Medycyna Rodzinna - Ministerstwo Zdrowia

Medycyna Rodzinna - Ministerstwo Zdrowia

MEDYCYNA RODZINNA
Prof. dr hab. Witold Lukas
Ad.l)
Całkowita liczba lekarzy POZ szacowana jest na 22000. Liczba pracujących w POZ lekarzy
posiadających specjalizację z zakresu medycyny rodzinnej jest niewystarczająca wynosi
bowiem 10200 co stanowi ok.43%. Istnieje duża dysproporcja w liczbie lekarzy
posiadających specjalizację w poszczególnych województwach (w zał. Tab) W okresie
najbliższych 4 lat należy wziąć pod uwagę że średnio corocznie ok. 2% lekarzy aktualnie
zatrudnionych w POZ będzie odchodzić z zawodu. Skala emigracji zarobkowej lekarzy
zatrudnionych w POZ jest minimalna i nie ma istotnego wpływu na stan kadr.
Rekompensacja kadrowa (tj. wchodzenie do systemu nowych lekarzy rodzinnych) powinna
odbywać się w stopniu wystarczającym mimo średnio 50%-go wykorzystania miejsc
szkoleniowych w skali całego kraju. Aktualnie obserwuje się zjawisko znacznego
wydłużenia czasu pozostawania w zawodzie po osiągnięciu przez lekarzy wieku
emerytalnego. Lekarze ci stanowią 15% zatrudnionych w POZ. Niepokojące sygnały
przekazuje 25% kierowników placówek, którzy zgłaszają niedobory kadrowe. Zależy to od
lokalizacji praktyki (dot. to przede wszystkim ośrodków gminnych, a sporadycznie ośrodków
miejskich i wielkomiejskich). Sytuacja kadrowa w województwach w których zlokalizowane
są Uczelnie Medyczne i prężne Ośrodki Kształcenia Podyplomowego jest lepsza niż w
pozostałych województwach ponieważ, jak wykazuje dotychczasowe doświadczenie lekarze
uzyskując dyplom specjalisty z zakresu medycyny rodzinnej pozostają i podejmują prace na
terenie swojego województwa.
Liczba dostępnych miejsc szkoleniowych w Polsce jest wystarczająca dla potrzeb POZ.
Docelowo należy jeszcze wykształcić ok. 10 tys. lekarzy rodzinnych w najbliższych 10
latach. Obserwuje się w okresie ostatnich 3 lat niepokojące zjawisko polegające na
systematycznym spadku liczby lekarzy zainteresowanych i rozpoczynających specjalizacje z
zakresu medycyny rodzinnej. Przyczyn tego faktu należy upatrywać w późnym kontakcie
studentów medycyny (dopiero na VI roku) z tą specjalnością, a także z obniżeniem
atrakcyjności pracy w POZ na skutek dużej zmienności warunków realizacji kontraktu z
NFZ, wzrostem konkurencyjności innych specjalności medycznych oraz brakiem perspektyw
dla lekarzy rodzinnych w zakresie dostępu do innych specjalizacji w skutek regulacji
prawnych.
Zabezpieczenie w kadrę specjalistów Medycyny Rodzinnej
w poszczególnych województwach (dane szacunkowe)
WOJEWÓDZTWO
WSKAŹNIK NIEDOBORU
LEKARZY RODZINNYCH *
Podkarpackie
54%
Wielkopolskie
62%
Dolnośląskie
45%
Warmińsko-Mazurskie
43%
Zachodniopomorskie
51%
Opolskie
59%
Kujawsko-Pomorskie
66%
Lubuskie
41%
Lubelskie
17%
Mazowieckie
66%
Podlaskie
38%
Pomorskie
51%
Małopolskie
44%
Łódzkie
56%
Świętokrzyskie
48%
Śląskie
65%
*przyjęto założenie : na 1 lekarza rodzinnego przypada 2500 pacjentów
2
Ad. 2)
Aktualny program specjalizacji z medycyny rodzinnej jest bardzo zbliżony do
programów realizowanych w innych krajach europejskich. Należy podkreślić, że podstawą
wprowadzania w Polsce w ubiegłych latach zmian w treści programu były zalecenia
Światowej Organizacji Lekarzy Medycyny Rodzinnej (WONCA) i Europejskiej Akademii
Nauczycieli Medycyny Rodzinnej (EURACT). Polscy specjaliści z zakresu medycyny
rodzinnej po uzyskaniu dyplomu podejmują pracę w Wielkiej Brytanii, Irlandii Północnej, w
Republice Irlandii bez ograniczeń. Jednakże aby podnieść jakość nauczania i sprostać
zachodzącym zmianom społecznym i trendom w medycynie należy w dalszym ciągu
konsekwentnie udoskonalać program specjalizacji w tej dziedzinie.
Programy nauczania w oddziałach klinicznych i szpitalnych, w których specjalizujący
się w Medycynie Rodzinnej odbywają staże kierunkowe uwzględniają szerokie aspekty
opieki trzeciorzędowej, natomiast w niewielkim stopniu uwzględniają problemy POZ konieczne jest wprowadzenie istotnych zmian. Katedry i Zakłady medycyny rodzinnej są
postrzegane niejednoznacznie przez Dziekanów Wydziałów Lekarskich jako jednostki
zajmujące się również zdrowiem publicznym. Jednostki te zajmują się nauczaniem przede
wszystkim studentów a w zdecydowanie mniejszym stopniu są wspierane w zakresie
szkolenia podyplomowego (istnieją duże różnice w poszczególnych Uczelniach).
Podsumowując, proponuje się następujące rozwiązania mające służyć poprawie nauczania
medycyny rodzinnej:
W szkoleniu przeddyplomowym niezbędne jest położenie nacisku na wczesny kontakt
z Medycyną Rodzinną studentów Wydziału Lekarskiego. Promocja Medycyny Rodzinnej
może być realizowana poprzez większą aktywizację działań studenckich kół naukowych przy
Katedrach i Zakładach MR. Wspólne wyjazdy wakacyjne o charakterze naukowoszkoleniowym mogą prowadzić do włączania się grup studenckich w działalność lokalnych
placówek POZ.
W szkoleniu podyplomowym należy wprowadzić zmiany w programie specjalizacji
uwzględniający wariant przeznaczony dla doświadczonych internistów i pediatrów
pracujących w POZ w dużych ośrodkach miejskich (dot. to szczególnie Warszawy). Powinno
to skutkować wyrównaniem standardów postępowania w publicznych i niepublicznych
zakładach opieki zdrowotnej. Należy stale promować i doskonalić metody kształcenia na
odległość (Distance-learning). Konieczne jest stałe podnoszenie kwalifikacji i umiejętności
dydaktycznych kierowników specjalizacji i nauczycieli Medycyny Rodzinnej praktykujących
w POZ (np.:kursy EURACT, itp). Niezbędna jest stymulacja rozwoju ośrodków kształcenia
zarówno akademickich i pozaakademickich, a wsparcie finansowe przez Ministerstwo
Zdrowia powinno przyczynić się do konsolidacji kadry, a co za tym idzie zmniejszenia
fluktuacji.
Nauczanie Medycyny Rodzinnej w ramach specjalizacji z tej dziedziny powinno być
bardziej ukierunkowane na problem, kompleksowe, odnosić się do EBM, być usytuowane w
realiach Praktyki. Powinny dominować zajęcia w małych grupach o charakterze
interaktywnym o jasno sprecyzowanych celach i spodziewanych efektach. Powinny one się
kończyć rozwiązywaniem zadań testowych, a w sytuacji ćwiczeń klinicznych powinny
uwzględniać w procesie nauczania ocenę kształtującą.
Kształcenie ustawiczne powinno obejmować cykliczne dokształcanie podnoszące
wiedzę i umiejętności dotyczące stanów nagłych wybranych elementów ratownictwa
medycznego i przedmedycznego, farmakoterapii w tym szczególnie interakcji leków u osób
w wieku podeszłym , wielochorobowości, a także procedur praktycznych wchodzących w
zakres kompetencji lekarza rodzinnego, w tym badań przesiewowych. Odrębne ważne
3
zagadnienie powinno stanowić nauczanie motywowania pacjentów do stosowania się do
zaleceń lekarskich, a w związku ze światową tendencją wprowadzenia elektronicznej historii
choroby, dostępnej również dla pacjentów należy zintensyfikować kursy dotyczące
prowadzenia dokumentacji elektronicznej w Praktyce Lekarza Rodzinnego. W ramach
szkolenia ustawicznego konieczne jest również dalsze stymulowanie rozwoju i działalności
grup lekarskich (rówieśniczo koleżeńskich), szkoły dla nauczycieli medycyny rodzinnej,
szkoły tutorów, kursów z zakresu podstaw badan naukowych w POZ i konsekwentnie
budować sieć lekarzy badaczy. Celem wyrównania jakości opieki zdrowotnej w
poszczególnych praktykach ważne jest dążenie do zintensyfikowania procesu akredytacji
praktyk.
Ad. 3)
Informacje na temat liczby i struktury lekarzy specjalistów w poszczególnych
województwach powinny być uzyskiwane z Wydziałów Nadzoru nad Systemem Opieki
Zdrowotnej Urzędów Wojewódzkich. Rzetelne dane powinny być przygotowywane przez
komórki wchodzące w skład tej struktury tzn. Centra Zdrowia Publicznego, a konkretnie
przez Zespoły ds. Kształcenia Kadr w Ochronie Zdrowia. Dane te powinny być
aktualizowane ze względu na sesje egzaminacyjne w odstępach półrocznych i przesyłane
obligatoryjnie zarówno do odpowiedniej komórki organizacyjnej przy Ministrze Zdrowia jak
i do konsultantów wojewódzkich, po weryfikacji informacji uzyskanych od Głównego
Urzędu Statystycznego, Izby Lekarskiej oraz Oddziałów Wojewódzkich Narodowego
Funduszu Zdrowia.
Rzetelne uzyskanie informacji dotyczących ubytków lekarzy poszczególnych dziedzin
medycyny jest utrudnione w stopniu znacznym. Zgony lekarzy nie są monitorowane przez
Urzędy Stanu Cywilnego. GUS zamieszcza informację o liczbie lekarzy w danym roku bez
uwzględnienia specjalności. Izby Lekarskie nie prowadzą takiego rejestru lub uzyskują dane
z dużym opóźnieniem. Należałoby w tej sytuacji zwrócić się do MSWiA o pomoc i utworzyć
specjalną komórkę przy Ministrze Zdrowia zajmującą się centralnym rejestrem lekarzy i ich
losami. Monitorowanie migracji lekarzy do innego województwa może być dokonane przy
pomocy Wydziałów Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Urzędów Wojewódzkich,
natomiast monitorowanie migracji do państw europejskich i pozaeuropejskich będzie
obciążone dużym błędem ponieważ lekarze w różnych formach są zatrudnieni w krajach Unii
Europejskiej utrzymując nadal swoje NZOZ i inne miejsca pracy w kraju. Rejestr
zaświadczeń wydawanych przez Naczelną Radę Lekarską lekarzowi ubiegającemu się o
pracę za granicą nie może stanowić rzetelnego źródła informacji i dowodzić, że lekarz ten
rzeczywiście podjął pracę za granicą. Rozwiązanie tego problemu powinno opierać się na
lepszej sprawozdawczości ubytku lekarzy, począwszy od ośrodków gminnych, powiatowych
w poszczególnych placówkach służby zdrowia (np., NZOZ, SPZOZ, szpitale) i raportowaniu
tych danych do Wydziałów Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Urzędów
Wojewódzkich w trybie natychmiastowym. Należy oczekiwać również włączenia się do tej
akcji poszczególnych Towarzystw Lekarskich i irmych struktur zawodowych, np. Związku
Pracodawców, itd.
Podstawowym źródłem informacji dotyczących liczby lekarzy zapewniających opiekę
w województwie i optymalnej (wymagalnej) liczby lekarzy powinny być Oddziały
Wojewódzkie Narodowego Funduszu Zdrowia. W odniesieniu do POZ istotne jest przyjęcie
aktualnego przelicznika ( 1 lekarz : 2750 pacjentów) lub optymalnego ( 1 : 2000 lub nawet 1
: 1800). Niezbędne jest sporządzenie mapy uwzględniającej lokalizację praktyk w
poszczególnych strukturach terytorialnych kraju, stan zatrudnienia z zaakcentowaniem
braków zatrudnienia. Systematycznie prowadzona tego typu komputerowa baza pozwoliłaby
na otwarcie strony internetowej dostępnej dla wszystkich lekarzy. Lekarze poszukujący
pracy, lekarze chcący zmienić swą dotychczasową pracę lub lekarze pragnący czasowo
4
pełnić dyżury lub zastępstwa w określonych regionach kraju mogliby znając aktualne
propozycje i oczekiwania poszczególnych placówek np. POZ, zalogować się, zgłosić swoją
osobę i oczekiwać szybkiej decyzji. Przyczyniłoby się to do uszczelnienia systemu opieki,
poprawy dostępności i lepszego wykorzystania kadr lekarskich. Poszczególni pracodawcy w
ramach indywidualnych umów realizowaliby finansowanie tego typu świadczeń,
uwzględniając aspekty prawe wynikające z kontraktowania świadczeń z NFZ (np.
zatrudnianie lekarzy pracujących pod nadzorem, itd).
Informacje potrzebne do monitorowania planowania kadr lekarskich muszą być
zbierane w sposób systematyczny, powinny być aktualizowane w trybie pilnym i zbierane w
odpowiednio zorganizowanej i finansowanej komórce przy Ministrze Zdrowia. Stosowne
rozporządzenie mogłoby regulować aspekty prawne związane z uzyskiwaniem danych,
systemem raportowania i udostępniania danych osobom odpowiedzialnym za kreowanie
polityki kadrowej.
Aby zwiększyć liczbę specjalistów z zakresu medycyny rodzinnej pracujących w poz i
zapobiec znacznemu niedoborowi kadr tej specjalności w niedługim okresie należy już w
chwili obecnej podjąć zdecydowane działania mające przede wszystkim na celu podniesienie
prestiżu i atrakcyjności dyscypliny. Można to osiągnąć przez:
Ustawowe umocowanie medycyny rodzinnej w strukturach poz w Polsce. Podkreślanie
podstawowej roli lekarza rodzinnego w systemie, co zgodne jest z zaleceniami Unii
Europejskiej, w sposób istotny mogłoby pozytywnie wpływać na dokonywany przez
młodych lekarzy wybór specjalizacji. Dokończenie procesu przekształceń własnościowych w
poz. Dynamika przekształceń własnościowych w Polsce w ostatnim okresie uległa
znacznemu osłabieniu, co w znacznym stopniu utrudniło proces identyfikowania się lekarza z
placówką, w której pracuje.
Ograniczenie stawianych przed lekarzami rodzinnymi zadań o charakterze biurokratycznym,
a ukierunkowanie ich pracy na promocję zdrowia i profilaktykę chorób, co zgodne jest z
założeniami teoretycznymi dyscypliny i oznaczałoby powrót do jej pryncypiów.
Zróżnicowanie stawki kapitacyjnej w zależności od posiadanej przez lekarzy specjalizacji.
Doświadczenie niektórych województw dowodzą, że nawet niewielkie zróżnicowanie stawki
kapitacyjnej na korzyść medycyny rodzinnej skutkowało zdecydowanie większym
zainteresowaniem tą dyscypliną medycznąWprowadzenie dodatkowych zachęt finansowych dla młodych lekarzy rozpoczynających
specjalizację z zakresu medycyny rodzinnej, co mogłoby mieć istotny wpływ na dokonywany
przez nich wybór.
Stworzenie większych możliwości otwierania dodatkowych specjalizacji po skończeniu
specjalizacji z zakresu medycyny rodzinnej. Istniejące w chwili obecnej uregulowania
prawne w istotny sposób ograniczają możliwość takiego kształcenia
Umożliwienie dalszego kształcenia ustawicznego poprzez włączenie do czasu pracy
placówek godzin przeznaczonych na udział w konferencjach, szkoleniach, grupach
rówieśniczo-koleżeńskich itp. W chwili obecnej wszystkie tego typu szkolenia odbywają się
w dni ustawowo wolne od pracy, w więc w czasie przeznaczonym na wypoczynek lekarza.
Stworzenie dodatkowych zachęt socjalnych w regionach, w których występuje niedobór
lekarzy. W niektórych regionach wiejskich można rozważyć skrócenie czasu pracy placówek,
co mogłoby zachęcić do zatrudniania się w nich lekarzy mieszkających w większym
oddaleniu do tych placówek.
Rozmieszczenie placówek POZ powinno być określone z udziałem reprezentacji
świadczeniodawców POZ. Rozmieszczenie powinno uwzględnić trzy rodzaje obszarów:
- na których nie można tworzyć nowych placówek POZ (istnieje wystarczające
zabezpieczenie świadczeń w tym zakresie),
5
- na których można tworzyć nowe placówki POZ,
- na których trzeba tworzyć nowe placówki POZ.
Opracowanie planów zabezpieczenia opieki podstawowej, przy aktywnym udziale
wszystkich szczebli samorządu poprawi funkcjonowanie POZ i zapewni jego optymalne
dostosowanie do potrzeb i oczekiwań społeczności lokalnych. Umożliwienie współudziału
świadczeniodawców w procesie planowania, stworzy możliwość wyrażania opinii, składania
wniosków, identyfikowania rzeczywistych problemów. To właśnie świadczeniodawcy są
podmiotami, które będą te plany w największym stopniu realizować.
Budowanie motywacji do podejmowania specjalizacji z zakresu Medycyny Rodzinnej
powinno mieć charakter długofalowy. Student medycyny już na I roku studiów ( podobnie
jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii) poprzez Praktykę Lekarzy Rodzinnych zapoznaje się
z sytuacją zdrowotną pacjenta w środowisku domowym obserwując jego funkcjonowanie,
potrzeby i oczekiwania. Wizyty domowe i asysta przy prostych zabiegach przyczynią się do
wzbudzenia zainteresowania medycyną, a w szczególności medycyną rodzinną i zachęcą do
podejmowania specjalizacji w tej dziedzinie. Szkolenie lekarzy rodzinnych - praktyków w
zakresie doskonalenia metod nauczania Medycyny Rodzinnej w ramach kursu opracowanego
wspólnie z Europejską Akademią Medycyny Rodzinnej zaowocuje poprawą jakości
nauczania w Praktykach Lekarzy Rodzinnych i w konsekwencji wzbudzeniem
zainteresowania Medycyną Rodzinną. Rozwój badań naukowych w POZ, intensywne
doskonalenie umiejętności lekarzy rodzinnych w zakresie planowania i realizacji projektów
badawczych, które ma miejsce w chwili obecnej ma na celu ukazanie perspektyw rozwoju
zawodowego i naukowego (akademickiego) młodym lekarzom. Przywrócenie kompetencji
lekarza rodzinnego i pełne wdrożenie pryncypiów Medycyny Rodzinnej w systemie ochrony
zdrowia powinno ustabilizować system i uwiarygodnić tę dziedzinę medycyny.
Systematyczne dążenie do podnoszenia jakości funkcjonowania Praktyk Lekarzy Rodzinnych
poprzez proces akredytacji praktyk przyczyni się do uatrakcyjnienia miejsc pracy przyszłych
lekarzy, wzrostu zaufania i zrozumienia znaczenia POZ w całym systemie ochrony zdrowia.
Dążenie do rozwoju Praktyk Lekarzy Rodzinnych i zakresu świadczeń zdrowotnych w
oparciu Evidence Based Medicine przyczyni się do nawiązania lepszej współpracy ze
specjalistami i podniesienia bezpieczeństwa pacjenta, a zarazem zwiększenia zainteresowania
Medycyną Rodzinną przez młodych lekarzy.