czas wolny - Zespół Szkół nr 1 w Bełżycach

czas wolny - Zespół Szkół nr 1 w Bełżycach

Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
CZAS WOLNY
Agnieszka Kamińska
CZAS WOLNY
Okres szkoły gimnazjalnej, a potem średniej przypada na stadia rozwojowe późniejszego dzieciństwa i adolescencji.
Poszerzają się wtedy i zmieniają jakościowo formy oddziaływań wychowawczych. Dziecko staje się coraz bardziej
samodzielne, a w okresie dorastania przejawia niejednokrotnie zakłócenia równowagi emocjonalnej. Szkoła, jako
środowisko wychowawcze i instytucja wychowująca powinna wykazywać aktywność w przezwyciężaniu trudności
rozwojowych. Między innymi powinna organizować zajęcia związane z fizjologicznym i psychicznym dojrzewaniem
organizmu jednostki, co jest ważnym czynnikiem kształtowania się w tym okresie prawidłowych stosunków
dorastającej młodzieży z jej otoczeniem społecznym. Zarówno szkoła jak i rodzina, jako instytucje wychowawcze
powinny wskazywać młodzieży, jak gospodarować czasem wolnym. Oba wymienione środowiska kształtują w młodym
człowieku zainteresowania, które młodzież wykazuje wybierając różne formy aktywności w czasie wolnym.
Czas wolny to pojęcie, które znane już było ludziom pierwotnym. Wypoczynek po pracy – podstawowy element
wolnego czasu – był zjawiskiem znanym ludzkości od zarania dziejów.
Za czas wolny ucznia (młodzieży) należy uważać taki czas, który pozostaje mu po wypełnieniu szkolnych i
domowych obowiązków, w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, zgodnie ze swoimi
potrzebami psychospołecznymi. Czas wolny racjonalnie przeznacza się na odpoczynek, który sprawia przyjemność,
działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym, rozwój zainteresowań i uzdolnień przez
zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, naukową czy sportową. Wolny czas w życiu człowieka to
szereg różnorodnych, wzajemnie przenikających się funkcji. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie, stosunek
do ludzi i osiągnięcia osobiste. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i pozytywne
znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki.
Ważną funkcją czasu wolnego jest także rozwijanie zainteresowań.
Wyróżniamy trzy grupy gospodarowania czasem wolnym przez dzieci:
1.
Pierwsza grupa – to dzieci, które poza nauką spędzają czas wyłącznie na rozrywkach. Rodzice chcą zapewnić
im w ten sposób beztroskie i jak najdłuższe dzieciństwo.
W późniejszym życiu dzieci takie mogą być nieporadne i egoistyczne.
2.
Druga grupa – to dzieci, które spełniają dorywczo pewne obowiązki. Rodzice nie chcą przez to ukształtować w
nich określonych postaw i umiejętności, tylko wyręczają się dziećmi w pewnych pracach, które są w stanie wykonać i
nie zagraża to ich zdrowiu. Rezultatem takiego postępowania jest brak systematyczności, poczucia odpowiedzialności
i wytrwałości.
3.
Trzecia grupa – to dzieci, które mają przydzielone obowiązki i określony wyraźnie czas wolny do własnej
dyspozycji. Rodzice dobierając im zajęcia obowiązkowe i rozrywki kierują się celami wychowawczymi. W efekcie
dzieci takie wcześnie stają się zaradne, systematyczne i odpowiedzialne. Umieją cieszyć się z wyników pracy i
organizować sobie czas wolny.
Podstawowe czynniki warunkujące ilość czasu wolnego i sposób jego spędzania to:
a)
wiek i status młodzieży (ucząca się czy pracująca),
b)
rodzaj szkoły,
c)
prawidłowa organizacja zajęć ucznia w szkole i w domu, a przede wszystkim właściwie skonstruowany
strona 1 / 5
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
CZAS WOLNY
Agnieszka Kamińska
tygodniowy harmonogram zajęć obowiązkowych na rzecz szkoły, domu i czynności w czasie wolnym,
d)
istniejąca moda, która jest chętnie przejmowana i naśladowana przez ludzi młodych,
e)
warunki materialne rodziców (opiekunów), zwłaszcza posiadane dochody budżetowe warunki mieszkaniowe i
stan zamożności,
f)
posiadanie przez dom rodzinny środków masowego przekazu,
g)
wykształcenie i kultura życia codziennego rodziców, a w szczególności ich zawód, hobby oraz warunki
kulturalne rodziny,
h)
stosowne formy i sposoby spędzania czasu wolnego przez rodziców, starsze rodzeństwo i inne osoby dorosłe w
dni powszednie i świąteczne,
i)
wytworzone u dzieci i dorosłych tradycje oraz nawyki w zakresie kulturalnego aktywnego wypoczynku
j)
środowisko lokalne (małe, średnie czy duże miasto), ośrodki rekreacyjne znajdujące się w tym środowisku,
jak: boiska szkolne i sportowe, baseny, lodowiska, ośrodki wypoczynkowe itp.
W systemie wartości młodzieży, priorytetem jest uzyskanie wyższego od posiadanego obecnie wykształcenia, na
drugim miejscu odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne; na trzecim wykonywanie interesującej pracy.
Istotne miejsce zajmuje także pragnienie podróżowania, zwiedzania świata. W aspiracjach z zakresu czasu wolnego
dominuje przede wszystkim pragnienie posiadania dużej ilości czasu wolnego. Turystyka zarówno w marzeniach, jak i
w preferowanych wzorach spędzania czasu wolnego cieszy się największym uznaniem młodzieży.
Sposoby spędzania wolnego czasu podzielić można na trzy podstawowe kategorie:
a)
czas dyspozycyjny np.: czas wolny w pracach społecznych, samodzielna pomoc
w pewnych pracach w domu rodzinnym;
b)
czas na wpół wolny np.: udział w pracach społecznych, samodzielna pomoc
w pewnych pracach w domu rodzinnym;
c)
wczasowanie np.: spędzanie czasu wolnego na koloniach, zimowiskach, w innych placówkach wczasowych.
Wiele zachowań młodzieży w czasie wolnym realizowane jest w grupie, zwłaszcza
w nieformalnej grupie rówieśniczej, oraz że łączą się na zasadzie akceptowania danego systemu wartości
manifestującego się wyraźnie właśnie w zachowaniach w czasie wolnym. W tym sensie można mówić o wzorach
zachowań grupowych, spośród których da się wyodrębnić następujące wzory: intelektualny (zespoły zainteresowań,
dokształcania, dyskusji), społeczny (organizacje społeczne, akcje społeczne, pomoc innym ludziom), artystyczny
(amatorska twórczość artystyczna), techniczny (zajęcia techniczne), sportowy, turystyczny, uczestnictwa w kulturze,
ludyczno – towarzyski, patologiczny.
Dominującym grupowym wzorem zachowań młodzieży miejskiej jest wzór ludyczno-towarzyski. Jego realizacja
polega na uczestniczeniu w prywatkach, różnego typu imprezach, przebywaniu w kawiarniach, dyskotekach, klubach,
wspólnym spędzaniu czasu z nieformalną grupą koleżanek i kolegów. Procent młodzieży realizującej ten wzór jest
największy. Wzór intelektualny występował powszechniej w dużych ośrodkach miejskich dysponujących ośrodkami
akademickimi, rzadziej w małych miastach. Ze zrozumiałych względów realizuje go przede wszystkim młodzież
ucząca się.
strona 2 / 5
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
CZAS WOLNY
Agnieszka Kamińska
Różnie kształtują się dążenia i cele młodzieży wiejskiej w zależności od potrzeb, możliwości, wielu uwarunkowań
środowiskowych czy oceny aktualnej sytuacji. Coraz wyraźniej dokonują się przemiany w sferze zachowań, które
najczęściej określa się mianem stylu życia. Utrwalają się tendencje do wyrwania się z obowiązujących w tradycji życia
wiejskiego wzorów ciągłej harówki, nieprzerwanej roboty. Kształtuje się nastawienie na bardziej konsumpcyjny tryb
życia, nie tylko w potocznym tego słowa znaczeniu, ale i w znaczeniu pozytywny, polegającym także na dążeniu do
uzyskania głębszych wartości, na uczestnictwie w szeroko pojętych dobrach kultury całego narodu.
Podejmując rozważania nad czasem wolnym młodzieży wiejskiej należy uświadomić sobie, iż jest on funkcją
swoistej organizacji życia. Jako kategoria nie był on znany w dawnej kulturze chłopskiej. Istniał czas, który nie był
czasem pracy, był jednak włączony do innych sfer życia i funkcjonował wraz z organizacją pracy, wyznaczoną
warunkami przyrodniczymi oraz rodzinno - sąsiedzkimi stosunkami, życiem religijnym i jego instytucjami (obrzędy
Bożego Narodzenia, Wielkanocne, odpusty, pielgrzymki itp.), zwyczajami i obyczajowością. Trudno byłoby zgodzić
się z tym stanem w czasach dzisiejszych. Wszelkie formy życia wiejskiego ulegają gwałtownym przeobrażeniom.
Czas wolny dziecka wiejskiego najczęściej nie jest przez nikogo organizowane – poza samym dzieckiem oczywiście. W
dzień powszedni dzieci mają bardzo mało czasu wolnego i zazwyczaj jest on rozdrobniony, przypada na różne
godziny. Sposób wykorzystania przez dzieci czasu wolnego zależy od osobistej inicjatywy
i nie podlega kontroli ze strony rodziców.
Dlatego też konieczne jest intensywne łączenie się szkoły do rozwiązania problemów czasu wolnego dziecka
wiejskiego. Nowe warunki rozwoju wsi dają realne szanse należytego postawienia w środowisku wiejskim problemu
organizacji czasu wolnego. Urbanizacja wsi oraz uprzemysłowienie produkcji rolnej stwarzają perspektywy
zwiększenia czasu wolnego mieszkańców wsi. W związku z tym już ucznia wiejskiego trzeba przygotować do tego,
aby jak dorosły mieszkaniec wsi i pracownik rolny potrafił w sposób społecznie korzystny organizować wolny czas
własny i rodziny, by umiał rozwijać formy spędzania czasu wolnego we własnym środowisku.
Ponieważ rodzina wiejska, jak wynika z badań nie jest w stanie sama poradzić sobie z tym problemem, dlatego tez
szkoła powinna przygotować uczniów zarówno do racjonalnego organizowania wypoczynku, jak i do umiejętnego
wypełniania czasu wolnego działalnością kulturalną i społeczną.
Najwięcej młodzieży można zakwalifikować, jako typ odbiorcy środków masowego przekazu i typ zorientowany na
współżycie w grupie. Najmniej zaś, jako typ zorientowany na konsumpcję związaną z uczęszczaniem do teatrów, na
koncerty, oglądaniem zespołów estradowych.
Organizowane w szkole zajęcia pozalekcyjne mają na celu ujawnianie zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz
propagowanie alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasu, a w tym szczególnie, stymulowanie postaw
twórczych, swobodne wyrażanie siebie ruchem i komunikowanie się z innymi, dążenie do rozwijania własnej
osobowości poprzez własną działalność. Równie ważnym elementem celu organizowania takich zajęć jest
wzbogacanie zasobu umiejętności ruchowych, kształtowanie estetyki ruchu i elegancji postawy oraz umiejętności
właściwego prezentowania się. Wyzwalanie w dzieciach możliwości kreacyjnych, zaspokajanie potrzeby twórczej
aktywności, rozwijanie zdolności recytatorskich, aktorskich i muzycznych, wdrażanie do łatwiejszego nawiązywania
kontaktów międzyludzkich, odnajdywania swego miejsca w grupie np. na zajęciach koła teatralnego, jest kolejnym
atutem gospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży przez szkołę. Ponadto prawidłowo zorganizowane zajęcia
pozalekcyjne umożliwiają podnoszenie wydolności
i sprawności fizycznej dziecka, rozwijanie samodzielności, pomysłowości, dokładności oraz poczucia
sprawiedliwości i nietolerancji w stosunku do naruszania prawidłowości życia społecznego w ramach gier i zabaw.
Młodzież uczęszczająca do gimnazjum jest w tzw. wczesnej fazie dojrzewania. Dokonują się wtedy zasadnicze
zmiany w wyglądzie dziecka, jego potrzebach, zainteresowaniach, konfliktach, sposobie widzenia i przeżywania
świata. Dziecko szybko rośnie, pojawiają się cechy dojrzewania płciowego, zmiany wyglądu, powstają nowe potrzeby
i pojawiają się silne emocje. Jest to zaskoczeniem dla samego dziecka. Musi ono do tego przywyknąć i zaakceptować
te zmiany zarówno wobec własnego ciała, wyglądu, jak i otoczenia, rodziny, kolegów, szkoły. W tym wieku konflikty
strona 3 / 5
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
CZAS WOLNY
Agnieszka Kamińska
stają się coraz bardziej widoczne. Konfliktowi wewnętrznemu towarzyszy konflikt zewnętrzny i młody człowiek
zaczyna buntować się, coraz częściej ma inne zdanie niż rodzice i nauczyciele, przeżywa silne wahania nastrojów, ma
problemy i zaczyna stwarzać problemy innym.
Coraz częściej większe znaczenie ma grupa rówieśnicza. Proces dojrzewania nie
u wszystkich dzieci przebiega w tym samym tempie. Zdarza się, że w tej samej klasie spotykają się młodzi ludzie, u
których proces dojrzewania jest bardzo zaawansowany, z tymi, którzy jeszcze nie zaczęli dojrzewać. Powstają różnice,
bo stworzył się podział na bardziej
i mniej dorosłych. W gimnazjum spotykają się, zatem uczniowie bardzo różni a więc ci, którzy nie weszli jeszcze w
fazę dojrzewania, jak i ci, którzy są już w środkowej fazie dojrzewania. Inaczej ten okres przechodzą dziewczęta a
inaczej chłopcy. Dziewczęta dojrzewają wcześniej i są w tym okresie niezadowolone z własnego wyglądu (wzrostu,
wagi), mają niską samoocenę. Trudności mogą się potęgować, gdy równocześnie mają trudną sytuację domową, nie
mają wsparcia, towarzyszy im duży poziom stresów.
Inna sytuacja jest u chłopców. Oni lepiej radzą sobie z wcześniejszym dojrzewaniem, które traktują, jako wyzwanie.
Zaczynają przewodzić grupie rówieśniczej, w pewien sposób modelują zachowania później dojrzewających chłopców.
Dojrzewanie to okres szczególnie ważny. Dziecko wycofuje nadmiar zainteresowania, emocji, pragnień, z postaci
rodziców, a uczuciami tymi w coraz większym stopniu zaczyna obdarzać swoje otoczenie. Stanowi to podstawę dla
późnego rozwoju związków emocjonalnych. Jest to jednak trudne. Z jednej strony występują postawy buntu, agresji,
złości skierowanej wobec rodziców, nauczycieli, z drugiej zaś strony, młody człowiek czuje się wtedy osamotniony i
opuszczony przez innych. Młody człowiek zachowuje się tak „jakby zjadł wszystkie rozumy”, nie ma dla niego
autorytetów, powątpiewa w sądy rodziców, poprawia ich i poucza, czasem podejmuje działania niebezpieczne lub
użala się nad sobą, przejmuje, zdawać by się całkiem nieistotnymi drobiazgami.
Właśnie wtedy coraz większego znaczenia nabiera grupa rówieśnicza i nie jest obojętne, jaka to jest grupa.
Wśród sposobów spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież można wyróżnić takie formy: gry i zabawy
ruchowe (sportowe), turystykę, imprezy artystyczne, środki masowego przekazu, aktywność intelektualną (inne
formy), zajęcia artystyczne aktywność społeczną inne formy aktywności uwzględniające indywidualne
zainteresowania. Każdy z wymienionych sposobów spędzania czasu wolnego można analizować z powodu walorów
wychowawczych. Najbardziej pożądane są formy aktywności takie jak: ruch, czytelnictwo, umiejętne korzystanie ze
środków masowego przekazu, dóbr technicznych oraz włączanie się w prace na rzecz społeczeństwa.
Organizowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży związane jest z zadaniami wychowawczymi takimi jak
wychowanie: społeczne, estetyczne i rekreacyjne. Jednym z podstawowych celów wychowania było uspołecznianie
jednostki. Dzisiaj społeczny charakter mają wytwory pracy człowieka, korzystającego z wytworów pracy innych
ludzi, dlatego wychowanie społeczne powinno utrwalać więzi z najbliższym środowiskiem, sprzyjając kształtowaniu
się form zachowania, zainteresowań, postaw opartych na wzorach
z najbliższego otoczenia.
Następnym ważnym zadaniem szkoły jest wychowanie rekreacyjne. Jest to planowe działanie wychowawcze
zmierzające do wyposażenia młodego pokolenia umiejętność właściwego organizowania wypoczynku. Wychowanie
rekreacyjne ma za zadanie przygotować młodego człowieka do racjonalnego organizowania wypoczynku i
zaspokajania indywidualnych potrzeb i zainteresowań, przygotować dzieci i młodzież do czynnego uczestnictwa w
procesach produkcji, aktywnego udziału w życiu społecznym i kulturalnym.
Wychowanie pozalekcyjne organizowane jest przez szkołę, a ograniczone jej możliwościami skłania się do małych
form pracy. Do najbardziej typowych form zajęć pozalekcyjnych należą:
a)
świetlice,
strona 4 / 5
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
CZAS WOLNY
Agnieszka Kamińska
b)
koła zainteresowań,
c)
wycieczki.
Młodzież gimnazjalna uczestniczące w pracach instytucji i placówek wychowania pozaszkolnego rozwijają swoje
zdolności poznawcze i sprawności fizyczne.
Czas wolny młodzieży, a szczególnie ze względu na okres rozwoju młodzieży gimnazjalnej zapełniony różnego
rodzaju zajęciami pozalekcyjnymi przyczynia się nie tylko do wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka, ale
również wpływa na ukształtowanie postawy aktywnej, zapobiega negatywnym skutkom rozwoju cywilizacji,
demoralizacji, przeciwdziała powstawaniu agresji, bo w sposób kontrolowany, planowany zapełnia czas młodego
pokolenia.
Najważniejsze skutki niewłaściwego zagospodarowania czasu wolnego to popadanie młodzieży w choroby
cywilizacyjne, do których dostęp ma największa liczba dzieci
i młodzieży, a które to przynoszą spustoszenie w ich psychice i zdrowiu oraz mogą przewrócić ich życie do góry
nogami.
To, że istnieje problem alkoholizmu wśród młodzieży można potwierdzić obserwują nasze ulice i osiedla, dyskoteki
w szkołach i klubach, wycieczki klasowe. Co piąty młody człowiek ma poważne problemy alkoholowe: upija się, ma
problemy w szkole i w domu, popełnia i drobne przestępstwa i inne wykroczenia przeciw prawu. Alkohol
niejednokrotnie też otwiera drogę narkotykom. Niektórzy upatrują przyczyn w braku przyszłości dla młodzieży, na
ciężkim starcie życiowym, rosnącym bezrobociu i braku perspektyw związanych z dobrą pracą i godnym życiem. Są
tacy, którzy uważają, że alkohol potrafi łamać lody w towarzystwie, na zabawie, że pomaga w nawiązywaniu
kontaktów, radzić sobie z różnymi emocjami. Młodzież pije, aby eksperymentować i udowadniać dorosłość, łamać
zasady lub pije dlatego, że przechodzi kryzys okresu dojrzewania, ma problemy w szkole, wśród rówieśników lub co
ważniejsze ma problemy rodzinne. Poza tym młodzież nie ma pomysłu na spędzanie czasu wolnego. Jest tylko
dyskoteka, pub, komputer ewentualnie telewizor.
Podsumowując definicje i funkcje czasu wolnego ucznia na podstawie rozważań dotyczących czasu wolnego dzieci i
młodzieży można powiedzieć, że czas wolny ucznia to czas, który mu pozostaje po wypełnieniu przez niego
obowiązków szkolnych i domowych, kiedy może on wykonywać czynności zgodne z jego upodobaniami, związane z
wypoczynkiem, rozrywką i z zaspokajaniem zainteresowań. Zależnie od ilości czasu zużytego na czynności
obowiązkowe kształtuje się budżet czasu wolnego ucznia przeznaczony na zajęcia dowolne (odpoczynek, rozrywkę i
zainteresowania). Wymienione funkcje czasu wolnego decydują o rozwoju fizycznym, psychicznym i intelektualnym
dziecka. Przyczyniają się także do zaspokojenia i rozwijania potrzeb kulturalnych, społecznych, do budzenia
zainteresowań i stwarzania tak potrzebnej w życiu radości. Specyficzną cechą czasu wolnego dziecka jest to, że
podlega kontroli i ingerencji dorosłych (rodziców, nauczycieli, opiekunów) instytucji, w których dziecko przebywa.
Ingerencja rodziny, szkoły wraz z zajęciami pozalekcyjnymi i pozaszkolnymi w organizację wolnego czasu uczniów
powinna być umiejętna i racjonalna, uwzględniająca pozytywne dążenia, pragnienia, zamiłowania i zainteresowania.
Agnieszka Kamińska
strona 5 / 5