ASYSTENT OSOBISTY OSOBY

ASYSTENT OSOBISTY
OSOBY
NIEPEŁNOSPRAWNEJ
Cel prezentacji:
• wprowadzenie w tematykę Asystenta
Osobistego Osoby Niepełnosprawnej:
zapoznanie z pojęciem, z zagadnieniami
prawnymi oraz rolą, jaką może pełnić w
codziennym funkcjonowaniu Osoby
Niepełnosprawnej i świadczeniu wobec niej
usług.
• przedstawione materiały mogą stanowić wzór i
pomoc do wdrożenia projektu AOON – dającego
pracę wielu osobom jak również będą
dostrzeżeniem potrzeb Osób
Niepełnosprawnych
Struktura :
• Tematy (1 – wprowadzenie w problematykę
Asystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej
– historia, cel, pojęcie i zakres usług AOON;
2 - Wymagania i zasady rekrutacji osób do
zatrudnienia w charakterze AOON;
3 – organizacja pracy, i funkcjonowania usług
asystenckich. Zasady przyznawania usług
AOON osobom Niepełnosprawnym.
Szacunkowe koszty usług asystenckich;
4 – AOON – rozwiązania prawne).
• przykłady
• literatura: źródłowa i polecana
Wykład pierwszy:
Wprowadzenie w problematykę
Asystenta Osobistego Osoby
Niepełnosprawnej
– historia, cel, pojęcie i zakres
usług AOON
Historia i rozwój idei usług
asystenckich
• Idea usług osobistego asystenta osoby niepełnosprawnej
powstała w USA, a następnie została przeniesiona oraz
rozwinięta w wielu w krajach Unii Europejskiej (np.
Niemcy, Dania, Szwecja). Usługi asystenckie stanowią,
między innymi zasadniczy element aktywizacji
społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych i
działalności „Centrów Niezależnego Życia” "Independent Living Center".
• Wdrażanie programu osobistej asystencji w Polsce ma
przyczynić się do przejmowania międzynarodowych
standardów wsparcia ON stosowanych w krajach Unii
Europejskiej i ruchu samych osób niepełnosprawnych,
którego celem jest niezależny model życia realizowany
na podstawie idei "Independent Living", według
przyjętych ośmiu tez niezależnego życia.
Historia i rozwój idei usług
asystenckich - cd.
Niezależność życiowa osób niepełnosprawnych oznacza:
• móc zaspokoić swoje podstawowe potrzeby,
• być wolnym w myślach i emocjach,
• akceptować i bronić siebie samego,
• traktować siebie samego jako równoprawnego partnera
w spotkaniach z innymi ludźmi,
• móc realizować swoje cele,
• prowadzić życie, w którym sami, w wolności, podejmują
odpowiedzialne decyzje i decydują o konsekwencjach
tych decyzji,
• żyć w i ze społeczeństwem,
• uczestniczyć w życiu politycznym.
Cel, pojęcie i zakres usług AOON
• Głównym celem usług AOON jest umożliwienie
niezależnego, samodzielnego i aktywnego
funkcjonowania osobom o największym stopniu
niepełnosprawności w życiu społecznym i zawodowym.
• AOON wykonując swoje obowiązki powinien umożliwić
funkcjonowanie ON wykonując lub pomagając wykonać
takie czynności jakie ta osoba by wykonała będąc osobą
sprawną zastępując mu jego dysfunkcje.
• Przez usługi asystenckie rozumie się świadczenie
osobistej pomocy przez asystenta osobistego osobie
niepełnosprawnej (AOON) w wykonywaniu czynności,
których nie jest ona w stanie wykonywać samodzielnie.
• Asystenci poprzez swoje usługi pełnią funkcje
kompensacyjne w zależności od stopnia i rodzaju
niepełnosprawności indywidualnej ON.
Zakres usług AOON
obejmuje pomoc:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
w wykonywaniu podstawowych czynnościach dnia codziennego –
np. ubieraniu/ rozbieraniu, przesiadaniu się z łóżka na wózek
inwalidzki, toalecie, czynnościach fizjologicznych, spożywaniu
posiłków, itp.
w razie, potrzeby podczas snu podopiecznych –np. zmiana pozycji,
odsysanie.
w udziale w zajęciach rehabilitacyjnych i rekreacyjnych ON;
w dojeździe do pracy/ szkoły,
w wyjściu do sklepu/ urzędu,
podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych w szkole oraz na uczelni;
w dotarciu i uczestniczeniu w kursach zawodowych oraz różnych
szkoleniach;
podczas podróży środkami komunikacji miejskiej jak i pozostałych
środków komunikacji krajowej jak międzynarodowej wynikającej z
potrzeb ON;
w innych potrzebach zgłoszonych przez /N wynikających z ich
indywidualnych potrzeb,
Zakres usług AOON
obejmuje pomoc -cd.
• Wykonując swoje obowiązki zawodowe asystent
zobowiązany jest do zachowania tajemnicy i
prywatności ON, zachowując dla siebie wszelkie
jego sprawy osobiste jak i czynności intymne
wykonywane dla podopiecznego.
• Podczas pracy AOON powinien kierować się
dobrem podopiecznego zachowując przy tym
pewne granice i bariery, w tym na co oczekuje
podopieczny, aby nie wykonywać czynności
niezgodnych z prawem jak i własnym
sumieniem.
Przykłady
•
AOON pomagając ON podczas zakupów podaje mu towar
wcześniej przez niego upatrzony, który nam wskaże, a nie pierwszy
lepszy jaki mamy pod ręką, gdyż tak nam wygodniej bo osoba
sprawna i samodzielna tak właśnie postępuje wybierając upatrzony
towar, a nie najbliższy stojący na półce sklepowej,
• Robiąc zakupy idziemy także do sklepu w którym podopieczny chce
zrobić zakupy, a nie do tego który bardziej pasuje asystentowi bo tu
mu bliżej, jednocześnie ilość zrobionych zakupów powinna
asystentowi pozwolić na swobodny i bezpieczny powrót do domu z
zakupionym towarem jednocześnie pomagając ON w
przemieszczaniu się czyli nie uleganiu podopiecznemu do robienia
takiej ilości zakupów z jaką sam by sobie nie poradził.
• ZDAŻYŁO SIĘ, ŻE Podopieczna będąc na zakupach z asystentem
zakupiła tyle towaru że ten pchając wózek z nią musiał na
nadgarstkach zawiesić sobie 5-cio litrowe butle z wodą mineralną
gdyż nie było gdzie ich zapakować, a sama podopieczna trzymała
już kilka toreb
Przykłady – cd.
•
AOON pomagając podopiecznemu w czynnościach domowych nie
powinnyśmy wykonywać czynności jakie on by nie wykonywał
samodzielnie będąc sprawnym np. wymalowanie lub wytapetowanie
całego mieszkania czy choćby pokoju, ale pomagając lub
wykonując za niego drobne czynności np. zamalowanie brudnej
niewielkiej plamy na ścianie lub przyklejenie odstającej tapety
(drobne prace porządkowo-remontowe),
• AOON pomagając w przeprowadzce podopiecznego gdy ten
zmienia miejsce zamieszkania spakować część jego dobytku, ale
nie wszystkich jego rzeczy czy mebli a na pewno nie wykonując
czynności transportowych tych rzeczy i mebli jak miało miejsce w
jednym z przypadków gdy zażądała tego podopieczna myśląc że
asystent to osoba od wszystkiego,
• Idąc z ON do kina czy na inny spektakl teatralny lub artystyczny gdy
osoba podopieczna chce aby asystent z nią był przez cały czas to
ON zapewnia asystentowi bilet lub inną formę wejścia do miejsca
odbywania się konkretnej imprezy a nie asystent płaci za swoją tam
obecność.
Temat drugi:
Wymagania i zasady rekrutacji
osób do zatrudnienia w
charakterze AOON
Nabór na stanowisko AOON może odbywać się
poprzez kampanię informacyjną, np. w mediach
informującą o poszukiwaniu odpowiednich kandydatów
do pracy z ON.
Kompetencje podstawowe
•
•
•
•
•
Sprawny fizycznie - warunki fizyczne umożliwiają mu/jej wywiązywanie się
z opieki nad ON
Dyspozycyjny - gwarantuje swoją obecność przy ON w wyznaczonych
porach i jest pod tym względem niezawodny/a
Empatyczny - potrafi wczuć się w położenie drugiej osoby, „spojrzeć na
świat jej oczami”. Jest spostrzegawczy, czujny, dostrzega stan i emocje
drugiej osoby, potrafi na nie odpowiadać właściwie i adekwatnie do sytuacji.
Wytrwały - odporny na frustracje, niepowodzenia i trudności nie
zniechęcają go zbyt szybko. Obcy jest mu „słomiany zapał”, jest stały i
można na nim polegać. Solidny i konsekwentny w działaniu
Zrównoważony emocjonalnie - panuje nad swoimi emocjami, jest
spokojny i opanowany. Nie reaguje agresją, zachowuje „zimną krew” w
trudnych sytuacjach. Trudno wyprowadzić go z równowagi. Krytyka, złośliwe
uwagi, niepowodzenia nie dezorganizują jego zachowania
Rozumiejący czym jest pomoc - zna „swoje miejsce”, potrafi „pozostać w
cieniu” gdyż kieruje się dobrostanem fizycznym i psychicznym ON. Nie
narzuca swojego zdania, nie poucza, nie ogranicza. Charakteryzuje się
szacunkiem dla ON i chęcią służenia jej w taki sposób, w jaki ona sama
sobie tego życzy. Dyskretny.
Kompetencje pożądane
Samodzielny w myśleniu i działaniu logiczny, potrafi przewidzieć konsekwencje
swoich działań, daje sobie radę w
różnych/trudnych sytuacjach, potrafi znaleźć
rozwiązanie problemu, jest innowacyjny i
kreatywny jeśli wymaga tego sytuacja, potrafi
szybko podjąć decyzję
• Łatwo nawiązujący kontakt z ludźmi - jest
„ludzki”, łatwy w pożyciu, nie stwarza barier, nie
buduje dystansu, jest naturalny, otwarty, lubi
kontakt z ludźmi
• Pogodny/Optymistyczny - potrafi wykorzystać
humor do rozładownia sytuacji, jest pogodny,
optymistycznie i z nadzieją postrzega
rzeczywistość
Podstawowe predyspozycje
psychiczne Asystenta
Predyspozycje psychiczne kandydatów do pracy w charakterze
asystenta wymagane są, aby możliwe było stworzenie
odpowiednich relacji (zaufania, szacunku, zrozumienia, itp.)
pomiędzy AOON a ON.
Predyspozycje psychiczne asystentów określane są na podstawie
badań psychologicznych. Kandydaci wypełniają testy
psychologiczne określające profil osobowościowy oraz odbywają
rozmowę z doradcą zawodowym, psychologiem i koordynatorem ds.
asystentów.
Podstawowymi predyspozycjami psychicznymi do pracy w charakterze
AOON są:
• Empatia
• Zrównoważenie emocjonalnie
• Łatwość nawiązywania kontaktów z ludźmi
• Wytrwałość
• Dyspozycyjność
• Dyskrecja
• Przyjazność
• Z doświadczeń realizacji podobnych projektów
wynika, że decydującymi czynnikami właściwego
wypełniania obowiązków przez AOON były ich
predyspozycje fizyczne i psychiczne, a nie
wiedza teoretyczna czy poziom wykształcenia. Z
doświadczenia realizowanych usług wynika, że
lepiej one są realizowane przez osoby z niższym
wykształceniem niż posiadające wyższe
wykształcenie.
• Brak formalnego wymogu wykształcenia
formalnego np. ukończenia studium
policealnego kształcącego asystentów, pozwala
na szybkie wdrożenie do pracy np. osób
długotrwale bezrobotnych lub osób pracujących
w czasie zastępczej służby wojskowej.
Przykłady z projektu - „Winda do
Pracy”
Przy naborze do zatrudnienia w charakterze AOON w założeniach
projektu miały to być osoby bezrobotne z podstawowym,
zawodowym i średnim wykształceniem gdyż sądziliśmy że takie
osoby najbardziej sprawdzą się w tym zawodzie.
• Jednak w czasie trwania naboru zgłaszali się także chętni z
wyższym wykształceniem lecz w trakcie rozmów i badań sami
jednak rezygnowali lub nie spełniali wszystkich postawionych im
kryteriów.
• W trakcie całego okresu realizacji projektu skontaktowało się z
FPCHZM około 150 potencjalnych kandydatów na AOON, aby
uzyskać informacje dotyczące zakresu wykonywanych czynności na
tym stanowisku. Duża część z tych osób miała wyobrażenie o tej
pracy zbytnio odbiegające od warunków określonych przez
FPCHZM dotyczących pełnionych obowiązków. Większość z nich
myślała, że pomoc asystenta to wsparcie psychiczne, zrobienie
drobnych zakupów czy wspólne wypicie herbaty lub kawy i
spędzenie czasu, aby podopiecznemu nie było smutno i nudno
przesiadując dniami samotnie w domu.
Temat trzeci
Organizacja pracy, i funkcjonowania
usług asystenckich.
Zasady przyznawania usług AOON
osobom Niepełnosprawnym.
Szacunkowe koszty usług asystenckich
Organizacja pracy i
funkcjonowania usług
asystenckich.
• Asystenci mogą być zatrudnieni na umowę o pracę.
Asystenci pracują w systemie 2 zmianowym. Ich pracę
nadzoruje specjalista ds. AOON i transportu.
• Można podpisać umowy cywilnoprawne z ON na
świadczenie dla nich usług przez asystentów.
Umowy określają zasady świadczenia usług oraz ich
zakres.
• Pracodawcą dla AOON jest Instytucja zatrudniająca
AOON, a nie sama ON lub jej rodzina. Tym samym ON
uwolniona jest od wszelkich obowiązków związanych z
posiadaniem statusu pracodawcy np. obowiązkiem
przestrzeganiem przepisów KP, Ubezpieczeniowych,
podatkowych, BHP, itp.
Zasady przyznawania usług
AOON
osobom
Niepełnosprawnym
• zakres usług oraz wymiar czasu uzależniony jest od
stopnia niepełnosprawności osoby oraz rodzaju jej
aktywności tj. tego co ON robi. Potrzeby określa sama
ON.
• Usługi dla 1 osoby niepełnosprawnej mogą świadczyć na
przemian różni asystenci. Asystenci nie są przypisywani
do jednej konkretnej osoby. ON korzysta z pomocy
różnych asystentów. W razie potrzeby, w niektórych
czynnościach jednej osobie niepełnosprawnej może
pomagać więcej niż 1 asystent np. w sytuacji potrzeby
pokonania dużej liczby schodów na wózku inwalidzkim..
• Z zasady niepełnosprawni mężczyźni otrzymują do
pomocy asystenta mężczyznę, a niepełnosprawne
kobiety otrzymują do pomocy asystenckiej kobiety.
• Średnio 1 ON korzystała na dobę z usług asystenckich w
wymiarze - 4 godz.
•
Szacunkowe koszty usług
asystenckich
Trudno jest obliczyć dokładne koszty usług asystenckich.
Wdrażanie usług asystenckich ma charakter pionierski i pilotażowy,
a w związku z tym koszty te mogą być wyższe niż po ich
ewentualnym wprowadzeniu na stałe jako rozwiązania
systemowego.
Na koszty usług asystenckich składają się koszty:
• bezpośrednie tj. wynagrodzenia wypłacanego asystentom oraz
koszty zakupu biletów miesięcznych komunikacji miejskiej;
• pośrednie tj. administracyjno-biurowe związane z obsługą takie jak:
wynagrodzenie osoby koordynującej i nadzorującej pracę AOON,
opłaty eksploatacyjne za pomieszczenia, materiały biurowe i
eksploatacyjne, usługi pocztowe i telekomunikacyjne, obsługa
księgowo-prawna, itp.
• Koszty bezpośrednie (miesięczne) związane z zatrudnieniem
jednego asystenta na pełnym etacie kształtują się na poziomie
2.000,00 PLN brutto brutto, tj. z kosztami pracodawc. Przyjmując,
że w miesiącu asystent pracuje 160 godzin to średnio 1 godzina
pracy asystenta wynosi brutto: 12,50 PLN.
Szacunkowe koszty usług asystenckich – cd.
•
•
Koszty pośrednie (miesięcznie) zależne są od kwoty wynagrodzenia
Kierownika/ koordynatora BCUA, ilości zatrudnionych asystentów oraz ON
korzystających z tych usług. Koszty te zależne są także od stawek płaconych
za czynsze od pomieszczeń biurowych, kosztów obsługi księgowo-prawnej, itp.
Koszty pośrednie BCUS (miesięcznie) wynoszą średnio około 6.000,00 PLN.
Na ww. koszty pośrednie składają się także:
• badanie lekarskie – około 40,00 PLN od osoby
• badania kompetencji psycho-społecznych około 300,00 PLN od osoby
• ubezpieczenie - około 30-35,00 PLN/rok/asystent
• bilety miesięczne dla asystentów – około 100,00 PLN/miesiąc/asystent
• uposażenie BHP (rękawiczki jednorazowe, płaszcz przeciw deszczowy, itp.) –
100,00 PLN/ rok/asystenta
Przyjmując, że 1 ON wymaga średnio 4 godz. usług asystenckich na dobę to koszt
dobowy usług wyniesie około 60,00 PLN, a miesięcznie ok. 1.800,00 PLN.
Po wprowadzeniu usług asystenckich, jako rozwiązania systemowego ich koszty
można znacząco obniżyć poprzez zatrudnienie w tym charakterze osób
odbywających zastępczą służbę wojskową.
Temat czwarty
Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej
– rozwiązania prawne
INSTYTUCJA OSOBISTEGO ASYSTENTA W
AKTACH PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób
Niepełnosprawnych /Rezolucja ONZ nr 48/96 z 20 grudnia 1993 r./
Zasada 4. Służby wspierające
 Podniesienie poziomu niezależności życiowej
 Gwarancje dostępności do sprzętu, urządzeń pomocniczych
 Wspieranie opracowania programów zindywidualizowanej
pomocy za pośrednictwem osobistych asystentów, zwłaszcza
dla osób o największym stopniu niepełnosprawności
USŁUGI ASYSTENCKIE W SYSTEMIE PRAWA
POLSKIEGO
W Polsce usługi asystenckie wprowadzane są do rozwiązań
systemowych wspierania i aktywizacji osób niepełnosprawnych
w sposób niespójny.
1. Wprowadzenie zawodu asystenta osoby
niepełnosprawnej do klasyfikacji zawodów. [Rozporządzenia Ministra
Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla
potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, Asystent ON (symbol zawodu 346 (02)]
2. Określenie przez MEN „Podstawy programowej
kształcenia w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej”.
[MEN wymaga ukończenia przez te osoby szkoły policealnej w trybie rocznego kursu
podstawy kształcenia]
USŁUGI ASYSTENCKIE W SYSTEMIE PRAWA
POLSKIEGO
Usługi asystenckie występują w:
1. Ustawie o pomocy społecznej (z dnia 12 marca 2004 r. Dz. U. 04.64.593, z
dnia 15 kwietnia 2004 r.)
2. Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. Nr
123, poz. 776 z dnia 9 października 1997 r.)
W rozwiązaniach ustawy o pomocy społecznej
usługi asystenckie występują, w formie:
•
usług opiekuńczych – polegających na świadczeniu pomocy w codziennych
czynnościach życiowych, np. sprzątaniu, gotowaniu, robieniu zakupów, załatwianiu spraw
urzędowych itp.,
2. usług pielęgnacyjnych - obejmujące czynności higieniczne i pielęgniarskie
zlecone przez lekarza, jak codzienne mycie, kąpanie, ubieranie, podawanie lekarstw,
zapobieganie odleżynom, ścielenia łóżka oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem,
3. specjalistycznych usług opiekuńczych – (rozumianych zgodnie z
rozporządzeniem MPS w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych z dnia 22 września
2005 r.) – tj. dostosowanych do szczególnych potrzeb ON wynikających z rodzaju ich
schorzenia lub niepełnosprawności. Ich zakres jest bardzo szeroki. Mogą one polegać
między innymi na: uczeniu i rozwijaniu umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia,
interwencjach i pomocy w życiu, w rodzinie, pomocy w załatwianiu spraw urzędowych,
wspieraniu i pomocy w uzyskaniu zatrudnienia, rehabilitacji fizycznej i usprawnianiu
zaburzonych funkcji organizmu, pomocy mieszkaniowej, itp.
W rozwiązaniach ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
usługi asystenckie występują, w formie:
1. pracowników pomagających pracownikowi
niepełnosprawnemu w pracy - w zakresie czynności ułatwiających
komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do
samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy
(Art. 26d. ust. 1.cyt. ustawy – przepis w praktyce martwy).
oraz osobom pracującym w charakterze:
2. tłumacza języka migowego
3. lektora dla niewidomych
4. osoby towarzyszącej osobie niepełnosprawnej ruchowo
zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności podczas szkoleń zawodowych (Art. 40, pkt 5, cyt. ustawy). Brak w ustawie
formalnych wymagań co do kwalifikacji usług asystenckich i ich zakresu, szczególnie
przy ON ruchowo.
cd.
W rozwiązaniach ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
usługi asystenckie występują, w formie:
5. opiekunów osób niepełnosprawnych podczas ich udziału w
turnusie rehabilitacyjnym. Opiekun nie musi mieć formalnego
przygotowania do pracy, a zakres usług określa sama ON.
6. trenera pracy – w zakresie pomocy w wejściu i utrzymaniu się ON na rynku pracy,
w kontaktach z pracodawcami i współpracownikami. Program wymaga aby usługi
realizowane były przez osobę, która posiada specjalistyczne przygotowanie do świadczenia
usług wspierających osobę niepełnosprawną w procesie zdobywania i utrzymywania
zatrudnienia oraz do udzielania porad pracodawcy w rozwiązywaniu problemów
związanych z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej. (Program pilotażowy PFRON –
„Trener pracy”)
Podsumowanie:
3. Istnieje pilna potrzeba wprowadzenia usług asystenckich wraz
z systemem ich finansowania do systemu wsparcia osób o
największym stopniu niepełnosprawności jako elementu
wyrównania ich szans w życiu społecznym i zawodowym.
4. Usługi asystenckie skutecznie zapobiegają wykluczeniu oraz
marginalizacji społecznej i ekonomicznej osób
niepełnosprawnych i ich rodzin.
5. Wprowadzenie usług asystenckich do polskiego systemu
wspierania jest zgodne z najnowszymi standardami
międzynarodowymi w zakresie wspierania ON.
6. Zatrudnianie asystentów sprzyjać będzie tworzeniu tanich
miejsc pracy, w tym dla osób długotrwale bezrobotnych,
posiadających niskie kwalifikacje zawodowe.
Literatura:
• źródłowa:
Stępniak M., Wybrane elementy
usług asystenckich w polskim systemie
wsparcia osób niepełnosprawnych.
Usługi asystenta osobistego osoby
niepełnosprawnej (AOON) realizowane
przez Fundację Pomocy Chorym na Zanik
Mięśni ze Szczecina w ramach PRR
„Winda do Pracy”
polecana:
• Bojarska M., Karlińska B : Usługi Asystenckie w
systemie wsparcia osób niepełnosprawnych, PEKiN,
Szczecin 2007.
• Kodeks cywilny.
• Kodeks postępowania cywilnego.
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
• Ostrowska A. (red.), Badania nad niepełnosprawnością
w Polsce 1993, wyd. IFiS PAN, Warszawa 1994.
• Szeroczyńska M. (red.): Asystent osoby z
Niepełnosprawnością. Studium prawno-porównawcze,
PEKiN 2007.
• Usługi Asystenckie w systemie wsparcia osób
niepełnosprawnych. Świnoujście – Kopenhaga
17-19.09.2007, PEKiN.
• Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego.
• Ustawa o pomocy społecznej