Polska

1015 25
Polska
transformacja
Od
niepewności
do sukcesu
Polish Transformation
From Suspense to Success
www.mttp.pl/25
Nie zapomnijmy
korzeniach
tożsamości
o Let’s Not Forget About
the Origins of Identity
Kazimierz Nycz
W Polsce zaszły olbrzymie pozytywne zmiany, ale mimo to etyka i moralność oraz troska
o chrześcijańską tożsamość pozostają wyzwaniem na co dzień. / Huge positive changes have occurred
Podobnie jak Jan Paweł II sądzę, że niewydolność ekonomiczna systemu socjalistycznego
oraz sprzyjające uwarunkowania zewnętrzne
nie były jedynymi najgłębszymi przyczynami
upadku PRL. Wyniknął on również z błędu antropologicznego, który polegał na fałszywym
postrzeganiu człowieka – na traktowaniu go
jako „zwykłego elementu i cząstki organizmu
społecznego”, a więc na pomijaniu jego samodzielności przejawiającej się w umiejętności
dokonywania wyborów moralnych. To błędne
założenie musiało prędzej czy później doprowadzić do upadku systemu.
Przezwyciężanie strachu
Aby zrozumieć genezę polskiej transformacji,
należy cofnąć się do przełomu lat 60. i 70. XX w.,
kiedy to nastąpiła zmiana w społeczeństwie.
Just like John Paul II, I think that favourable
external circumstances and the economic deficiency of communism were not the only reasons
why People’s Poland collapsed. It was also the
case of an anthropological error consisting in
a false perception and treatment of the human
being as an ‘ordinary element and a particle of the
social organism’, i.e. individual autonomy, manifested in people’s ability to make moral choices,
was overlooked. Sooner or later, this assumption had to lead to the downfall of the system.
Overcoming fear
In order to understand the origins of the Polish transformation, one has to go back to the
turn of the 1960s and 1970s, when deep social
changes took place. In the 1970s, the opposition became increasingly bold despite repression
FOt.: archiwum autora / PhOTo: author’s archive
in Poland, but ethics, morality and concern for our Christian identity nevertheless remain a challenge.
Lata 70. przyniosły coraz odważniejsze działania opozycji
mimo represji ze strony władz. W tych przygotowaniach
gruntu pod ruch „pierwszej Solidarności” uczestniczyli także ludzie Kościoła, m.in. ksiądz Józef Tischner. Nie mam
jednak wątpliwości, że fundamentalne znaczenie miał wybór na papieża Karola Wojtyły i jego pierwsza pielgrzymka
do Polski w roku 1979.
Jako młody ksiądz, jeżdżący po kraju wraz z papieżem,
miałem możliwość obserwować rodzące się w społeczeństwie poczucie siły i jedności. Warto pamiętać, że początki
tej pamiętnej wizyty były dość skromne – w Warszawie
zgromadziło się tylko blisko pół miliona osób. Wraz z wizytami papieża w kolejnych miastach (Gnieźnie, Częstochowie i Krakowie) tłumy wiernych jednak rosły. Uczestnicząc w mszy w Krakowie z prawie 2 mln zgromadzonych,
poczułem, że przezwyciężenie strachu zmieni otaczającą
nas rzeczywistość.
Efektem tego wydarzenia był ruch wspomnianej „pierwszej Solidarności”, którego apogeum, czyli strajki w Stoczni Gdańskiej, śledziłem z Niemiec. Ich początkowej fazie
towarzyszyły obawy przed powtórką groźnej sytuacji z lat
70., siłowego zdławienia protestów. Tym większa była jednak radość z osiągniętego 31 sierpnia 1980 r. porozumienia.
Chcę podkreślić, że z dzisiejszej perspektywy nie zawsze
pamiętamy dramatyzm i powagę ówczesnej sytuacji, a przecież w tamtych czasach niewiele osób wyobrażało sobie tak
pozytywny rozwój sytuacji.
Trwały duch Solidarności
Niestety, wkrótce po tych radosnych wydarzeniach przyszedł ciężki czas stanu wojennego. Do dziś pamiętam smutny poranek 13 grudnia 1981 r. Także w odniesieniu do tego
wydarzenia niełatwo dziś sobie wyobrazić panujący wówczas
strach wywołany przez stacjonujące na ulicach czołgi, godzinę policyjną czy też zakaz podróżowania. Rodziło to pytanie,
czy to już koniec ducha Solidarności. W kazaniach porównywałem ówczesną politykę władz do działań konfederacji
targowickiej i rozbiorów Polski. Przekonywałem, że tak jak
tamte zdarzenia nie zdołały zniszczyć ducha Konstytucji
3 maja i marzeń o wolności, tak stan wojenny nie zniweczy
tego, co obudziło się w polskim społeczeństwie w roku 1980.
Duch Solidarności przetrwał. Z mojej perspektywy
ważną rolę w latach po wprowadzeniu stanu wojennego
by the authorities. People of the Church, such as Father Józef
Tischner, also took part in preparing the ground for the ‘first
Solidarity’. I have no doubt, however, that the election of
Cardinal Karol Wojtyła as pope and his first pilgrimage to
Poland in 1979 were of fundamental importance.
As a young priest travelling around the country with the
new pope, I had the opportunity to observe the nation’s nascent sense of strength and unity. It is worthwhile remembering that the beginnings of this memorable visit were quite
modest – only a little under half a million people gathered in
Warsaw. As the Pope arrived in successive cities (Gniezno,
Częstochowa and Cracow) the crowds of the faithful grew,
however. As I participated in the mass in Cracow with almost 2 million people, I sensed that people’s overcoming of
their fear would alter the reality in which we lived.
The result of the papal visit was the emergence of the
above-mentioned ‘first Solidarity’ and, ultimately, the strikes
in the Gdańsk Shipyard, which I followed from Germany. At
first, the strikes were accompanied by fears that the events of
1970, the quashing of protests by force, would be repeated.
The rejoicing at the agreement achieved on August 31 1980
was therefore that much greater. I wish to stress that from
today’s perspective, we tend to forget the dramatic and serious nature of the situation then. At that time, not many
people could imagine such a positive outcome.
The lasting spirit of Solidarity
Unfortunately, these happy events were soon followed by
the hard times of Martial Law. I can still remember that sad
morning of December 1981. It is difficult today to imagine
the prevailing fear caused by tanks parked in the streets,
the curfew or the travel ban. We were asking ourselves: is
this the end of the Solidarity spirit? In my sermons, I compared the policies of the authorities to the actions of the
Confederation of Targowica and to the Partitions of Poland.
I argued that just as those distant events had not succeeded
in breaking the spirit of the Constitution of May 3 and the
dreams of liberty, so Martial Law would not destroy the
spirit that had awoken in Polish society in 1980.
The spirit of Solidarity survived. As I see it, the succeeding papal visits to Poland played an important role in this.
They took place in a far less joyous atmosphere than the
one in 1979. Some people even advised Wojtyła against
odegrały kolejne pielgrzymki papieża. Przebiegały
one w dużo mniej radosnej atmosferze niż podczas wspomnianej wizyty w 1979 r. Co więcej, część
osób odradzała nawet Wojtyle przyjazd, argumentując, że byłaby to mimowolna legitymizacja ówczesnego reżimu. On jednak wiedział, co robi.
Jak wiemy, stopniowe dojrzewanie elity, którą
nazwałbym metapolityczną, w końcu doprowadziło do pokojowego przejęcia władzy, co nastąpiło
dzięki porozumieniom Okrągłego Stołu. Wszyscy
ci, którzy krytykują to porozumienie na podstawie obecnej wiedzy, dokonują niedopuszczalnej
manipulacji historycznej. W owym czasie nikt nie
przewidywał upadku muru berlińskiego czy przemian w innych państwach obozu socjalistycznego.
Ja sam po częściowo demokratycznych wyborach
cieszyłem się jak dziecko.
Jeżeli mam zastrzeżenia do architektów owej
przemiany, to dlatego, że zachowali się w sposób
zbyt dżentelmeński wobec ustaleń Okrągłego
Stołu. W momencie kiedy system komunistyczny rozsypywał się we wszystkich krajach regionu,
można było przyspieszyć tempo zmian. Nie wpływa to jednak na moją ogólną pozytywną ocenę
transformacji.
Olbrzymia zmiana rzeczywistości
Największym osiągnięciem polskiej transformacji jest niewątpliwie stworzenie struktur demokratycznego państwa, z suwerennym parlamentem,
rządem i prezydentem. Zwolniło to Kościół z odgrywania roli głosu narodu. Ta radykalna zmiana
nie przyszła jednak łatwo. Co więcej, funkcjonowanie w pluralistycznej rzeczywistości wymagało
poruszania się w sytuacji, w której zniknęły stare,
czarno-białe podziały, a nowe okazały się dużo bardziej skomplikowane.
Tym, czego ludzie żyjący w Polsce zwykle nie
dostrzegają, a na co zwracają uwagę moi goście
z zagranicy, są olbrzymie przemiany zachodzące
w naszej rzeczywistości. Odwiedzając Polskę co
kilka lat, obcokrajowcy widzą, jak zmieniły się
polskie miasta i wsie. Radykalną transformację
travelling to Poland, claiming that this would unwittingly extend legitimacy to the regime of the
day. He knew what he was doing, however.
As we know, the gradual evolution of the ruling
elite, which I would call a meta-political one, ultimately led to the Round Table agreement and the
peaceful transfer of power. All those who criticise
this agreement in hindsight are guilty of an unacceptable historical manipulation. At that time,
no-one predicted the fall of the Berlin Wall or the
changes in other countries of the Eastern Bloc. I too
was as happy as a child after the partially democratic elections.
My only reservations about the architects of this
transition concern the fact that they behaved in too
gentlemanly a fashion with regard to the Round
Table agreement. At a time when the communist
system was collapsing in all countries of the region,
it would have been possible to accelerate the tempo
of change. This does not, however, affect my positive view of the transformation as a whole.
Great changes
The greatest achievement of the Polish transformation has undoubtedly been the creation of
democratic state structures, with a sovereign parliament, government and president. This has freed
the Church from its role as the voice of the nation.
This radical change has not come easily, however.
The new pluralistic environment is one in which
the former black and white divisions no longer
exist and the new ones have turned out to be far
more complicated.
Something that people in Poland do not always
see, and something my foreign guests notice, are
the enormous changes that are taking place in
Poland’s cities and the countryside. The country’s
economic structure – including the private sector,
with its 3 million companies of all sizes, employing
the vast majority of all Polish workers – has also
undergone a radical transformation.
At the same time, as in other countries, we are
facing the issue of the place of ethics in today’s
M a t e r i a ł w ł a s n y THI N K TA N K / p u b l i s h e r ' s o w n m a t e r i a l
Discovering innovation
10
15
25
lat/years
ŚWIAT • EUROPA • POLSKA
world • EUROPe • POLand
Nowoczesny design staje się z roku na rok jednym z polskich
wyróżników. Designerzy zbierają dobre recenzje m.in. podczas
dorocznych targów wzornictwa przemysłowego Salone
Internazionale del Mobile w Mediolanie. / From year to year, modern
design is becoming one of Poland's distinguishing traits. Polish
designers are receiving good reviews, like during the Salone
Internazionale del Mobile annual industrial design fairs in Milan.
Na zdjęciu: Polski pawilon podczas wystawy światowej Expo 2010 w Szanghaju.
Projekt zainspirowany ludową wycinanką jest przykładem kreatywności polskich
projektantów, m.in. cenionych w świecie architektów. / Photo: The Polish pavilion
during the Shanghai World EXPO in 2010. The design, which was inspired by folk
cut-outs, is an example of the creativity of Polish designers, who have won
the recognition of world famous architects, among other people.
FOT. / PHOTO: forum
Odkrywanie innowacji
przeszły też struktury ekonomiczne i gospodarcze,
w tym sektor prywatny, na który składają się 3 mln
firm o różnej wielkości i który zatrudnia znakomitą
większość pracowników.
Jednocześnie, podobnie jak w innych krajach,
mamy dziś dylemat, na ile w świecie gospodarki,
ale też polityki kierujemy się zasadami etycznymi.
O potrzebie etyki w biznesie i polityce mówili kolejni papieże: Paweł VI, Jan Paweł II, Benedykt XVI
oraz papież Franciszek. Zgodnie z nauką Kościoła
na pierwszym miejscu powinno być stawiane dobro człowieka, rodziny i wspólnoty. Innymi słowy,
to nie człowiek powinien być dla pracy, ale praca
dla człowieka. Ostrzeżeniem związanym z przesunięciem tych proporcji są poważne problemy demograficzne, których doświadcza Polska, a które
dotykają także Europę. Być może spowoduje to
napływ przybyszów z innych kręgów kulturowych,
co z kolei doprowadzi do radykalnej zmiany kulturowego pejzażu Starego Kontynentu.
Kolejnym niepokojącym znakiem naszych czasów jest odchodzenie od korzeni tożsamości cywilizacji europejskiej, której głównym nurtem jest
chrześcijaństwo. Moim zadaniem jako człowieka
Kościoła jest troska właśnie o te źródła. Niestety,
świat ponowoczesny idzie w przeciwnym kierunku. Przejawem tego zjawiska są próby stanowienia
kryteriów prawdy przez człowieka zamiast szukania ich w przykazaniach czy prawach naturalnych,
a skutkiem – narastający relatywizm, czyli przekonanie, że każdy ma swoją prawdę czy też swoje
dobro. Powodzenie w odwróceniu tego trendu zdecyduje, jaka Polska będzie za dwie lub trzy dekady
oraz czy zachowa swą europejską tożsamość. ❙
economics and politics. The need for ethics in
business and politics has been addressed by Pope
Paul VI, Pope John Paul II, Pope Benedict XVI and
by today’s Pope Francis. The Church teaches that
individual, family, and community well-being are
of prime concern. In other words, people should
not live for work, but work should be for people to
live. Ominous warnings related to the shift in this
balance include the serious demographic problems
that Poland faces and which also affect the rest of
Europe. This may lead to the influx of arrivals from
other cultural milieus, producing in turn a radical
change in the cultural face of the Old Continent.
Yet another worrisome sign of the times is the
departure from the roots of European civilization’s identity, whose mainstream is Christianity.
My task, as a man of the Church, is to look after
these roots. Unfortunately, today’s world is moving in the opposite direction. Manifestations of this
trend include humanity’s attempts to establish new
criteria of truth rather than turning to the Commandments or to natural law, leading to growing
relativism, i.e. the conviction that different truths
and goods exist for each individual. Whether Poland succeeds in reversing this trend or not will determine what it will be like in two or three decades
and if it retains its European identity. ❙
kard. / Cardinal Kazimierz Nycz: arcybiskup, metropolita warszawski, doktor nauk teologicznych
Archbishop of Warsaw, doctor of theology
/