fundacja, stowarzyszenie czy związek stowarzyszeń?

Krzysztof Kwatera
Lokalna Grupa Działania - fundacja, stowarzyszenie czy
związek stowarzyszeń?1
Zgodnie z Uzupełnieniem Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”, Lokalna Grupa
Działania w Działaniu 2.7 – „Pilotażowy Program Leader+” musi mieć jedną z form
prawnych:
a) stowarzyszenia,
b) związku stowarzyszeń,
c) fundacji.
Poniżej przeprowadzono analizę tych trzech form pod kątem utworzenia Lokalnej Grupy
Działania.
W analizie przyjęto założenia, że rozwiązanie jest tym lepsze, im:
a) koszt utworzenia podmiotu jest mniejszy i utworzenie podmiotu jest łatwiejsze np. nie
wymaga notariusza,
b) mniejsze stawia ono wymogi w zakresie kapitału początkowego lub ilości osób i instytucji
niezbędnych do utworzenia podmiotu,
c) bardziej zapewnia partnerom LGD równy wpływ na zarządzanie.
Stowarzyszenie
Stowarzyszenie jest najprawdopodobniej najbardziej popularną formą prawną organizacji
pozarządowych. Stowarzyszenia tworzy się zgodnie z Ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. –
prawo o stowarzyszeniach. Stowarzyszenie, które może prowadzić działalność gospodarczą,
przyjmować składki, darowizny, spadki itp. musi utworzyć co najmniej 15 osób, które na
zebraniu założycielskim uchwalają statut i wybierają komitet założycielski. Istnieje też tzw.
stowarzyszenie zwykłe, które mogą utworzyć trzy osoby, ale jego możliwości pozyskiwania
środków i tym samym działania są znikome. Zaletą tej formy jest niski koszt utworzenia –
brak wymogów kapitałowych i brak notariusza. Stowarzyszenie podlega wpisowi do
Krajowego rejestru Sądowego, co wiąże się z opłatą rejestracyjną – 500 zł, ale można też
zabiegać o zwolnienie z tej uiszczania.
Dochody z działalności gospodarczej mogą być przeznaczane na działalność statutową i nie
mogą być rozdzielane pomiędzy członków.
Stowarzyszenia mają dobry odbiór społeczny, szczególnie dlatego, że ich działalność kojarzy
się z pracą społeczną jej członków, co zgodnie z ustawą o stowarzyszeniach, powinno mieć
właśnie miejsce. Z punktu widzenia wielu dostępności środków z wielu programów
grantowych - stowarzyszenie jest dobrą formą prawną.
Niewątpliwie słabością tego rozwiązania jest „osobowość” stowarzyszenia tzn., że tworzą je
osoby, a nie instytucje. Osoby prawne nie mogą utworzyć stowarzyszenia i mogą być tylko
tzw. „członkami wspierającymi”, którym nie przysługuje bierne prawo wyborcze czyli nie
1
Na podstawie własnego opracowania o Zarządzaniu Zielonymi Parkami Przedsiębiorczości
Krzysztof Kwatera
mogą być wybierani do władz stowarzyszenia. Oznacza to, że stowarzyszenie musieliby
powołać przedstawiciele partnerów, którzy zgodnie z duchem ustawy i międzynarodowymi
wręcz prawami do stowarzyszenia się reprezentowaliby tam głównie siebie. W przypadku
odejścia ze swoich instytucji, organizacji i przedsiębiorstw czy innych sytuacji zmieniających
ich pozycje w danej jednostce np. wycofanie przez jej władze ich przedstawicielstwa
w działaniach LGD, przedstawiciele jednostek, którzy powołali stowarzyszenie lub ich
jednostki organizacyjne mogłyby się znaleźć w niezręcznej lub niedobrej sytuacji.
Związek stowarzyszeń
Tworzenie związków stowarzyszeń opiera się o art. 22 ustawy – prawo o stowarzyszeniach
brzmiący następująco: „Stowarzyszenia w liczbie co najmniej trzech mogą założyć związek
stowarzyszeń. Założycielami i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym
że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być członkami wspierającymi.” Wydawać by
się mogło, że zapis ten likwiduje słabość stowarzyszeń, która nie pozwala na ich tworzenie
przez podmioty prawne, w tym przedsiębiorstwa. Na stronie www.ngo.pl, jednej
z najważniejszych stron dla organizacji pozarządowych, Pan Radosław Skiba stwierdza
jednak, że „założycielami związku stowarzyszeń mogą być także inne osoby prawne nie
mające celów zarobkowych (non-profit).” Z zapisu art. 22 nie wynika to jednoznacznie, że
przedsiębiorstwa nie mogą założycielami – wynika jednak, że mogą być tylko członkami
wspierającymi, co czyni ich udział w związku stowarzyszeń ułomnym. Ponadto, aby powołać
związek stowarzyszeń, trzeba znaleźć co najmniej trzy stowarzyszenia chętne do powołania
związku.
Lokalna Organizacja Turystyczna
Szczególnymi stowarzyszeniami są powoływanie na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej. Wśród założycieli stowarzyszeń określonych
jako regionalne i lokalne organizacje turystyczne (odpowiednio ROT i LOT) mogą być
zarówno osoby prawne, jak i fizyczne, podmioty publiczne, przedsiębiorstwa i organizacje
pozarządowe. Niestety do zadań regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych należy
promocja turystyczna, wspieranie funkcjonowania informacji turystycznej i rozwoju
infrastruktury turystycznej. Co prawda niektóre lokalne organizacje turystyczne próbują
„przemycić” w statucie więcej, nie tylko turystycznych zadań, ale zasadniczo trudno te
główne zadania stowarzyszeń LOT uznać za jednoznaczne z zadaniami LGD.
Najprawdopodobniej LOT-y nie będą uznane jako odpowiednie. Powodem może być to, że
tworzone są w szczególnym celu i jego rozszerzanie może być zakwestionowane przez sądy.
Ponadto wymóg Programu Leader+ - co najmniej 50% głosów dla partnerów społecznych
i gospodarczych, zaburzałby swobodę kształtowania jednych LOT w stosunku do innych
organizacji tego typu.
Fundacja
Podstawowym aktem prawnym określającym status fundacji jest ustawa z dnia 6 kwietnia
1984 r. o fundacjach (Dz. U. 91.46.203). Zgodnie z art. 1 ustawy fundacja może być
ustanowiona dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności
takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura
i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska i zabytków. Ustawodawca używając
Krzysztof Kwatera
zwrotu "w szczególności" zaznaczył, że wymienia cele, dla których realizacji może zostać
ustanowiona fundacja jedynie przykładowo. W związku z tym możliwe jest także utworzenie
fundacji, dla realizacji celu innego niż wymieniony wprost w art. 1 omawianej ustawy, pod
warunkiem wszakże, że cel ten będzie zgodny z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej
Polskiej.
Utworzenie fundacji polega na zadeklarowaniu majątku. Fundację może utworzyć jedna
osoba, jak i więcej osób, zarówno fizycznych, jak i prawnych. Majątek powyżej 1000 zł
pozwala na prowadzenie działalności gospodarczej przez fundacje. Utworzenie fundacji
wymaga aktu notarialnego. Koszty utworzenia fundacji są więc wyższe niż koszty utworzenia
stowarzyszenia. Fundacje podlegają obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.
Z chwilą wydania przez sąd rejestrowy postanowienia o wpisie fundacji do rejestru
stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych
zakładów opieki zdrowotnej uzyskuje ona osobowość prawną.
Niewątpliwą zaletą tworzenia fundacji jest równość w tej formie prawnej wszystkich
partnerów uczestniczących w projekcie ZPP. Tworzenie rady fundacji może odbywać
dowolnie, mogą ją stanowić osoby założycieli, jak i osoby spoza tego grona. Członkom rady
przysługuje po równo jeden głos.
Koszty utworzenia fundacji są jednak wyższe niż koszty utworzenia stowarzyszenia.
W stosunku do stowarzyszenia i innych form prawnych opartych o okresowe (np. roczne)
składki, pewną wadą fundacji dla jej dalszego funkcjonowania jest to, że fundatorzy
powołując fundację nie mają żadnego obowiązku pokrywania dalszych wydatków jej
funkcjonowania. Jest to zaletą dla partnerów tworzących fundację, ale niekorzystnym
rozwiązaniem dla samej instytucji i jej trwałości.