Prawo administracyjne (SYTUACJA ADMINISTRACYJNOPRAWNA)

Prawo administracyjne (SYTUACJA ADMINISTRACYJNOPRAWNA)

POJĘCIE SYTUACJI
ADMINISTRACYJNOPRAWNEJ
ORAZ STOSUNKU
ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO
Dr Michał Miłosz
SYTUACJA ADMINISTRACYJNOPRAWNA:
•
oznacza sytuację społeczną podmiotu, której elementy
składowe zostały ukształtowane normami prawa
administracyjnego w sposób bezpośredni lub pośredni
(zob. J. Boć).
•
stanowi „swoiste i niepowtarzalne” powiązanie ze sobą:
„podmiotu (podmiotów) o określonych właściwościach, (...)
jego (ich) zachowania się lub typu zachowania się, (...)
danego systemu norm prawnych, (...) kwalifikacji
zachowań
się
tych
podmiotów
w
określonych
okolicznościach ze względu na ten system norm”
(J. Zimmermann).
•
•
Termin sytuacja administracyjno-prawna pochodzi
od szerszego pojęcia sytuacji prawnej, które ma
przede wszystkim wyrażać „skutki działania normy
prawnej” (por. E. Bojanowski).
•
W doktrynie prawa administracyjnego sytuację prawną
przedstawia się zazwyczaj, jako pojęcie konkurencyjne
wobec pojęcia stosunku administracyjnoprawnego.
•
Oba powyższe pojęcia to tzw. pojęcia-narzędzia
służące określaniu prawnego położenia adresata
normy prawa administracyjnego.
•
Pojęcia sytuacji administracyjnoprawnej używa się
zwykle dla określenia materialnoprawnego położenia
podmiotu
niepodporządkowanego
organizacyjnie
administracji publicznej - wówczas na sytuację tę
składają się materialne uprawnienia i obowiązki
mające
swoje
źródło
w
normach
prawa
administracyjnego
materialnego
(sytuacja
materialnoprawna).
•
Z kolei na gruncie administracyjnego prawa
proceduralnego
i
ustrojowego
wyróżnia
się
odpowiednio sytuacje procesowe oraz sytuacje
organizacyjnoprawne (J. Boć).
1
STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY
•
•
Stosunek administracyjnoprawny to pojęcie służące
określeniu stosunku prawnego - rozumianego jako
rodzaj relacji powstały pomiędzy co najmniej dwoma
podmiotami, wyznaczany przez normę prawną w
sferze prawa administracyjnego (gdy wyznaczany jest
on normami prawa materialnego wówczas jest to
stosunek materialnoprawny).
•
Elementami konstrukcji stosunku administracyjnoprawnego są: podmioty stosunku oraz jego treść i
przedmiot.
•
•
Podmiotami stosunku administracyjno-prawnego są:
(a) organ administracji publicznej (w znaczeniu
ustrojowym lub funkcjonalnym) wyposażony w
kompetencję
do
stosowania
norm
prawa
administracyjnego
(b) oraz podmiot, którego dotyczyć będzie
rozstrzygnięcie organu.
•
•
Na
płaszczyźnie
norm
procesowych
prawa
administracyjnego
wyróżnia
się
stosunki
administracynoprocesowe,
zaś na płaszczyźnie prawa ustroju administracji
publicznej wyróżnia się stosunki prawnoustrojowe
(zarówno między organami w systemie administracji
publicznej, jak też między osobami, a także
jednostkami organizacyjnymi funkcjonującym w
wewnętrznych strukturach organów i urzędów).
Na treść stosunku administracyjnoprawnego składają
się uprawnienia i/lub obowiązki adresata normy prawa
administracyjnego
oraz
kompetencje
organu
administracji publicznej.
Za przedmiot stosunku administracyjno-prawnego
najczęściej uznaje się: są rzeczy (np. nieruchomość
rolna, obiekt budowlany, zabytek), zachowanie (np.
podjęcie i prowadzenie koncesjonowanej działalności
gospodarczej) oraz dobra niematerialne (np. patent,
prawo z rejestracji wzoru użytkowego) (zob. T.
Bąkowski).
2
•
•
Stosunek administracyjnoprawny ma charakter
indywidualny,
albowiem
łączy
określony
zindywidualizowany
podmiot
spoza
sytemu
administracji publicznej z konkretnie oznaczonym
organem administracji publicznej (w znaczeniu
ustrojowym oraz funkcjonalnym).
•
Stosunek administracyjnoprawny uznawany jest za
stosunek władczy (treść stosunku po stronie jednostki
wyznaczana jest władczo przez organ administracji
publicznej).
•
W nauce prawa administracyjnego pojęcie sytuacji
administracyjnoprawnej, uznaje się za pojęcie szersze od
pojęcia stosunku administracyjnoprawnego, gdyż obejmuje
ona swoim zakresem położenie prawne adresata normy
prawa administracyjnego, również w przypadkach, gdy
norma kształtuje sytuację prawną bez konieczności jej
konkretyzacji przez organ administracji, a więc w
sytuacjach, w których nie dochodzi do nawiązania
materialnego stosunku administracyjno-prawnego.
Tym samym posługiwanie się konstrukcją sytuacji
administracyjnoprawnej umożliwia bardziej kompleksowe
przedstawienie uprawnień i/lub obowiązków danego
podmiotu wynikających zarówno z aktów stosowania prawa,
jak i płynących wprost z norm prawnych. W konsekwencji
wskazuje się na większą przydatność praktyczną pojęcia
sytuacji administracyjnoprawnej.
Pojęcie obowiązku administracyjnoprawnego
• Obowiązek
OBOWIĄZKI
ADMINISTRACYJNOPRAWNE
administracyjnoprawny – to rodzajowa
postać obowiązku prawnego, a zatem oznacza prawnie
ustaloną powinność, która dla jego adresatów ogranicza
lub wyłącza wybór możliwych zachowań, albowiem w
konsekwencji ustanowienia obowiązku jego adresat musi
zachować się w sposób zgodny, z tym określonym w
normie.
3
• Obowiązek administracyjnoprawny wynika z normy prawa
administracyjnego materialnego, bądź bezpośrednio, gdy
wynika wprost z normy prawnej (obwiązuje z mocy
ustawy), bądź w sposób pośredni, gdy obowiązek jest
ustanawiany w drodze decyzji administracyjnej jako akcie
stosowania normy prawa administracyjnego materialnego.
• W przypadku wynikania bezpośredniego obowiązek jest
indywidualizowany i konkretyzowany w świadomości
adresata (np. nakaz zatrzymywania się na czerwonym
świetle na drodze publicznej), bez potrzeby konkretyzacji
normy generalnie-abstrakcyjnej w akcie stosowania
prawa. W wypadku wynikania pośredniego obowiązek jest
indywidualizowany
i
konkretyzowany
w
decyzji
administracyjnej
jako
akcie
stosowania
prawa
podejmowanym względem określonego adresata (np.
decyzja nakazująca rozbiórkę obiektu budowlanego).
Rodzaje obowiązków administracyjnoprawnych
W doktrynie przedstawiane są różne klasyfikacje
obowiązków administracyjnoprawnych, a ponadto w nauce
prawa administracyjnego wyodrębnia się różne typy
obowiązków administracyjnoprawnych.
• Kontrola przestrzegania obowiązków
administracyjnoprawnych
prawidłowość
wykonania
obowiązków
administracyjnoprawnych jest co do zasady weryfikowana
przez
organy
administracji
w
toku
kontroli
przestrzegania prawa.
• Sankcjonowanie
- regułą jest, że obowiązki administracyjnoprawne, w
przypadkach gdy nie nastąpiło ich dobrowolne wykonania,
mogą zostać przymusowo zrealizowany w drodze
egzekucji administracyjnej.
- nie wyklucza to, że wykonanie obowiązku
administracyjnoprawnego może być także zabezpieczone
za pomocą norm prawa karnego.
Nakazy i zakazy administracyjnoprawne
• Obowiązek administracyjnoprawny wyraża, wynikający z
normy prawnej, nakaz lub zakaz określonego zachowania
adresata (określonego rodzajowo lub indywidualnie).
• nakaz (inaczej: obowiązek pozytywny) – to obowiązek
określonego działania (np. nakaz skrętu w prawo,
obowiązek dokonania rozbiórki budynku (nakaz rozbiórki),
obowiązek meldunkowy, obowiązek szkolny).
• zakaz (inaczej obowiązek negatywny) – to obowiązek
powstrzymania się od określonego działania.
4
Obowiązki samoistne i komplementarne
Obowiązki bezwzględne i względne
• obowiązki samoistne to takie, z którymi nie są związane
• obowiązki bezwzględne (bezwzględne nakazy i zakaz) -
od ich wykonania nie można uzyskać zwolnienia w drodze
decyzji administracyjnej (np. obowiązek meldunkowy,
nakaz jazdy prawą stroną jezdni, zakaz przechodzenia na
czerwonym świetle)
bezpośrednio żadne uprawnienia,
• obowiązki komplementarne to takie, które związane są z
określonym
uprawnieniem
administracyjnoprawnym
[obowiązki te towarzyszą uprawnieniom udzielonym w
drodze decyzji administracyjnej]
• obowiązki względne - od wykonania, których można
uzyskać zwolnienie w drodze decyzji administracyjnej
(zakaz posiadania broni uchylany w drodze pozwolenia na
broń, zakaz handlu bronią uchylany w drodze decyzji
koncesyjnej)
Obowiązki
osobiste
(tzw.
niezastępowalne)
oraz nieosobiste (tzw. zastępowalne)
obowiązki komplementarne mogą wynikać z decyzji
administracyjnej (np. w decyzji koncesyjnej uprawniającej do
podjęcia danej działalności gospodarczej mogą być też
określone pewne warunki jej wykonywania); obowiązki te
mogą też wynikać z mocy prawa i konkretyzować się w
momencie przyznania określonego uprawnienia w drodze
decyzji administracyjnej (np. w przypadku realizowania
uprawnienia wynikającego z pozwolenia na budowę na
inwestorze ciążą liczne obowiązki wynikające ex lege z prawa
budowlanego).
Obowiązki osobowe
• obowiązki
• obowiązki osobiste (tzw. niezastępowalne) – ciążą na
osobie fizycznej, mogą być wykonane osobiście wyłącznie
przez ich adresata (np. obowiązek szkolny, obowiązek
szczepień zdrowotnych).
• obowiązki nieosobiste (tzw. zastępowalne) – ciążą na
osobowe – są związane z zajmowanym
stanowiskiem, pełnioną funkcją lub prowadzoną
działalnością [a nie z racji przymiotów danej osoby]
• przykłady: obowiązek recepcjonisty hotelowego dokonania
czynności meldunkowych; obowiązki z zakresu realizacji
zadań publicznych ciążących na kapitanie statku.
osobie fizycznej, mogą być wykonane przez inną osobę
za adresata (np. nakaz rozbiórki budynku).
5
Obowiązki rzeczowe
Obowiązki przenoszalne i nieprzenoszalne
• obowiązki rzeczowe – ciążą na podmiocie w związku z
posiadaniem rzeczy ruchomej bądź nieruchomości lub w
związku z tytułem prawnym do rzeczy.
wszystkim przepisy prawa administracyjnego
przewidują różne obowiązki rzeczowe obciążające
właścicieli nieruchomości.
• obowiązki przenoszalne - mogą przejść na inny podmiot
(niż „pierwotny” adresat) z mocy prawa lub na podstawie
decyzji administracyjnej.
• przede
- zgodnie z ustawą o drogach publicznych właściciel gruntu
przyległego do drogi publicznej zobowiązany jest m.in. do spychania
na jej grunt śniegu, a także do zezwolenia na przejazd gruntami w
razie remontu drogi publicznej;
- z ustawy prawo wodne wynika między innymi obowiązek zezwalania
na ustawianie na gruntach przywodnych znaków i słupów dla kutrów
rybackich;
- obowiązek udostępniania zabytków do nauki i konserwacji
Obowiązki jednopodmiotowe i wielopodmiotowe
• obowiązek
jednopodmiotowy
–
ciążący
na
• obowiązki nieprzenoszalne - nie mogą przejść na inny
podmiot (niż „pierwotny” adresat) ani z mocy prawa, ani
na podstawie decyzji administracyjnej.
Sukcesja w prawie administracyjnym
Obowiązki pieniężne i niepieniężne
jednym
adresacie.
• obowiązek wielopodmiotowy – ciąży na wielu adresatach
jednocześnie lub kolejno (realizacja obowiązku przez jeden
podmiot zobowiązany zwalnia pozostałe osoby, np.
obowiązek zgłoszenia narodzin dziecka ciąży w kolejności
na osobach wskazanych w u.a.s.c.)
• wykonanie obowiązków pieniężnych polega na spełnieniu
świadczenia pieniężnego (np. obowiązki podatkowe).
• wykonanie
obowiązków niepieniężnych polega na
zachowaniu się w inny sposób aniżeli poprzez spełnienie
świadczenia pieniężnego (np. obowiązek szkolny,
obowiązek meldunkowy, nakaz rozbiórki).
6
Świadczenia publiczne
• szczególnym
rodzajem
obowiązków
administracyjnoprawnych są świadczenia publiczne.
• art. 84 Konstytucji RP: „Każdy jest obowiązany do
ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym
podatków, określonych w ustawie”.
• ani przepisy konstytucyjne, ani przepisy szczególe nie
definiują pojęcia świadczenia publicznego, jak również nie
określają jednolitej konstrukcji tego rodzaju obowiązku,
brak jest też jednego kryterium wyróżnienia tego typu
obowiązków.
Świadczenia publiczne:
są nakładane na obywateli i inne podmioty w celu
wykonania realizowanych przez
administrację
publiczną zadań publicznych (w szczególności w
sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz
obrony narodowej.
dotyczą sytuacji szczególnych zagrożeń, z którymi, z
uwagi na ich rozmiary i natężenie, nie mogą poradzić
sobie organy administracji publicznej realizujące dane
zadanie publiczne (np. gdy ma miejsce klęska
żywiołowa),
świadczenia publiczne mają charakter niepieniężny i
mogą przybrać postać świadczeń osobistych
(wykonywanie różnego rodzaju prac lub czynności,
takich np. jak czynny udział działaniach ratowniczych
czy zabezpieczanie mienia) lub rzeczowych (oddanie
do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy
ruchomych);
…
obowiązek udzielania świadczeń ma charakter
czasowy, jest ograniczony w sposób powiązany z
celem świadczenia (istnieje w granicach zagrożenia i
ciążą gdy ono występuje lub do usunięcia jego
skutków);
świadczenia publiczne są co do zasady nieodpłatne;
przy czym za szkodę poniesioną w wyniku
wykonywania
świadczenia
może
przysługiwać
odszkodowanie;
obowiązek świadczeń publicznych może wynikać
wprost z aktu normatywnego lub z decyzji
Ciężary publiczne
• w przeciwieństwie do świadczeń publicznych ciężary
publiczne z reguły nie wiążą się z występowaniem
szczególnych sytuacji w państwie, i choć także służą
realizacji zadań publicznych, to co do zasady nie są
powiązane z realizacją określonego zadania.
• ciężary publiczne określa ustawa, mają charakter
pieniężny i mogą być nieograniczone czasie.
• ciężarami publicznymi są przede wszystkim podatki, ale
też inne podobne im opłaty (np. opłaty adiacenckie).
Przykłady: do świadczeń publicznych zalicza się szereg świadczeń
unormowanych w różnych ustawach szczegółowych (m.in. ustawie o
stanie klęski żywiołowej, ustawie o Państwowej Straży Pożarnej,
ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej ,
ustawie o chorobach zakaźnych i zakażeniach)
7
Pojęcie uprawnienia administracyjnoprawnego
• Uprawnienie administracyjnoprawne – jest rodzajową
postacią uprawnienia prawnego.
UPRAWNIENIA
ADMINISTRACYJNOPRAWNE
[ wyodrębnienie uprawnienia jako kategorii pojęciowej
stanowi w teorii prawa kwestię sporną – zob. tzw.
koncepcje redukcjonistyczne ]
• Uprawnienie
administracyjnoprawne
wynika
bezpośrednio
lub
pośrednio
z
prawa
administracyjnego materialnego - oznacza możność
zachowania się (nie powinność) w określony sposób
danego podmiotu (sprecyzowanego adresata określonego
rodzajowo lub indywidualnie), wynikającą z normy
prawnej.
Uprawnienia w prawie administracyjnym
(wg prof. W. Dawidowicza)
1. Możność prawna żądania stosowania normy prawa
administracyjnego w celu uzyskania określonego pozwolenia (np.
uchylenia
zakazu
względnego
zabudowy
nieruchomości
gruntowej)
2. „Wolność od obowiązku” – ustawowa lub decyzyjna
(np. podatkowego, służby wojskowej)
3. „Prawo” będące korelatem nałożonego obowiązku
(np. prawo do odszkodowania z tytułu szkody powstałej w związku
z realizacją świadczeń publicznych albo odszkodowanie za
czasowe zajęcie nieruchomości)
4. Sfera wolności prawnie chronionej
(np. organizacja i uczestnictwo w zgromadzeniach publicznych)
Klasyfikacje i szczególne typy uprawnień
W doktrynie prawa administracyjnego wyróżnia się różne
klasyfikacje oraz typy uprawnień administracyjnoprawnych.
8
(I) Uprawnienia:
(II) Uprawnienia przenoszalne i nieprzenoszalne
(a)
wynikające
bezpośrednio
z
norm
prawa
administracyjnego
• przykłady: uprawnienie do rekreacyjnego korzystania z
wód publicznych, uprawnienie do korzystania z drogi
publicznej zgodnie z jej przeznaczeniem, uprawnienie do
zbierania runa leśnego w lasach państwowych, itp.
(b) uprawnienia wynikające pośrednio z norm prawa
administracyjnego (uprawnienia ustanawiane w drodze
decyzji administracyjnej).
• przykłady: uprawnienie do posiadania broni palnej
(wynikające z pozwolenia na broń), uprawnienie do
wykonywania określonych robót budowlanych (wynikające
z pozwolenia na budowę), uprawnienie do prowadzenia
określonej działalności gospodarczej (wynikające z
decyzji koncesyjnych lub zezwoleń).
• uprawnienia przenoszalne - mogą przejść na inny podmiot
(niż „pierwotny” adresat) z mocy prawa lub na podstawie
decyzji administracyjnej (ew. na podstawie innego
szczególnego aktu)
• uprawnienia nieprzenoszalne - nie mogą przejść na inny
podmiot (niż „pierwotny” adresat).
Sukcesja w prawie administracyjnym
(III) Uprawnienia „cofalne” i „niecofalne”
(IV)
• uprawnienia, które mogą być utracone przez ich adresata
• uprawnienia
na skutek ich niewykonywania albo przekroczenia granic
korzystania z nich;
• uprawnienia, które nie mogą być utracone w wyniku ich
niewykonywania lub przekroczenia granic korzystania z
nich
[podział ten koresponduje z podziałem na uprawnienia
wynikające pośrednio i bezpośrednio z norm prawnych]
(V)
Sankcjonowanie
administracyjnoprawnego
przekroczeń
uprawnienia
będące
korelatem
obowiązku
(np. uprawnienie do otrzymania wynagrodzenia przez
osoby obciążone obowiązkiem świadczeń na cele
publiczne, gdy takie wynagrodzenie jest przewidziane);
• zwolnienia od ustawowego obowiązku – sytuacje, w
których normy prawa administracyjnego ustanawiają
obowiązek jednocześnie wyłączając od niego pewne
kategorie podmiotów, (np. ustawowe zwolnienia od
obowiązku
meldunkowego
czy
od
obowiązku
powszechnego obowiązku obrony);
9
Decyzje administracyjne uprawniające
(VI)
• uprawnienie do korzystania z rzeczy publicznych (np.
prawo do powszechnego korzystania z wód publicznych,
prawo do powszechnego korzystania z dróg publicznych,
prawo do pobierania pożytków runa leśnego, prawo do
korzystania z budynków użyteczności publicznej [to
ostatnie wprost nie jest sformułowane ale jest
sankcjonowane]).
1)
2)
3)
zwolnienie z zakazu względnego
(np. pozwolenie na budowę, pozwolenie na broń)
zwolnienie z obowiązku
udzielenie uprawnienia
Rodzaje decyzji uprawniających, m.in. : zezwolenia,
pozwolenia, koncesje, licencje
Wolności a uprawnienia
- teoretyczne ujęcia wolności
Konsekwencje naruszeń prawa
w związku z wykonywaniem uprawnień
administracyjnoprawnych
• wolność dwustronna – zachowanie, które nie jest ani
zakazane ani nakazane prawem (zachowanie prawnie
indyferentne);
• Korzystanie z uprawnień administracyjno-prawnych
w
granicach przewidzianych prawem podlega ochronie
prawnej.
• wolność prawnie chroniona – zachowanie, które jest
objęte szczególną
zgromadzeń).
ochroną
prawną
(np.
wolność
• Sankcjonowane w prawie administracyjnym może być:
(A) przekroczenie przewidzianych
korzystania z uprawnienia
lub (B) niewykonywanie uprawnienia.
prawem
granic
[zob. M. Bogusz]
10
• Przekroczenie przewidzianych prawem granic korzystania
z uprawnienia:
– może prowadzić do ustanowienia zakazu korzystania z
uprawnienia w określonej sprawie (np. decyzja o zakazie
zgromadzenia publicznego);
– może skutkować ograniczeniem zakresu lub utratą
uprawnienia udzielonego w decyzji (np. ograniczenie
zakresu lub cofnięcie koncesji na prowadzenia
działalności gospodarczej);
– nie może skutkować trwałym ograniczeniem zakresu
uprawnienia lub utratą uprawnienia wynikającego
bezpośrednio z normy prawa;
– może być sankcjonowane karnie.
• Konsekwencje
niewykonywania
administracyjnoprawnych:
uprawnień
- co do zasady wykonywanie uprawnień nie jest
obowiązkowe;
- w pewnych wypadkach niewykonywanie uprawnień
wynikających z decyzji administracyjnych może prowadzić
do ograniczenia zakresu uprawnienia (np. stwierdzenie
wygaśnięcia trwałego zarządu co do zbędnej części
nieruchomości) lub utraty uprawnienia (np. wygaśnięcie
pozwolenia na budowę z powodu nierozpoczęcia budowy
w terminie 3 lat).
- powyższy skutek nie występuje w przypadku
niewykonywania uprawnień wynikających bezpośrednio z
normy prawnej.
[zob. M. Bogusz]
[zob. M. Bogusz]
• Publiczne prawa podmiotowe
• Publiczne prawa podmiotowe są jednym z rodzajów praw
podmiotowych.
PUBLICZNE PRAWA
PODMIOTOWE
• Zagadnienie publicznoprawnych praw podmiotowych jest
dyskusyjnym
w
teorii
prawa
administracyjnego,
zagadnienie to postrzegane jest w sposób niejednolity:
‒ w literaturze prezentowane są bardzo zróżnicowane
poglądy na temat samego pojęcia publicznych praw
podmiotowych,
‒ brak jest jednej spójnej koncepcji publicznych praw
podmiotowych (z pojęciem tym łączy się różne treści,
ponadto występuje wielość wyróżnianych postaci
publicznych praw podmiotowych).
11
• Pojęcie publiczne prawo podmiotowe jest tzw. pojęciem-
Prawa podmiotowe ze stanowiska polskiej teorii prawa
narzędziem.
• Za
protoplastów
koncepcji
publicznych
praw
podmiotowych w nauce prawa uznaje się: G. Jellinek,
H. Kelsen, O. Mayer, E. Husserl, R. Löbl.
• Koncepcja
publicznych praw podmiotowych stanowi
wytwór XIX-wiecznej austriackiej i niemieckiej kultury
prawnej. Koncepcja ta stworzona została dla opisania
relacji między obywatelami a administracją działającą
władczo, a wynika z założenia, że nie tylko jednostka, ale
również i państwo jest związane prawem, i że jednostka
może przeciwstawić władczej administracji pewne
uprawnienia [za P. Przybysz].
• S. Wronkowska: złożone sytuacje prawne wyznaczane
„jakimś podmiotom przez obowiązujące normy ze
względu na uznane przez prawodawcę społecznie
uzasadnione interesy tych podmiotów”.
• Zdaniem S. Wronkowskiej sytuacje te mogą przejawiać
się w formie funkcjonalnie powiązanych wolności,
uprawnień, kompetencji lub roszczeń korzystnych dla
danego podmiotu.
Z. Ziembiński:
- w odniesieniu do praw podmiotowych podstawowe
znaczenie odnosi się do zespołu funkcjonalnie
powiązanych wolności, uprawnień i kompetencji jakiegoś
podmiotu.
- poza wskazaniem charakteru praw, które mogą składać
się na prawo podmiotowe, wynika, iż prawo podmiotowe
nie jest jednolitą kategorią, na prawo bowiem podmiotowe
określonej jednostki składa się wiązka powiązanych ze
sobą funkcjonalnie sytuacji.
W. Lang: „kompleksy uprawnień złożonych lub
poszczególne
uprawnienia
o
dużej
doniosłości
aksjologicznej, ideologicznej lub praktycznej”.
Prawo podmiotowe, zgodnie ze stanowiskiem W. Langa,
jest uprawnieniem złożonym wyższego rzędu, dla której to
konstrukcji charakterystyczne jest: 1) zrelatywizowanie do
norm generalnych i abstrakcyjnych, 2) uniwersalny
charakter, 3) przysługiwanie podmiotom z mocy prawa
przedmiotowego, ze względu na cechy tych podmiotów,
4) sprzężenie korelatywne z obowiązkami o charakterze
uniwersalnym, 5) odróżnienie od zwykłych uprawnień i
obowiązków powstających w drodze czynności prawnych.
12
Prawa podmiotowe z punktu widzenia prawa prywatnego
Prawa podmiotowe przede wszystkim konstruowane są na
gruncie prawa prywatnego – prawo podmiotowe w zakresie
stosunków
cywilnoprawnych
(prywatne
prawo
podmiotowe).
Na gruncie prawa prywatnego prawa podmiotowe
postrzegane są zazwyczaj jako pewna kategoria
nadrzędna w stosunku do uprawnień, obejmująca jedno lub
więcej uprawnień związanych ze sobą funkcjonalnie.
Ponadto przyjmuje się, że prawo podmiotowe istnieje,
choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Prawo
podmiotowe służy zabezpieczeniu określonego interesu.
Klasyczne ujęcie pojęcia
publicznego prawa podmiotowego
w polskiej nauce prawa administracyjnego
Należy podkreślić, że pojęcie publicznych praw
podmiotowych pełni zasadniczo inną rolę w prawie
administracyjnym, niż pojęcie praw podmiotowych na
gruncie prawa prywatnego.
Celem przysługujących jednostce praw względem
państwa na gruncie prawa publicznego (publiczne prawa
podmiotowe) jest konieczność równoważenia sytuacji
prawnej dwóch nierównorzędnych podmiotów.
S. Kasznica wyróżniał następujące kategorie praw
podmiotowych: prawa wolnościowe, prawa polityczne,
prawa do pozytywnych świadczeń.
1. prawa
• Klasyczne w polskiej nauce prawa administracyjnego
określenie publicznych praw podmiotowych sformułował
prof. S. Kasznica:
„podmiotowym prawem publicznym nazywamy taką
sytuację jednostki, w której posiada ona na normie prawnej
opartą możność żądania czegoś od państwa czy innego
związku publiczno-prawnego, o ile zachodzą warunki w
tejże normie określone”
wolnościowe – zastrzegające jednostce
roszczenie o wstrzymanie się przez państwo lub inne
związki publicznoprawne od ingerencji w sferę wolności
przysługującej
jednostce
(nietykalność
osobista,
nietykalność własności, wolność podejmowania i
prowadzenia działalności gospodarczej itp.);
2. prawa polityczne – umożliwiające jednostce udział w
wykonywaniu władzy w państwie (wybory, referenda);
3. prawa do pozytywnych świadczeń (np. prawo do
świadczeń zdrowotnych, prawo ubezpieczonego do
zasiłku itp.).
13
• Wśród ostatniej z wyróżnionych kategorii (prawa do
pozytywnych świadczeń) wyróżnione zostały:
a) publiczne prawa podmiotowe w sensie ścisłym, to jest
prawa, na podstawie których jednostka może żądać od
władzy konkretnego zachowania się zarówno pod
względem jakościowym, jak i ilościowym,
b) publiczne prawo podmiotowe, wyrażające się żądaniu
zajęcia się przez odpowiednią władzę sprawą podnoszoną
przez jednostkę w tym żądaniu, bez posiadania w danych
okolicznościach „bezwzględnego roszczenia o pewne
ściśle określone świadczenia”.
[S. Kasznica]
Pojęcie publicznego prawa podmiotowego
we współczesnej nauce prawa administracyjnego
• Publiczne
prawa podmiotowe dotyczą zewnętrznych
relacji administracji publicznej z podmiotami niezależnymi,
przynależą on wyłącznie do podmiotów pozostających
poza administracją publiczną.
• Zdaniem J. Bocia publiczne prawo podmiotowe oznacza
sytuację
obywatela
(podmiotu
administrowanego),
ukształtowaną przez normę prawa administracyjnego
(publicznego), w której obywatel ten (podmiot
administrowany) może skutecznie domagać się czegoś od
państwa lub może w sposób niekwestionowany przez
państwo coś uczynić, realizując swój indywidualny interes.
Klasyfikacja publicznych praw podmiotowych wg prof. M. Kuleszy
• W. Jakimowicz definiuje publiczne prawo podmiotowe jako
„(…) pochodną i prostą sytuację prawną podmiotu tego
prawa pozwalającą na skuteczne kierowanie żądania
ściśle określonego zachowania do objętego tą sytuacją
prawną innego – zbiorowego – podmiotu publicznego
prawa podmiotowego”. Treść tak pojętych publicznych
praw podmiotowych stanowi więc możność skutecznego
domagania się jednostki od państwa, ewentualnie
wspólnoty
samorządowej,
określonego
prawem
zachowania się, które odpowiada interesom żądającego.
M. Kulesza wyróżnia prawa podmiotowe o treści
pozytywnej oraz prawa podmiotowe o treści negatywnej
polegające na roszczeniu do administracji o zaniechanie
ingerencji w sferę uznanej wolności lub przyznanego stanu
prawnego oraz publiczne prawa podmiotowe o treści
pozytywnej, które polegają na „(…) żądaniu od organu
administracji określonego, aktywnego zachowania się i dają
jednostce roszczenie wobec państwa (jednostki samorządu
terytorialnego), aby zapewniło ono jednostce korzystanie z
przysługujących jej świadczeń”.
…
14
Wśród roszczeń pozwalających wyróżnić kategorię
publicznych praw podmiotowych o treści pozytywnej M.
Kulesza wymienia:
1) prawo podmiotowe polegające na roszczeniu o wydanie
aktu (decyzji) o oznaczonej treści;
2) prawo podmiotowe polegające na żądaniu od
(roszczeniu
do)
organu
określonego
prawem
zachowania się, np. wydania decyzji (ale nie decyzji o
oznaczonej treści) – formalne (procesowe) prawo
podmiotowe;
3) prawo podmiotowe polegające na domaganiu się
określonych świadczeń pozytywnych - nie decyzji (lub
nie tylko decyzji);
4) prawo podmiotowe do współdziałania z administracją w
rozstrzyganiu spraw publicznych.
• funkcją publicznego prawa podmiotowego jest ochrona
określonych interesów obywateli;
• publiczne prawa podmiotowe, wyrażając możność
pewnego postępowania, przejawiają się co do zasady
różnymi uprawnieniami po stronie podmiotów, którym
przysługują;
• publiczne prawo podmiotowe jest zawsze skorelowane z
obowiązkiem administracji publicznej, gdyż istnienie
prawa podmiotowego determinuje zachowanie organu;
• publiczne prawna podmiotowe mają charakter osobisty w
tym sensie, że zasadniczo nie podlegają sukcesji,
publiczne prawa podmiotowe nie są też zbywalne, nie
można się ich zrzec;
• nie ma obowiązku korzystania z publicznych praw
podmiotowych
Charakterystyka publicznych praw podmiotowych
• współczesne koncepcje publicznych praw podmiotowych
podkreślają złożoności konstrukcji tych praw, przede
wszystkim podkreśla się, że na publiczne prawa
podmiotowe oprócz interesu prawnego składa się również
roszczenie: „z publicznego prawa podmiotowego wynika
dla obywatela konkretne roszczenie o uzyskanie od
władzy określonej korzyści” [W. Jakimowicz],
• w przypadku publicznych praw podmiotowych organ
administracji jest prawnie zobowiązany do postąpienia
zgodnie z jego treścią. Obywatel może żądać od
administracji uwzględnienia jego interesu prawnego i
podjęcia określonego działania (ew. powstrzymania się od
działania) [por. P. Przybysz]
Źródła publicznych praw podmiotowych
• publiczne
prawa podmiotowe występują jedynie w
dziedzinach życia społecznego poddanych regulacji
administracyjnoprawnej,
• jedynym źródłem publicznych praw podmiotowych może
być norma prawna – norma o charakterze powszechnie
obowiązującym,
• publiczne prawa podmiotowe „mogą zaistnieć jedynie jako
efekt objęcia danej sfery zachowania się jednostki
regulacją administracyjną. Wyłączne źródło praw
podmiotowych stanowią przepisy prawa powszechnie
obowiązującego” [M. Kulesza]
15
Sukcesja w prawie administracyjnym materialnym
SUKCJESJA UPRAWNIEŃ
ORAZ OBOWIĄZKÓW
W PRAWIE ADMINISTRACYJNYM
MATERIALNYM
•z
sukcesją prawną w prawie administracyjnym
materialnym mamy do czynienia w sytuacji, w której w
miejsce
dotychczasowego
adresata
uprawnienia/obowiązku wynikającego z normy prawnej
wstępuje inny podmiot.
• co
do
zasady
uprawnienia
jak
i
obowiązki
administracyjnoprawne mają charakter osobisty –
niezbywalny. Dlatego sukcesja w prawie administracyjnym
materialnym jest zasadniczo sytuacją wyjątkową.
Sukcesja następująca z mocy prawa
• Do
wstąpienia w wynikające z norm prawa
administracyjnego uprawnienia lub obowiązki innego
podmiotu przez następcę dotychczasowego adresata
może dojść:
A. albo z mocy prawa
B. albo na podstawie decyzji administracyjnej
C. lub zupełnie wyjątkowo na podstawie innego aktu
prawnego.
• sukcesję dotyczącą zobowiązań podatkowych regulują
przepisy Ordynacji podatkowej - dział III, rozdział 14
"Prawa i obowiązki następców prawnych oraz podmiotów
przekształconych”;
16
Sukcesja następująca w drodze decyzji administracyjnej
• w myśl art. 494 k.s.h. spółka przejmująca albo spółka
nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we
wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo
spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, w
tym zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały
przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze
spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki,
chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia,
koncesji lub ulgi stanowi inaczej;
• zgodnie z art. 165 ust. 7 Prawa wodnego z 2001 r.
następca prawny członka spółki wodnej wstępuje w jego
prawa i obowiązki;
• art. 13 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie
drogowym, według którego organ, który udzielił licencji na
krajowy transport drogowy, przenosi, w drodze decyzji
administracyjnej, uprawnienia z niej wynikające w razie
śmierci osoby fizycznej posiadającej licencję i wstąpienia
na jej miejsce spadkobiercy, w tym również osoby
fizycznej będącej wspólnikiem w szczególności spółki
jawnej lub spółki komandytowej oraz w razie połączenia,
podziału lub przekształcenia, zgodnie z odrębnymi
przepisami, przedsiębiorcy posiadającego licencję pod
warunkiem
spełnienia
przez
przedsiębiorcę,
przejmującego uprawnienia wynikające z licencji,
wymagań jakie powinien spełniać przedsiębiorca
ubiegający się o taką licencję.
art. 40 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane,
z którego wynika, że organ, który wydał decyzję określoną
o pozwoleniu na budowę lub o pozwoleniu na wznowienie
robót budowlanych jest obowiązany, za zgodą strony, na
rzecz której decyzja została wydana, do przeniesienia tej
decyzji na rzecz innego podmiotu, jeżeli przyjmuje on
wszystkie warunki zawarte w tej decyzji oraz złoży
oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania
nieruchomością na cele budowlane;
• art. 63 ust. 5 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym, zgodnie z którym
organ, który wydał decyzję o warunkach zabudowy jest
obowiązany, za zgodą strony, na rzecz której decyzja
została wydana, do przeniesienia tej decyzji na rzecz innej
osoby, jeżeli przyjmuje ona wszystkie warunki zawarte w
tej decyzji;
•
Sukcesja na zasadach szczególnych
• zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych prawo do
indywidualnej ilości referencyjnej lub jej części może być
zbywane (wyłącznie producentowi), w drodze umowy
zawartej w formie pisemnej, która dla swojej skuteczności
wymaga zatwierdzenia, w drodze decyzji, przez
właściwego miejscowo dla zbywcy dyrektora oddziału
terenowego Agencji Rynku Rolnego.
17