Czekając na dziecko

Z pasją o człowieku
Czekając na dziecko
Dr hab. Eleonora Bielawska­‍‑Batorowicz
Instytut Psychologii
Uniwersytet Łódzki
ul. Smugowa 10/12
91-433 Łódź
Czas trwania ciąży liczy się albo od pierw‑
szego dnia ostatniego krwawienia miesiączko‑
wego (wówczas trwa ona 280 dni lub 40 tygo‑
dni), albo od daty owulacji (wówczas trwa
około 267 dni). Wyróżnia się przy tym 3 try‑
mestry, do których odnoszone są zmiany
­z achodzące w organizmie kobiety. Podział
ciąży na okresy jest bardzo przydatny także
wówczas, gdy z perspektywy psychologii opi‑
suje się zmiany, które dotyczą rodziców oczeku‑
jących narodzin dziecka. Dla kobiet i mężczyzn
kamieniami milowymi w procesie wchodzenia
w okresie ciąży w rolę rodzica mogą być także
nieco inne wydarzenia. Przyjrzyjmy się zatem
kolejnym etapom ciąży, analizując to, jak prze‑
żywają ją kobiety, a jak ciążę swoich partnerek
odbierają mężczyźni. Zastanówmy się także,
czy i jak w czasie trwania ciąży rozwijają się
u rodziców uczucia wobec dziecka.
n Ciąża z perspektywy kobiety
Pierwszy etap ciąży można umieścić mię‑
dzy dwoma ważnymi wydarzeniami – poczę‑
ciem i pojawieniem się odczuwanych przez
kobietę ruchów płodu. Kilka zjawisk jest cha‑
rakterystycznych dla tego etapu. Po pierwsze
kobieta doświadcza szeregu doznań, które sta‑
6
MEDYCYNA I PASJE marzec 2011
nowią sygnały procesów zachodzących w jej
organizmie. Są to między innymi: powiększe‑
nie się piersi i wzrost ich wrażliwości na dotyk;
zmiana smaku i związana z tym niechęć do pew‑
nych pokarmów lub przeciwnie – zwiększony
na nie apetyt; zmiany w wyglą­dzie skóry i wło‑
sów. Druga grupa zmian w pierwszym etapie
ciąży dotyczy sfery psychicznej. Należą do nich:
zwiększona wrażliwość emocjonalna, raptowne
zmiany nastroju i drażliwość, ale także zakłó‑
cenia pamięci, koncentracji uwagi, zwiększona
podatność na zmęczenie i senność. Trzeci rodzaj
zjawisk jest związany ze społecznym funkcjo‑
nowaniem kobie­t y – chodzi tu głównie o infor‑
mowanie otoczenia o ciąży oraz rekonstruowa‑
nie obrazu własnej osoby. Szczególnie ważne jest
informowanie partnera o ciąży oraz jego reakcja
na tę informację, reakcja rodziców, a także wspo‑
mnienia dotyczące własnych doświadczeń bycia
dzieckiem oraz wyobrażenia związane z pełnie‑
niem roli matki. Pozytywna reakcja partnera na
informację o ciąży sprzyja utrwaleniu u kobiety
poczucia akceptacji dla posiadania dziecka. Ma
to szczególne znaczenie w przypadku ciąży nie‑
planowanej.
W pierwszym etapie ciąży znaczna liczba
kobiet doświadcza nudności i wymiotów. Choć
ich intensywność z reguły znacznie maleje
przed 12. tygodniem ciąży, to blisko połowa
kobiet skarży się na nie również w 15. tygodniu
ciąży, a niewielka część nawet do jej zakończe‑
nia. Zastanawiano się nad możliwymi przy‑
czynami i uwarunkowaniami tych doznań. Na
Drugi etap ciąży trwa aż do pojawienia się
oczekiwań (a niekiedy także nasilonego lęku)
związanych z mającym nastąpić porodem, a za
najważniejszy jego element można uznać umac‑
nianie się relacji z dzieckiem. Odczuwane ruchy
płodu akcentują jego odrębność i niezależ‑
ność od ciała matki. Kobieta rozpoczyna zatem
tworzenie obrazu swego dziecka, które wyraź‑
nie zaznaczyło już swoją obecność. Gdy bra‑
kuje obiektywnych danych, budowanie obrazu
dziecka bardziej przypomina snucie fantazji niż
odzwierciedlanie rzeczywistości. Badania USG,
prowadzone obecnie kilkakrotnie w czasie ciąży,
pozwalają obserwować dziecko, sprzyjają roz‑
wojowi relacji z nim i nasilaniu się uczuć wobec
niego. Drugi etap ciąży obejmuje również zmiany
w relacjach z partnerem. Kobieta oczekuje od
partnera coraz większego emocjonalnego wspar‑
cia oraz pomocy w codziennych czynnościach
i przygotowaniach do narodzin dziecka. Inicjuje
rozmowy o dziecku i jego zachowaniach, a także
o kontaktach z nim po porodzie.
Trzeci etap ciąży kończy się przyjściem
dziecka na świat, dlatego najważniejszym zada‑
niem w tym czasie jest przygotowanie do porodu.
Kobieta nie tylko akceptuje myśl, że rozwijające
się w jej macicy dziecko może rozpocząć życie
poza jej organizmem, ale również zaczyna obser‑
wować swoje ciało, dopatrując się oznak zbliżają‑
cego się porodu. Pomocne są w tym oczywiście
informacje uzyskiwane od personelu medycz‑
nego. W tym okresie mogą nasilać się, obecne
także wcześniej, obawy związane z porodem –
jego przebiegiem, komplikacjami, niebezpie‑
czeństwem dla rodzącej i jej dziecka, intensyw‑
nymi doznaniami bólowymi. Obawy te znajdują
swój wyraz nie tylko w refleksjach snutych na
jawie, ale również w marzeniach sennych, w któ‑
rych mogą pojawiać się negatywne i niepoko‑
jące treści. Końcowy okres tego etapu to głów‑
nie oczekiwanie na spotkanie z dzieckiem i nową
rolą – rolą matki.
Kolejne etapy ciąży mogą przebiegać
nieco inaczej u kobiet charakteryzujących się
odmiennymi postawami wobec macierzyń‑
stwa. Uogólniając, można mówić o dwu kate‑
goriach kobiet, charakteryzujących się odmien‑
Z pasją o człowieku
przykład w koncepcji psychodynamicznej trak‑
towano nudności i wymioty jako wyraz nie‑
świadomego odrzucania dziecka. Gdyby tak
było istotnie, to nudności i wymioty powinny
być częstsze i bardziej nasilone w przypadku
ciąż nieplanowanych i nieakceptowanych.
Badania empiryczne dostarczają w tym zakre‑
sie sprzecznych danych i tylko nieliczni auto‑
rzy wykazali, że kobiety w nieplanowanej i nie‑
pożądanej ciąży rzeczywiście częściej doświad‑
czają w pierwszym trymestrze intensywnych
nudności i wymiotów. Ich występowanie nie
jest – jak wykazały analizy – związane z wie‑
kiem, poziomem wykształcenia, pochodzeniem
czy wyznaniem, choć może być uwarunkowane
czynnikami konstytucjonalnymi i występować
u większości kobiet w danej rodzinie. Częściej
te dolegliwości towarzyszą natomiast pierw‑
szej ciąży, ciąży mnogiej, a także zaburzeniom
emocjonalnym u kobiet. W mojej praktyce kli‑
nicznej spotkałam przypadki bardzo intensyw‑
nych wymiotów w pierwszym trymestrze ciąży
u kobiet z objawami depresji.
Biologia i psychologia ewolucyjna dostar‑
czają interesujących informacji na temat nud‑
ności i wymiotów w pierwszym okresie ciąży.
Są one traktowane jako mechanizm adapta‑
cyjny chroniący matkę przed substancjami tok‑
sycznymi, których obecność mogłaby zaszko‑
dzić rozwijającemu się dziecku. Na słuszność
takiego stanowiska wskazuje kilka okoliczno‑
ści. Pokarmy, które najczęściej wzbudzają nud‑
ności, zawierają również potencjalnie najwięcej
substancji toksycznych. Dotyczy to np. kawy,
mięsa, niektórych warzyw. Po drugie, nudno‑
ści i wymioty dają o sobie znać w okresie naj‑
intensywniejszego rozwoju narządów u płodu,
gdy obecność toksyn mogłaby zakłócić orga‑
nogenezę, i z reguły zanikają po ukształtowa‑
niu się podstawowych narządów (a więc około
14. tygodnia ciąży). Po trzecie, u kobiet niedo‑
świadczających nudności i wymiotów w pierw‑
szym trymestrze ciąży znacznie częściej docho‑
dzi do poronienia. O adaptacyjnym charakte‑
rze świadczy również to, że nudności i wymioty
są objawem pojawiającym się u kobiet w róż‑
nych kulturach.
Kobieta oczekuje
od partnera coraz większego
emocjonalnego wsparcia
oraz pomocy w codziennych
czynnościach
i przygotowaniach
do narodzin dziecka. Inicjuje
rozmowy o dziecku i jego
zachowaniach, a także
o kontaktach z nim
po porodzie.
MEDYCYNA I PASJE marzec 2011
7