status oficera logistyki w dobie transformacji sił zbrojnych rp

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS
No 3079
SOCJOLOGIA XLIV
WROCŁAW 2008
ALEKSANDER SZLACHTA
Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu, Wrocław
STATUS OFICERA LOGISTYKI
W DOBIE TRANSFORMACJI SIŁ ZBROJNYCH RP
Na przełomie XX i XXI w. mają miejsce wyjątkowo intensywne przemiany
społeczne i gospodarcze. Dotyczą one zarówno naszego państwa, jak i otoczenia – państw Europy i świata. Nastąpił koniec okresu zimnej wojny, rozwiązano
Układ Warszawski, rozszerzyło się NATO. Wydarzenia te wpłynęły na ewolucję
naszych sił zbrojnych, szczególnie zaś na rolę, jaką odgrywają zarówno w kraju,
jak i w stosunkach międzynarodowych.
Zniknięcie dwubiegunowego podziału świata dało asumpt do świeżego
spojrzenia na armię jako ważnego czynnika bezpośrednio wpływającego na stan
bezpieczeństwa państwa w aspekcie narodowym i globalnym. Siły zbrojne stanęły obecnie w obliczu wykonywania zadań, do których nie były przygotowane
w dobie dwubiegunowej konfrontacji. Objęły one szerokie spektrum – od działań
humanitarnych po operacje militarne.
Największym zagrożeniem dla społeczności świata w ostatnich latach stał
się międzynarodowy terroryzm, rozumiany jako „bezprawne użycie siły lub
przemocy popełnione przez grupy bądź jednostki, które mają pewne powiązania
z zagranicznymi siłami lub których działalność przekracza granice państwowe”1.
Fundamentalnym zaś celem powołania przez każde państwo sił zbrojnych jest
obrona jego bezpieczeństwa i suwerenności. Wnioski płynące ze współczesnych
zagrożeń i konfliktów między państwami pozwalają zakreślić najważniejsze zadania, przed jakimi stoi obecnie nasza armia w aspekcie budowy i utrzymania
bezpieczeństwa międzynarodowego.
Najważniejsze z nich to2:
1
B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002,
s. 41.
2
M. Huzarski, Współczesne zagrożenia militarne w kontekście przygotowania kadr oficerskich, [w:] Humanistyczne kompetencje oficerów wobec wyzwań współczesności, S. Jarmoszko,
R. Stępień (red.), Akademia Obrony Narodowej (dalej: AON), Warszawa 2005, s. 218.
druk_soc_XLIV.indd 105
2008-11-03 14:13:10
106
ALEKSANDER SZLACHTA
– udział w misjach pokojowych ONZ i operacjach kryzysowych w ramach
NATO;
– zaangażowanie w prowadzeniu działań stabilizacyjnych i antyterrorystycznych podjętych przez koalicje państw;
– uczestnictwo w likwidacji klęsk żywiołowych i ekologicznych, a także
współdziałanie w operacjach humanitarnych;
– aktywny udział w różnego typu akcjach ratowniczych na lądzie i morzu.
Wojsko to uniwersalna wszechstronnie wyposażona organizacja, przygotowana do przeciwdziałania wymienianym zagrożeniom oraz usuwania ich skutków. Polskie siły zbrojne mają bogate doświadczenia w wykonywaniu tego typu
zadań, uczestnicząc aktywnie w licznych międzynarodowych operacjach stabilizacyjnych czy pokojowych, w czasie których przychodzi działać w realnych warunkach3. Współcześnie Siły Zbrojne RP, podobnie jak armie innych europejskich
państw, podlegają przemianom według panujących obecnie tendencji. Najważniejsze z nich to4:
– dążenie do pełnej profesjonalizacji;
– modulowanie struktur bojowych;
– postępująca militarna emancypacja kobiet;
– ewolucja funkcji siły zbrojnej w rozwoju świata;
– zmiana paradygmatu użycia siły zbrojnej (maksymalizacja precyzji rażenia);
– dyspersja (rozproszenie) zjawiska wojny i asymetria działań w walce zbrojnej (w wymiarze ilościowym i jakościowym);
– reorientacja strategicznej misji armii (od obrony suwerenności do obrony
interesów polityczno-gospodarczych, również poza granicami państwa);
– zasadnicza zmiana proporcji między siłami uderzeniowymi a zapleczem
logistycznym wspierającym działania (wzrost znaczenia sytemu logistycznego);
– ekonomizacja sfery militarnej.
LOGISTYKA W WOJSKU
Reformy systemu politycznego, gospodarczego i obronnego wprowadziły do
praktyki gospodarczej i literatury ekonomicznej naszego państwa pojęcie logistyka. W. Stankiewicz uważa, że „wyraz logistyka przywędrował do nas ze stronic
czasopism zachodnich. Termin jest prostą adaptacją słowa logistics używanego
w języku angielskim oraz jego odpowiednika: logistique w języku francuskim
3 Udział jednostek Wojska Polskiego w międzynarodowych operacjach pokojowych w latach
1973–2003, D.S. Kozerawski (red.), AON, Warszawa 2004, s. 9–21.
4 S. Jarmoszko, Osobliwości rozwoju sił zbrojnych początku XXI wieku, [w:] Wojsko wobec
wyzwań współczesnego świata, M. Cieślarczyk, A. Dębska (red.), AON, Warszawa 2005, s. 119.
druk_soc_XLIV.indd 106
2008-11-03 14:13:10
Status oficera logistyki w dobie transformacji
107
i logistik w niemieckim”5. Pojęcie to jest szeroko stosowane we wszystkich krajach o gospodarce rynkowej i „trudno wyobrazić dziś sobie […] managera bez
znajomości tej problematyki”6.
Logistyka jako dziedzina wiedzy rozwinęła się na gruncie wojska, stanowiąc
teorię i praktykę działalności w zakresie zaopatrzenia, dowozu, komunikacji, administracji, konserwacji, remontów, ewakuacji rannych i chorych, wykorzystania zasobów miejscowych, realizacji przedsięwzięć budowlanych oraz inwestycji
wojskowych7. Dzisiejszego znaczenia termin logistyka nabrał już w XIX w., kiedy to baron de Jomini wydał swoje dzieło Sumaryczne wyłożenie sztuki wojennej8. Wraz z przeprowadzaniem coraz bardziej rozbudowanych akcji militarnych,
zwłaszcza wojsk USA, rodziły się nowe metody zabezpieczenia działania wojsk,
które doprowadziły do silnie rozbudowanej teorii i praktyki systemów logistycznych9.
Od momentu wstąpienia Polski do NATO w naszych siłach zbrojnych trwa
proces restrukturyzacji, związany z ich przebudową i modernizacją techniczną.
Wprowadza się nowe systemy dowodzenia, uzbrojenia i wyposażenia używane
przez państwa sojusznicze. Nakłada to całkiem różne od dotychczasowych zadania na logistykę wojskową. Zmiany spowodowane są: innymi normami zaopatrzenia, nowymi rodzajami środków zaopatrzenia materiałowego, a także zmianą
procedur w procesie zaopatrywania wojsk. Wszystkie wymienione czynniki mają
poważny wpływ na skuteczne działanie logistycznego systemu zaopatrywania
wojsk, a w tym na gospodarkę zapasami wojennymi. Nowy sprzęt i klasy zaopatrzenia w środki materiałowe oznaczają inne wielkości i urzutowanie zapasów,
a także zmiany norm jakościowych.
Takie przedsięwzięcia wymuszają w systemie logistycznym wojska zmiany
w organizacji i gospodarowaniu zapasami wojska, mają także zasadniczy wpływ
na koszty w logistyce. Wymagają również ogromnej wiedzy oraz odpowiednich
kwalifikacji oficerów i pozostałej kadry.
Współcześnie logistykę rozumie się najczęściej jako jednolity proces, na który składają się przedmiot zaopatrywania (urządzenia, sprzęt, materiały), czynności (określenie potrzeb, dostawa, rozdział), a także funkcje (planowanie, organizowanie, wykonawstwo, kontrola)10.
W wojskowej literaturze przedmiotu autorzy prezentują elastyczne, otwarte
wręcz podejście do jednoznacznego zdefiniowania logistyki, uznając, że „logistyka wojskowa jest działem sztuki wojennej o planowaniu, przygotowaniu i realiza5
W. Stankiewicz, Kilka uwag o logistyce, „Przegląd Kwatermistrzowski” 1965, nr 6, s. 34.
J. F. Beier, K. Rutkowski, Logistyka, SGH, Warszawa 1997, s. 7.
7 Encyklopedia powszechna, t. 2, PWN, Warszawa 1974, s. 748.
8 H. Jomini, Zarys sztuki wojennej, MON, Warszawa 1996.
9 S. Abt, Systemy logistyczne w gospodarowaniu. Teoria i praktyka logistyki, AE, Poznań
1996, s. 11.
10 Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 187.
6
druk_soc_XLIV.indd 107
2008-11-03 14:13:10
108
ALEKSANDER SZLACHTA
cji dostaw zaopatrzenia, świadczeniu usług zapewniających wojskom skuteczne
szkolenie i prowadzenie działań bojowych”11.
Zaproszenie Polski do NATO spowodowało „pilną potrzebę podjęcia działań zmierzających między innymi do kompleksowej integracji Sił Zbrojnych RP
ze strukturami tego sojuszu. Polega ona na osiągnięciu niezbędnej standaryzacji, szczególnie na poziomie kompatybilności i interoperacyjności SZ RP z armiami państw NATO”12. Nasza logistyka zabezpiecza obecnie działania bojowe
polskich i w części sojuszniczych wojsk w tak newralgicznych misjach, jak Irak
czy Afganistan13. Aby podołać współczesnym zadaniom, system logistyczny Sił
Zbrojnych RP składa się z podsystemów: zaopatrywania, eksploatacji, infrastruktury, ochrony zdrowia i transportu wojskowego.
W styczniu bieżącego roku w Sejmie RP do pierwszego czytania skierowano
rządowy projekt ustawy o strukturze sił zbrojnych. Założono w nim wyjście ze
struktur Sztabu Generalnego WP dotychczasowego Zarządu Generalnego Inspektoratu Wsparcia (logistyki) i powołanie autonomicznego Generalnego Inspektoratu Logistyki14.
OFICEROWIE W SYSTEMIE LOGISTYCZNYM
Oficerowie to najważniejsza grupa dyspozycyjna w hierarchii wojskowej,
która zajmuje w armii najwyższe stanowiska zarówno w dowodzeniu, jak i gospodarce. W logistyce głównie od nich zależy wyszkolenie żołnierzy-specjalistów oraz skuteczne zabezpieczenie materiałowe działań bojowych i sprawne
wykonywanie zadań gospodarczych. Osiągają to poprzez sprawnie dowodzone
związki operacyjne, oddziały i pododdziały: zaopatrzenia, medyczne, techniczne,
eksploatacji, infrastruktury, remontowe czy transportu. Oficerowie pracujący na
stanowiskach związanych z gospodarką materiałową i usługami logistycznymi
są odpowiedzialni nie tylko za powierzonych im ludzi i mienie, ale również za
profesjonalne wykonywanie zadań przez podwładnych.
Miejsce i rola oficera zdeterminowane są przez wykonywane obowiązki. Zatem opis stanowiska służbowego oraz wynikający z niego kompetencyjny zakres
obowiązków pozwalają na wyodrębnienie takiego obszaru przygotowania zawodowego (a to w świetle przyjętych ostatnio rozwiązań i skutków, jakie przyniosły,
nie wydaje się takie proste15), który umożliwi mu profesjonalną realizację po11
Zasady funkcjonowania systemu logistycznego SZ RP, Inspektorat Logistyki SG WP, Szt.
Gen. 1429/94, Warszawa 1994, s. 50.
12 Koncepcja logistyki Sił Zbrojnych RP do 2012 r., Sztab Gen. WP, Warszawa 1997, s. 7.
13 A. Bartkiewicz, Amerykanie na polskim wikcie, „Polska Zbrojna” 2007, nr 13, s. 39.
14 J. Komański, E. Januła, Uderz i odskocz, „Przegląd” 2007, nr X, s. 12.
15 W. Kaleta, Kursy zrywania czereśni?, „Polska Zbrojna” 2007, nr 4, s. 19.
druk_soc_XLIV.indd 108
2008-11-03 14:13:10
Status oficera logistyki w dobie transformacji
109
stawionych przed nim zadań. Co w służbach logistycznych obejmuje niewątpliwie kompetencje zarówno społeczno-wychowawcze, dowódczo-przywódcze, jak
i instruktorsko-szkoleniowe i taktyczno-specjalistyczne.
Status w grupie jest przyznawany przez nią w zamian za usługi, które dana
osoba świadczy lub może świadczyć na rzecz grupy czy też w zamian za wnoszone przez nią wartości: wiedzę, doświadczenie, umiejętności16. Jeżeli zaś poprzez pojęcie „roli społecznej” przyjąć zespół norm i wzorców zachowań określających, jak ma się zachować człowiek w powtarzających się i zdefiniowanych
sytuacjach społecznych17, to stwierdzić należy, że oficerowie w logistyce cieszą się największym prestiżem. Wynika to zarówno z zajmowania kluczowych
funkcji, wymagających nie tylko wysokiego wykształcenia, kwalifikacji zawodowych i moralnych, ale także wielkiej odpowiedzialności za skutki podjętych
decyzji.
We wszystkich państwach cywilizowanego świata występuje przejrzysta hierarchia ważności poszczególnych profesji według ich ważności dla społeczeństwa.
Największym prestiżem cieszą się te grupy zawodowe, których praca jest istotna
dla porządku społecznego, wymaga poświęcenia, odpowiedzialności, kompetencji i ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Najmniej szanowane są zawody o niskiej
złożoności wykonywanych zadań.
Na przełomie lat 2006–2007 Instytut Filozofii i Socjologii PAN przeprowadził ogólnopolskie badanie w ramach kolejnej edycji Europejskiego Sondażu
Społecznego, w której respondentom przedstawiono listę zawodów reprezentujących podstawowe segmenty struktury społecznej w Polsce. Trzy pierwsze miejsca
w hierarchii prestiżu zawodów 2006/2007 zajęli kolejno: profesor uniwersytetu,
lekarz i nauczyciel. Na podkreślenie zasługuje fakt wysokiej, bo dziewiątej (przed
właścicielem dużej firmy), pozycji oficera zawodowego w stopniu kapitana, co
świadczy o zaufaniu, jakim darzy nasze społeczeństwo wojsko jako gwaranta niepodległości i bezpieczeństwa kraju.
Niestety, wysoki prestiż społeczny nie przekłada się na równie wysoką pozycję materialną kadry wojska. Problem pauperyzacji kadry narasta i jest coraz bardziej drażliwy, bo mimo ustawowo zagwarantowanych przez państwo godnych
warunków służby, coraz większej liczbie rodzin żołnierzy nie wystarcza środków
na utrzymanie (w 2006 r. 13 rodzin oficerów i 450 podoficerów z jednostek administracyjnych i logistycznych POW miało dochody poniżej minimum socjalnego).
W tej sytuacji wielu żołnierzy zawodowych nie wiąże swej przyszłości z armią
i odchodzi do cywila (w 2006 r. na swój wniosek odeszło 3038 kadry) bez pełnej
wysługi, ale otrzymując (przy posiadanych wysokich kwalifikacjach) znacznie
lepiej płatną i mniej uciążliwą pracę. Problem ten dotyczy głównie specjalistów
logistyki, którzy niejednokrotnie podnosili swoje umiejętności za granicą. Coraz
16
17
druk_soc_XLIV.indd 109
P.L. Berger, Zaproszenie do socjologii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 40.
H. Mendras, Elementy socjologii, Wydawnictwo Siedmiogród, Wrocław 2001, s. 67–78.
2008-11-03 14:13:11
110
ALEKSANDER SZLACHTA
częściej młodzi ludzie idą do wojska tylko po to, aby zdobyć poszukiwane w cywilu kwalifikacje i odejść18.
Decydenci zdają się tego problemu nie dostrzegać, skupiając uwagę na nowoczesnym wyposażeniu i reorganizacji struktur wojska. Nasi sojusznicy zaś
uważają inaczej. Admirał P. Giambastian z armii USA twierdzi wręcz, że o ile
nowoczesne uzbrojenie zależy od ilości wydanych pieniędzy, o tyle najtrudniejszym zadaniem transformacji jest podwyższanie poziomu wyszkolenia i jakości
przywództwa wojsk19.
Ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych20 mówi, iż żołnierzem
zawodowym może zostać tylko osoba o nieposzlakowanej opinii, która dysponuje
kwalifikacjami, zdolnością fizyczną i psychiczną odpowiednimi do zawodowej
służby wojskowej, ma wyłącznie obywatelstwo polskie, a jej wierność dla Rzeczypospolitej Polskiej nie budzi wątpliwości.
Korpus żołnierzy zawodowych jako bardzo ważna grupa dyspozycyjna wojska jest obecnie w trakcie zasadniczych zmian organizacyjnych. Wynika to m.in.
ze szczególnego miejsca, zadań i roli, jaką kadra zawodowa odgrywa w reformującej się armii. Najwidoczniej w procesie modernizacji sił zbrojnych decydenci
nie wzięli pod uwagę społecznych aspektów funkcjonowania wojska, jak choćby:
pewność statusu zawodowego, stabilność ekonomiczna, predyspozycje intelektualne, poziom wiedzy, doświadczenia i kwalifikacji zawodowych czy poczucie
tożsamości grupy zawodowej21.
Wojsko w odróżnieniu od innych służb mundurowych nie ma możliwości publicznego protestu, jest więc w tym względzie dla społeczeństwa „niewidoczne”.
Może zatem w armii dojść do sytuacji, w której będziemy mieli supernowoczesny
sprzęt, ale zabraknie żołnierzy profesjonalistów, przygotowanych do jego obsługi.
Bo jak pokazuje szara codzienność, wysoki status społeczny oficera wojska najwidoczniej nie rekompensuje mizerii finansowej żołnierzy, a to z pewnością nie
jest zachętą do wykonywania tego zawodu.
BIBLIOGRAFIA
Abt S., Systemy logistyczne w gospodarowaniu. Teoria i praktyka logistyki, AE, Poznań 1996.
Bartkiewicz A., Amerykanie na polskim wikcie, „Polska Zbrojna” 2007, nr 13.
Beier J.F., Rutkowski K., Logistyka, SGH, Warszawa 1997.
Berger P.L., Zaproszenie do socjologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Bolechów B., Terroryzm w świecie podwubiegunowym, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
2002.
18
R. Przeciszewski, Kadrowa ucieczka, „Polska Zbrojna” 2006, nr 50, s. 3–5.
A. Gocławski, Trudna ścieżka zmian, „Polska Zbrojna” 2003, nr 44, s. 11.
20 Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, Dz.U.
z 2003 r., Nr 179, poz. 1750.
21 J. Rybak, Jawne żale, tajne misje, „Polska Zbrojna” 2003, nr 8, s. 16.
19
druk_soc_XLIV.indd 110
2008-11-03 14:13:11
Status oficera logistyki w dobie transformacji
111
Encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 1974.
Gocławski A., Trudna ścieżka zmian, „Polska Zbrojna” 2003, nr 44.
Huzarski M., Współczesne zagrożenia militarne w kontekście przygotowania kadr oficerskich, [w:]
Humanistyczne kompetencje oficerów wobec wyzwań współczesności, S. Jarmoszko, R. Stępień (red.), AON, Warszawa 2005.
Jarmoszko S., Osobliwości rozwoju sił zbrojnych początku XXI wieku, [w:] Wojsko wobec wyzwań
współczesnego świata, M. Cieślarczyk, A. Dębska (red.), AON, Warszawa 2005.
Jomini H., Zarys sztuki wojennej, MON, Warszawa 1996.
Kaleta W., Kursy zrywania czereśni?, „Polska Zbrojna” 2007, nr 4.
Komański J., Januła E., Uderz i odskocz, „Przegląd” 2007, nr X.
Koncepcja logistyki Sił Zbrojnych RP do 2012 r., Sztab Generalny WP, Warszawa 1997.
Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979.
Mendras H., Elementy socjologii, Wydawnictwo Siedmiogród, Wrocław 2001.
Przeciszewski R., Kadrowa ucieczka, „Polska Zbrojna” 2006, nr 50.
Rybak J., Jawne żale, tajne misje, „Polska Zbrojna” 2003, nr 8.
Stankiewicz W., Kilka uwag o logistyce, „Przegląd Kwatermistrzowski” 1965.
Ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, Dz.U. z 2003 r., Nr 179, poz. 1750.
Udział jednostek Wojska Polskiego w międzynarodowych operacjach pokojowych w latach 1973–
2003, D.S. Kozerawski (red.), AON, Warszawa 2004.
Zasady funkcjonowania systemu logistycznego SZ RP, Inspektorat Logistyki SG WP, Sztab Generalny 1429/94, Warszawa 1994.
druk_soc_XLIV.indd 111
2008-11-03 14:13:11