Niemieckie wapienie jurajskie „JURA MARMOR”

KAMIEŃ NATURALNY
Niemieckie wapienie jurajskie
„JURA MARMOR”
POD WZGLĘDEM GEOLOGICZNYM NAZWA JURA MARMOR,
KTÓRĄ POWSZECHNIE STOSUJĄ NIEMCY, JEST PÓŁPRAWDĄ.
SĄ TO RZECZYWIŚCIE OSADY
Z OKRESU JURAJSKIEGO LECZ
NIE SĄ MARMURAMI LECZ WAPIENIAMI
Materiały wykorzystane:
1 .Von Bubnoff S.: Geschichte und
Bau des deutschen Bodens. Berlin
1936
2. Meyer R. & Schmidt-Kaler H.:
Wanderungen in die Erd-geschichte
(I), Muenchen 1990
P
oniższy tekst nawiązuje do tematyki
poruszonej w poprzednim numerze nowego Kamieniarza (NR8 str
50-51)
PRZESZŁOŚĆ GEOLOGICZNA BASENU
SZWABSKO-FRANKOŃSKIEGO
Jednostka ta leży pomiędzy Schwarcwaldem,
Odenwaldem i Górami Spessard na zachodzie,
przedpolem Alp na południu i Lasem Turyńskim na północnym-wschodzie. Wypełniona
jest mezozoicznymi (jurajskimi) skałami osadowymi, głównie wapieniami. Jurajska płyta
wapienna stanowi wysoki płaskowyż, opadający łagodnie ku południowemu-wschodowi.
Kończy się progiem uskokowym, gwałtownie
zanurzając się pod trzeciorzędowe i czwartorzędowe osady przedpola Alp. Krawędź jurajska, silnie postrzępiona przez erozję ma często
wygląd górskiego pasma. Osiąga ona miejscami ponad 300 m wysokości względnej. Przed
krawędzią znajduje się wiele gór-świadków,
a także drobne formy trzeciorzędowych wulkanów, na których często stoją malownicze
Pod względem stratygraficznym wapienie są
osadami górnej jury (Malm czyli jura biała) tj.
okresu sprzed około 140 milionów lat. Zostały
one przykryte młodszymi osadami co spowodowało ich ściśnięcie i zmianę struktury na
zbitą, skalistą. Puste przestrzenie w skale zostały wypełnione kalcytem, a późniejsze procesy
wietrzenia doprowadziły do zabarwienia górnych warstw tlenkami żelaza na kolory żółte
i brązowe. Na niewielką skalę w wapieniach
rozwinęły się procesy krasowe. W całym profilu wapieni jurajskich można znaleźć bogatą
faunę a szczególnie amonity, małże, ślimaki,
ramienionogi, korale, gąbki, belemnity, ryby
Schematyczny przekrój geologiczny Frańkonskiego Albu
zamki rycerskie (Hohenstaufen, Hohenzollern). Cały ten region progów denudacyjnych
leży dość wysoko, przy czym płaskowyż jurajski (tzw. Frankoński Alb) ma wysokość od 600
m npm na północy do około 1000 m npm na
południu.
NR 9 / 2004
ZŁOŻA
Główne złoża jurajskich wapieni na terenie
Frankonii (obecnie pod względem administracyjnym jest to północna Bawaria) rozciągają się 40-kilometrowym pasem od Treuchtlingen na zachodzie po okolice Eichstaett na
wschodzie i Titting na północy. Jest to stosunkowo wąska ławica o miąższości 30-40 m.
46
i kręgowce. Są też szczątki roślin.
W szczelinach skał powszechnie występują
dendryty, przypominające kształtem zamarzający lód na szybach. Sieci drobnych krzewiastych rozgałęzień dendrytów, odcinają się
swoimi kolorami czerni lub brązu od żółtego
tła skały i w bardzo charakterystyczny sposób
ją ubierają. Dendryty są nalotami związków
manganu i żelaza, wytrąconymi z krążących
wód szczelinowych w skałach.
Skala wapienna ma twardość 3 – 3,5 według
skali Mohsa i bardzo drobne ziarno. Produkt
końcowy z tego surowca może być polerowany, szlifowany, piaskowany, groszkowany, prążkowany. W dawnych czasach eksploatowano
Lipiec 2004
wapienie tylko na potrzeby lokalne.
Najstarsze źródła pisane wspominają o eksploatacji wapieni z łomu,
położonego ok. 1 km na zachód od
Solnhofen już w XV wieku. Załączona
mapa przedstawia okolice miejscowości Solnhofen, gdzie są najstarsze ślady eksploatacji wapieni. Źródła pisane
wspominają o łomie położonym ok. 1
km na zachód od Solnhofen. W latach
późniejszych nastąpił rozwój skalnictwa na tym obszarze zwłaszcza, że od
końca XVIII wieku rosło zapotrzebowanie na kamień litograficzny. Ze
względu na doskonałą jakość cieszył
się on zasłużoną sławą. Wapienie
z Frankonii były dawniej wykorzystywane również daleko poza regionem
wydobycia. Czynnikami sprzyjającymi były: transport wodny, szybko
rozbudowywana sieć kolejowa w XIX
wieku a także ekspansja terytorialna
Lipiec 2004
Niemiec w XIX wieku oraz w czasie II
wojny światowej. Obecnie jest czynnych około 30 kamieniołomów. W
okresie ostrych zim eksploatacja jest
wstrzymywana. Bloki są przerabiane
Jurajski amonit w płytce Jura gelb
na miejscu, głównie na automatycznych liniach obróbczych. Znaczna
część produkcji to płyty podłogowe,
parapety i stopnie. Właściwości fizyko-chemiczne wapieni pozwalają
na wykonanie płytek cienkich np.
KAMIEŃ NATURALNY
MAPA PRZEGLĄDOWA starych kamieniołomów
okolic Solnhofen (wg. B. Edera, 1928)
dawne tereny 4-ch wspólnot gminnych
granice terenów gminnych po podziale z lat
1806/07: A – Mornsheim, B – Muhlheim,
C – Solnhofen, D – Langenaltheim
1 – Maxbruch od 1845 r., zakład Solnhofer
Aktienvereins
2 – Zugspitze od 1896 i 1914 (kamień niebieski)
3 – Kronenwirtsberg od 1800 (k. niebieski)
4 – Horstberg od 1668 (k. niebieski)
5 – Mornsheimer Gemeindebruch od 1927 (k.
niebieski)
6 – Tylna część Schlagle z podziału od r.1881 (k.
niebieski)
7 - Z podziału r. 1826, wydobycie nie rozpoczęte
8 - Dawny Hardbuck z podziału od 1855
9 – Mornsheim - łom gminny od 1927 r (k. niebieski)
10 –Nowy Hardbuck z podziału od 1881, wydobycie
od 1927
11 – Obrys z podziału od 1881
12 – Budynki zakładowe Towarzystwa Kamieni
Litograficznych w Mornsheim
13 - Apfelthal, podział Muhlheim od 1826
14 – Kesseltal, od 1896 (k. niebieski)
15 - Łom Geisleiten od 1859 (k. niebieski)
16 - Lindenberg i Mittelberg, od 1834 i 1845
17 – Muhlheimer Heiligenfeld, od 1742 (k. niebieski)
18 – Schaudiberg, od 1800 (k. niebieski i żółty)
19 – Rappberg od 1678
20 - Najstarszy łom w Solnhofen czynny już
od XV wieku
21 - Solnhofen, łom gminny od 1738
22 - Solnhofen, lenno państwowe od 1841
23 - Schwarzberg, lenno państwowe barona von Zandt
od 1841 (k. niebieski)
24 - Solnhofen Hummelberg z podziału od 1854
25 - Eichelberg z podziału od 1854 (k. niebieski
i żółty)
26 - Solnhofen z podziału od 1854, wydobycie nie
rozpoczęte, nowy podział 1956
27 – Łom w Schrandel k/Langenaltheim, czynny już
przed 1700 (k. niebieski i żółty)
28 - Łom w Langenaltheim od 1830
Al
tm
üh
l
!
30x30x1 cm. Oferta obejmuje wiele
gatunków, różniących się kolorami:
Jura Gelb, Gelb gebandert, Graugelb,
Gemischtfarbig,
Graublau,
Blau,
Rotbraun, Geblumt. W ofercie firmy
Stiegler z Solnhofen znajdują się także
odcienie: Rotbunt, Goldgelb, Rahmweiss. W ofertach jest też jurajski
trawertyn, eksploatowany z górnych
i środkowych warstw złoża. Materiał
ten może być używany na okładziny
ścienne zewnętrzne. Nie ma żadnych
przeciwwskazań do użycia na posadzki o znacznym ruchu.
NIEMIECKI WAPIEŃ JURAJSKI W
DAWNYM POZNANIU
Już w okresie stanisławowskim wapień z Solnhofen przywieziono do
Poznania. W latach 1782-83 budowano w Poznaniu ewangelicki zbór
według projektu młodego wówczas
architekta Antoniego Hoene, który
w roku 1777 przeniósł się do Poznania. Płyty wapienne służą już 220 lat
i nie ma najmniejszej potrzeby, by
je wymieniać! Obecnie dawniejszy
zbór jest kościołem katolickim p.w.
Wszystkich Świętych. W późniejszym
Dendryty, powstałe w szczelinach skały
Business Center - Zug/Schweiz
NR 9 / 2004
okresie zaboru pruskiego jurajskie
wapienie z Frankonii otrzymały:
kościół Przemienienia Pańskiego
przy placu Bernardyńskim, Budynek
Agend Miejskich przy ul. Sierocej, kościół Najświętszego Serca Jezusa i św.
Floriana, zamek cesarski, budynek byłego konsulatu III Rzeszy w Poznaniu
przy ul. Zwierzynieckiej. W niektórych budynkach czynszowych Śródmieścia spotykamy je głównie w klatkach schodowych. W czasie ostatniej
wojny światowej władze hitlerowskie
w Poznaniu realizowały intensywny
plan germanizacyjny, nawet do tego
48
Lipiec 2004
KAMIEŃ NATURALNY
stopnia, że także materiały kamienne
sprowadzano z Niemiec by bardziej
uprawdopodobnić „praniemieckość”
miasta. W prestiżowych inwestycjach,
takich jak przebudowa zamku cesarskiego na rezydencję Hitlera i gauleitera Artura Greisera, wykorzystano
także wapienie z Frankonii. Zabudowano je także w rezydencji letniej
gauleitera nad jeziorem Góreckim
(dziś dyrekcja Wielkopolskiego Parku
Narodowego). Jurajskie wapienie z
okolic Solnhofen spotykamy również w wielu miastach Wielkopolski
i Pomorza (głównie realizacje do
roku 1918) oraz Ziem Zachodnich
(do roku 1945). Od lat dziewięćdziesiątych niemieckie wapienie jurajskie
są sprzedawane w Polsce i chyba nie
ma już województwa, gdzie nie ma
realizacji z tego materiału.
chitekci z całego świata. Można tę listę
uzupełnić obiektami, na które sprzedał materiał przedstawiciel JUMY w
Polsce (biuro w Krakowie). Bardzo
długa i wiele mówiąca jest także lista
rekomendacyjna firmy Neumeyer &
Brigl z siedzibą w Eichstatt:
Moskwa - port lotniczy,
Newcastle – centrum handlowe,
Genewa – klinika,
LISTY REKOMENDACYJNE.
Liczba obiektów, gdzie zastosowano
jurajskie wapienie z Frankonii jest imponująca. W materiale tym projektowali (i projektują obecnie) wybitni ar-
Utrecht – centrum handlowe Hoog
Catharine,
Frankfurt n/M – hotel Sheraton,
Hamburg – teatr,
Monachium – Towarzystwo Ubezpieczeniowe,
Norymberga – port lotniczy,
Scheveningen – Casino,
Effretikon k/Zurychu – szkoła muzyczna,
Sint Niklaas k/Antwerpii – akademia
muzyczna i centrum handlowe,
Londyn – Ambasada RFN,
Bagdad – drukarnia,
Dubai – hotel „Dubai Tower”,
Bangkok – browar. Firma Stiegler
oprócz wielu realizacji w Niemczech
wymienia Business Center Forren
West w Zug (Szwajcaria) oraz duży
obiekt handlowy w Helsingborgu
(Szwecja).
Henryk Walendowski
Fotografie udostępnione przez firmę
JUMA
Lipiec 2004