´ za pomocà wykresów i diagramów. Pozwalajà tak˝e na „gdybanie” (na przyk∏ad jaki by∏by sk∏ad sejmu
krajowego w Galicji na poczàtku XX wieku,
gdyby wybory by∏y równe, a nie w systemie kurialnym). Mo˝na ich wreszcie u˝ywaç do notowania oceny pracy uczniów22.
Nauczyciel mo˝e stworzyç ca∏à baz´ albo
sam jej projekt. Baza „Dzie∏a twórców renesansu” mo˝e zawieraç: imi´, lata ˝ycia, tytu∏
dzie∏a, rok powstania, tematyk´, technik´ artystycznà. Uczniowie mogà jà odczytywaç
(jeÊli jest wype∏niona) albo uzupe∏niaç na
podstawie ró˝nych êróde∏ wiedzy (tradycyjnych lub elektronicznych). Mo˝na nast´pnie
zapytaç, jaka tematyka dominowa∏a w epoce
odrodzenia, jaka technika, w którym momencie ˝ycia twórcy byli najbardziej p∏odni.
Bazy danych
Zaniedbywane, a jednak
bardzo wa˝ne i powszechne
proDo rysowania
w realnym Êwiecie sà bazy daów
at
m
he
Bazà komercyjnà przydatstych sc
nych. Spotykamy si´ z nimi na
tekst
w
ch
nà na lekcji historii, a zw∏asziony
ec
pl
w
przyk∏ad w wyszukiwarkach innatucza wiedzy o spo∏eczeƒstwie,
czy mind-maps
ternetowych, a tak˝e w pracy
iu
yc
u˝
mo˝e byç ksià˝ka telefoniczna
w
ze
ralniejs
w wi´kszoÊci „biurowych” zay
u∏
od
na p∏ycie kompaktowej.
m
´
si
wydajà
wodów. Coraz wi´kszego znaa
or
Uczniowie szukajà w niej adyt
ed
e
graficzn
czenia nabiera wi´c umiej´tnoÊç
ie
resów i telefonów biur wyen
oc
zy
Pr
tekstu.
ich przeglàdania oraz wyszuki˝y
borczych parlamentarzystów
le
na
ac
pr
ró˝nych
wania potrzebnych w danej chwiw swoim mieÊcie, agend
na
´
ag
uw
ç
zwraca
li informacji czy sporzàdzania
urz´du miejskiego, redakcji
Êç
no
an
ar
st
i
wyciàgów.
estetyk´
gazet, biur poÊrednictwa
, na
ich wykonania
Bazy na potrzeby szko∏y mogà
pracy czy godzin otwarcia
a
t∏
ry
stosowane kolo
tworzyç: sami uczniowie, nauczymuzeów.
i tekstu
ciel, twórcy komercyjni, twórcy
Ka˝de korzystanie
stron WWW.
z wyszukiwarki internetoPrzyk∏adem bazy tworzonej
wej jest zadaniem zapytania do bazy danych
przez uczniów mo˝e byç tablica chronolo- on-line, podobnie – korzystanie z elektrogiczna (choçby dotyczàca XX wieku); obok nicznych katalogów bibliotek czy archiwów.
pola „data” i „wydarzenie”, mo˝na uwzgl´dniç: „osoby bioràce udzia∏”, „paƒstwo, które- Umiej´tnoÊç pracy z bazami
go zdarzenie dotyczy”, „dziedzina” (kultura,
Kolejne etapy kszta∏towania umiej´tnopolityka, wojsko itp.) – na tej podstawie mo˝- Êci pracy z bazami danych to23:
na generowaç tablice synchronistyczne (za1. Poruszanie si´ po istniejàcej bazie, ropytaç, co si´ dzia∏o w ró˝nych miejscach lub zumienie jej, odpowiedê na proste pytania,
dziedzinach w kolejnych latach), Êledziç po- szukanie konkretnych informacji.
czynania danej osoby albo sporzàdziç wykaz
1a. Wykrycie zafa∏szowanych danych
wydarzeƒ kulturalnych. Mo˝na te˝ poszcze- w gotowej bazie. Fa∏szuje je nauczyciel, cególnym wydarzeniom nadawaç wagi i nast´p- lem jest wzbudzenie krytycznego podejÊcia
nie sporzàdziç ranking bitew czy konferencji do baz danych i wyrobienie zasady ogranipokojowych.
czonego zaufania do ich zawartoÊci.
-
.
22
P. Norton, op. cit., s. 218.
P. Norton, op. cit., s. 123.
24
Jednym z interesujàcych pomys∏ów jest przeprowadzenie przez grup´ studenckà (mogliby to chyba te˝ ro
biç zainteresowani uczniowie szkó∏ Êrednich, na przyk∏ad w ramach kó∏ka historycznego) inwentaryzacji lokalnego cmentarza, przekazanej nast´pnie jego zarzàdcy.
23
114
50
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 115
DoÊwiadczenia i propozycje
2. Dopisywanie danych do istniejàcej bazy, sortowanie, zmiana etykiet.
3. Tworzenie nowej bazy danych, poczàwszy od zaprojektowania jej struktury. Praca
mo˝e byç wykonana we wspó∏pracy z innymi
uczniami – wówczas çwiczà te˝ takie umiej´tnoÊci spo∏eczne jak negocjacje, a potem
przestrzeganie ustalonych regu∏24.
4. Przeszukiwanie bazy przez s∏owa kluczowe oraz tworzenie raportu. Przy okazji uczeƒ
çwiczy takie umiej´tnoÊci jak klasyfikowanie,
definiowanie, kategoryzacja, porównywanie,
szukanie przeciwieƒstw, wnioskowanie.
5. Po∏àczenie bazy danych z dokumentem
edytora tekstu i wydruk korespondencji seryjnej (albo danych seryjnych, a wi´c na przyk∏ad formularzy, w których cz´Êç danych jest
identyczna dla wszystkich, pozosta∏e sà uzupe∏niane na podstawie bazy danych).
Jakie stawiaç zadania?
Przy zadaniach dotyczàcych baz danych
wa˝ne, by problem, jakim zajmujà si´
uczniowie by∏ autentyczny, zwiàzany z ˝yciem, a wynik poszukiwaƒ jasny25.
Zadania powinny çwiczyç zarówno umiej´tnoÊci mechaniczne jak i logiczne. Te
pierwsze to techniczna sprawnoÊç pos∏ugiwania si´ bazà, a wi´c na przyk∏ad wyszukiwanie, przechodzenie mi´dzy polami i rekordami, korzystanie z filtrów i narz´dzi
sortujàcych26.
Do tych drugich nale˝y sprawdzenie, czy
dana baza jest adekwatna do informacji, których poszukujemy (na przyk∏ad, czy ma odpowiedni zasi´g chronologiczny albo terytorialny); umiej´tnoÊç „màdrego” (nie za
wàsko i nie za szeroko) formu∏owania warunków filtrowania czy wyszukiwania (chocia˝by, czy rozró˝niaç wielkie i ma∏e litery),
a w razie uzyskania niezadowalajàcych rezul-
tatów – ich zaw´˝enia lub poszerzenia albo
zupe∏nie innego uj´cia, wreszcie wyciàganie
logicznych wniosków z przeprowadzonych
poszukiwaƒ.
3
p
Zasady pracy domowej
Praca indywidualna uczniów w domu jest
z pewnoÊcià najprostsza organizacyjnie, mo˝e jednak pozostawiaç ucznia sam na sam
z przerastajàcymi go problemami (czy sam
nauczyciel nie poczu∏by si´ zagubiony, gdyby
pewnego dnia otrzyma∏ polecenie sporzàdzenia wykresu przedstawiajàcego Êrednià frekwencj´ w jego szkole w poszczególnych
miesiàcach roku szkolnego?). Wyk∏ad po∏àczony z prezentacjà multimedialnà, a zw∏aszcza praca pod kierunkiem przy u˝yciu komputera, stanowià dla nauczyciela nie lada
wyzwanie. Podstawowe przykazania do zastosowania w takich przypadkach to27:
1. Za pierwszym razem staraç si´ nie
wprowadzaç zbyt wielu elementów lekcji wykorzystujàcych komputer.
2. Wprowadzaç zaj´cia z komputerem na
poczàtku lekcji – daje to mo˝liwoÊç nadrobienia ewentualnych niedociàgni´ç klasycznymi metodami, w których nauczyciel czuje
si´ pewniej.
3. Komputer, jak ka˝de urzàdzenie techniczne, mo˝e zawieÊç – zawsze trzeba mieç
przygotowany plan awaryjny (konspekt lekcji
bez komputera).
4
5
s
p
6
s
P
T
7
w
u
8
z
u
s
t
9
1
s
JOANNA WOJDON
dr, adiunkt w Zak∏adzie Dydaktyki Historii
Uniwersytetu Wroc∏awskiego. Specjalizuje
si´ w problematyce wykorzystania komputera w nauczaniu historii.
25
P. Norton, op. cit., s. 104.
Przyk∏adem çwiczàcym proste umiej´tnoÊci obs∏ugi wyszukiwarki mo˝e byç lista pseudonimów artystycznych, do których trzeba znaleêç prawdziwe imiona i nazwiska osób – B. H. Sorrow, Multimedia activities for
students. A teachers’ and librarian handbook, Jefferson – London 1997, s. 39, 59-65.
27
B. Winslow, K. D. Wiggins, M. Carpio, Using multimedia computer technology to teach United States history
at Medgar Evers College, City University of New York, from three perspectives, [w:] Writing, teaching..., op. cit., s.
130.
26
2/2004
51
115