Trudny temat - wywiadówka

Trudny temat - wywiadówka
Dobre współdziałanie z rodzicami pozwala nauczycielowi osiągać optymalnie dobre wyniki w nauce
oraz zminimalizować niewłaściwe zachowania uczniów. Jest to umiejętność bardzo trudna do
zdobycia, gdyż nie można nauczyć się jej w czasie studiów, kursów itp., a jedynie bezpośrednio
podczas kontaktów z rodzicami. Jednakże wiedza, umiejętności interpersonalne nauczyciela
wzbogacane doświadczeniami są bardzo pomocne w budowaniu własnego stylu współpracy z
rodzicami.
Jak przygotować się do współpracy z rodzicami?
Umiejętności i techniki ważne w pracy nauczyciela
Nauczyciel podejmujący pracę w szkole powinien ciągle doskonalić swoje umiejętności efektywnego
porozumiewania się z rodzicami. Jednym z warunków dobrej komunikacji jest przełamywanie barier u
siebie, które w tym przeszkadzają. Tymi barierami mogą być: nieuważne słuchanie, niesłuchanie,
nieumiejętne zadawanie pytań, moralizowanie, pouczanie, zmęczenie, napięcie nerwowe
spowodowane własnymi problemami itp.
• Akceptacja i unikanie negatywnego nastawienia
Akceptacja oznacza traktowanie rodzica jako równorzędnego partnera bez względu na to, jakie
poglądy i wartości sobą reprezentuje. Nauczyciel powinien zatem powstrzymać się od osądów, zdawać
sobie sprawę z różnic i pogodzić się z faktem ich istnienia. Należy zachować otwartość, nie wydawać
przedwczesnych sądów i nie wyprzedzać biegu zdarzeń. Bardzo pomocne mogą być: spokojny ton
głosu, uśmiech, unikanie obronnych gestów, patrzenie na twarz rozmówcy.
• Uważne słuchanie
Jest jednym z warunków skutecznego i efektywnego porozumiewania się. Wymaga od nauczyciela
dużo cierpliwości, wysiłku i uwagi. Aby uważnie słuchać należy również zadawać pytania lub robić
krótkie podsumowania wypowiedzi rodzica własnymi słowami, aby upewnić się, że wszystko dobrze
zrozumiał.
• Parafrazowanie
Parafrazowanie treści oznacza oddanie sensu, wypowiedzenie głównej myśli, streszczenie wypowiedzi
rozmówcy swoimi słowami, zachęca do dalszej wypowiedzi, sygnalizuje uwagę nauczyciela. Dzięki
temu precyzuje się treści. Parafrazowanie uczuć polega na opisaniu własnymi słowami emocji
towarzyszących lub wypowiadanych przez rozmówcę.
Jest to trudna sztuka, gdyż wymaga nie tylko uważnego słuchania, ale i umiejętności rozpoznawania
uczuć, rozumienia, sprawnego posługiwania się językiem. Dobra parafraza nie może być
powierzchowna, ale również nie może dodawać nic nowego do tego, co zostało powiedziane.
• Zadawanie pytań
Nauczyciele w kontaktach z rodzicami często zadają pytania, aby zebrać informacje odnośnie
nurtującego ich problemu. Należy więc pogłębiać świadomość tego, w jakich okolicznościach zadać
określony rodzaj pytania.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje pytań: otwarte i zamknięte. Pytania otwarte pozwalają na
większą swobodę rozmówcy. Rodzic może mówić o swoich spostrzeżeniach, przedstawiać opinie,
myśli, odczucia, poruszać sprawy osobiste. Natomiast pytania zamknięte zawężają wypowiedź,
wymagają jedynie podawania konkretnych faktów, informacji.
Ze względu na formę pytania można podzielić na bezpośrednie, które mają formę pytającą i
niebezpośrednie, mające formę twierdzącą, choć są pytaniami. Pytania niebezpośrednie stanowią
zachętę do wypowiadania się na szersze tematy.
Nauczyciel zadając pytania powinien mieć świadomość funkcji różnych typów pytań i skonfrontować
to z własnymi preferencjami pod tym względem. Należy być uważnym, aby uniknąć błędów np.:
zadawania pytań seriami, zadawania pytań podwójnych, które zawierają alternatywne odpowiedzi,
zadawania bardziej rozbudowanych pytań podwójnych, rozpoczynających się od „dlaczego”, które
budzą poczucie zagrożenia u rozmówcy.
• Odpowiedzi
Oprócz wymienionych wyżej umiejętności bardzo ważny jest sposób udzielania odpowiedzi. D. W.
Johnson („Podaj dłoń” Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1992) wyróżnił pięć form
odpowiedzi: ocenę, interpretację, wsparcie, badanie – zadawanie pytań, rozumienie –
parafrazowanie.
Odpowiedź oceniająca wskazuje na to, że nauczyciel ocenił powagę przedstawionego przez rodzica
problemu. Gdy jest użyta właściwie pozwala rodzicowi na ogląd problemu z innej perspektywy,
określenie jego rozmiaru. Musi być przekazana w sposób taktowny i niezagrażający. Lecz
zastosowana niewłaściwie może dać odczuć rodzicowi, że się ośmieszył, wykazał niewiedzą,
naiwnością.
Odpowiedź interpretująca wskazuje na to, że nauczyciel chce wyjaśnić rodzicowi znaczenie opisanych
przez niego zachowań, problemów. Aby była dla rodzica pomocna musi być sformułowana w
odpowiedni sposób – niezagrażający, aby rozmówca nie czuł się upokorzony, obwiniony za problemy
dziecka.
Odpowiedź wspierająca to taka, której intencją jest uspokojenie rozmówcy, zmniejszenie
intensywności jego negatywnych emocji, pocieszenie, okazanie współczucia. Takich odpowiedzi
potrzebują najbardziej rodzice sprawiający wrażenie bezradnych, zagubionych.
W kontaktach z rodzicami należy stosować wszystkie rodzaje odpowiedzi, w zależności od sytuacji.
Często bardzo skuteczne okazuje się stosowanie wypowiedzi „ja”. Składa się ona z trzech części:
rzeczowego opisu zachowania, z opisu bezpośrednich, niepożądanych skutków tego zachowania oraz
z opisu uczuć, które dane zachowanie wywołało u osoby zgłaszającej problem.
Wypowiedzi typu „ja” dają większą szansę zmiany zachowania rodzica, bo nie są zagrażające i
poniżające, tak jak wypowiedzi typu „ty”. Otwartość i bezpośredniość komunikatów „ja” skłania
rozmówcę do podobnej szczerości.
Formy współpracy z rodzicami
Spotkanie inaugurujące współpracę jest ważnym wydarzeniem zarówno dla rodziców jak i
nauczyciela. Wrażenie wywarte w czasie tego spotkania w znacznym stopniu decyduje o przebiegu
dalszej współpracy. Warunkiem sukcesu jest wytworzenie pozytywnego nastawienia oraz dobre
przygotowanie merytoryczne i organizacyjne spotkania.
Przygotowując się należy wykonać następujące czynności:
1. Opracować program spotkania
Powinien być przemyślany, aby umożliwiał realizację zamierzonych celów. Program nie może być
przeładowany, żeby nie wydłużać czasu zebrania, lub nie nadawać mu zbyt szybkiego tempa. W
programie należy uwzględnić również czas na zadawanie pytań przez rodziców, dyskusję oraz
poruszenie spraw bieżących.
2. Ustalić czas, termin i miejsce
3. Zawiadomić rodziców odpowiednio wcześniej
Powiadomienie rodziców z pewnym wyprzedzeniem czasowym pozwoli im tak zaplanować swoje
obowiązki, aby mogli licznie przybyć. Szczególny charakter zebrania, zaangażowanie nauczyciela
może podkreślić forma zawiadomienia np. krótki list, imienne zaproszenie.
4. Przygotować odpowiednie materiały
Ciekawą formą prowadzenia spotkania z rodzicami może być zastosowanie metod aktywizujących.
Pozwolą one na szybkie i bezstresowe poznanie się rodziców. Zatem przydadzą się mazaki, papier,
materiały edukacyjne, oferta zajęć pozalekcyjnych, arkusze z ocenami uczniów, itp.
5. Przypomnieć rodzicom o spotkaniu na 2 – 3 dni przed terminem
6. Przygotować salę
Należy zadbać o uporządkowanie sali, można zrobić to wspólnie z uczniami. Dobrze jest też
wyeksponować ostatnio wykonane prace plastyczne, techniczne. Warto też pokusić się o
niekonwencjonalne ustawienie krzeseł np. w kręgu, gdzie każdy będzie dobrze widoczny, będzie
widział rozmówców, a nauczyciel będzie zajmował nieuprzywilejowaną pozycję na równi z rodzicami.
W ten sposób łatwiejszy jest kontakt wzrokowy.
Wywiadówka – zebrania okresowe
Jest to najbardziej tradycyjna i powszechna forma kontaktowania się nauczyciela z rodzicami. W
czasie takiego spotkania przekazuje się informacje bieżące, zarządzenia, informacje dotyczące
składek itp. Następnie dobrze jest przedstawić rodzicom co dzieje się w szkole, w klasie, jaki jest plan
wycieczek, jakie koła zainteresowań działają oraz zachęcenie do uczestnictwa w zajęciach
pozalekcyjnych.
Omawiając postępy dzieci dobrze jest zacząć od informacji pozytywnych, które dotyczą całej klasy.
Następnie rodzice otrzymują informacje o postępach swojego dziecka. Powinien to być nie tylko
wykaz ocen, ale również informacje nad czym uczeń powinien w najbliższym czasie popracować oraz
jakie uczynił postępy, które osiągnięcia są warte podkreślenia.
Inną ważną funkcją wywiadówek jest omawianie problemów wychowawczych dotyczących całej klasy,
prośby o dopilnowanie przygotowania do zajęć, motywowanie do nauki. Jest to potrzebne, gdyż
uświadamia rodzicom to, że są współodpowiedzialni za kształcenie dzieci i wymaga się od nich
czynnego udziału w tym zakresie.
Zaleca się włączać do programu wywiadówek tematy związane z rozwojem i wychowywaniem dzieci,
zapobieganiem trudnościom w nauce i wychowawczym. Przekazywanie wiedzy pedagogicznej i
psychologicznej należy zawęzić do wybranego tematu np. po przeprowadzeniu ankiety wśród
rodziców odnośnie interesujących ich problemów.
Spotkania okolicznościowe
Jest to forma włączania rodziców w życie szkoły związana z uroczystościami klasowymi lub szkolnymi
z okazji świąt, ważnych rocznic. Stwarza okazję do przeżywania razem z dziećmi ważnych dla nich
wydarzeń. Dzięki temu ujawniają się talenty dzieci, i rodziców, nawiązują się przyjaźnie i bliższe
więzi, zmniejsza się dystans między rodzicami a nauczycielem, klasa się lepiej integruje.
Konferencje dla rodziców
Konferencja to taka forma pracy z rodzicami, która ma na celu wzbogacanie wiedzy psychologicznej i
pedagogicznej. Może być realizowana poprzez rozmowy indywidualne, dostarczanie informacji o
dostępnych lekturach, organizowanie spotkań ze specjalistami, ew. wychowawca sam prowadzi takie
spotkanie, dyskusja na temat wychowywania dzieci, ich rozwoju, metod uczenia się, wymiana
doświadczeń itp.
Aby konferencja przyniosła wiele korzyści powinna być dobrze przygotowana. Należy więc:
• Posługiwać się prostym, zrozumiałym językiem
• Unikać nadużywania terminów fachowych, a jeśli się pojawią tłumaczyć je
• Przytaczać przykłady
• Uważnie obserwować słuchających, aby mieć pewność, że wszystko jest zrozumiałe
• Pozwolić na zadawanie pytań
• Zachęcać do dzielenia się doświadczeniami, opiniami, wątpliwościami z tym tematem związanymi
• Udzielać wyjaśnień
• Unikać oceniania i pouczającego tonu
• Dostarczać przygotowane ulotki
Rozmowy indywidualne – tzw. „dni otwarte”
Zanim dojdzie do indywidualnego spotkania, nauczyciel powinien się do niego dobrze przygotować:
zebrać dodatkowe informacje o uczniu od innych nauczycieli, psychologa, z dokumentów szkolnych i
porozmawiać z uczniem. Rozmowy z rodzicami są bardzo cenne, gdyż dają możliwość lepszego
poznania ucznia, jego sytuacji rodzinnej, trudności i kłopotów. Jeśli są stałym elementem współpracy
między szkołą a rodziną wtedy spełniają funkcję profilaktyczną – zapobiegają występowaniu
trudności, lub pomagają w skutecznym poradzeniu sobie z nimi zanim staną się głębsze i co za tym
idzie trudniejsze do rozwiązania.
Najlepszą formą kontaktów są spotkania osobiste z rodzicami, lecz czasem warto je uzupełniać
porozumiewaniem się za pomocą telefonu, listownie (drogą tradycyjną lub pocztą elektroniczną –
e-mail). Umożliwia to koordynowanie oddziaływań, dzięki czemu są one bardziej spójne i skuteczne.
Bibliografia
M. Babiuch „Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów?” Warszawa WSiP 2002
„Edukacja twojego dziecka” – miesięcznik, nr 1 2004
A. Faber, F. Mazlish „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”
Poznań, Media Rodzina of Poznań 1998
Opracowanie:
Krystyna Gąsiorowska – nauczycielka języka polskiego