Funkcja publiczna adwokatury jest zawsze aktualna

Andrzej Malicki, adwokat
Funkcja publiczna adwokatury jest zawsze
aktualna
Adwokatura kolejny raz stoi nie tylko przed próbą koniecznych zmian,
ale takŜe przed koniecznością obrony elementarnych zasad naszego zawodu,
takich jak: niezaleŜność, suwerenność samorządu, własne sądownictwo dyscyplinarne, obowiązek przestrzegania tajemnicy zawodowej, a nade wszystko – ochrona godności zawodu poprzez jego rzetelne i śmiałe wykonywanie
– w interesie społeczeństwa i dla społeczeństwa.
O adwokatach krąŜą róŜne opinie, od dobrych do bardzo negatywnych.
Niestety, w programie Prawa i Sprawiedliwości, jak równieŜ Platformy Obywatelskiej – adwokatura straciła swój autorytet. Dostępność do zawodu, napiętnowanie ponad rzeczową potrzebę ujemnych zachowań adwokatów – stało się przedmiotem gry przedwyborczej i politycznej. Nikt ze współczesnych
polityków nie odbierze jednak wspaniałej karty historii polskiej adwokatury,
która zawsze identyfikowała się z opozycją demokratyczną i przeciwstawianiem się naruszaniu praw człowieka.
Adwokatura nie moŜe odrzucić zasadnie zgłaszanych uwag krytycznych
odnoszących się do: powolnego postępowania dyscyplinarnego, nieprzestrzegania obowiązku doskonalenia zawodowego, słabej organizacji organów samorządu, braku przemian uwzględniających zmiany ustrojowe państwa i dostosowania się do gospodarki rynkowej, zaniku aktywności publicznej działań
non profit itp.
Niszczenie adwokatury odbywa się m.in. poprzez zmianę jej ustroju i
eliminację funkcji publicznych. Umniejszanie praw adwokatów będzie zawsze w konsekwencji prowadziło do umniejszania praw obywateli. Jak moŜna interpretować zmiany procedur, które wykluczają moŜliwość pomyłki
adwokata, natomiast umoŜliwiają bezskutkowe popełnianie błędów przez
sędziów, prokuratorów i policjantów. Nadmierny formalizm ponad rzeczową
potrzebę, ustanawianie bezwzględnych wymogów formalnych pism i kreowa199
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
nie wymogów fiskalnych – sprawiają, Ŝe sądy przestają pełnić konstytucyjną
rolę organów wymiaru sprawiedliwości, a stają się jedynie organami wydającymi formalne rozstrzygnięcia, wskazujące na błędy przedsiębiorców i profesjonalnych obrońców i pełnomocników, a więc adwokatów. W koncepcjach
partii rządzącej i Ministerstwa Sprawiedliwości mająca powstać korporacja
doradców prawnych ma mieć lepsze warunki wykonywania zawodu niŜ adwokaci, w zakresie np. stawek wynagrodzenia. Prawnicy spoza adwokatury
mogą nie dostrzec jednak, Ŝe nie daje się im samorządu zawodowego, tylko
podporządkowuje Ministrowi Sprawiedliwości, co moŜe naraŜać klientów
doradców prawnych na złe ich reprezentowanie kosztem uwzględnienia interesów resortu sprawiedliwości i organów ścigania.
W historii naszego zawodu chętnie wspomina się tych adwokatów, którzy reprezentowali nie tylko określone osoby prawne i fizyczne, ale bronili w
swojej pracy zasad procesowych.
To właśnie palestra, a nie tylko sędziowie i pracownicy nauki prawa
– mogą poszczycić się wspaniałym zastępem obrońców, tj. Adam Pragier,
Herman Liberman, Władysław Kiernik, Stefan Korboński, Stanisław Car i
Wacław Makowski, Wojciech Tąbczyński, Kazimierz Kowalski. Adwokaci
mieli podstawy materialne i duchowe, aby świadczyć swoją pracę non profit
w interesie ogólnym, a więc dla komisji kodyfikacyjnych, dla szkół i fundacji.
Trzeba teŜ pamiętać, Ŝe nie musieli za wszelką cenę zabiegać o podstawy bytu własnego oraz samorządu zawodowego. Nie moŜna teŜ nie zauwaŜyć, Ŝe to właśnie adwokaci w okresie PRL-u prowadzili debatę publiczną
w ramach toczących się procesów na temat praw i wolności obywatelskich,
krytycznie odnosząc się do rozwiązań prawnych socjalistycznego państwa.
Warto tu wspomnieć o wielu adwokatach aktywnych naukowo, np. adw. dr
Roman Łuczywek, adw. dr hab. Andrzej Kisza, adw. dr hab. Andrzej Kubas
,a takŜe adw. dr Wiliam Brejer, adw. prof. dr Witold Świda, adw. dr hab. Sławomir Dalka i in.
W przeszłości, tj. przed 1989 r. wielu sędziów z przyczyn ideowych, ale
takŜe ekonomicznych przeszło do adwokatury. Sądownictwo dla adwokatów zawsze było twierdzą trudną do zdobycia, chociaŜ godność sędziego w
demokratycznych państwach prawa powinna być ukoronowaniem kariery
zawodowej prawnika. Po 1989 r. środowisko sędziowskie krytycznie odnosiło się do adwokatów, wyraŜając opinię o łatwych i nadmiernych zarobkach,
choć w ślad za takimi opiniami nie moŜna było zaobserwować przechodzenia z zawodu sędziowskiego do adwokatury, co oczywiście świadczyło o
bezpodstawności łatwych i wysokich zarobków adwokatów. W demokratycznych państwach w większości przypadków sędziami zostają byli adwokaci. Pomimo wielu przemian w Polsce pomija się to doświadczenie europejskie i amerykańskie w tej mierze, tworząc hermetyczną grupę sędziów i
200
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
prokuratorów, otwierając zarazem moŜliwości wejścia do adwokatury niezliczonym rzeszom prawników, często nieprzygotowany do wykonywania
tego zawodu.
Art. 1 prawa o adwokaturze stanowi, Ŝe adwokatura jest powołana do
udzielania pomocy prawnej i współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa. Ten przepis powstał w
warunkach państwa totalitarnego, w którym nie było zbyt wielu instytucji
państwowych, które wówczas trudną dziedziną ochrony praw chciały i mogły się zajmować. Aktualnie mamy urząd Rzecznika Praw Obywatelskich,
Fundację Helsińską, Fundację Batorego, szereg stowarzyszeń krajowych i
międzynarodowych, które na tej niwie działają, i to nie zawsze na zasadach
non profit.
Nie moŜna więc zasadnie twierdzić, Ŝe adwokatura wycofała się z roli
publicznej i ograniczyła do ochrony swych korporacyjnych interesów. Adwokatura właśnie została zepchnięta do takiej roli przez obecnie rządzące partie polityczne. Trzeba teŜ widzieć zuboŜenie wielu adwokatów i adwokatury,
które moŜe utrudniać działania publiczne, a nie tylko pokazywać nielicznych
adwokatów zamoŜnych.
Powstaje obecnie problem odpowiedzi na pytanie, czy adwokatura moŜe
być aktywna w sprawach publicznych, czy ma ku temu moŜliwości.
W uchwałach Krajowego Zjazdu Adwokatury podkreślono, Ŝe właśnie
adwokatura niezaleŜna i samorządna jest niezbędna społeczeństwu i prawu.
Głos adwokatury w sprawach publicznych jest wyraŜany przy okazji prowadzenia zleconych spraw przez określone osoby i powinien być dostrzegany.
W tej mierze naleŜy nawiązać współpracę z Rzecznikiem Praw Obywatelskich. O jakości tworzonego prawa i sposobie jego przestrzegania nie mogą
w sposób wiąŜący wypowiadać się jedynie ci, którzy prawo uchwalają i je stosują. Nawiązując do uchwały Krajowego Zjazdu Adwokatury, trzeba uznać,
Ŝe podstawową i najlepszą drogą do zawodu adwokata jest przede wszystkim aplikacja adwokacka organizowana na zasadzie patronatu. KaŜdy kraj,
w tym równieŜ RP, ma prawo do własnego sposobu kształcenia młodzieŜy
prawniczej. Nie tracąc z pola wiedzenia potrzeby unowocześnienia szkolenia
aplikantów adwokackich – nie moŜna eliminować dorobku edukacyjnego
adwokatury (patrz szerzej uchwały VII Krajowego Zjazdu Adwokatury obradującego w dniach 20–21 listopada 2004).
Adwokatura musi powrócić do pełnienia swojej roli publicznej określonej w art. 1 prawa o adwokaturze. Razem musimy współdziałać w zakresie
ochrony praw i wolności obywatelskich oraz kształtowania i stosowania prawa. NaleŜy otworzyć się w tej mierze na współpracę z Fundacją Helsińską,
Rzecznikiem Praw Obywatelskich, wydziałami prawa i administracji oraz
środowiskami sędziów, notariuszy i dziennikarzy.
201
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
Źle się stało, Ŝe doszło do zerwania więzi adwokatów z osobami wykonującymi inne zawody prawnicze. Nie da się przywrócić rangi naszego środowiska i odsłonić prawdy o adwokaturze bez współpracy z mediami. Musimy
prezentować nasz zawód nie tylko w codziennej pracy, ale równieŜ na spotkaniach w szkołach średnich, w środowiskach studenckich, wspominając nie
tylko chlubne tradycje, ale pokazując dobre strony aktualnej pracy adwokata
– a nie tylko te złe, sensacyjne, ukazywane chętnie przez media, które karmią
się sensacją.
Adwokatura nie ze swej woli została umieszczona w zbiorze wrogów
nowej rzeczywistości obok takich środowisk jak lekarze, dziennikarze i pracownicy naukowi. Słusznie w tej mierze pisze mec. Andrzej Michałowski, Ŝe:
,,Nie moŜemy być odwróceni, kiedy ideologiczne ostrze niszczy dorobek społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznego państwa prawa. Musimy być
aktywni, aby normalnie Ŝyć i pracować we własnym kraju” (A. Michałowski
Po prostu adwokatura, „Palestra” 2007, nr 3–4, s. 72).
Godząc się na: nowoczesność w codziennej pracy zawodowej, współpracę z mediami, pełnienie misji publicznej – musimy mieć świadomość nieuchronności zmian. Absurdom pewnych propozycji naleŜy przeciwstawiać się
z całą stanowczością, i to merytorycznie, z powołaniem się na źródła prawa w
interesie naszych klientów i społeczeństwa.
W trosce o nasz espólny wizerunek nie moŜemy pozwolić na działania
zmierzające w najprostszy sposób ku:
a) obniŜaniu poziomu zawodowego adwokatury poprzez stworzenie warunków niekontrolowanego napływu prawników bez przygotowania zarówno
merytorycznego, jak i moralnego, co doprowadzi w krótkim czasie do deprecjacji adwokatury, będącej w końcu gwarantem praw i wolności obywatelskich,
b) zwalczaniu adwokatury jako korporacji prawniczej poprzez korupcyjne tworzenie nowych, korporacji np. doradców prawnych,
c) ograniczaniu samorządu jako zasady funkcjonowania naszego środowiska, skupiającego osoby wykonujące zwód zaufania publicznego,
d) kreowaniu zasady domniemania winy w odniesieniu do adwokatów,
których inicjatywa procesowa przy świadczeniu pomocy prawnej nie moŜe w
sposób uproszczony świadczyć o utrudnianiu postępowania czy bezprawnemu udzielaniu pomocy zmierzającej do uniknięcia przez sprawcę odpowiedzialności karnej. Takiemu myśleniu organów ścigania adwokatura musi się
stanowczo przeciwstawiać:
• nie moŜemy być zakładnikami klientów pomawiających nas, którzy
liczą na łaskawość organów ścigania za obciąŜanie nas;
• nie moŜemy być zakładnikami policjantów wierzących w obciąŜające
nas zeznania klientów;
• nie moŜemy być zakładnikami prokuratorów i sędziów bezgranicznie
udzielających wiary, częstokroć kłamliwym, zeznaniom naszych klientów;
202
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
• stawianie nam zarzutów poplecznictwa w rozumieniu art. 239 § 1 k.k.
często jest naduŜyciem organów procesowych i takim właśnie praktykom
adwokatura nie tylko we własnym interesie musi się stanowczo przeciwstawiać.
TakŜe narzucanie nam maksymalnych stawek wynagrodzenia moŜe
prowadzić do zniszczenia podstaw materialnych naszych kancelarii adwokackich i przekreślenia moŜliwości zatrudniania młodych prawników, którzy
zdobywają doświadczenie zawodowe. Adwokaci, będąc przedsiębiorcami,
mają prawo do korzystania z zasady swobody działalności gospodarczej oraz
zasady swobody zawierania umów. Kolejny projekt Ministra Sprawiedliwości
w tej sprawie, jak słusznie podkreśla Naczelna Rada Adwokacka w uchwale z
16 czerwca br. stanowi, przejaw dyskryminacji grupy zawodowej adwokatów i
jest zarazem sprzeczna z przepisami o wolności świadczenia usług i regułami
wolnej konkurencji określonej przepisami Unii Europejskiej;
e) niszczeniu dotychczasowego dorobku wielu adwokatów poprzez
ograniczanie form wykonywania zawodu i zmniejszanie podstaw materialnych przy jednoczesnym zwiększeniu obowiązków podatkowych, a takŜe narzuceniu duŜej liczby aplikantów do szkolenia.
NaleŜy pamiętać, Ŝe adwokatura nie chce rezygnować z tego obowiązku, albowiem zawsze uznawała konieczność realizacji misji edukacyjnej i wychowawczej w stosunku do środowiska prawniczego, konkurując w tej mierze
z monopolem państwowym. DuŜa liczba aplikantów to duŜe obciąŜenie dydaktyczne i organizacyjne, a z drugiej strony to szansa kształtowania postaw
młodych prawników i przekazywania im wiedzy o praktycznej ochronie praw
i wolności obywatelskich, w tym równieŜ konieczności prowadzenia swoistej
walki o te prawa, nie tylko w sądach. Aktualnie w dziedzinie szkolenia aplikantów adwokackich powstała nowa sytuacja, wedle której łatwiej na tę aplikację
moŜna się dostać, ale zadaniem adwokatury powinno być określenie zasad jej
ukończenia i rozstanie się z tymi aplikantami adwokackimi, którzy są nieprzydatni do wykonywania zawodu. Kandydaci do adwokatury nie są poddawani
egzaminowi ustnemu w przeciwieństwie do kandydatów na aplikację sędziowską i prokuratorską, gdzie obowiązuje test pisemny oraz egzamin ustny. Na
marginesie tej kwestii naleŜałoby postulować utworzenie jednej aplikacji państwowej, zaś wyniki uzyskane przez aplikantów powinny kwalifikować odpowiednio do pracy w sądownictwie, prokuraturze i adwokaturze.
W codziennej pracy z aplikantami naleŜy kłaść nacisk na to, Ŝe kiedyś
na aplikację rzeczywiście trudno było się dostać, a łatwo było ją skończyć.
Adwokatura stoi dziś przed trudnym zadaniem oceny aplikantów, którzy
nie muszą w pełnym składzie kończyć aplikacji adwokackiej, jeśli nie chcą
się uczyć, pracować czy wręcz nie mają predyspozycji do pracy w tym zawodzie. Podejmowanie trudnych decyzji w tej mierze to równieŜ zadanie
adwokatury.
203
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
Adwokatura musi zastanowić się, czy organy samorządu, w dotychczasowej formule i kształcie, bez wsparcia logistycznego, materialnego, są w
stanie – w warunkach naszej codzienności, realizować zadania ustawowe, w
tym funkcje publiczne. NaleŜałoby w tej mierze powołać fundacje, które zatrudniałyby emerytowanych adwokatów seniorów do opiniowania projektów
aktów prawnych, współpracy z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Fundacją
Helsińską, udzielania bezpłatnych porad prawnych.
Trzeba otwarcie powiedzieć, Ŝe w ostatnich latach adwokatura nie mogła się odnaleźć w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej. W mediach
jest blokada na informacje o adwokaturze, ale trzeba to przełamywać aktywnością środowiska – i to nie tylko adwokatów wybranych, ale całego naszego
środowiska.
Adwokatura powinna działać w następujących kierunkach:
a) trzeba pokazywać pozytywne działania adwokatów oraz błędy kaŜdej
władzy, które ujawniają adwokaci w swojej pracy zawodowej,
b) trzeba uruchomić pozytywny wizerunek adwokatów w mediach, poprzez prezentowanie stanowiska palestry i odbudowanie jej wizerunku. Co
to znaczy odbudować adwokaturę? Tzn. zwiększyć jej działalność w działaniach publicznych, przez włączenie się do dyskusji o prawie i o jego stanowieniu oraz o konsekwencjach i społecznych skutkach prezentowanych
rozwiązań,
c) trzeba walczyć o nasze dobre imię – bo zbyt długo trwają juŜ działania
przywracające rangę naszego zawodu,
d) naleŜy zaktywizować obronę członków adwokatury w przypadku
konfliktów z sądami, prokuratorami i innymi instytucjami,
e) naleŜy promować w mediach aktywność społeczną adwokatów i ich
sukcesy: zawodowe, naukowe, publicystyczne, dydaktyczne itp.,
f) naleŜy zintensyfikować współpracę z innymi środowiskami prawniczymi, choćby poprzez organizowanie wspólnych imprez, naukowych, sportowych, dobroczynnych itp.,
g) naleŜy rozpocząć szersze promowanie logo NRA, uŜywać nazwy „izba
adwokacka” w miejsce „okręgowa rada adwokacka” i przyjąć wspólne logo,
h) naleŜy propagować, Ŝe samorząd adwokacki jest po to, aby adwokat
nie bał się sędziów, prokuratorów i policjantów; bo właśnie taka adwokatura
jest w interesie obywateli i podmiotów gospodarczych, pod warunkiem, Ŝe
adwokaci działają w granicach prawa, rzetelnie, słusznie i nie podlegają szantaŜowi słuŜb państwowych,
i) filozofią działania w samorządzie adwokackim nie powinno być przekonanie, Ŝe idzie się tam tylko po to, aby zabezpieczyć swoje interesy,
j) adwokatura powinna współpracować ze środowiskiem akademickim,
które powinno stać się naszym sojusznikiem,
204
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
k) naleŜy nawiązywać kontakty z politykami róŜnych ugrupowań, dla
których ochrona praw i wolności obywatelskich jest istotnym elementem
działania, zaś adwokatura jako instytucja stanowi gwarancję tych praw,
l) trzeba zaktywizować jak największą liczbę adwokatów i aplikantów
adwokackich poprzez stworzenie moŜliwości pracy w takich komisjach, jak:
praw człowieka i stosunków międzynarodowych, historycznej, sportu i turystyki, wykonywania zawodu, problemów prawnych, Koła Seniorów Adwokatury, spraw kultury, spraw współpracy z radcami prawnymi, spraw współpracy z innymi samorządami zawodowymi zawodów zaufania publicznego, w
tym lekarzami, doradcami podatkowymi, młodych adwokatów, regionalnej
komisji doskonalenia zawodowego adwokatów, szkolenia aplikantów adwokackich,
m) niezbędne jest powołanie fundacji poszczególnych izb adwokackich
dla realizacji celów szkoleniowych, tak doskonalenia zawodowego adwokatów, jak równieŜ kształcenia aplikantów adwokackich,
n) trzeba powołać stałe sądy polubowne rozstrzygające spory między
róŜnymi podmiotami, w tym adwokatami i ich klientami,
o) naleŜy regularnie przygotowywać „adwokacki newsletter prawniczy”
dla członków naszej izby i publikować go w Internecie na stronach www. oraz
kolportować pocztą elektroniczną bezpośrednio do wszystkich zainteresowanych adwokatów i aplikantów adwokackich,
p) naleŜy podjąć starania o stworzenie adwokatom moŜliwości widzenia
z osobami pozbawionymi wolności takŜe w soboty,
q) naleŜy współpracować z sędziami poprzez wrocławski oddział stowarzyszenia „Justitia” w zakresie szkolenia i doskonalenia zawodowego,
r) organizować konkursy krasomówcze, dzień adwokackiej edukacji
prawniczej, jako święto patrona i aplikanta adwokackiego, połączone z konferencją naukową oraz okolicznościowym spotkaniem,
s) współpracować z prawniczym środowiskiem naukowym poprzez
współuczestnictwo w konferencjach, badaniach,
t) współpracować z instytucjami samorządowymi i lokalnymi jednostkami administracji rządowej.
Prawo wspólnotowe Unii Europejskiej, konkurencja, zwiększenie dostępności do zawodu to czynniki zmieniające adwokaturę. Siłą adwokatury
powinien być z jednej strony – profesjonalizm, z drugiej – wolność wewnętrzna, o czym tak pięknie mówił prof. Władysław Bartoszewski 14 listopada
1998 roku. Profesor Bartoszewski dostrzegł jednak, Ŝe o ile adwokatura wykazała się demokracją wewnętrzną, o tyle ma trudności w ramach demokracji zewnętrznej. Nad tymi słowami trzeba się pochylić. Oznacza to tyle, Ŝe
nie moŜemy się zamykać do spraw wewnętrznych naszej grupy zawodowej,
a musimy działać w organach samorządu terytorialnego, Sejmie, Senacie,
komisjach, organizacjach naukowych, fundacjach i stowarzyszeniach. Tam
205
Materiały robocze na IX Zjazd Adwokatury
teŜ są potrzebni adwokaci z punktem widzenia nastawionym na obywatela,
przedsiębiorcę, konsumenta, człowieka pracy.
Adwokatura ma trwały dorobek w edukacji prawniczej, w ochronie
praw i wolności obywatelskich, w kształtowaniu prawa i orzecznictwa. Tego
dorobku, w interesie polskiego narodu, obywateli Naszego Kraju i w końcu
teŜ naszym nie moŜna zmarnować.
Wrocław, 5 września 2007 roku
206