wiek emerytalny kobiet i mężczyzn a prawa człowieka

wiek emerytalny kobiet i mężczyzn a prawa człowieka

WIEK EMERYTALNY KOBIET I MEZCZYZN
A PRAWA CZLOWIEKA
•
Sposród praw czlowieka przedstawionych ankietowanym ponad polowa Polaków - 53% - za
najwazniejsze uznala wolnosc mysli, sumienia i wyznania. Na drugim miejscu w hierarchii
waznosci znalazlo sie prawo do zycia prywatnego wskazane przez ponad dwie piate osób
(43%), a na trzecim ex equo - prawo do ochrony zdrowia i prawo do wlasnosci (po mniej niz
dwie piate wskazan). Kolejno, za jedne z najwazniejszych praw ponad jedna czwarta
Polaków uznala tez prawo do nauki oraz prawo do niezawislego i bezstronnego sadu.
•
Ponad polowa naszego spoleczenstwa (56%) uwaza, ze róznica wieku emerytalnego kobiet i
mezczyzn, prawo kobiet do przejscia na emeryture piec lat wczesniej, jest slusznym
rozwiazaniem, niemal jedna trzecia (30%) jest jednak zdania, ze nie jest to sprawiedliwe.
•
Najczesciej wymienianym uzasadnieniem róznicy wieku emerytalnego kobiet i mezczyzn
jest tradycyjna rola kobiet w rodzinie (36%) oraz czynniki psychofizyczne - to, ze kobiety sa
biologicznie i psychicznie slabsze i nie moga tak dlugo pracowac (27%).
•
Tylko co dziesiaty Polak jest zdania, ze wczesniejszy wiek emerytalny kobiet jest
naruszeniem prawa równosci i ze wszyscy powinni przechodzic na emeryture w tym samym
wieku.
•
Bardzo czesto wypowiadana opinia jest postulat obnizenia wieku emerytalnego, zarówno dla
kobiet, jak i dla mezczyzn, poniewaz obecnie jest on za wysoki - taki poglad wypowiada
niemal co piaty Polak (19%).
Warszawa, styczen 1999 rok
OBOP Sp. z o.o., ul. Dereniowa 11, 02-776 Warszawa, tel. (0-22) 644 99 73, 648 20 44-46, fax 644 99 47, obop @obop.com.pl, www.obop.com.pl.
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystanie w innej formie danych, informacji
i opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla.
Niedawno obchodzona byla 50 rocznica uchwalenia przez ONZ Powszechnej
Deklaracji
Praw
Czlowieka
-
jednego
z
najwazniejszych
miedzynarodowych
dokumentów poswieconych prawom czlowieka. Z okazji tej rocznicy Osrodek Badania
Opinii Publicznej1 przeprowadzil na zlecenie Osrodka Informacji Srodowisk Kobiecych OSKa sondaz dotyczacy percepcji praw czlowieka w naszym spoleczenstwie. Zapytano
Polaków o to, jakie - w ich opinii - prawa czlowieka sa najwazniejsze oraz jak w
kontekscie praw czlowieka postrzegana jest róznica wieku emerytalnego kobiet i
mezczyzn - czy jest to rozwiazanie sluszne, czy tez przejaw dyskryminacji badz
uprzywilejowania jednej z plci.
NAJWAZNIEJSZE PRAWA CZLOWIEKA
Katalog praw czlowieka zawarty w Powszechnej Deklaracji Praw Czlowieka ONZ i
innych dokumentach miedzynarodowych obejmuje wiele uprawnien przyslugujacych
czlowiekowi jako jednostce, czlonkowi rodziny i wspólnoty panstwowej. Które z nich,
jakie prawa czlowieka sa najwazniejsze dla naszego spoleczenstwa?
Pytanie o najistotniejsze prawa czlowieka zawieralo liste wybranych praw, sposród
których ankietowani mieli wskazac trzy, które ich zdaniem sa najwazniejsze.
Ponad polowa Polaków - 53% - za najwazniejsze uznala prawo do wolnosci mysli,
sumienia i wyznania. Na drugim miejscu w hierarchii waznosci znalazlo sie prawo do
zycia prywatnego - uzyskalo ono niewiele ponad dwie piate wskazan (43%), a na
trzecim ex equo - prawo do ochrony zdrowia oraz prawo do wlasnosci, które za
najwazniejsze prawa czlowieka uznaje niemal dwóch na pieciu Polaków (odpowiednio 39% i 37%).
1
Badanie przeprowadzono w dniach 5 - 8.12.1998 r. na reprezentatywnej losowej próbie mieszkanców Polski
powyzej 15 roku zycia. Zrealizowano 1068 wywiadów. Maksymalny blad statystyczny wynosi +/-3,0% przy
wiarygodnosci oszacowania równej 95%.
2
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Okolo jednej czwartej naszego spoleczenstwa wsród najwazniejszych praw
czlowieka wymienia prawo do nauki (26%) i prawo do niezawislego i bezstronnego
sadu (23%).
Znacznie rzadziej wymieniane byly prawa zwiazane z zyciem rodzinnym i równoscia
plci - o tym, ze jednym z najwazniejszych praw czlowieka jest równosc kobiet i mezczyzn
w rodzinie przekonanych jest 17% Polaków, a ze jest nim prawo do równego
wynagrodzenia kobiet i mezczyzn za prace jednakowej wartosci - 15% ankietowanych.
Niewiele mniej, bo 13% osób wskazalo na prawo do decydowania o posiadaniu dzieci
jako na najwazniejsze sposród przedstawionych praw czlowieka.
Co czternasty Polak uwaza, ze najwazniejszym prawem czlowieka jest prawo
dziecka do zachowania swej tozsamosci (7%) oraz prawo do informacji o sprawach
publicznych (7%).
Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka ONZ oraz inne dokumenty praw
i wolnosci czlowieka gwarantuja m. in.:
Prosze wskazac trzy prawa, które sa dla Pana(i) najwazniejsze.
wolnosc mysli, sumienia i wyznania
53
prawo do zycia prywatnego
43
prawo do ochrony zdrowia
39
prawo do wlasnosci
37
prawo do nauki
26
prawo do niezawislego i bezstronnego sadu
23
równosc kobiet i mezczyzn w rodzinie
17
prawo do równego wynagrodzenia kobiet
i mezczyzn za prace jednakowej wartosci
15
prawo do decydowania o posiadaniu dzieci
13
prawo dziecka do zachowania swej tozsamosci
7
prawo do informacji o sprawach publicznych
7
inne
0
trudno powiedziec
4
(dane w %)
3
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Wolnosc mysli, sumienia i wyznania jest wskazywana jako jedno z
najwazniejszych praw przez ponad polowe naszego spoleczenstwa. Wsród osób, które
je wymieniaja jest stosunkowo wiecej ankietowanych z wyzszym wyksztalceniem (70%),
a w miare obnizania sie poziomu wyksztalcenia prawo to jest coraz rzadziej
wskazywane (do 41% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym).
Prawo do wolnosci mysli, sumienia i wyznania jest tez najwazniejsze dla
mieszkanców najwiekszych miast (63%), a w im mniejszej miejscowosci mieszkaja
osoby ankietowane, tym rzadziej wymieniaja je wsród najwazniejszych (do 45% wsród
mieszkanców wsi).
Opinie, ze prawo to jest najwazniejsze zwiazane sa tez z ocena wlasnej sytuacji
materialnej badanych - im jest ona lepsza, tym czesciej podkreslana jest waznosc tego
prawa (od 49% wsród osób oceniajacych, ze powodzi im sie zle do 61% wsród tych,
którzy zadowoleni sa ze swego statusu materialnego).
Prawo do zycia prywatnego wymieniane jest nieznacznie czesciej przez
mezczyzn (47%) niz kobiety (40%). Wyraznie czesciej niz pozostali waznosc tego prawa
podkreslaja osoby najmlodsze, w wieku do 19 lat (56%), a stosunkowo najrzadziej
wskazuja je ankietowani najstarsi, w wieku 60 lat i wiecej (38%).
Prawo do ochrony zdrowia najczesciej wskazywane jest przez osoby z
wyksztalceniem podstawowym (46%), a im wyzszy jest poziom wyksztalcenia, tym mniej
osób uwaza, ze prawo to jest najwazniejsze (do 31% wsród ankietowanych z
wyksztalceniem wyzszym).
Prawo to jest tez wazniejsze dla osób zle oceniajacych swoja sytuacje materialna
(44%), a im lepiej postrzegane sa wlasne warunki materialne, tym mniej ankietowanych
uwaza je za najwazniejsze (do 28% wsród respondentów, którym powodzi sie dobrze).
4
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Prawo do wlasnosci wyraznie czesciej za najwazniejsze uznaja mezczyzni (46%)
niz kobiety (30%). Prawo to jest tez bardziej istotne dla osób w wieku srednim (44%
wsród ankietowanych w wieku 30-39 lat i 46% w grupie osób w wieku 40-49 lat) niz dla
respondentów najstarszych (39% wsród ankietowanych w wieku 50-59 lat i 37% w
grupie osób w wieku 60 i wiecej lat) czy najmlodszych (28% wsród osób w wieku 15-19
lat i 26% w grupie osób w wieku 20-29 lat).
RÓZNICE WIEKU EMERYTALNEGO KOBIET I MEZCZYZN W KONTEKSCIE
PRAW CZLOWIEKA
Poniewaz wsród najwazniejszych praw czlowieka wymieniana jest miedzy innymi
równosc kobiet i mezczyzn, zarówno w rodzinie, jak i w pracy zawodowej, w sondazu
zapytano Polaków o ich stosunek do róznicy wieku emerytalnego kobiet i mezczyzn - czy
jest sluszne, ze kobiety moga przechodzic na emeryture po skonczeniu 60 lat, podczas
gdy mezczyzni pracuja do 65 roku zycia, czy jest to przejaw uprzywilejowania lub
dyskryminacji, czy tez rozwiazanie takie jest sprawiedliwe.
Ponad polowa naszego spoleczenstwa (56%) uwaza, ze prawo kobiet do przejscia
na emeryture o piec lat wczesniej w porównaniu z mezczyznami jest slusznym
rozwiazaniem, niemal jedna trzecia (30%) jest jednak zdania, ze nie jest to
sprawiedliwe.
Czy Pana(i) zdaniem jest sluszne czy tez niesluszne, ze w Polsce kobiety i
mezczyzni moga przechodzic na emeryture w róznym wieku: kobiety w wieku
60 lat, a mezczyzni w wieku 65 lat?
zdecydowanie sluszne
28
raczej sluszne
28
raczej niesluszne
20
zdecydowanie niesluszne
10
trudno powiedziec
14
(dane w %)
5
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Przekonanie o slusznosci róznicy wieku emerytalnego kobiet i mezczyzn wzrasta
wraz z poziomem wyksztalcenia ankietowanych (od 45% wsród osób z wyksztalceniem
podstawowym do 68% wsród respondentów z wyksztalceniem wyzszym) i wraz ze
zwiekszaniem sie miejsca zamieszkania (od 49% wsród mieszkanców wsi do 65%
wsród mieszkanców duzych miast). Czesciej tez o slusznosci takiego rozwiazania
przekonani sa ci, których zdaniem sprawy w Polsce ida w dobrym kierunku (65%) niz
osoby niezadowolone z kierunku przemian (50%).
Róznice wieku emerytalnego kobiet i mezczyzn uzasadnia przede wszystkim
tradycyjna rola kobiet w rodzinie - ponad jedna trzecia (36%) Polaków uwaza, ze
przez to, iz kobiety przez cale zycie maja wiecej obowiazków, bo - poza praca
zawodowa - zajmuja sie wychowaniem dzieci i prowadzeniem domu oraz poniewaz bedac juz w starszym wieku - sa potrzebne do wychowywania wnuków, maja prawo
przechodzic na emeryture piec lat wczesniej niz mezczyzni.
Uzasadnienie to jest tym czesciej wskazywane, im starsi sa respondenci (od 23%
wsród osób w wieku do 19 lat do 44% w grupie ankietowanych w wieku 60 i wiecej lat),
im wyzsze maja wyksztalcenie (od 28% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym i
zasadniczym zawodowym do 53% w grupie badanych z wyksztalceniem wyzszym) oraz
w im wiekszej miejscowosci zamieszkuja (od 30% wsród mieszkanców wsi do 47%
wsród mieszkanców duzych miast).
Drugim waznym powodem, wskazywanym przez ponad jedna czwarta (27%)
naszego spoleczenstwa sa czynniki psychofizyczne - to, ze kobiety sa slabsze od
mezczyzn, szybciej sie starzeja, czesciej choruja.
Kolejnych 10% ankietowanych popiera takie rozwiazanie „z przyzwyczajenia”,
bowiem ich zdaniem wystarczajacym uzasadnieniem róznicy wieku emerytalnego kobiet
i mezczyzn jest to, ze zawsze tak bylo, ze w innych krajach jest tak samo, ze taka jest
tradycja, ze kobiety sa kobietami i nalezy im sie taki przywilej.
6
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Minimalny jest udzial osób, które wskazuja na inne przyczyny uzasadniajace prawo
kobiet do przechodzenia na emeryture wczesniej od mezczyzn - co setny Polak uwaza,
ze mezczyzni powinni pracowac dluzej niz kobiety poniewaz praca zawodowa ma w ich
zyciu o wiele wieksza wartosc niz w zyciu kobiet, mezczyzni bardziej realizuja sie w
pracy i czesto po przejsciu na emeryture nie potrafia odnalezc sie w nowej sytuacji. Tyle
samo osób - setna czesc ankietowanych - jest zdania, ze dla kobiet w tym wieku nie ma
pracy, wiec dobrym rozwiazaniem jest nizszy dla nich wiek emerytalny.
UZASADNIENIE SLUSZNOSCI RÓZNICY WIEKU EMERYTALNEGO KOBIET
I MEZCZYZN
tradycyjna rola kobiet w rodzinie - obowiazki domowe i rodzinne kobiet,
których nie maja mezczyzni: „kobiety sa bardzo obciazone praca, poza tym
wychowuja dzieci”, „wykonuja ciezsza prace, bo lacza dom, dzieci, prace
zawodowa”, ”kobieta ma caly czas dwa (trzy) etaty - dom i praca”, mezczyzni
sa uprzywilejowani w domach, maja mniej prac domowych”, „kobieta moze
wiecej zajac sie domem i wnukami”, „w tym wieku kobieta jest babcia”, „bo
kobieta wychowuje swoje wnuki”
czynniki psychofizyczne, biologiczne „kobiety sa slabsza plcia”,
„kobiety krócej zyja”, „kobiety szybciej sie starzeja i powinny wczesniej
przechodzic na emeryture”, „mezczyzni sa zdrowsi i moga dluzej pracowac”,
„psychika kobiety jest delikatniejsza i nalezy sie jej wczesniejsza emerytura”
„kobieta szybciej jest wyeksploatowana”, „kobiety sa szybciej zmeczone
zyciem”, „dla mezczyzn wskazana jest jak najdluzsza aktywnosc”, „kobiety sa
mniej wytrzymale fizycznie niz mezczyzni”, „kobiety sa bardziej podatne na
choroby od mezczyzn”
ogólnie: „jest to dobre rozwiazanie”, „zawsze tak bylo i tak ma pozostac”,
„zawsze mezczyzni pracowali dluzej niz kobiety”, „tak jest przyjete”, „dlatego, ze
w innych krajach jest tak samo”, „tradycja” „bo kobiety sa kobietami”, „kobiecie
nalezy sie cos od zycia”, „kobiety powinny pracowac mniej” „bo zawsze kobieta
ma pierwszenstwo”
rola pracy w zyciu mezczyzny: „mezczyzni maja wieksze kwalifikacje i
moga byc jeszcze pozyteczni”, „mezczyzna nie zawsze potrafi sie odnalezc w
nowej sytuacji”, „mezczyzni bardziej realizuja sie w pracy”
brak pracy dla kobiet: „trudno znalezc prace w tym wieku”
inne
trudno powiedziec, nie wiem
36
27
10
1
1
2
2
(dane w %)
*
*
*
7
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
Prawie jedna trzecia (30%) naszego spoleczenstwa uwaza, ze nie jest sluszne, iz w
Polsce kobiety moga przechodzic na emeryture w innym wieku niz mezczyzni: kobiety w
wieku 60 lat, a mezczyzni w wieku 65 lat. Niemal co dziesiaty (9%) Polak odwoluje sie
przy tym do równouprawnienia kobiet i mezczyzn, wskazujac na to, ze wiek emerytalny
powinien byc taki sam dla wszystkich, gdyz obecnie kobiety i mezczyzni w równym
stopniu dziela obowiazki domowe, pracujac przy tym zawodowo.
Tylko nieliczni - czterech ankietowanych na stu - sa zdania, ze mezczyzni powinni
równiez pracowac krócej, do 60 roku zycia, ze wzgledu na to, ze ciezej pracuja i zyja
krócej od kobiet.
Niemal tyle samo osób (3%) jest zdania, ze wiek przejscia na emeryture powinien
zalezec od lat pracy lub kondycji fizycznej, a nie od wieku zycia.
Odpowiedzi na pytanie o uzasadnienie róznicy wieku emerytalnego kobiet i
mezczyzn relatywnie czesto zawieraja postulaty o obnizenie wieku emerytalnego,
zarówno dla kobiet, jak i dla mezczyzn.
I tak 4% Polaków uwaza, ze kobiety powinny miec prawo przechodzic na emeryture
wczesniej niz w wieku 60 lat ze wzgledu na stan zdrowia (2%) i obowiazki rodzinne i
domowe (2%).
Co piaty Polak (19%) uwaza, ze wiek emerytalny 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla
mezczyzn jest za wysoki i powinien byc obnizony, poniewaz obecnie wymagany okres
pracy jest dla wszystkich za dlugi, przy czym 5% respondentów uzasadnia to stanem
zdrowia ludzi w tym wieku („w tym wieku ludzie sa zbyt starzy aby pracowac”,
„spoleczenstwo nasze jest wyeksploatowane, chore”, „wielu ludzi nie dozyje tego wieku
pracujac ciezko”), a 4% uzasadnia to sytuacja na rynku pracy - bezrobociem („powinno
sie dac prace mlodym”, „tylu mlodych ludzi nie ma pracy, a starsi pracuja do upadlego”).
UZASADNIENIA NIESLUSZNOSCI RÓZNICY WIEKU EMERYTALNEGO
KOBIET I MEZCZYZN
8
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Wiek emerytalny kobiet i mezczyzn a prawa czlowieka” 5-8.12.98
WIEK EMERYTALNY NIE POWINIEN ZALEZEC OD PLCI
powinno byc równouprawnienie kobiet i mezczyzn: „poniewaz
jestesmy takimi samymi ludzmi, niczym sie nie róznimy”, „nie powinno byc róznic”,
„powinien byc jeden wiek przechodzenia na emeryture”, „60 lat dla wszystkich”, „kobiety
i mezczyzni pracuja jednakowo ciezko w pracy zawodowej i w domu”, „powinna byc
równosc, przeciez kobiety zyja dluzej”, „powinno byc równo - za równa prace”
9
mezczyzni tez powinni pracowac krócej, przechodzic wczesniej
na emeryture, tak samo jak kobiety (60 lat) - ze wzgledu na stan
zdrowia i ze ciezko pracuja: „mezczyzni i kobiety powinni przechodzic w wieku
60 lat na emeryture”, „mezczyzni statystycznie zyja krócej niz kobiety”, „mezczyzni
zyja krócej, a pracuja dluzej”, „powinien byc jednakowy wiek, bo wielu mezczyzn nie
dozyje emerytury”, „mezczyzni maja ciezsza prace”, „jesli mezczyzna pracowal cale
zycie uczciwie, w tym wieku jest juz z niego strzep, jest zaorany”
wiek przejscia na emeryture powinien zalezec od lat pracy lub
kondycji fizycznej, a nie od wieku zycia: „kobietom powinna wystarczac
emerytura po 25 latach pracy”, „wszyscy powinni byc traktowani indywidualnie - slabsi
mezczyzni - wczesniej niz mocniejsze kobiety”, „kazda sytuacje trzeba rozpatrywac
indywidualnie - jeden pracuje ciezej, drugi lzej”
WIEK EMERYTALNY KOBIET JEST OBECNIE ZA WYSOKI
postulaty, ze wiek ten (60 lat) jest za wysoki dla kobiet, ze kobiety
powinny jeszcze wczesniej niz obecnie przechodzic na
emeryture, np. w wieku 55 lat, ze wzgledu na stan zdrowia, „na kobiety
4
3
2
te lata pracy sa za dlugie”, „kobiety powinny jeszcze wczesniej isc na emeryture”, „60
lat dla kobiety to za duzo”
postulaty, ze wiek ten (60 lat) jest za wysoki dla kobiet, ze powinny
one jeszcze wczesniej niz obecnie przechodzic na emeryture, np. w
wieku 55 lat, ze wzgledu na obowiazki rodzinne i domowe: „kobieta
2
powinna isc na emeryture w wieku 55 lat, dom, praca, dzieci jest wystarczajacym
powodem”
WIEK EMERYTALNY KOBIET I MEZCZYZN JEST OBECNIE ZA WYSOKI
postulaty, ze wiek ten (60 i 65 lat) jest za wysoki i dla kobiet i dla
mezczyzn: „wiek ten powinien byc obnizony - mezczyzni-50 lat, kobiety-45 lat”,
„kobiety powinny isc w wieku 50 lat”, „mezczyzni - w wieku 60 lat”, „wiek przejscia dla
kobiet i dla mezczyzn jest za pózno (za dlugo musza pracowac)”, „nie jest sluszne tak
dlugo pracowac”, „za dlugi jest okres pracy i kobiet i mezczyzn”
postulaty, ze wiek ten jest za wysoki i dla kobiet i dla mezczyzn, ze
wzgledu na stan zdrowia i opieke zdrowotna: „ci ludzie beda tak starzy i
chorzy, ze nie doczekaja emerytur”, „kiepska opieka medyczna”, „po przejsciu na
emeryture ludzie bardzo szybko umieraja i nie maja kiedy odpoczac”, „ludzie sa za
starzy aby tak dlugo pracowac”, „jest to za pózny wiek, w tym okresie czlowiek jest juz
malo produktywny”
postulaty, ze wiek ten jest za wysoki i dla kobiet i dla mezczyzn, ze
wzgledu na sytuacje ekonomiczna, bezrobocie: „brak pracy dla ludzi w
wieku powyzej 45 lat”, „brak stanowisk pracy”, „musimy dac mlodym ludziom szanse, a
starszych ludzi wyslac szybciej na emeryture”
inne
trudno powiedziec, nie wiem
10
5
4
3
2
9