Królestwo Boże w Nowym Testamencie

s.Ewa Jezierska, PWT Wrocław
wykład 7
Część II
KRÓLESTWO BOŻE W NT
Jezus głosili bliskość królestwa Bożego, podobnie jak Jan Chrzciciel, w
słowach: „nawróćcie się, bo bliskie jest królestwo niebieskie” (Mt 4,17). A potem
zlecił swoim uczniom głosić „bliskie jest królestwo niebieskie” (Mt 10,7).. Treść
palestyńskiego nauczania Jezusa podają przede wszystkim Ewangelie synoptyczne.
Św. Jan Ewangelista, natomiast, nawiązuje do tematu królestwo Boże w trzech
fragmentach Ewangelii i kilka razy w Apokalipsie. Łukasz w Dziejach Apostolskich wskazuje na nauczanie o królestwie Bożym przez Jezusa i potem przez św.
Pawła. Apostoł Narodów, św. Paweł, przekazując w swoich Listach treść nauczania
Jezusa w kontekście hellenistycznym, poruszał także problemy królestwa Bożego;
temat ten nie był jednak zasadniczym w jego nauczania. Zasadniczym tematem nauczania św.Pawła było usprawiedliwienie.
Ewangelie synoptyczne o Królestwie Bożym
Dwie formuły określają ideę panowania Boga w Ewangeliach synoptycznych, są to: królestwo Boże (basileia tou Theou) i królestwo niebios / niebieskie
(basileia ton ouranon). Określenie „królestwo niebios” pojawiło się w literaturze
judaistycznej późno, bo ok. 80 roku (wprowadził je Rabbi Johanan ben Zakai), więc
ok. 50 lat po działalności Jezusa. Formuła „królestwo niebios” jest zatem późniejsza
od formuły ”królestwo Boże”, a ponieważ znana i stosowana już była w okresie redakcji Ewangelii św. Mateusza, stąd ewangelista pisząc głównie dla judeochrześcijan, używa określenia „królestwo niebios” (tylko pięciokrotnie używa określenia
„królestwo Boże”)1. Z tego względu i biorąc pod uwagę także fakt rzadkiego występowania wyrażenia „królestwo Boże” w środowisku judaistycznym - w tekstach
np. qumrańkich wymienione jest tylko w 3 razy, Józef Flawiusz, chociaż łączy
1
Por. Mt 6,33; 12,28; 19,24; 21,31.43.
136
ziemskie królestwo z Bogiem, w ogóle nie używa określenia „królestwo Boże”można twierdzić, że Jezus używał określenia „królestwo Boże”,(a nie „królestwo
niebios”), i że źródłem tego określenia jest Jego nauczanie2.
Idea królestwa Bożego stanowi centrum nauczania Jezusa. Zwrot basileia
tou Theou jest charakterystyczny dla jego przepowiadania.
Rozpoczynając swą działalność Jezus głosił: „Czas się wypełnił i bliskie
jest królestwo Boże” (Mk 1,15), a także (co wyżej wspomnieliśmy) „Nawracajcie
się, albowiem bliskie jest królestwo niebieskie” (Mt 4,17)3, Zwrot basileia tou
Teou pojawił się po raz pierwszy w Mk 1,15 , ale rodzajnik, który przy tym zwrocie
występuje wskazuje na to, że wyrażenie to znane było, że coś się wydarzyło (w czasie), przybliżając Królestwo Boże4. Głosząc Królestwo Boże Jezus nawiązywał do
żydowskich oczekiwań, ale je rozwinął. Nie głosił królestwa ziemskiego o doskonałych stosunkach społecznych, politycznych, ale głosił panowanie Boga, jako Pana
całego świata5.
Egzegeci zastanawiali się nad tym,
(1) jak należy rozumieć wypowiedzi Jezusa na temat Królestwa Bożego,
czy w sensie teraźniejszym, czy przyszłym, czy może w nauczaniu Jezusa te dwa
aspekty były obecne równocześnie?
I tak np. J.Weiss (żyjący w latach 1863-1914) był zwolennikiem interpretacji futurystycznej. Królestwo Boże, jego zdaniem, jest przyszłością. Warunkiem wejścia do
niego jest spełnienie żądań Jezusa.
Podobnie A.Schweizer (żyjący w latach 1875-1965) przyjmował, że Jezus oczekiwał nadejścia Królestwa Bożego i dlatego rozesłał uczniów na misje. (Mt 10,23).
Po powrocie uczniów (co wskazywało na „opóźnienie się paruzji”), Jezus dobrowolnie przyjął udręki mesjańskie, spełniając proroctwa. Dlatego wyruszył do Jero-
2
J.Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, Ząbki 1999, 277-278.
Ewangelista Mateusz używa zwrotu „królestwo niebieskie”, Marek i Łukasz – królestwo Boże.
4
R.Bartnicki, Królestwo Boże w wypowiedziach Jezusa, w: Scripturae Lumen, KUL, Lublin 2009, 172.
5
R.Bartnicki, Królestwo Boże w wypowiedziach Jezusa, 176.
3
137
zolimy, by tam cierpieć. Etyczne żądania Jezusa były na czas poprzedzający nadejście Królestw Bożego.
Natomiast C.H.Dodd (znany jako autor „Przypowieści o Królestwie”, Warszawa
1981) jest zwolennikiem interpretacji teraźniejszościowej. Dodd jest zdania, że
wypowiedź Jezusa, iż w Jego osobie wypełniły się wszystkie eschatologiczne oczekiwania, jest orędziem Jezusa. Królestwo Boże już nadeszło.(tekst Mk 1,15: „Czas
się wypełnił i bliskie jest Królestwo Boże” jest równoznaczny z Mt 12,28/Łk 11,20:
„jeśli Ja mocą Ducha Bożego wyrzucam złe duchy, to istotnie przyszło do was Królestwo Boże”/ „jeśli Ja palcem Bożym wyrzucam złe duchy, to istotnie przyszło już
do was Królestwo Boże” ).
W.G.Kűmmel (w opracowaniu z 1956r.: Verheiβung und Erfűllung. Untersuchungen zur eschatologischen Verkűndigung Jesu, Zűrich 1956) udowodnił, że Jezusowe wypowiedzi odnoszą się zarówno do teraźniejszości, jak i do przyszłości. W Jezusie jest już obecne to, co w pełni przyniesie Królestwo Boże6.
(2) Drugie pytanie dotyczy tego, czym jest królestwo Boże, głoszone przez
Jezusa? .
Królestwo Boże, panowanie Boga, jest rzeczywistością zbawczą, jest przyszłym definitywnym zbawieniem7, rzeczywistością, w której ujawnia się Boża
wszechmoc i władza oraz miłosierdzie i miłość8. Królestwo Boże zaistniało z przyjściem Jezusa, przyszło z Jego mocą i napotykało opór9, ale stale się rozwija. Jezus
głosił królestwo Boże, objawiał słuchaczom Boga i nawiązując do ST, do używanych przez ST obrazów, wyrażeń, wprowadzał do swojego nauczania o królestwie
Bożym nowe elementy10.
Obecność Królestwa Bożego, jego istotę Jezus odsłaniał stopniowo11, w
czym widoczna jest Jego pedagogia. Najpierw Jezus głosił tę nową rzeczywistość w
przypowieściach. Przypowieści zawierają pouczenie o założeniu Królestwa Bożego
6
R.Bartnicki, Przyszłość Królestwa Bożego w wypowiedziach Jezusa. 176-178..
J.Gnilka, Teologia Nowego Testamentu (tłum.W.Szymon OP), Kraków 2002, 205.
8
S.Stasiak, Eschatologia, 126; J.Czerski, Pierwszy List św.Pawła do Koryntian (1,1 – 6,20), Opole 2006,198..
9
J.Gnilka, Teologia Nowego testamentu, 205-206.
10
J.Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, 286.
7
138
– jest ono jak ziarno, rzucone w ziemię, które rozwija się szybko, jeżeli zasiew padnie na dobrą rolę (Mk 4,1-9; Mt 13,1-9; Łk 8,4-8). Przypowieści podkreślają dynamikę wzrastania królestwa – porównana jest ona do mocy zasiewu rosnącego własną siłą (Mk 4,30-32; Łk 13,18n; Mt 13,31n; oraz Mt 13,33; Łk 13,20n).
Przypowieści mówią o wartości Królestwa – jest ono drogocennym ukrytym skarbem, drogocenna perłą, którą nabywa człowiek, sprzedając cały swój majątek ( Mt 13,44; o perle – Mt 13,45 -46). Królestwo Boże istnieje w otoczeniu zła
na świecie, dzień ostatni będzie czasem oddzielenia dobra od zła (np. przypowieść o
chwaście - Mt 13,24-30; o sieci – Mt 13,47-50). W Królestwie istnieje, inna niż
ziemska, skala wartości obrazuje ją przypowieść o postawach ludzi: faryzeusza i
celnika, bogacza i ubogiego Łazarza , robotników w winnicy (Łk 18,9-14; Łk
16,19-31; Mt 20,1-16)12.
Przypowieści podkreślają konieczność ponoszenia wysiłku dla Królestwa
(przypowieści o minach i talentach – Mt 25,14-30; Łk 19,11-28; o obrotnym rządcy
– Łk 16,1-13), zwracają uwagę na problem czujności wobec nieokreślonego czasu
przyjścia króla (np. przypowieść o czujnym odźwiernym – Mk 13,33-37; słudze
wiernym
i niewiernym – Łk 12,41-48; Mt 24,45-51; o dziesięciu pannach – Mt
25,1-13). Przypowieści ukazują także opór jaki występuje wobec Królestwa Bożego ( np. przypowieść o dwóch synach wobec rozkazu ojca – Mt 21,28-32; o nieurodzajnym figowcu – Łk 13,1-5; o przewrotnych rolnikach – Mk 12,1-12; łk 20,920; Mt 21,33-44).
Przypowieści podają przykłady modlitwy synów Królestwa Bożego (przypowieść o natrętnym przyjacielu – Łk 11,5-8; o niesprawiedliwym sędzim – Łk 181-8), podają nowe przykazanie wymagane w królestwie (przypowieść o nielitościwym współsłudze – Mt 18,23-35; o miłosiernym Samarytaninie – Łk 10,30-37).
I podkreślić trzeba, że Jezus tylko uczniom tłumaczył sens przypowieści. Na pytanie uczniów (Mt 13,10) „dlaczego w przypowieściach mówisz do nich” (do słucha-
11
J.Czerski, Idea królestwa Bożego, w: Ewangelie synoptyczne w aspekcie literackim, historycznym i teologicznym, Opole 1996, 136.
139
jących tłumów) Jezus odpowiedział: „wam dano poznać tajemnice Królestwa Niebieskiego, im zaś nie dano” (Mt 13,11). I Jezus tłumaczył, że im, uczniom, dana jest
możliwość rozumienia Jego słów, rozumienia „tego czasu Bożego działania (kairos)
i (dany jest) dar rozumienia go dzięki Jezusowi - Nauczycielowi”13.
Rozdział 13 Mateuszowej Ewangelii pokazuje, że (1) głoszenie Jezusa jest
„siejbą” (Mt 13,18), która wydaje plon trzydziestokrotny, sześćdziesięcio a nawet
stokrotny (Mt 13,23)., (2) Nasieniem dobrym, sianym przez Jezusa, są „synowie
Królestwa” (Mt 13,38). Na początku było ich Dwunastu, oni stanowili zaczątek
Kościoła Jezusa Chrystusa. Jezus buduje ten Kościół na trzech filarach: pierwszym
jest Jezusa Chrystus, jedyny Nauczyciel, wierzący są braćmi, drugim – Bóg, który
jest Ojcem synów Królestwa, trzecim filarem jest Chrystus – Mistrz . Wartość Królestwa przewyższa wszystkie dobra, dlatego ten, kto to zauważył „sprzedał wszystko, co miał” (Mt 13,44.46). (3) Rolą dla słowa Jezusa i działalności synów Królestwa jest cały świat (Mt 13,38). Apostołowie mają nauczać wszystkie narody, czynić z nich uczniów Jezusa. Misją Kościoła jest udzielanie chrztu i nauczanie tak, by
wszyscy nauczani pełnili to, co Jezus przekazał. (4) Przy końcu świata nastąpi sąd,
który oddzieli chwast od dobrej pszenicy – dobrych od złych (Mt 13,24-30. 30-43.
49-50)14.
W swoim nauczaniu, Jezus określił także warunki konieczne, by wejść do
królestwa Bożego; podstawowym wymaganiem jest wypełnianie nakazu miłości ,
Jezus podał zasady, na których powinno opierać się nowe życie otrzymane na
chrzcie a przygotowujące do uczestnictwa w królestwie, określił też instytucje przeznaczone do formowania nowych społeczności wiernych15. Łukasz w 16,16 przekazał wypowiedź Jezusa, że od Jana Chrzciciela „głosi się Dobrą Nowinę o królestwie
Bożym, i każdy gwałtem wdziera się do niego”; czyli „każdy usiłuje wejść do nie12
A.Jankowski, Królestwo Boże w przypowieściach, Kraków 19973; J.Jeremias, The Parabeles of Jezus,
Londyn 1972; R.Meynet, Język przypowieści biblijnych, Kraków 2005; J.Jaromin, Wartość królestwa Bożego
w przypowieściach Ewangelii synpptycznych, Wrocław 2008.
13
Z.Żywica, Tajemnica Królestwa Niebieskiego w przypowieściach Jezusa według Ewangelii Mateusza 13,
w: Ewangelia o Królestwie, Scripturae Lumen 1 (2009), KUL, Lublin 2009, 152.
14
Z.Żywica, Tajemnica Królestwa Niebieskiego w przypowieściach, 153-167.
15
S.Mędala, Ewangelie synoptyczne, w: Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t.8 (praca zbiorowa pod re. J.Frankowskiego), Warszawa 2006, 17.
140
go”, co Mateusz wyraził zdaniem „zdobywają je ludzie gwałtowni” (Mt 11,12). Zatem do Królestwa Bożego nie wchodzi się na zasadzie dziedziczenia, lecz zdobywa
się je własnym wysiłkiem, będącym odpowiedzią na łaskę powołania. Można więc
powiedzieć, że do Królestwa Bożego wejdą wszyscy „na miarę swej osobistej odpowiedzialności ”16.
O przyjście (nastanie) królestwa Bożego trzeba się modlić „niech przyjdzie
Królestwo Twoje” (Mt 6,10). Dwie wersje Modlitwy Pańskiej (dłuższa w Mt 6,9-13;
krótsza u Łk 11,2-4) są śladami dwóch chrześcijańskich tradycji liturgicznych; modlitwy te zawierają prośbę „przyjdź Królestwo Twoje” i zarazem wyrażają nadzieję
na skuteczną realizacje Królestwa Bożego. Prośba Modlitwy Pańskiej o przyjście
Królestwa Bożego ma wyraźnie charakter przyszłościowy. Jak bibliści stwierdzają,
swoim układem wykazuje ona zależność od żydowskiej modlitwy Kadzisz (Qaddiš) ,
której formę,, być może, Jezus wykorzystał ucząc swojej modlitwy). Modlitwa Kadisz brzmi:
„ Niech będzie wychwalone i uświęcone Jego imię,
w świecie, który stworzył zgodnie ze swoja wolą.
Oby On pozwolił, by Jego królestwo panowało
w twoim życiu i w twoich dniach, i w życiu
całego domu Izraela, szybko i wkrótce”.
Pierwszy zbiór nauk Jezusa rozpoczyna się Kazaniem na górze / równinie
(Mt
Łk ). U Mt jest dziewięć błogosławieństw (osiem krótkich, jedno długie), u
Łk cztery (trzy krótkie, jedno długie; błogosławieństwa uzupełnione są czterema
biada). Mając na uwadze teorie dwóch źródeł, można powiedzieć, że podane przez
Mt błogosławieństwa 1,2,4 i 9 (dłuższe) pochodzą ze źródła Q, pozostałe albo pochodzą z własnego źródła, albo są wynikiem jego redakcji. (Wielu uczonych uważa,
że błogosławieństwa pochodzące ze zbioru Q, mogą przekazywać autentyczne słowa Jezusa).
Wspólną cechą błogosławieństw Jezusa jest temat eschatologicznego odwrócenia
losów. Zmiana sytuacji położenia ma nastąpić w Królestwie Bożym/ Niebieskim.
16
A.Paciorek, Ewangelia według Świętego Mateusza, cz.II, 514. Niektórzy jednak uważają, że Mt 11,12a
mówi o przeszkodach ze strony prześladowców – por. A.Paciorek, dz.cyt, 467-468.
141
Temat eschatologicznego odwrócenia losów występował często w nauczaniu Jezusa, zanotowanym przez Mt. Dziecko jest wzorem uczestnika Królestwa, zatem „jeśli nie staniecie się jak dziecko, nie wejdziecie do Królestwa” (Mt 189,3),
celnicy i nierządnice „wchodzą przed wami do Królestwa Niebieskiego” (Mt 21,31),
bogatemu niezwykle trudno wejść do królestwa (Mk 10-23-25), matka synów Zebedeuszowych, Jakuba i Jana, prosi, by zajęli oni miejsca po prawej i lewej stronie
Jezusa w Jego przyszłym Królestwie (Mt 20-21), Jan Chrzciciel jest największym
narodzonym spośród niewiast, jest jednak najmniejszym w Królestwie Bożym /
Niebieskim (Mt 11,11 / Łk 7,28). {Podobnie Jezusowe stwierdzenie podczas
Ostatniej Wieczerzy „odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie
Królestwo Boże” (Łk 22,18), wskazuje na przyszły wymiar Królestwa. Na przyszły
jego stan17}.
Jednakże nauczaniu Jezusa o Królestwie Bożym towarzyszyło napięcie:
Królestwo Boże jakby już było, jakby nadeszło, a z drugiej strony, Jezus podkreślał,
że trzeba modlić się o jego przybycie: „niech przyjdzie Twoje Królestwo” (Mt 6,10;
Łk 11,2)18. Nauczanie Jezusa o Królestwie Bożym charakteryzuje więc polaryzacja
między „już teraz” i „jeszcze nie”. Królestwo Boże zostało zapoczątkowane w słowach i w czynach Jezusa, a tym samym, wraz z zapoczątkowaniem panowania Boga rozpoczęła się przyszłość tego panowania. Jezus głosił „bliskie jest Królestwo
Boże/niebieskie”(Mt 4,17b; Mk 1,15b), kazał dniem i nocą wołać do Boga (Łk 18,7),
starać się o królestwo Boże i jego sprawiedliwość (Mt 6,33). Także uczniom polecał
głosić jego bliskość (Mt 10,7). Jednakże sam Jezus powiedział w wieczerniku: „odtąd nie będę jej (Paschy) sprawować, aż się spełni Królestwo Boże (Łk 22,10; por.
Łk 22,18; Mk 14,25). Podobnie Jego powtórne przyjście w chwale nastąpi w przyszłości (Mt 25,31nn). Zatem pełnia Królestwa Bożego osiągnięta będzie w przyszłości19.
17
R.Bartnicki, Przyszłość Królestwa Bożego w wypowiedziach Jezusa, 176-187.
Leksykon Biblijny (red. F.Rienecker, G.Maier; red.naukowa wyd.polskiego W.Chrostowski), Warszawa
2001, 374.
18
142
Równocześnie Jezus stwierdzał, że Królestwo już nadeszło; faryzeuszom
dopowiedział: „jeśli Ja mocą Ducha Bożego wyrzucam złe duchy, to istotnie przyszło (efthasen) do was Królestwo Boże (Mt 12,28; por. Mt 11,11n), a na zapytanie,
kiedy przyjdzie królestwo Boże, odpowiedział: „Królestwo Boże w was jest” Łk
17,21). Królestwo Boże rozpoczęło się zatem z Jezusem, ma charakter duchowy,
jednocześnie należy do przyszłości. Jezus jest królem tego Królestwa, na co wskazuje wjazd Jezusa do Jerozolimy (Mt 21,1n), kiedy tłumy witały Go śpiewając „Hosanna Synowi Dawida! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie! Hosanna na wysokościach!”, a także wyznanie przed Wysoką Radą: na pytanie „Czy
Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga?” Jezus odpowiedział: „Tak, Ja nim jestem” (Mt
26,64)20.
Wydaje się więc, że można mówić o fazach rozwoju Królestwa Bożego,
Królestwa, które ma się rozwijać. Pierwsza faza (Królestwa Bożego) to czas głoszenia tego Królestwa przez Jezusa. Królestwo Boże zaczęło się z Jezusem, zaistniało wraz z Nim, ale należy do przyszłości. Jezus nauczał, że Królestwo Boże będzie się rozwijać i zmierzać do eschatologicznej pełni. Udział w tym Królestwie
będzie nagrodą za znoszenie prześladowań dla sprawiedliwości („Błogosławieni,
którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości”- Mt 5,10), za pełnienie woli
Bożej („Nie każdy, kto mówi Mi <Panie, Panie> wejdzie do Królestwa Niebieskiego, lecz ten, kto spełnia wolę Ojca mego, który jest w niebie” - Mt 7,21-23). Dostęp
do Królestwa Bożego będą mieli przede wszystkim ludzie prości, ufni jak dziecko
(„Dopuśćcie dzieci (…) do takich bowiem należy Królestwo Niebieskie” – Mt
19,14; „Kto nie przyjmie Królestwa Bożego jak dziecko, ten nie wejdzie do niego”
– Łk 18,17). Żadni obłudnicy do królestwa nie wejdą (Mt 23,31-45)21.
Druga faza Królestwa Bożego to czas po zmartwychwstaniu Jezusa. Można
go nazwać czasem dawania świadectwa (Dz 1,8; 15,27), czasem Kościoła. Kościół
nie jest identyczny z królestwem Bożym – Królestwo Boże jest pojęciem szerszym
19
R.Schnackenburg, Signoria e Regno di Dio (tłum. z j.niem. A.Mastrandrea, M.Sassoli, B.Liverani), Bologna 1990, 81.
20
Leksykon biblijny,374; J.Kudasiewicz, Historia i Eschaton w idei Królestwa Boga ogłoszonego przez Jezusa, w: Biblia o przyszłości, red.L.Stachowiak, R.Rubinkiewicz, KUL, Lublin 1987, 63-69
143
niż pojęcie Kościoła, ponieważ określa ono panowanie oraz interwencję Boga
w dzieje całego świata. Jednakże, Kościół jest jakby przestrzenią, w której głosi się
i przeżywa królestwo Boże („Królestwo Boże w was jest” – Łk 17,21). To królestwo Boże osiągnie pełnię w końcowym etapie historii zbawienia22. Przez cały
okres czasu Kościoła władza Boga nad ludźmi sprawowana będzie poprzez królowanie Chrystusa i będzie formą wspólnoty z Jezusem.
Nieliczne logia Jezusa wzmiankują tę fazę pośrednią, ziemską Królestwa
Bożego. Jest to królestwo Syna Bożego, różne od przyszłego królestwa Ojca. To
królestwo Chrystusa trwać będzie aż do Jego drugiego przyjścia, do paruzji i sądu.
Jest ono jakby w pośrodku świata: jak sieć rybacka, zawiera dobrych i złych, jest
jak pole, na którym rośnie dobre nasienie i chwast” (Mt 13,24-30.47-50). Jezus
mówi: „rolą jest świat, dobrym nasieniem są synowie Królestwa, (…), żniwem jest
koniec świata” (Mt 13,33-38), „zaprawdę powiadam wam, niektórzy z tych, którzy
tu stoją, nie zaznają śmierci, aż ujrzą Syna Człowieczego, przychodzącego w królestwie swoim” (Mt 16,28)23
Pełne objawienie się panowania Jezusa nastąpi w momencie Jego powtórnego przyjścia w chwale i sądu ostatecznego, kiedy odda każdemu według jego
uczynków. Jego przyjście poprzedzą różne znaki na słońcu, księżycu, gwiazdach,
na morzu (Łk 21,25). Syn Człowieczy przybędzie z mocą i chwałą (Łk 22,27) na
sąd wraz z Aniołami i zasiądzie na swym tronie pełnym chwały (Mt 25,31), zgromadzi swoich wybranych „od krańca ziemi po kraniec nieba” (Mk 13,27) i oddzieli
dobrych od złych. Dobrzy – sprawiedliwi odziedziczą królestwo przygotowane im
od założenia świata (Mt 25,31-46). Wejście do Królestwa będzie nagrodą za pełnione uczynki miłosierdzia, za wszystko, co uczyniono jednemu z braci najmniejszych (por. Mt 25,35-36.40)24. Jezus powiedział: „przy odrodzeniu, gdy Syn Człowieczy zasiądzie na swym tronie chwały, wy, którzyście poszli za Nim, zasiądziecie
również na dwunastu tronach (Mt 19,28), a u Łukasza (Łk 22,29): „wyście wytrwali
21
J.Czerski, Idea królestwa Bożego, 138.
A.Paciorek, Ewangelia według Świętego Mateusza. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Rozdziały 1428, Cz.II, Częstochowa 2008, 811.
23
J.Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, 284.
22
144
przy Mnie przy moich przeciwnościach. Dlatego przekazuję wam Królestwo, jak
Mnie przekazał je mój Ojciec, abyście w Królestwie moim jedli i pili przy moim
stole oraz zasiadali na tronach”25.
Spełnienie się (wypełnienie) tego Królestwa nastąpi po unicestwieniu
wszelkich mocy i śmierci26. Nowa faza królestwa Bożego – Królestwo Ojca –
przedstawiona jest jako uczta narodów: „przyjdą ze wschodu i zachodu, z północy i
południa i siądą za stołem w Królestwie Bożym” (Łk 13,29). Do Królestwa Ojca
wejdą sprawiedliwi, dla których to Królestwo przygotowane było od założenia
świata (Mt 25, 34-40.
Królestwo Boże w Dziejach Apostolskich
Dzieje Apostolskie zaznaczają, że temat „królestwo Boże” był centralnym
tematem nauczania Jezusa i pierwszych chrześcijan.
Także po zmartwychwstaniu, Jezus pouczał o królestwie Bożym kiedy ukazywał się uczniom („Im też po swej męce dał wiele dowodów, że żyje: ukazywał
się im przez czterdzieści dni i mówił o królestwie Bożym” ( Dz 1,3).,
Przekazana w Dz 1,6-8 odpowiedź Jezusa na zadane Mu pytanie „Panie,
czy w tym czasie przywrócisz królestwo Izraela?”(w.6) - takie pytanie nasunęło się
słuchającym nauczani Jezusa o mającym nadejść chrzcie w Duchu Świętym, zwracając ich myśl na oczekiwanie ziemskiego królestwa izraelskiego – odnosi się do
innej płaszczyzny. „Nie wasza to rzecz znać czasy i chwile, które Ojciec ustalił
swoja władzą, ale gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie
moimi świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi”
(ww.7-8). Królestwo Boże nie będzie ziemskim królestwem. Królestwo Boże zaistnieje, ale czas jego „przyjścia” jest zależny od Ojca; okres przed jego zaistnieniem wypełni praca ewangelizacyjna „świadków Jezusa”, czyli Jego apostołów.
Po Wniebowstąpieniu Jezusa chrześcijanie głosili królestwo Boże. Dzieje
Apostolskie wymieniają św.Pawła, który o Królestwie Bożym nauczał podczas po24
A.Paciorek, Ewangelia według Świętego Mateusza,514.
J.Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, tamże.
26
Leksykon Biblijny, 375.
25
145
dróży misyjnych (Dz 14,22; 19,8; 20,25 ), który potem, będąc w więzieniu, „przytaczał” słuchającym go „świadectwa o Królestwie Bożym” (Dz 28,23) i który przez
dwa lata „przyjmował wszystkich, którzy do niego przychodzili, głosząc królestwo
Boże i nauczając o Panu Jezusie Chrystusie” (Dz 28,30-31).
Jak można zauważyć, teksty Dziejów Apostolskich dotyczące Królestwa
Bożego nie mówią wyraźnie, czy Królestwo Boże należy już do teraźniejszości –
czy już „jest”. Z pewnością należy ono do teraźniejszości, ale w pełni dopiero ma
nadejść27.
Królestwo Boże w listach Pawłowych
Nie znamy szczegółów nauczania Pawła podczas jego podróży misyjnych.
Dziej Apostolskie wspominają jednak, że Paweł nauczał o królestwie Bożym podczas swojej pierwszej podróży misyjnej. W Listrze, Ikonium i Derbe nauczał
„umacniając dusze uczniów, zachęcając do wytrwania w wierze <bo przez wiele
ucisków trzeba nam wejść do królestwa Bożego (eis tēn basileian tou Theou)>” (Dz
14,22). W Efezie, gdzie przebywał w czasie drugiej podróży misyjnej, przemawiał
przez trzy miesiące w synagodze ”rozprawiając i przekonując o królestwie Bożym
(peri tēs basileas Theou)” (Dz 19,8). Wracając do Jerozolimy pod koniec trzeciej
wyprawy zatrzymał się w Milecie, by pożegnać się ze starszymi. Im to powiedział:
„wiem teraz, że wy wszyscy, wśród których po drodze głosiłem królestwo (kērysson tēn basileian), już mnie nie ujrzycie” (Dz 20,25), a przebywając potem w Rzymie jako więzień, spotkał się z grupą Żydów i „przytaczał im świadectwa o królestwie Bożym (tēn basileian tou Theou); od rana aż do wieczora przekonywał ich o
Jezusie na podstawie Prawa Mojżeszowego i Proroków” (Dz 28,23). Epilog Dziejów Apostolskich dodaje, że Paweł przez dwa lata przebywał w Rzymie „i przyjmował wszystkich, którzy do niego przychodzili, głosząc królestwo Boże (kērysson
tēn basileian tou Theou) i nauczając o Panu Jezusie Chrystusie” (Dz 28,30-31)28.
Z relacji Dziejów Apostolskich wynika zatem, że Paweł przekazywał naukę
Chrystusa o królestwie Bożym najpierw Żydom, głosząc w synagogach. Wzmianka
27
28
Hiers R.H., Królestwo Boże, w: Encyklopedia biblijna, tamze..
R.Schnackenburg, Signoria e Regno di Dio, 267.
146
Dziejach Apostolskich o pożegnaniu w Milecie, epilog Dziejów wskazują, iż Paweł
nauczał także chrześcijan z pogaństwa i wszystkich, którzy go słuchać chcieli.
Jeżeli zatem Paweł ustnie nauczał o królestwie Bożym podczas swych podróży misyjnych, adresaci jego listów znali to pojęcie i treść jaką wyrażało. Jednakże w porównaniu z ilością występujących określeń „królestwo Boże” w Ewangeliach synoptycznych (jak już wspomniano wyżej – 105), w listach Pawłowych tych
określeń jest bardzo mało, tylko 14. To jakby tylko okazyjne stosowanie określenia
królestwo Boże przez św.Pawła zastanawia.
W Listach Pawłowych określenie „królestwo Boże” występuje po 1 razie w
1 Tes, 2 Tes, Ga, Rz, Ef; po 2 razy w Kol i 2 Tm ; i 5 razy w 1 Kor. Nato-
miast określenie „królestwo Boże” w ogóle nie występuje w listach do Flp, Flm, 2
Kor, 1Tm, Tt.
Treść określenia królestwo Boże w Listach Pawiowych dotyczy zarówno
teraźniejszości jak i przyszłości. I nie można określić na podstawie wypowiedzi
Pawła ram czasowych tego królestwa. Apostoł mówi o królestwie Bożym jako o
wydarzeniu w przyszłości, ale siła tego eschatologicznego królestwa działa w życiu
wspólnoty chrześcijańskiej29.
(1) To królestwo jest oczekiwane. W 1 Tes 2,12 Apostoł prosi, by adresaci,
którzy wyczekują królestwa Bożego, postępowali w sposób godny Boga, ponieważ
wzywa On ich „do swego królestwa (eauton basileian) i chwały”, co znaczy, że
chrześcijanie mają postępować zgodnie z wolą Bożą i Bożym planem zbawienia,
ponieważ taka ich postawa gwarantuje im wezwanie do królestwa Bożego30.
(2) To królestwo Boże jest już obecne, jest doświadczane w mocy wierzących, czyli w mocy Ducha świętego działającego we wspólnocie wierzących. 1 Kor
4,20 stwierdza, że „nie w słowie lecz w mocy (en dynamei) przejawia się królestwo
Boże (basileia tou Theou)”, a Rz 14,17 dodaje, że „królestwo Boże (basileia tou
29
L.J.Kreitzer, Kingdom of God/Christ, w: Dictionary of Paul and his Letters (ed. G.H.Hawthorne,
R.P.Martin), Illinois 1993, 525.
30
M.Bednarz, 1-2 List do Tesaloniczan (NKB NT XIII), Częstochowa 2007, 174-177.
147
Theou)31 to nie sprawa tego, co się je i pije, ale to sprawiedliwość, pokój i radość w
Duchu Świętym”; zatem poprzez dary Ducha świętego przejawia się królestwo Boże w doczesności32.
(3) Królestwo Boże przedstawione jest w Listach Pawiowych jako przyszła
nagroda. Tekst 2 Tes 1,5 podkreśla, że trudy, doświadczenia, cierpienia adresatów
są zapowiedzią sprawiedliwego sądu Boga, którego celem jest „uznanie ich [was]
za godnych królestwa Bożego (basileias tou Theou), za które cierpią”. Zatem przeciwności , prześladowania znoszone z powodu (dla) królestwa Bożego będą sprawiedliwie ocenione; o wejściu wiernych do królestwa Bożego zadecyduje sam
Bóg33. Pawłowy tekst 2 Tes 1,5 nawiązuje wyraźnie do nauczania Jezusa (por. Mt
5,10; Łk 6,22n)34
Podobnie tekst 2 Tm 4,18 wyraża przekonanie Pawła, że Bóg go „wyrwie
od wszelkiego złego czynu i wybawi […], przyjmując do swego królestwa niebieskiego (basileian autou tēn epouranion) ”. Myśl o ocaleniu doczesnym (2 Tm 4,17)
podsunęła Pawłowi temat pokrewny – ocalenie ostateczne, które, podobnie jak ocalenie doczesne, będzie dziełem Pana. On wyrwie Pawła z wszelkiego złego czynu,
który stanowi przeszkodę w zbawieniu. A zbawienie uprawnia do osiągnięcia królestwa, nazwanego tu, jedyny raz w listach Pawiowych, królestwem niebieskim”35.
(4) Nie wszyscy ludzie wejdą do królestwa. Cztery teksty z listów Apostoła,
mianowicie z fragmenty: 1 Kor 6,9.10, Ga 3,21, Ef 5,5 zawierają katalogi złych
uczynków, które uniemożliwiają osiągnięcie królestwa Bożego. Teksty te podkreślają, że królestwo Boże (basileia Theou) jest niemożliwe do osiągnięcia przez ludzi,
którzy pełnili złe czyny: „Czyż nie wiecie, że niesprawiedliwi nie posiądą królestwa Bożego (Theo basileian) (1 Kor 6,9), „…złodzieje, ani chciwi, ani pijacy, ani
oszczercy, ani zdziercy nie odziedziczą królestwa Bożego (basileian Theou - 1 Kor
6,10), tekst Ef 5,5 dodaje „o tym bądźcie przekonani, że żaden rozpustnik ani nie-
31
J.Czerski, Pierwszy List do Koryntian (1,1 – 6,20), 199.
R.Schnackenburg, Signoria e Regno ni Dio (trad. A.Mastrandrea, M.Sassoli, B.Liverani), Bologna 1990,
295; P.Althaus, Der Brief an die Römer(NTD Band 6), Göttingen 1978, 143.
33
M.Bednarz, 1-2 Listd do Tesaloniczan, 463-466.
34
R.Schnackenburg, Signoria e Regno di Dio,292.
32
148
czysty, ani chciwiec – to jest bałwochwalca – nie ma dziedzictwa w królestwie
Chrystusa i Boga (en tē basileia tou Kristou kai Theou); także Ga 5,21: „ci, którzy
się takich rzeczy dopuszczają królestwa Bożego (basileian Theou) nie odziedziczą”.
Królestwo Boże jawi się więc jako nagroda, której niesprawiedliwi, oszczercy,
zdziercy nie osiągną (co nawiązuje do Mt 25,41-46)..
Tekst 1 Kor 15,50 treścią nawiązuje do wymienionych czterech tekstów,
kiedy podaje: „zapewniam was, bracia, że ciało i krew nie mogą posiąść królestwa
Bożego (basileia Theou), i że to, co zniszczalne nie może mieć udziału w tym co
niezniszczalne”. Do tego królestwa, jak wiadomo, „zdążają wierni jako prawne
dzieci Boże i dziedzice nieba”36. Królestwo Boże jest wiec darem i także nagrodą,
jaką mogą otrzymać wierzący, którzy dobrze w życiu postępowali. Taka treść pojęcia „królestwo Boże” i tu nawiązuje do myśli synoptycznej (por. Mt 25,31-46).
(5) Eschatologicznego, ale już istniejącego w teraźniejszości, królestwa,
które jest królestwem Syna Bożego, dotyczy tekst Kol 1,13. Tekst ten stwierdza, że
Bóg uwolnił wiernych (Paweł pisze: „uwolnił nas”) spod władzy ciemności i przeniósł do królestwa „swego umiłowanego Syna” (tēn basileian tou hyiou tēs agapes
autou). Bóg „uwolnił” i „przeniósł”, a więc stało się to bez jakiegokolwiek aktywnego udziału wiernych , jest aktem dokonanym podczas życia wierzących, w doczesności37. Ojciec przeniósł wierzących do królestwa swego Syna, Który jako Zmartwychwstały ma władzę nad światem. Ta władza, osiągnie pełnię w chwili Jego
powtórnego przyjścia38.
(6) Natomiast o III-ej fazie królestwa Bożego (a dokładniej o przejściu
królestwa Chrystusa w królestwo Ojca), kiedy królestwo to osiągnie doskonałość,
wyraźnie mówi tekst 1 Kor 15,24. Kontekst w.24 podkreśla konsekwencję zmartwychwstania Chrystusa, jaka okaże się momencie Jego paruzji: On „zmartwychwstał jako pierwszy, potem ci, co należą do Chrystusa , w czasie Jego przyjścia”
35
J.Stępień, 2 List do Tymoteusza, w: Listy Tesaloniczan i Pasterskie (PNT IX) Poznań-Warszawa 1979,
450-451.
36
H.Langkammer, List do Efezjan, Biblia Lubelska, Lublin 2001, 97.
37
L.J.Kreizer, Kingom of God/Christ, 526.
38
B.Adamczewski, List do Kolosan, 183-184.
149
zmartwychwstaną (1 Kor 15,20-23). Przynależność do Chrystusa określa wiara39,
bo dzięki niej chrześcijanie „należą do Chrystusa” (w kontekście 1 Kor 15,24 Paweł nie wspomina bezbożnych i ich losu po paruzji Chrystusa). Po zmartwychwstaniu wierzących, Chrystus pokona wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc, także
śmierć. „Wszystko” (panta) zostanie Mu poddane („wszystko” oznacza wymiar
powszechny i kosmiczny) „z wyjątkiem Tego, który Mu wszystko poddał” (1 Kor
15,27). Jako Bóg-Człowiek, Syn Boży, przekaże królowanie Bogu Ojcu, „swoje”
królestwo przekaże Bogu „paradidō tēn basileian tō Theō kai Patri” (1 Kor 15,24).
„A gdy już wszystko zostanie Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi poddał wszystko, aby Bóg był we wszystkim” (1 Kor 15,28).
„Ostatecznym celem wydarzeń apokaliptycznych jest doprowadzenie do całkowitego i pełnego panowania (królowania) Boga, który będzie <wszystkim we wszystkich>”40
Obraz zawarty w 1 Kor 15,24 zdaje się dopełniać opis III-ej fazy królestwa przedstawiony w Ewangeliach synoptycznych41. Ostatni okres królestwa Bożego, po
przekazaniu królestwa Chrystusowego Ojcu, będzie już nieskończonym czasem
wspólnego życia z Bogiem Ojcem, kiedy „Bóg będzie wszystkim we wszystkich”
(1 Kor 15,28; por. Rz 11,36)42.
(7) Pozostałe dwa teksty, zawierające określenie „królestwo Boże” to: Kol
4,11 i 2 Tm 4,1.
Tekst Kol 4,11 jest prośbą Pawła, by Kolosanie przyjęli Arystarcha, Marka
i Barnabę, jeśli do nich przybędą. Wymieniając obok nich Jezusa zwanego Justusem, Paweł przebywający w więzieniu, przedstawia Kolosanom tych czterech (wzgl.
trzech) jako współpracowników (mono synergoi) dla królestwa Boga (eis tēn basi39
M.Rosik, Rysy eschatologiczne Królestwa Bożego w Pawiowej nauce, w: Ewangelia o Królestwie, Scriptu
rae Lumen 1 (2009), KUL, Lublin 2009, 268. 260. Wspomniana w 1 Kor 15,20-30 praktyka „chrztu za zmarłych”, znana mieszkańcom wspólnoty korynckiej, wskazuje na chrzest jako warunek przynależności do Królestwa Bożego – por.M.Rosik, Rysy eschatologiczne Królestwa Bożego…, 261.
40
M.rosik, Rysy eschatologiczne Królestwa Bożego…, 257.
41
M.Rosik, Pierwszy List do Koryntian. Wstęp – Przekład z oryginału - Komentarz, (maszynopis przekazany
do druku), Wrocław 2008, 320-321; Stuttgarter Kleiner Kommentar zum NT (hrg.von P-G..Müller), Stuttgart
1995 (Elektronische Fassung 2005), 155-156; Leksykon biblijny, 375; Słownik Teologii Biblijnej, 408.
42
H.Langkammer, Pierwszy List do Koryntian, w: Pierwszy i Drugi List do koryntian, Biblia Lubelska, Lublin 1998, 90.
150
leian tou Theou). Byli to prawdopodobnie jedyni jego współpracownicy w czasie
uwięzienia, skoro dodaje, że „są dla niego pociechą”. Jednakże określenie „współpracownicy dla sprawy królestwa Bożego” wskazuje, że nie tyle chodzi tu o podkreślenie, że wymienieni są współpracownikami Pawła w sprawach dotyczących
królestwa Bożego, lecz, że ci czterej (trzej) zostali zaangażowani (zostali włączeni)
w sprawy (eis ten basileian) dla królestwa43.
Natomiast w 2 Tm 4,1 określenie „królestwo Boże” występuje w uroczystej formule zobowiązania ucznia, by przestrzegał przestróg Pawła i przekazywał
dalej depozyt wiary: „zaklinam cię na Boga i Chrystusa Jezusa, który będzie sądził
żywych i umarłych, oraz na Jego pojawienie się (epiphaneia) i na Jego królestwo
(tēn basileian autou) głoś naukę, nastawaj w porę i nie w porę…”44. Z tekstu wynika, że potęga królewska Chrystusa ujawni się przy Jego paruzji, a Jego królestwo
poprzedzi panowanie Boga. Chrystusa więc objawi chwałę Boga Ojca45.
Zestawiając dane Ewangelii synoptycznych i Listów św.Pawłowych zawierające określenie „królestwo Boże” można wyciągnąć następujące wnioski: :
1)
nauczanie ś.Pawła o królestwie Bożym (czy królestwie Chrystuso-
wym)nawiązuje do nauczania Jezusa przekazanego przez Ewangelie synoptyczne.
Także takie samo napięcie między istnieniem „już” i „jeszcze nie” królestwa Bożego, charakteryzujące nauczanie Jezusa przekazane przez Ewangelie synoptyczne,
wyczuwa się w nauczaniu Pawła, zawartym w jego listach46,
2)
Nauczanie Ewangelii i Pawła nawiązuje do nauczania ST, także do
tradycji synagogalnej, w której temat królestwa Boga również był obecny47.
3)
Treść nauczania Apostoła o królestwie Bożym znana była adresatom
listów, pojęcie „królestwo Boże” nie wymagało dodatkowych wyjaśnień Pawła w
jego listach.
43
B.Adamczewski, List do Kolosan, 354; R.Schnackenburg, Signoria e Regno di Dio, 293..
H.Langkammer, Listy Pasterskie, Biblia Lubelska, Lublin 2006, 127.
45
R.Schnackenburg, Signoria e Regno di Dio, 296.
46
L.J.Kreitzer, Kingom of God/Chrust, 526.
47
M.Rosik, Pierwszy List do Koryntian, 380.
44
151
4)
Pozostaje otwartym pytanie, dlaczego trzy Ewangelie Synoptyczne,
przekazujące nauczanie Jezusa, w 105 wypadkach używają określenia „królestwo
Boże”, a Paweł, który głosił Orędzie Jezusa podczas swoich podróży misyjnych, tak
rzadko, bo tylko 14 razy, używa tego określenia w swoich listach (w 13 listach Corpus Paulinum).
Wspomniano już wyżej, że centralnym tematem nauczania Jezusa było królestwo Boże, natomiast centralnym tematem pisemnego nauczania Pawła, nauczania
zawartego w lego listach, jest „usprawiedliwienie”. Przez usprawiedliwienie Paweł
rozumie wyzwolenie spod Prawa, co oznacza uwolnienie od grzechów, które człowiek popełniał nie będąc w stanie wypełnić przepisów Prawa. Usprawiedliwienie
było celem dzieła zbawczego Jezusa i wysłużyło człowiekowi darowanie win,
uświęcenie i usynowienie przez Boga-Ojca.
Słowo „usprawiedliwienie, sprawiedliwość” występuje u Pawła 57 razy,
podczas gdy w nauczaniu Jezusa, podanym w Ewangeliach synoptycznych, tylko 7
razy (według statystyki J.Dunna48).
Zmianę głównego tematu nauczania przez Pawła w jego listach, w porównaniu z nauczaniem ustnym, można próbować tłumaczyć:
(a) wyższym (kolejnym) poziomem nauczania; mianowicie, królestwo Boże
głoszone było w czasie nawracania pogan i Żydów w Palestynie i tematem nawiązywało wprost do nauczania Jezusa, natomiast Listy Pawłowe zwracają się już do
chrześcijan kręgu kultury hellenistycznej, których trzeba było wprowadzić w głębię
nauczania Jezusa i w skutki Jego ziemskiego życia zakończonego śmiercią zadośćuczynną. I być może dlatego, pisząc, Paweł położył nacisk na „usprawiedliwieniu”
nie skupiając wielkiej uwagi na terminie „królestwo Boże”.
(b) Można też zastanawiać się, czy przypadkiem Paweł celowo nie zmienił
głównego tematu (nazwy głównego tematu) swego nauczania i stąd nieczęsto używał terminu „królestwo Boże”. Apostoł bowiem ewangelizował w wielu ważnych,
rzymskich miastach imperium. Mając w pamięci rozruchy w Tesalonice spowodo-
152
wane głoszeniem królestwa Jezusa (i oskarżenie, że występuje „przeciw zarządzeniu cesarza mówiąc, że jest inny król – Jezus”49 - Dz 17,7), być może, pisząc listy
uważał, że ze względów politycznych niebezpiecznym było by ( i dla niego i dla adresatów jego pism) głosić wprost królestwo Boże w Imperium Rzymskim50.
Św. Jan o Królestwie Bożym
Na początku swojej działalności w Galilei, w czasie powoływania uczniów,
Jezus rozmawiał z Nikodemem (J 3,1nn), który nie mógł zrozumieć Jezusa, Jego
działalności, dokonywanych znaków: „Rabbi, wiemy, że od Boga wyszedłeś jako
nauczyciel. Nikt bowiem nie mógłby uczynić takich znaków, jakie Ty czynisz, gdyby Bóg nie był z nim” (J 3,2). Odpowiadając mu, Jezus zaprasza do wejścia w tajemnice Królestwa Bożego i określa od razu warunki „ujrzenia” Królestwa Bożego,
nie odsłaniając tajemnicy, kim On sam jest: „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci,
jeśli się ktoś nie narodzi powtórnie (czyli do życia nadprzyrodzonego) nie może ujrzeć Królestwa Bożego” (J 3,3).. Warunkiem koniecznym jest powtórne narodzenie,
jest to narodzenie się na nowo, które jest narodzeniem „z wysoka”.(„z góry). Jezus
objaśnia to narodzenie mówiąc, że jest ono narodzeniem z wody i Ducha (wyrażenie „z wody i Ducha” jest aluzją do sakramentu chrztu później ustanowionego, będącege warunkiem koniecznym do zbawienia). I Jezus powtórzył Nikodemowi:
„Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci, jeśli się ktoś nie narodzi z wody i Ducha, nie
może wejść do królestwa Bożego” (J 3,5). Podstawą zatem wejścia do Królestwa
Bożego, w czasie nieistniejącego jeszcze sakramentu chrztu, warunkiem uzyskania
życia wiecznego, jest „narodzenie się z wody, którą jest Duch”. Bo narodzenie z
Ducha daje życie wieczne (J 3, 1-9)51.
48
J.S.G.Dunn, The Teology of Paul the Apostle, (przypis 35), 190.
Tekst według Pisma Swiętego Nowego Testamentu i Psalmów, Częstochowa 2005.
50
J.S.G.Dunn, The Theology of Paul the Apostel (przypis 37), 190; M.Bednarz, 1-2 List do Tesaloniczan,
666 .
49
51
Leksykon biblijny, red. F.Reinecker, G.Maier, red.wyd.pol. W.Chrostowski, Vicatio, Warszawa 1994, 374475; A.Paciorek, Ewangelia według św.Jana, Tłumaczenie, Wsdtep Komentarz, KUL, Lublin 2000, 77-78.
153
Królestwo Boże, do którego Jezus zapraszał Nikodema, nie było i nie jest
królestwem doczesnym. Dlatego na pytanie Piłata „czy ty jesteś Królem żydowskim?” Jezus nie odpowiedział twierdząco, ani zaprzeczył. Stwierdził jednak, że Jego Królestwo nie ma nic wspólnego z królestwami ziemskimi, nie zniszczy go żadna broń materialna (J 18,36). Jezus potwierdził, że jest królem takiego królestwa ,
które chociaż nie jest z tego świata, jednak jest na tym świecie, ma związek ze
światem, od świata nie jest odizolowane (J 18,37a)52. Jezus przyszedł na świat, by
założyć Królestwo , którego celem jest ukazywanie zwycięstwa prawdy (J 18,37b).
Zatem, od momentu przyjścia Jezusa na ziemię, Królestwo Boże istnieje w
świecie, rozwija się, mając charakter duchowy, ale nie jest z tego świata (J 18,36).
Żadna broń materialna nie może go zniszczyć ((J 18,33-37). Warunkiem należenia
do niego jest nowe („powtórne”) narodzenie z Ducha (J 3,3). Ten Duch Święty będzie wierzących w Jezusa pouczał i poprowadzi do czasu wypełnienia się słów Jezusa: Ten Duch, Pocieszyciel, zesłany przez Ojca, wszystkiego nauczy i przypomni
nauczanie Jezusa (J 14,26), On także doprowadzi do całej prawdy, bo ”nie będzie
mówił od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usłyszy, i oznajmi wam rzeczy
przyszłe” (J 16,13)53.
Ponowne przyjście Jezusa rozpocznie Jego panowanie jako króla. Panowanie Jezusa zostanie ogłoszone po sygnale danym przez anioła: „Nastało nad światem królowanie Pana naszego i Jego Pomazańca i będzie królować na wieki wieków” (Ap 11,15). Królestwo Chrystusa będzie panowaniem tysiącletnim (J 20,4c;
Ap 20,1-8), w którym królować z Nim będą „święci dla świadectwa Jezusa”, także
ci wszyscy, którzy „nie oddali pokłonu bestii”. Wszyscy oni „na tysiąc lat” otrzymali życie wieczne i udział w królowaniu Chrystusa; będą zatem mieli udział w Jego władzy królewskiej i sędziowskiej54. Natomiast, kiedy Bóg zamieszka w chwale
pośród odnowionej ludzkości, kiedy „będzie <Bogiem z nimi>” (Ap 21,1-5), nie
52
A Paciorek, Ewangelia według św. Jana, 200.; Leksykon biblijny, 375.
Słownik Teologii Biblijnej (red. Xavier Leon-Dufour; tłum.i opr.K.Romaniuk), Poznań 1990, 406; Leksykon biblijny, 374.
54
A.Tronina, Apokalipsa. Orędzie nadziei, Częstochowa 1996, 336-337.
53
154
można już mówić o królestwie55; Bóg zamieszka pośród ludzi jak kiedyś w Przybytku świątyni z tym, że nowy Przybytek obejmie cały świat, wszystkich ludzi, także pogan56.
Królestwo i Król w Liście do Hebrajczyków
Późna datacja Listu do Hebrajczyków uzasadnia rzadkie występowanie
określenia „królestwo” w tym liście. Pierwszy wiek chrześcijaństwa, po okresie
głoszenie królestwa Bożego przez Jezusa, po Jego śmierci, zmartwychwstaniu i
wniebowstąpieniu, skupił się na oczekiwaniu powtórnego przyjścia Pana. Nauczanie o panowaniu Boga zastąpione zostało nauczaniem kładącym nacisk na tożsamości Jezusa Chrystusa, Syna Bożego i wywyższonego Pana. W teologii Nowego Testamentu w miejsce teologii królestwa Bożego pojawiła się chrystologia.
W Liście do Hebrajczyków nie ma typowych konstrukcji „Królestwo Boże”,
czy „Królestwo niebieskie”. Natomiast trzy razy występuje w liście rzeczownik
królestwo”: mianowicie w Hbr 1,8: „berło sprawiedliwości berłem królestwa Twego”; Hbr 1,33: „przez wiarę pokonali królestwa”; Hbr 12,28: „dlatego tez otrzymują
niewzruszone królestwo”. .Rzeczownik „król” wprowadzony został w Liście do
Hebrajczyków siedem razy, z czego cztery razy odniesiony został do Melchizedeka
(w Hbr 7,1 – raz, w Hbr 7,2 – dwa razy), a trzy razy do innych władców (do królów
pokonanych przez Melchizedeka – Hbr 7,1; przez faraona – Hbr 11,23.27)57.
Wzmianki odnoszące się do królestwa nadprzyrodzonego i Melchizedeka jako króla
i kapłana występują w trzech z pięciu partii Listu do Hebrajczyków, w pierwszej,
trzeciej i ostatniej.
Pierwsza partia listu podkreśla wyższość Jezusa nad aniołami (Hbr 1,5 2,18), w słowach skierowanych do Syna: ”Tron Twój Boże, na wieki wieków, berło
sprawiedliwości berłem królestwa Twego:” (Hbr 1,8). Jezus nazwany jest w tym
tekście Bogiem. Przypisane Mu są atrybuty królewskie: berło i tron. Panowanie Jego określone jest jako sprawiedliwe.
55
Leksykon biblijny, 375.
A Tronina, Apokalipsa. Orędzie nadziei, 349; Hiers R.H., Królestwo Boże, w: Encyklopedia biblijna (red.
P.J.Achtemeier, red. wyd.pol. W.Chrostowski, Vocatio, Warszawa 2004, 580.
56
155
Jemu, nazwanemu Synem Bożym, hołd oddają „wszyscy aniołowie Boga”
(Hbr 1,6). Oddanie pokłonu oznacza rozpoznanie w Chrystusie wyższości nad aniołami i uznanie Jego panowania na nimi. Ponieważ aniołowie nazwani są „aniołami
Boga”, a Bóg zwraca się do Syna dwa razy mówiąc „Boże” (Hbr 1,8.9), Jezus posiada boska godność, godność równa Bogu.
Określenie „Tron Twój Boże na wieki wieków” (Hbr 1,8) kontrastuje z
określeniem panowanie Boga nad aniołami: „czyniący aniołów swych wichrami i
sługi swe płomieniami ognia” (Hbr 1,7). Aniołowie są posłańcami Boga, pełnią zadania w kulcie. Ich cechami są chybotliwość i niestabilność z czym kontrastuje
trwałość i niezmienność panowania Syna Bożego, Jego udział w akcie stwórczym
Boga („Tyś, Panie, na początku osadził ziemię, dziełem rąk Twoich są niebiosa .
One przeminą, ale Ty zostaniesz” – tekst skierowany jest do Syna Bożego [Hbr
1,10-11] )58.
W tekście Hbr 5,11-10,39 , ukazującym wyższość kultu Nowego Przymierza, pojawia się typologia „Melchizedek – Jezus” i znaczące powiązanie władzy
królewskiej i kapłańskiej u Melchizedeka oraz odniesienie jej do Jezusa. Na początku rozdziału siódmego (Hbr 7,1-2) rzeczownik „król” występuje pięć razy, z tego
cztery razy odnosi się do Melchizedeka, będącego typem Jezusa:
„Ten bowiem Melchizedek, król Szalemu, kapłan Boga Najwyższego,
wyszedł na spotkanie Abrahama, wracającego po rozgromieniu królów ,
i udzielił mu błogosławieństwa. Jemu Abraham także wydzielił dziesięcinę
z całego [łupu]. Imię jego najpierw oznacza króla Szalemu, króla pokoju,
to jest KrólaPokoju”.
Melchizedek nazwany jest królem Szalemu (=pokoju),królem sprawiedliwości. Jego antytyp, Jezus, scharakteryzowany jest tekstem: „umiłowałeś sprawiedliwość, a
znienawidziłeś nieprawość’ (Hbr 1,9). Jezus jest więc królem sprawiedliwym. Za-
57
A.Malina, „Otrzymujący królestwo” (Hbr 12,28). Chrześcijanie wobec panowania Bożego według Listu do
Hebrajczyków, Scripturae Lumen 1 (2009), KUL, Lublin 2009, 99-100.
58
A.Malina, „Otrzymujący królestwo” (Hbr 12,28), 102-104; A.Paciorek, List do Hebrajczyków. Tłumaczenie, komentarz i wstęp, Biblia Lubelska, KUL, Lublin 1998, 26-33.
156
daniem Jego panowania było wypełnienie woli Ojca, czyli wydanie siebie za drugich; Jego zadaniem nie było składanie ofiar ze zwierząt wzorem kapłanów ST.
List do Hebrajczyków (Hbr 12,14 -13,21) pokazuje, że królestwo Jezusa –
królestwo Chrystusowe, w którym Jezusa jest królem i kapłanem Nowego Przymierza, obejmuje chrześcijan, czyli do ludzi, którzy uwierzyli w Jezusa.. Do nich skierowane sa słowa: „dlatego też, otrzymując niewzruszone królestwo trwajmy w łasce
(charis), a przez nią służmy Bogu z czcią i bojaźnią” (Hbr 12,28)59 . Niezniszczalne,
niewzruszone królestwo Chrystusa jest udziałem wierzących, podczas gdy świat
ulega zniszczeniu (Hbr 12,26-27). Świadomość tego udziału powinna być dla wiernych źródłem bezwzględnego oddania się Bogu, zachętą do służby z wdzięcznością60.
Nieliczne zastosowania rzeczowników „król”, „królestwo” w Liście do
Hebrajczyków pozwalają jednak nakreślić następujący obraz Jezusa Króla i Jego
królestwa: 1) Jezus jest Królem całego stworzenia. 2) Jego królestwo jest niezniszczalne, niewzruszone w porównaniu ze zniszczalnością, zmiennością świata. Cechą
tego królestwa jest sprawiedliwość i pokój. 3) Udział w królestwie Chrystusowym
mają chrześcijanie – wierzący w Chrystusa. Ten udział jest darem Boga, za który
wierzący odwzajemniają się czcią i wdzięcznością61.
--------------------------------------------------------------------
Podsumowanie
Co wyżej powiedziano na temat królestwa Bożego w oparciu o Nowy Testament, można podsumować następująco:
Geneza idei Królestwo Boże nie jest pewna do końca. Jedni wywodzą ją od
pradawnych królestw sąsiadujących z Hebrajczykami czy potem z Izraelitami, inni
uważają, ze pochodzi z czasów Abrahama, że wykształciła się w czasach królestwa
(od Dawida), jeszcze inni – że pochodzi z czasów Machabeuszy62.
59
A.Malina, „Otrzymujacu królestwo”, 106.
A.Paciorek, List do Hebrajczyków, 155; A.Tronina, Do Hebrajczyków. Słowo zachętyna dni ostatnie,
Wyd.”Św.Paweł”, Częstochowa 1998, 163.
61
A.Malina, „Otrzymujący królestwo”, 107.
62
K.Gwóźdź, Królestwo Boże i Królestwo Chrystusa, w: Ewangelia o Królestwie. Scripturae Lumen 1
(2009), Kul, Lublin 2009, 303.,
60
157
Także Jezus, głoszący nadejście Królestwa Bożego, nauczający o królestwie, nie zdefiniował samej jego nazwy. Jezus głosił w przypowieściach, stwierdzał nastanie tego królestwa wraz ze swoim przyjściem na ziemię, zastrzegał jednak,
że Królestwo Boże nie może być rozumiane ma ziemski sposób. Jest ono ekonomią
Bożą, która rozpoczęła się z Jezusem kontynuując ekonomię ST, jest rzeczywistością, która jawi się w teraźniejszości, ale osiągnie pełnię przyszłości.
Królestwo Boże, panowanie Boże, można określić jako panowanie Boga
nad czasem. Bóg sam jeden zna czas (kairos) swego zbawczego działania, swej powszechnej woli zbawczej. „O owym dniu lub godzinie nikt nie wie, …tylko Ojciec”
(Mk 13,32). Bóg wybrał „od początku” ludzi do zbawienia- co oznacza preegzystencję, przeznaczenie, wydarzenie przyszłe ujawnione w sensie antycypacji, czyli
Bóg stworzył świat, wszelkie stworzenie, przeznaczył je do zbawienia, następnie
wybierając Izraela rozpoczął zbawienie ludzkości, w Chrystusie je wypełnił, rozwija dalej w teraźniejszości i ostatecznie wypełni na końcu czasów63 (2 Tes 2,13 „Lecz my zawsze winniśmy dziękować Bogu za was, bracia umiłowani przez Pana,
że wybrał was Bóg do zbawienia jako pierwociny…”). Bóg stworzył świat, wybrał
człowieka ze względu na Chrystusa, czyli wybrał „w Nim” (Ef 1,4).
W nieskończonej linii czasu, nad która rozciąga się panowanie Boga, środek stanowi Wcielenie Chrystusa. On sam stanowi historiozbawczą linię (ograniczoną), której początek i koniec należą do Niego. Jako centrum Bożego zbawczego
planu Chrystus jest objawieniem Boga nad całością czasu. Zdarzenia przeszłe w
stosunku do tego centrum w Nim znajdując swe spełnienie, zdarzenia przyszłe (w
stosunku do Niego ) – swoje rozstrzygniecie. Można wskazać etapy linii zbawczej:
Chrystus pośrednik w stworzeniu (preegzystujący) – cierpiący sługa Jahwe, wczoraj
ukrzyżowany, zmartwychwstały i uwielbiony - dzisiaj panujący w ukryciu – Chrystus przychodzący na końcu czasów.
Królestwo Chrystusa należy do ograniczonego okresu czasu i dlatego różni
się od królestwa Bożego – od królestwa Ojca. Rozpoczęło się z Wcieleniem Syna
63
K.Gwóźdź, Królestwo Boże i Królestwo Chrystusa, 304-305
158
Bożego, rozciąga się na całe stworzenie aż do końca czasów, kiedy oddane zostanie
Ojcu (1 Kor 15,28).
Centrum królestwa Chrystusa stanowi Kościół, który jest miejscem Ciała
Chrystusa. Chrystus jest Głowa tego Ciała eklezjalnego („On jest Głową Ciała –
Kościoła” – Kol 1,18), ale jest także Głowa Zwierzchności i Władz (Kol 2,10). Ciało Chrystusa (Kościół) nie jest jeszcze doskonałe, musi wzrastać ku Głowie (Ef 4,15
– „żyjąc prawdziwie w miłości sprawmy, by wszystko rosło ku Temu, który jest
Głową – ku Chrystusowi”; Kol 2,19 – „Ciało, zaopatrywane i utrzymywane w całości dzięki wiążącym połączeniom członków, rośnie Bożym wzrostem”). i jednocześnie przepowiadać panowanie Chrystusa nad wszystkimi w świecie, dokonywać
dalej dzieło Chrystusa, czyli objawiać mądrość Bożą wszelkich Władzom i
Zwierzchnościom („wieloraka w przejawach mądrość Boga poprzez Kościół stanie
się jawna Zwierzchnościom i Władzom” – Ef 3,10).
Królestwo Chrystusowe i Kościół stanowią jakby koła współśrodkowe.
Środkowe koło – Kościół stanowią wyznawcy Chrystusa; Kościół jest widzialnym
obszarem władania Chrystusa. Zewnętrze pierwszego koła – to świat, gdzie objawia
się mądrość Boża wszelkim Zwierzchnością i Władzom (Ef 3,10), także poprzez
wierzących (z pierwszego koła). Obszary świat i Kościoła nie są identyczne, tworzą
jednak kręgi przenikające się.
Chrystusowi poddane zostało i jest poddane całe stworzenie (Iz 45,23b-24a:
„przede Mną zegnie się wszelkie kolano, wszelki język na Mnie przysięgać będzie
mówiąc: <jedynie u Pana jest sprawiedliwość i moc>”). Chrystus jest Kyriosem co
oznacza, że jest Panem ze względu na nadane Mu imię Adonaj. Jego królestwo i
Jego Kościół trwać będą do „owego dnia”, kiedy oddane zostaną Ojcu, kiedy „linia
zbawcza Chrystusa osiągnie swój kres”, zakończy się Jego rola Pośrednika całego
stworzenia, a nastanie panowanie Boga. „Bóg stanie się wszystkim we wszystkim”
(1 Kor 15,28)64.
*********************************
159
64
K.Góźdź, Królestwo Boże i Królestwo Chrystusa, 312-314.
160