Problemy występujące podczas realizacji gazociągów przesyłowych

PALIWA
Problemy występujące
podczas realizacji gazociągów
przesyłowych i infrastruktury
towarzyszącej
Szymon Kałkowski
ILF Consulting
Engineers Polska
Podczas budowy gazociągu konieczna jest ścisła
współpraca wszystkich stron
biorących udział w przedsięwzięciu. Czynne zaangażowanie i wzajemne wsparcie
na każdym etapie realizacji
projektu pozwalają na
bieżąco pokonywać wszystkie trudności, również te
nieprzewidywalne na etapie
opracowywania dokumentacji projektowej. Bez odpowiednich regulacji prawnych,
jakie dają specustawy, fazy
planowania, projektowania
i budowy inwestycji liniowych,
przeciągają się w czasie,
a same inwestycje obarczone
są wysokim ryzykiem, jakie
ponoszą inwestor, projektant
oraz wykonawca robót
60
Realizacja infrastrukturalnych inwestycji przesyłowych w Polsce na przykładzie budowy gazociągów wysokiego ciśnienia i obiektów towarzyszących pokazuje, z jakimi trudnościami muszą się
mierzyć wszyscy uczestnicy procesu budowlanego.
Oprócz aspektów czysto technicznych, mogących w znacznym stopniu oddziaływać na stopień skomplikowania inwestycji, związanych z:
– ukształtowaniem terenu,
– warunkami gruntowo-wodnymi,
– skrzyżowaniami i zbliżeniami z przeszkodami
terenowymi,
– przyjętą technologią wykonywania robót budowlano-montażowych,
należy również wymienić problemy:
– formalno-prawne, tj. trudności z uzyskaniem
kompletu pozwoleń, zezwoleń, uzgodnień
oraz porozumień;
– dotyczące braku zgody właścicieli na wejście
w teren danej nieruchomości, tj. blokady działek;
– dotyczące ograniczeń w realizacji prac, wynikające z zapisów decyzji środowiskowej;
– dotyczące odkrycia na trasie niezewidencjonowanych stanowisk archeologicznych;
– logistyczne, czyli transport wielkogabarytowego sprzętu, maszyn budowlanych oraz materiałów (rury, obciążniki betonowe, pompy odwodnieniowe itd.) na nieuzbrojony teren;
– inne, np. odkrycie pozostałości po działaniach
wojennych (niewybuchy) czy anomalie pogodowe (zalania i podtopienia, huragany, siarczyste mrozy).
kwiecień - czerwiec
2 / 2014 [09]
Zagadnienia formalno-prawne
Zgodnie z aktualnym stanem prawnym w Polsce realizacja inwestycji liniowych, takich jak
gazociągi wysokiego ciśnienia wraz z obiektami
towarzyszącymi (zespoły zaporowo-upustowe,
węzły przesyłu gazu, linia światłowodowa), odbywa się w oparciu o następujące ustawy
i rozporządzenia:
– Ustawa Prawo budowlane,
– Ustawa Prawo energetyczne,
– Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym,
– Ustawa o gospodarce nieruchomościami,
– Ustawa Prawo ochrony środowiska,
– Ustawa Prawo wodne,
– Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
– Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie,
– Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania
obiektów budowlanych,
– Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu oraz zespołów
uzgadniania dokumentacji projektowej.
Wymienione przepisy w całości odnoszą się do
tych inwestycji, które nie są objęte specjalną regulacją prawną – tzw. specustawą i są realizowane zwykłym trybem administracyjnym. W takim
PALIWA
przypadku konieczne jest wprowadzenie zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (MPZP) gmin
i miast, przez które ma przebiegać inwestycja liniowa. Na mapy
MPZP nanosi się trasę gazociągu wraz ze strefą kontrolowaną oraz obiekty towarzyszące. Jak uczy praktyka, uchwalenie
zmian we wspomnianych planach to proces skomplikowany
i długotrwały, dlatego już na tym etapie inwestor musi być przygotowany na pewne przesunięcia w harmonogramie realizacji
inwestycji.
Kolejnym elementem procesu inwestycyjnego jest pozyskanie
zgód właścicieli działek na lokalizację gazociągu. Może to być
trudne z uwagi na fakt, że po wybudowaniu gazociągu zmienia się sposób użytkowania danej działki i pojawiają się pewne
ograniczenia związane z jej zabudową.
Obowiązujące rozporządzenie gazowe wskazuje minimalną
odległość od osi gazociągu, w jakiej można wznosić obiekty budowlane (tzw. strefa kontrolowana). W przypadku gazociągów
wysokiego ciśnienia (o maksymalnym ciśnieniu roboczym powyżej 1,6 MPa) im większa jest średnica gazociągu, tym większa
wymagana jest szerokość strefy kontrolowanej – maksymalnie
12 m. Dla gazociągów niskiego i średniego ciśnienia (do 0,5
MPa) oraz podwyższonego średniego ciśnienia (0,5–1,6 MPa)
strefa kontrolowana nie jest uzależniona od średnicy gazociągu
– jest ściśle ustalona i wynosi odpowiednio 1 m oraz 2 m.
Poza ograniczeniem związanym ze strefą kontrolowaną gazociągu występuje również ograniczenie odnoszące się do klasy
lokalizacji danego odcinka trasy. Teren, na którym projektuje
się gazociąg, jest dzielony w oparciu o trzy klasy lokalizacji.
Do pierwszej klasy lokalizacji zalicza się tereny o zabudowie
zwartej, z budynkami zamieszkania zbiorowego, obiektami użyteczności publicznej oraz o intensywnym ruchu kołowym i rozwiniętej infrastrukturze podziemnej (sieci wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, energetyczne itd.). Do drugiej klasy lokalizacji
zalicza się tereny o zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej
oraz zabudowie rekreacji indywidualnej. Tereny niezabudowane lub takie, na których znajdują się pojedyncze budynki jednorodzinne, gospodarskie i niezbędna dla nich infrastruktura,
kwalifikuje się do trzeciej, najniższej klasy lokalizacji. Obiekt
budowlany wznoszony w tej klasie lokalizacji musi się znajdować w odległości co najmniej 1,5-krotności strefy kontrolowanej od osi gazociągu. Przykładowo dla gazociągu wysokiego
ciśnienia o średnicy powyżej DN500, odległość ta wynosi 18 m.
W przypadku, kiedy dana działka jest zalesiona, przed rozpoczęciem prac budowlano-montażowych konieczna jest wycinka
drzew na szerokość pasa budowlano-montażowego. Po zakończeniu inwestycji istnieje możliwość zalesienia terenu działki,
natomiast konieczne jest pozostawienie co najmniej 4 m (po
2 m od osi) wolnej przestrzeni, tzw. przecinki. Jest to niezbędne
z punktu widzenia dostępu służb eksploatacyjnych w sytuacji
jakiejkolwiek awarii na gazociągu. Dla właścicieli terenów leśnych, które objęte są dotacjami unijnymi, jest to kłopotliwe,
ponieważ przez okres trwania inwestycji, tereny te nie kwalifikują się do dopłat, a po zakończeniu przedsięwzięcia wysokość
dopłat zostaje pomniejszona o powierzchnię pozostawionej
przecinki w lesie.
Realizując przedsięwzięcie zwykłym trybem administracyjnym, zgodnie z art. 305 Kodeksu cywilnego, inwestor zobowiązany jest zawrzeć umowę z właścicielem nieruchomości,
przez którą przebiega rurociąg i ustanowić służebność przesyłu.
W umowie tej ustala się wysokość jednorazowego wynagrodzenia z tytułu instalacji rurociągu przesyłowego, a także zasady i opłaty korzystania z nieruchomości w trakcie eksploatacji.
kwiecień - czerwiec
Paliwa
i Energetyka
Umowa ta obowiązuje przez cały okres eksploatacji rurociągu
przesyłowego.
Ukształtowanie terenu oraz trasowanie gazociągu
O wyborze trasy gazociągu często decydują dwa aspekty –
środowiskowy oraz społeczny. Każda inwestycja liniowa wywiera mniejszy bądź większy wpływ na środowisko naturalne
oraz społeczeństwo. Nadrzędnym zadaniem inwestora jest zminimalizowanie negatywnego wpływu przedsięwzięcia na otoczenie, a także zapewnienie zrównoważonego rozwoju. Jednym z działań w tym zakresie jest opracowanie raportu oceny
oddziaływania na środowisko i uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia.
Decyzja ta obejmuje główne wytyczne w zakresie ochrony
środowiska, które należy uwzględnić w trakcie prowadzenia
robót budowlano-montażowych. Dotyczy to zarówno gospodarki odpadami, jak i minimalizowania wpływu na tereny,
przez które przebiega trasa gazociągu w celu ochrony cennych
gatunków roślin i zwierząt. Decyzja zawiera ścisłe wytyczne
w zakresie przekraczania terenów cennych przyrodniczo (np.
metodami bezwykopowymi), czy omijania poszczególnych siedlisk zwierząt.
Przy wyborze ostatecznej trasy gazociągu pod uwagę brany
jest również aspekt społeczny. Dotyczy on m.in. wyboru odpowiednich terenów (np. nieużytków) pod nową inwestycję
tak, aby wywierać jak najmniejszy wpływ na społeczeństwo
i ograniczyć do niezbędnego minimum zajmowanie nowych
nieruchomości. Ponadto wszędzie tam, gdzie jest to możliwe,
nowe przedsięwzięcia są lokalizowane w pasie już istniejących
gazociągów.
Zastosowanie metod bezwykopowych, pomimo wielu niepodważalnych zalet, niesie za sobą również pewne ryzyka,
w szczególności gdy stosuje się je na terenach mocno zróżnicowanych wysokościowo i charakteryzujących się trudnymi
warunkami gruntowo-wodnymi. Wykonywanie głębokich komór technologicznych, charakterystycznych dla mikrotunelingu
i przecisku, w gruntach niespoistych lub organicznych i przy
wysokim poziomie wód gruntowych (np. doliny rzek, jary)
wiąże się z koniecznością wcześniejszego odwodnienia terenu oraz z zabiciem ścianek szczelnych. Odwodnienie terenu
musi być prowadzone w sposób ciągły, ponieważ jakiekolwiek
przerwy grożą zalaniem komór i koniecznością natychmiastowego wstrzymania prac. To z kolei przekłada się na wydłużenie
terminu wykonania budowanego odcinka gazociągu. Również
w przypadku zastosowania metody horyzontalnego przewiertu
kierunkowego HDD, trzeba liczyć się z tym, że mogą wystąpić nieprzewidziane okoliczności, szczególnie gdy przewiert
wykonuje się na terenach o niekorzystnych warunkach gruntowo-wodnych. Mimo iż na etapie projektowania przyjmuje się
odpowiednie założenia związane z długością przewiertu, kątami wejścia i wyjścia oraz głębokością posadowienia rurociągu,
podczas wykonywania wiercenia może nastąpić wybicie płuczki bentonitowej. Taka sytuacja jest spowodowana m.in. wystąpieniem przewarstwień gruntu na osi trajektorii przewiertu, których nie było możliwości stwierdzić na etapie opracowywania
dokumentacji geologicznej.
Warunki gruntowo-wodne
Niewątpliwie istotnym problemem, który ujawnia się w trakcie realizacji robót budowlano-montażowych, jest odmienność
rzeczywistych warunków gruntowo-wodnych od tych założonych w projekcie. Wstępne rozpoznanie i badania geologicz2 / 2014 [09]
PALIWA
ne przeprowadzane są na etapie prac
projektowych. Niestety z uwagi na
wykonywanie odwiertów geologicznych w pewnych odstępach (średnio
co 100–150 m), istnieje możliwość
napotkania podczas robót ziemnych
na warunki inne niż zakładał projekt.
Dotyczy to zarówno przewarstwień,
gdzie ujawniają się grunty organiczne
nienośne (np. gytia, namuły, torfy), jak
również wystąpienia wysokiego poziomu wód gruntowych. W przypadku
napotkania na grunt nienośny, podejmowane działania są uzależnione od
głębokości i długości jego zalegania.
Pierwsza możliwość to dokonanie wymiany gruntu nienośnego na grunt nośny na całej jego głębokości. Druga, to
ułożenie gazociągu na materacach faszynowych, co ma uzasadnienie w sytuacji, kiedy grunty nienośne są mocno
nawodnione, a głębokość ich zalegania
– znaczna.
W sytuacji, kiedy na danym odcinku
trasy stwierdzony zostanie wysoki poziom wód gruntowych rurociąg dociążany jest obciążnikami
betonowymi (siodłowymi lub pierścieniowymi).
Dla zastosowania technologii bezwykopowych równie poważnym problemem, co grunty nienośne, jest występowanie
głazów, otoczaków lub rumoszy skalnych (co jest możliwe do
stwierdzenia podczas wiercenia pilotażowego). Jeżeli taka sytuacja ma miejsce, wymagane jest zastosowanie innych narzędzi
wiertniczych lub zmiana trajektorii przewiertu.
Szerokość pasa budowlano-montażowego
Kolejnym zagadnieniem, z którym mogą wiązać się pewne
trudności przy realizacji inwestycji gazociągowej, jest pas budowlano-montażowy, określany na etapie projektu budowlanego. Podczas budowy wymagane jest czasowe zajęcie terenu
wzdłuż trasy gazociągu na potrzeby wykonania drogi montażowej, składowania ziemi, spawania rurociągu itd. Szerokość
pasa budowlano-montażowego powinna uwzględniać warunki terenowe na trasie, zbliżenia i skrzyżowania z istniejącą infrastrukturą podziemną i nadziemną. Z reguły tak jest, jednak
w praktyce występują lokalne zawężenia pasa spowodowane
ograniczeniami środowiskowymi jak i związane z koniecznością ograniczenia ilości właścicieli działek, przez teren których
ma przebiegać przedsięwzięcie. Wykroczenie poza wyznaczony pas wymaga zawarcia porozumienia pomiędzy inwestorem
a właścicielem danej nieruchomości, w którym określa się czas
prowadzenia robót i wysokość opłaty za użyczenie terenu.
Jeżeli na odcinku zawężonego pasa budowlano-montażowego występują grunty niespoiste, organiczne i mocno nawodnione, prowadzenie potokowej realizacji robót jest utrudnione.
Dotyczy to w szczególności montażu drogi technologicznej, wykonania wykopu poprzez zapłukanie igłofiltrów, składowania
materiałów, spawania i izolacji rurociągu. Ograniczone miejsce
zakłóca potokową realizację robót, często też wymusza transportowanie urobku w miejsce znacznie oddalone od wykopu.
Skrzyżowania i zbliżenia z infrastrukturą podziemną
Wykonywanie skrzyżowań gazociągu z istniejącą infrastruk62
kwiecień - czerwiec
turą podziemną (tj. sieci wodociągowe,
kanalizacyjne, gazowe, energetyczne
i telekomunikacyjne) wymaga zachowania wzmożonej ostrożności i właściwego zabezpieczenia. W szczególności
dotyczy to przekroczeń pod liniami
energetycznymi i czynnymi gazociągami czy ropociągami. Przed przystąpieniem do realizacji danego przekroczenia należy wykonać wykop próbny,
którego celem jest zweryfikowanie założeń podanych w projekcie. W przypadku stwierdzenia, że rzędna istniejącej sieci znacząco odbiega od przyjętej
w projekcie, konieczne jest przeprojektowanie takiego skrzyżowania.
Brak zgody właścicieli na wejście w teren ich nieruchomości
Na przesunięcia w harmonogramie
prac mają wpływ także protesty właścicieli działek, którzy nie zgadzają się, by
przez ich nieruchomość przebiegała inwestycja gazowa. W przypadku braku
porozumienia pomiędzy inwestorem
a właścicielem nieruchomości i odmowy zawarcia umowy cywilno-prawnej, sprawa trafia na drogę postępowania sądowego
– w ten sposób ustala się warunki służebności przesyłu oraz
kwoty odszkodowania. Postępowanie administracyjne wynikające z braku kompromisu między stronami może ciągnąć się
latami, co przekłada się na koszty budowy gazociągu.
W 2009 r. weszła w życie tzw. specustawa o gazoporcie (z dn.
24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu). Obejmuje ona większość nowo budowanych wielkośrednicowych
gazociągów w Polsce i przyspiesza procedury administracyjne.
W projektach objętych specustawą skróceniu ulegają m.in. terminy rozpatrywania odwołań i skarg, czas wydawania decyzji,
czy okres pozyskiwania gruntów pod inwestycję. Specustawa
gwarantuje wypłatę odszkodowań za czasowe lub trwałe ograniczenie w korzystaniu z terenu, a ich wysokości są ustalane
na podstawie operatów szacunkowych, opracowanych przez
niezależnego rzeczoznawcę majątkowego wyłonionego przez
wojewodę.
Stanowiska archeologiczne na trasie gazociągu
Istnienie niezewidencjonowanych stanowisk archeologicznych na trasie budowy gazociągu jest równie prawdopodobne,
jak napotkanie odmiennych warunków gruntowo-wodnych.
Niestety, jest to kolejna przeszkoda w potokowej realizacji robót, gdyż wymaga czasowego wstrzymania prac na danym odcinku, przeorganizowania ich i rozpoczęcia działań na innych
odcinkach.
Problemy logistyczne
Sprzęt budowlany i materiały wykorzystywane przy budowie
gazociągów zaliczane są do wielkogabarytowych. Są to koparki gąsienicowe, żurawie boczne tzw. boczniaki, spawarki,
rury o długościach od 12 do 14 m, obciążniki betonowe i inne.
Transport takiego sprzętu i materiałów drogami publicznymi
wymaga uzyskania specjalnych zezwoleń, które jest dość czasochłonne. Jeszcze większym wyzwaniem jest natomiast dowóz
2 / 2014 [09]
PALIWA
sprzętu na miejsce budowy, w nieuzbrojony teren, pozbawiony
gruntowych czy lokalnych dróg. W takim wypadku konieczne
jest wykonanie wzmocnionych tras technologicznych, np. lężniowych lub z płyt betonowych. Niejednokrotnie wykonawca
w celu zapewnienia lepszego dojazdu jest zmuszony zawrzeć
porozumienie z właścicielem nieruchomości, przez którą gazociąg bezpośrednio nie przebiega, ale graniczącej z pasem budowlano-montażowym.
Pozostałe problemy
Pozostałe, nieomówione problemy, jakie mogą wystąpić
w trakcie budowy, szczególnie podczas wykonywania robót
ziemnych, to odkrycie na trasie niewybuchów lub innych pozostałości po działaniach wojennych, a także wystąpienie anomalii pogodowych, tj. lokalne zalania i podtopienia, huragany,
siarczyste mrozy.
Budowa gazociągu charakteryzuje się znacznym rozłożeniem
w czasie – z reguły trwa od 1,5 do 2 lat, zarówno w okresie jesienno-zimowym, jak i wiosenno-letnim. Anomalie pogodowe należy
brać pod uwagę już na etapie tworzenia harmonogramu robót,
dzięki czemu, w razie ich wystąpienia, nie będą miały znaczącego
wpływu na przyjęty termin zakończenia prac budowlanych.
Podsumowanie
Należy podkreślić, iż inwestycje związane z infrastrukturą gazową zaliczane są do inwestycji strategicznych, inwestycji celu
publicznego, których głównym zadaniem jest poprawa bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju. Celem budowy nowej
sieci gazociągów w Polsce jest możliwość dywersyfikacji dostaw
gazu, co będzie możliwe do zrealizowania po oddaniu do eks-
kwiecień - czerwiec
Paliwa
i Energetyka
ploatacji terminalu LNG w Świnoujściu. Z danych Ministerstwa
Gospodarki wynika, że 80% całkowitego importu gazu do Polski
pokrywają dostawy z Rosji, Azerbejdżanu i krajów Azji Środkowej,
natomiast pozostałe 20%, na podstawie umów rynku unijnego,
z Niemiec i Republiki Czeskiej. Ponadto Polska, będąc członkiem
Unii Europejskiej, musi spełniać standardy panujące we Wspólnocie, a Komisja Europejska planuje wprowadzić pakiet klimatyczny, który zakłada redukcję CO2 o 40% do 2030 r. Mając na uwadze
powyższe, w Polsce bez wątpienia wzrośnie zapotrzebowanie na
gaz. Wiele zakładów przemysłowych, np. elektrociepłownie, systematycznie będzie wdrażać nowe technologie zasilane błękitnym
paliwem. Kolejnym argumentem przemawiającym za budową nowej infrastruktury gazowej jest fakt, iż istniejąca sieć gazociągów
została wybudowana w latach 60.–80. ubiegłego wieku i w konsekwencji posiada ograniczoną przepustowość.
Bezpieczeństwo energetyczne Polski jest ściśle związane z inwestowaniem w rozbudowę gazowej infrastruktury przesyłowej.
Niestety, doświadczenia z ostatnich lat przy realizacji inwestycji
gazociągowych i obiektów im towarzyszących w Polsce wskazują na to, iż bez odpowiednich regulacji prawnych, jakie dają
specustawy, fazy planowania, projektowania i budowy inwestycji liniowych, przedsięwzięcia te przeciągają się w czasie oraz
obarczone są wysokim ryzykiem inwestycyjnym, jakie ponoszą
inwestor, projektant oraz wykonawca robót. Dlatego podczas
budowy gazociągu konieczna jest ścisła współpraca wszystkich
stron biorących udział w przedsięwzięciu. Czynne zaangażowanie i wzajemne wsparcie na każdym etapie inwestycji pozwalają na bieżąco pokonywać wszystkie trudności, również
te nieprzewidywalne na etapie opracowywania dokumentacji
projektowej.

2 / 2014 [09]