Europa i Polska w czasach Jagiellonów – powtórzenie wiadomości.

Lekcja
Temat: Europa i Polska w czasach Jagiellonów – powtórzenie wiadomości.
1. Unia w Krewie.
a) Unia - połączenie dwóch lub większej liczby państw, najczęściej pod względem politycznym bądź
gospodarczym.
b) Przyczyny:
 Poszukiwanie męża dla królowej Jadwigi;
 Zagrożenie Polski i Litwy przez Krzyżaków.
c) Przebieg wydarzenia:
 1385 r. – podpisanie aktu unii w Krewie.
 1386 r. - chrzest Jagiełły, ślub z Jadwigą i koronacja na króla Polski.
d) Skutki:
 Połączenie Polski i Litwy osobą wspólnego władcy – Władysław Jagiełło (unia personalna);
 Początek integracji polsko – litewskiej;
 Początek panowania dynastii Jagiellonów w Polsce;
 Chrzest Litwy i wprowadzenie jej w krąg kultury zachodnioeuropejskiej;
 Pozbawienie krzyżaków pretekstu do najazdów na Litwę.
2. Wielka wojna z Zakonem (1409 – 1411).
a) Przyczyny pośrednie:
• spory terytorialne między Polską , a Zakonem (Pomorze Gdańskie);
• unia polsko – litewska i chrystianizacja Litwy;
b) Przyczyny bezpośrednie:
• poparcie prze Polskę zbrojnego powstania na Żmudzi przeciwko Krzyżakom.
c) Przebieg wojny:
• strona polska (rycerstwo polskie, Litwini, posiłki ruskie, tatarskie i czeskie – ok. 35 tys.);
• strona zakonna (wojska zakonne, rycerstwo zachodnioeuropejskie, książęta pomorscy – ok. 20 tys.)
• 1409. - ofensywa krzyżacka i zajęcie ziemi dobrzyńskiej;
• 15 VII 1410. – zwycięstwo strony polskiej w bitwie pod Grunwaldem;
• 1411. – podpisanie pokoju w Toruniu i zakończenie wojny.
d) Skutki wojny:
• złamanie potęgi militarnej państwa krzyżackiego;
• odzyskanie ziemi dobrzyńskiej przez Polskę;
• tymczasowy odzyskanie Żmudzi przez Litwę.
3. Wojna trzynastoletnia (1454 – 1466)
a) Przyczyny:
• bunt poddanych państwa zakonnego (miasta i rycerstwo) i apel do króla Polski (Kazimierz Jagiellończyk) o
włączenie ziem pruskich do Polski;
• 1454. - ogłoszenie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu włączenia ziem pruskich do Polski (inkorporacja Prus)
i wybuch wojny;
b) Przebieg i skutki wojny;
• porażka Zakonu spowodowana przewagą finansową strony polskiej (pieniądze na opłacanie wojsk
zaciężnych);
• 1466. – podpisanie drugiego pokoju w Toruniu i zakończenie wojny;
• postanowienia drugiego pokoju toruńskiego:
 zwrot Polsce Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii;
 narzucenie państwu zakonnemu polskiego zwierzchnictwa (zależność lenna).
4. Renesans (odrodzenie)– okres w kulturze, który narodził się we Włoszech i rozwijał w Europie w XV i XVI
wieku. Renesans nawiązywał do wzorców kultury i sztuki antycznej (starożytna Grecja i Rzym).
5. Humanizm – nurt filozoficzny kultury renesansu, który koncentrował uwagę na człowieku i otaczającym go
świecie.
6. Najwybitniejsi twórcy renesansu i ich dzieła.
a) Leonardo da Vinci (malarstwo, rzeźba, architektura, literatura, inżynieria, medycyna)
 Mona Liza
 Dama z Łasiczką
 Ostatnia Wieczerza
 Wynalazki techniczne (np. prototyp czołgu, łodzi podwodnej)
b) Michał Anioł (malarstwo, rzeźba)
 Freski w Kaplicy Sykstyńskiej
 Rzeźby – Mojżesz, Dawid, Pieta.
c) Rafael Santi (malarstwo)
 Szkoła Ateńska
d) Filippo Brunelleschi (architektura)
 Kopuła katedry Santa Maria del Fiore we Florencji
e) Erazm z Rotterdamu – filozof, humanista.
7. Przyczyny i okoliczności wielkich odkryć geograficznych.
a) Załamanie handlu lądowego między Europą, a Azją (przyprawy, tkaniny, kamienie szlachetne)
 Pośrednictwo tureckie
 Niebezpieczna podróż (rabunki)
 Wysoka cena towarów
b) Poszukiwanie morskiej drogi do Indii (Azja)
c) Dążenie zubożałego rycerstwa europejskiego (Hiszpania, Portugalia) do poszukiwania bogactw i sławy.
d) Postęp w żegludze i nawigacji:
 Nowe typy statków – karawele i karaki
 Nowy typ ożaglowania
 Rozwój kartografii
 Nowe środki nawigacji: kompas, astrolabium
8. Najważniejsze wyprawy i odkrycia.
a) 1478 – odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei (Bartolomeo Diaz)
b) 1498 – odkrycie morskiej drogi do Indii poprze opłynięcie Afryki (Vasco da Gama)
c) 1492 – odkrycie Ameryki (Krzysztof Kolumb)
d) 1499 – ustalenie istnienia nowego kontynentu - Ameryki (Amerigo Vespucci)
e) 1519 -1522 – podróż dookoła świata (Ferdynand Magellan)
9. Skutki odkryć geograficznych.
a) Poszerzenie wiedzy o ówczesnym świecie
b) Podbój i zajmowanie odkrytych ziem przez Europejczyków (kolonizacja)
c) Powstanie pierwszych potęg kolonialnych (Hiszpania i Portugalia)
d) Rozwój handlu miedzy Nowym Światem, a Europą
e) Rozwój miast portowych, powstawanie kompanii handlowych na zachodzie Europy.
f) Pojawienie się nowych upraw w Europie (ziemniaki, pomidory, fasola, kukurydza i in.)
g) Sprowadzanie do Europy tzw. towarów kolonialnych (kawa, herbata, owoce, przyprawy)
10. Negatywne skutki wielkich odkryć geograficznych.
a) Wyzysk gospodarczy Nowe Świata przez Europejczyków
b) Pojawienia się niewolnictwa w Ameryce (plantacje, kopalnie)
c) Zniszczenie cywilizacji Indian amerykańskich (Aztekowie, Majowie, Inkowie i inni)
 Podboje konkwistadorów (bogactwo, sława).
 Przymusowa chrystianizacja Indian.

Choroby zakaźne przywiezione z Europy.
11. Reformacja – ruch religijny i polityczny, który na początku XVI wieku doprowadził do rozłamu w kościele
zachodnim (katolickim) i powstania wyznań protestanckich.
12. Kryzys w kościele zachodnim, jako podłoże reformacji.
a) Nadmierne bogacenie się części duchowieństwa
b) Handel stanowiskami kościelnymi
c) Handel odpustami
13. Wystąpienie Marcina Lutra i początek reformacji.
a) Marcin Luter – niemiecki teolog i duchowny, augustianin – twórca kościoła luterańskiego (dziś
ewangelicki)
b) Przyczyny:
 Sprzeciw wobec nadużyciom w kościele (zwłaszcza handel odpustami)
c) 1517 r. – publikacja przez Lutra propozycji zmian w kościele katolickim (95 tez).
d) Ważniejsze tezy Lutra:
 Odrzucenie władzy papieża nad Kościołem
 Odrzucenie kultu świętych i relikwii
 Rozwiązanie zakonów
 Rezygnacja z celibatu
 Odrzucenie nauki o odpustach
 Pismo Święto jako jedyne źródło wiary
 Akceptacja tylko dwóch sakramentów – chrzest i komunia
 Nabożeństwa w językach narodowych
 Powszechny dostęp do Biblii
 Każdy może głosić Ewangelie..
14. Skutki wystąpienia Marcina Lutra.
a) Odrzucenie przez papieża i cesarza propozycji Lutra i wykluczenie go z Kościoła.
b) Protest wielu możnych książąt i miast niemieckich w sprawie Lutra – stąd nazwa nowej odmiany
chrześcijaństwa – protestantyzm.
c) Pojawienie się w Europie nowych wyznań protestanckich (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm i inne).
d) Krwawe wojny religijne między katolikami, a protestantami
15. Polska - kraj tolerancji religijnej.
 1573 r. – konfederacja warszawska. Był to akt prawny, który gwarantował swobodę wyznania
protestantom w Polsce.
16. Reforma katolicka (kontrreformacja) – reakcja kościoła katolickiego na ruch protestancki.
a) Sobór w Trydencie (1545 – 1563) – podjął decyzje, które miały zneutralizować ruch reformacyjny.
b) Postanowienia Soboru:
 Wzmocnienie pozycji papieża w Kościele
 Utrzymanie kultu świętych i relikwii, wszystkich sakramentów i celibatu.
 Zakładanie seminariów dla duchownych w celu podniesienia ich kwalifikacji
 Opracowanie katechizmu, zawierającego streszczenie prawd wiary.
 Założenie zakonu jezuitów do działalności edukacyjnej i misyjnej.
17. „Złoty Wiek” – okres w dziejach polskich przypadający na XVI stulecie, charakteryzujący się dynamicznym
rozwojem Polski pod względem politycznym , gospodarczym i kulturalnym. Był to czas panowania ostatnich
Jagiellonów - Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta (1506 – 1572).
18. Literatura.
a) Mikołaj Rej – pierwszy poeta, który zaczął tworzyć w jeżyku polskim.
b) Jan Kochanowski – najwybitniejszy poeta polskiego renesansu. Tworzył zarówno po polsku jka i po
łacinie. Autor m.in. fraszek, trenów i dramatów.
19. Architektura polskiego renesansu.
Przykłady:
 Dziedziniec na Wawelu
 Kaplica Zygmuntowska na Wawelu
 Stare Miasto w Zamościu
 Pałac w Baranowie Sandomierskim
 Ratusz w Poznaniu
 Kamienice w Kazimierzu Dolnym.
20. Odkrycie Mikołaja Kopernika.
a) Geocentryzm – teoria Ptolemeusza (II w . n.e.), zakładająca, że Ziemia jest w centrum, wszystkie planety i
Słońce krążą wokół niej.
b) Heliocentryzm – Kopernik obalił teorię geocentryczną, udowadniając, że Słońce jest w centrum, a Ziemia
i pozostałe planety krążą wokół Słońca.
c) O Obrotach sfer niebieskich - dzieło, w którym Mikołaj Kopernik zawarł heliocentryczną teorię
wszechświata.