Etymologia metra, kilograma, sekundy

Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
Etymologia metra, kilograma, sekundy...
Nazwy jednostek miar stosowane przed laty na ziemiach polskich, takie jak: łokie , stopa,
kamie , miały pochodzenie rodzime. A sk d wywodz si współczesne nazwy jednostek
metrycznych, np.: metr, kilogram, amper? Dlaczego literowe oznaczenia jednostek miar raz
pisze si z wielkiej litery, a innym razem z małej? Dlaczego w skali Celsjusza wyst puje poj
„stopie , a w skali Kelvina ‒ nie?
cie
Od 1966 r. w Polsce obowi zuje układ SI (Mi dzynarodowy Układ Jednostek Miar), który został
przyj ty przez wszystkie kraje wiata ‒ z wyj tkiem Stanów Zjednoczonych, Liberii i Birmy.
Układ SI powstał z układu MKS, obejmuj cego: metr, kilogram i sekund , do którego w drugiej
połowie XX w. doł czano kolejne jednostki. W układzie SI wyró nia si 7 jednostek
podstawowych:
metr (jednostka: m) ‒ wielko
fizyczna: długo
kilogram (kg) ‒ masa
sekunda (s) ‒ czas
amper (A) ‒ nat
enie pr du elektrycznego
kelwin (K) ‒ temperatura
kandela (cd) ‒ wiatło
mol (mol) ‒ liczno
materii.
Metr to jednostka podstawowa długo ci w układzie SI, oznacza si j : m. Do j zyka polskiego
słowo metr zostało zapo yczone z j zyka franc. mètre, a pierwotnie wywodzi si z grec. métron,
znacz cego miara .
Wyraz metr jest wieloznaczny; dawniej oznaczał równie
nauczyciela ta ca, muzyki, j zyków .
Kilogram ‒ to podstawowa jednostka masy w ukł. SI, oznaczana: kg. Kilogram to obecnie
jedyna nazwa jednostki podstawowej posiadaj ca przedrostek „kilo- . Kilo- jako pierwszy człon
wyrazów zło onych, dodawany do jednostki miary, wywodzi si od grec. słowa chilioi ‒ tysi c .
„Kilo w j z. pol. wyst puje tak e samodzielnie ‒ jako skrót słowa kilogram. Natomiast drugi
człon „gram pochodzi z grec. grámma ‒ drobna miara wagi .
Sekunda to jednostka czasu, obecnie oznaczana s, a do niedawna ‒ sek. Termin sekunda
pochodzi od łac. wyra enia pars minuta secunda ‒ druga mała cz
, a słowo secunda w j z.
łac. znaczyło nast pna, najbli sza .
Przy okazji ‒ słowo minuta w j zyku łac. znaczy mała , a termin minuta ‒ jako jednostka czasu
‒ pochodzi od łac. wyra enia pars minuta prima ‒ pierwsza mała cz
.
Amper ‒ to jednostka podstawowa nat
enia pr du elektrycznego, oznaczana wielk liter : A.
Nazwa amper pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka i matematyka Andre Marie Ampère a,
który ył w latach: 1775-1836.
Kelwin ‒ to jednostka temperatury w ukł. SI, oznaczana K. Skala Kelvina jest skal
termometryczn absolutn , tzn. zero w tej skali oznacza najni sz teoretycznie mo liw
temperatur , jak mo e mie ciało. Skal i jednostk temperatury nazwano na cze
Williama
1/2
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
Thomsona, lorda Kelvina, dzi ki któremu obliczono t temperatur .
W przeciwie stwie do popularnej skali Celsjusza, w skali Kelvina nie u ywa si poj cia
„stopie , czyli temperatura 100 stopni Celsjusza to inaczej temperatura 373,15 kelwinów.
Nazwa kelwin jest nazw pospolit i dlatego (chocia utworzono j od nazwy własnej ‒
nazwiska „Kelvin ) piszemy j z małej litery.
Kandela ‒ to jednostka wiatło ci (nat
enia) ródła wiatła; jednostka podstawowa w ukł. SI,
oznaczana cd. Wyraz kandela pochodzi od łac. słowa candela ‒
wieca .
Mol ‒ to podstawowa w ukł. SI jednostka liczno ci materii, o symbolu mol. Wyraz mol jest
skrótem słowa molekuła ( cz steczka, drobina ), które pochodzi z nowołac. molecula, b d
zdrobnieniem od łac. moles ‒ ci
ar, bryła .
Barbara Ellwart
2/2
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
cego