Kredytowanie inwestycji w świetle zmian w regulacjach

Barbara Teisseyre, Krzysztof Czerkas
Kredytowanie inwestycji w świetle zmian w regulacjach
Ostatnie miesiące przyniosły zasadnicze zmiany w realiach funkcjonowania sektora
bankowego w Polsce. Mają one fundamentalne znaczenie dla kredytowania inwestycji przez
banki. Skoncentrujmy się na najważniejszych kwestiach.
Zniesienie BTE
Rok 2015 przyniósł zniesienie przyśpieszonej ścieżki dochodzenia roszczeń przez banki w
postaci zniesienia Bankowego Tytułu Egzekucyjnego (BTE). Banki muszą zastąpić BTE
innymi instrumentami zapewniającymi ułatwienia w procesie windykacyjnym tj. weksel lub
stosowaniem oświadczenia o poddaniu się egzekucji (777 k.p.c).
Prawo restrukturyzacyjne i Prawo bankowe – nowe podejście do restrukturyzacji.
Prawo bankowe a restrukturyzacja
Polski Parlament, znosząc BTE Ustawą o zmianie prawa bankowego z 25 września 2015,
wprowadził zasadę umożliwienia kredytobiorcom w pierwszej kolejności
restrukturyzacji zadłużenia. Zgodnie brzmieniem nowego artykułu 75 c zmienionego prawa
bankowego, jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego
kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni
roboczych. W tym wezwaniu, bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w
terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację
zadłużenia. Bank powinien na wniosek kredytobiorcy, umożliwić restrukturyzację zadłużenia
poprzez zmianę określonych w umowie warunków lub terminów spłaty kredytu, jeżeli jest
uzasadniona dokonaną przez bank oceną sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy.
Restrukturyzacja powinna być dokonywana na warunkach uzgodnionych przez bank i
kredytobiorcę. Warunki restrukturyzacji muszą, zatem odpowiadać realiom funkcjonowania
kredytobiorcy. Bank, w przypadku odrzucenia wniosku kredytobiorcy o restrukturyzację
zadłużenia, przekazuje kredytobiorcy (bez zbędnej zwłoki, ¤ w formie pisemnej),
szczegółowe wyjaśnienia, dotyczące przyczyny odrzucenia wniosku o restrukturyzację. Do
w/w nowego artykułu 75 c odwołuje się pismo Komisji Nadzoru Finansowego (KNF)
DOK/WPR/075/9/1/2015/PM z 25 lutego 2016, w którym KNF akcentuje, że widząc
problemy kredytobiorcy, bank nie powinien mechanicznie wypowiadać kredytu.
Kredytobiorca ma, więc w tej chwili do wyboru albo indywidualne negocjowanie warunków
restrukturyzacji kredytu inwestycyjnego z bankami i innymi wierzycielami albo skorzystanie
z postępowań wprowadzonych przez nowe prawo restrukturyzacyjne, które weszło w życie z
dniem 1 stycznia 2016 roku Jakie są ścieżki postępowania restrukturyzacyjnego? Celem
nadrzędnym postępowania restrukturyzacyjnego uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika
przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w
przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych,
przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Ustawa – Prawo restrukturyzacyjne wprowadza 4 nowe postępowania restrukturyzacyjne:
Postępowanie o zatwierdzenie układu.
1. Przyśpieszone postępowanie układowe.
2. Postępowanie układowe.
3. Postępowanie sanacyjne.
1
Katalog wyłączeń podmiotowych z możliwości korzystania z postępowania
restrukturyzacyjnego obejmuje jedynie Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego,
banki państwowe, zakład ubezpieczeń i zakłady reasekuracji oraz fundusze inwestycyjne.
Korzystanie w przeszłości przez dany podmiot z postępowania naprawczego czy układowego
nie zamyka możliwości korzystania z danego postępowania restrukturyzacyjnego według
nowego prawa. Sąd może jednak odmówić otwarcia postępowania, jeżeli prowadzić ono
będzie do pokrzywdzenia wierzycieli. W przypadku postępowania układowego i
sanacyjnego odmowa wszczęcia może również mieć miejsce, gdy nie zostaną
uprawdopodobnione możliwości zaspokajania przez dłużnika kosztów postępowania i
zobowiązań powstałych po jego otwarciu.
Realizacji celu nadrzędnego prawa restrukturyzacyjnego służą też przepisy regulujące zasady
postępowania w przypadku zbiegu wniosków, – gdy jednocześnie będzie złożony wniosek o
ogłoszenie upadłości podmiotu oraz wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego,
w pierwszej kolejności będzie rozpoznany wniosek restrukturyzacyjny. Sąd upadłościowy
wstrzyma rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości do momentu wydania prawomocnego
orzeczenia dotyczącego wniosku restrukturyzacyjnego dłużnika.
Dowolność wyboru danego typu postępowania restrukturyzacyjnego uzależniona jest głównie
od sumy zobowiązań spornych – przy jej mniejszej wartości (poniżej 15% sumy
wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem) może to być postępowanie o
zatwierdzenie układu lub przyśpieszone postępowanie układowe. Innym kryterium wyboru
typu postępowania restrukturyzacyjnego jest konieczność poszukiwania ochrony przed
wierzycielami. Jeśli dłużnik chce sięgnąć po postępowanie sanacyjne, które daje mu
największą skalę ochrony przed postępowaniami egzekucyjnymi wszczętymi przez
wierzycieli(w tym przez banki z tytułu udzielonych kredytów) musi oddać zarząd
przedsiębiorstwem doradcy restrukturyzacyjnemu (nadzorcy).
Postępowanie o zatwierdzenie układu prowadzi dłużnik z doradcą restrukturyzacyjnym.
Sąd w tym postępowaniu nie wydaje orzeczenia o otwarciu postępowania–jego skutki
powstają z dniem układowym, który wyznaczany jest przez dłużnika. Zawarcie układu jest w
tym przypadku możliwe w wyniku samodzielnego zbierania przez dłużnika głosów
wierzycieli, a do sądu wniosek składany jest po przeprowadzeniu głosowania nad układem.
W przyśpieszonym postępowaniu układowym oraz w postępowaniu układowym zawarcie
układu jest możliwe po sporządzeniu i zatwierdzeniu przez sąd spisu wierzytelności, przy
czym w przyśpieszonym postępowaniu układowym to zatwierdzenie odbywa się w
przyśpieszonym trybie. W postępowaniu sanacyjnym zawarcie układu jest możliwe po
przeprowadzeniu działań sanacyjnych oraz po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu
wierzytelności. Działania sanacyjne mogą polegać na odstąpieniu przez dłużnika od
niekorzystnych umów, racjonalizacji zatrudnienia, sprzedaży zbędnych składników majątku
ze skutkami typowymi dla sprzedaży egzekucyjnej, odzyskaniu nadpłaconych podatków.
W rezultacie wdrożenia działań sanacyjnych kondycja dłużnika powinna ustabilizować się w
stopniu pozwalającym na wykonanie układu zaproponowanego wierzycielom.
Nowością jest także instytucja tzw. układu częściowego. Układ częściowy może np. dotyczyć
wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, a objęcie ich wierzytelności układem nie będzie
uzależnione od ich zgody, jeżeli układ będzie przewidywał ich zaspokojenie w stopniu nie
niższym od tego, które mogą uzyskać z przedmiotu zabezpieczenia.
Dłużnik ma możliwość przechodzenia z jednego postępowania do drugiego, a nie zawarcie
układu w danym postępowaniu nie jest przeszkodą w ubieganiu się o otwarcie kolejnego
postępowania.
2
Ponadto w prawie restrukturyzacyjnym uregulowane są odrębne postępowania
restrukturyzacyjne dla deweloperów, emitentów obligacji, banków i SKOK-ów.
Wszczynane postępowania restrukturyzacyjne mają prowadzić do zawarcia układu pomiędzy
dłużnikiem a jego wierzycielami. Układ wiąże większość wierzycieli dłużnika i na tym polega
przewaga tego rozwiązania nad serią indywidualnych porozumień dłużnika z wieloma
wierzycielami, często na zupełnie różnych warunkach finansowych. Co do zasady, to dłużnik
składa propozycje układowe. Takie propozycje może też złożyć rada wierzycieli, nadzorca
sądowy, zarządca albo wierzyciel lub wierzyciele mający 30% sumy wierzytelności, za
wyjątkiem niektórych rodzajów wierzytelności (np. niewypłaconych jeszcze poręczeń
udzielonych przez dłużnika, czy wierzytelności osób powiązanych rodzinnie lub kapitałowo z
dłużnikiem).
Propozycje układowe określają zakres i sposoby restrukturyzacji zobowiązań dłużnika z
tytułu kredytu inwestycyjnego. Restrukturyzacja zobowiązania z tytułu kredytu
inwestycyjnego może w szczególności polegać na:






odroczeniu terminu wykonania zobowiązania
rozłożeniu spłaty na raty kredytu w nowej wysokości
zmianie harmonogramu spłat z jednoczesnym zwiększeniem finansowania
zmniejszeniu wysokości zobowiązań z tytułu kredytu, czyli ich redukcji
konwersji wierzytelności z tytułu kredytu na udziały lub akcje
zmianie, zamianie lub uchyleniu prawa zabezpieczającego określona wierzytelność.
Propozycje układowe mogą stanowić kombinację wskazanych wyżej sposobów
potraktowania zobowiązań finansowych dłużnika. Korzystniejsze warunki restrukturyzacji
można przyznać wierzycielom finansowo wspierającym restrukturyzację nowymi kredytami
lub pożyczkami.
Układ w poszczególnych postępowaniach restrukturyzacyjnych zostaje przyjęty, jeżeli za jego
przyjęciem zagłosuje większość wierzycieli mających łącznie 2/3 sumy wierzytelności
uprawniających do głosowania nad układem. W przypadku postępowania o zatwierdzenie
układu, gdzie dłużnik sam zbiera głosy obowiązuje zasada, że sumą wierzytelności jest suma
wszystkich wierzytelności. Zawarcie układu zatwierdza sąd.
Jakie są skutki wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego? Okres od wszczęcia
postępowania restrukturyzacyjnego do zawarcia układu to okres szczególny dla dłużnika i
jego kontrahenta. Prawo restrukturyzacyjne daje dłużnikowi szeroką ochronę w wielu
wymiarach: zawiesza terminy płatności zobowiązań objętych układem, ogranicza możliwość
dochodzenia roszczeń przez wierzycieli poprzez zawieszenie toczących się postępowań
egzekucyjnych, odbiera prawo ustanawiania hipotek i zastawów przez wierzycieli,
wypowiadania przez nich umów najmu, dzierżawy, leasingu, kredytu, itp.. Dokonane zajęcia
rachunku bankowego mogą zostać uchylone na mocy decyzji sędziego komisarza. Prawo
restrukturyzacyjne ingeruje też w postanowienia umowne uniemożliwiające albo utrudniające
osiągnięcie celu postępowania układowego, uznając je za bezskuteczne w stosunku do masy
układowej. Przykładowo, nieważne są postanowienia umowy zastrzegające sankcje lub
zerwanie współpracy na wypadek złożenia wniosku o otwarcie lub otwarcia postępowania
restrukturyzacyjnego. Wierzyciel nie może, zatem wypowiedzieć kredytu inwestycyjnego,
jeżeli wobec kredytobiorcy toczy się postępowanie restrukturyzacyjne – dłużnik może dalej
korzystać z kredytu. W postępowaniach restrukturyzacyjnych, w porównaniu z
dotychczasowym postępowaniem naprawczym lub z funkcjonującym do tej pory układem w
3
upadłości, szerszy jest katalog wierzytelności objętych układem. Układ nie obejmuje
wierzytelności alimentacyjnych oraz rent, roszczeń o wydanie mienia, zaniechanie naruszania
praw, wierzytelności z tytułu nabycia spadku po dniu otwarcia postępowania
restrukturyzacyjnego oraz wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w
części finansowanej przez ubezpieczonego, których płatnikiem jest dłużnik. Kwestia
zobowiązań z tytułu ubezpieczeń społecznych wygląda jednak inaczej niż w dotychczasowym
postępowaniu naprawczym lub w układzie w upadłości. Dzięki znowelizowanej ustawie o
systemie ubezpieczeń społecznych spłata wierzytelności z tytułu zaległych składek, które nie
wchodzą do układu, może być odroczona w czasie lub rozłożona na raty. Prawo
restrukturyzacyjne dopuszcza także możliwość wzięcia na siebie przez osobę trzecią ciężaru
spłaty zobowiązań wobec ZUS w ramach zawartego układu. Układ obejmuje wierzytelności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w części finansowanej przez dłużnika oraz z tytułu
wszelkich podatków. Warto zauważyć, że restrukturyzacja zobowiązań wobec ZUS, czy z
tytułu podatków, stanowi pomoc publiczną. Fakt dopuszczalności pomocy publicznej w
odniesieniu do danego dłużnika podlega restrykcjom.
Układ nie obejmuje wierzytelności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczonych
hipoteką, hipoteką morską lub zastawem w części znajdującej pokrycie w wartości
przedmiotu zabezpieczenia chyba, że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie jej układem.
Wyjątkiem od tej zasady może być jednak wspomniany wyżej układ częściowy. Może on
dotyczyć wierzycieli hipotecznych, w tym banki, które udzieliły kredytu inwestycyjnego
zabezpieczonego hipoteką.
Inne istotne elementy prawa restrukturyzacyjnego Obok wprowadzenia nowych typów
postępowań restrukturyzacyjnych, prawo restrukturyzacyjne wprowadza też szereg innych,
nowatorskich rozwiązań. Należą do nich: instytucja doradcy restrukturyzacyjnego, którym nie
może być dotychczasowy pełnomocnik dłużnika. Doradca restrukturyzacyjny ma być
niezależnym ekspertem, niepowiązanym bliżej z dłużnikiem i jednocześnie znającym realia
gospodarcze. Do jego zadań należy ocena szans dłużnika na pomyślną restrukturyzację.
Doradca restrukturyzacyjny przeprowadza szereg niezbędnych czynności m.in. przygotowuje
listę wierzycieli i program restrukturyzacji oraz pomaga w negocjacjach z wierzycielami,
przedstawiając im propozycje restrukturyzacyjne, jako rozwiązanie optymalne dla wszystkich
wierzycieli, korzystniejsze niż egzekucja z zabezpieczeń lub upadłość likwidacyjna. Ma też
pomóc dłużnikowi zdobyć finansowanie restrukturyzacji. Pod względem usytuowania pozycję
doradcy restrukturyzacyjnego można porównać w wielu momentach do pozycji biegłego
rewidenta.
 uprzywilejowanie nowego finansowania wspierającego restrukturyzację. To
uprzywilejowanie pozostaje także w przypadku upadłości, jeśli restrukturyzacja
zakończy się niepowodzeniem.
 uprzywilejowanie tzw. zabezpieczeń finansowych
Wybrane zmiany prawa upadłościowego
Priorytet restrukturyzacji i utrzymania dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa widoczne
są też w zmianach w prawie upadłościowym, które mają za zadanie ograniczać pochopne
upadłości. Zmianą zasadniczą jest zmiana definicji niewypłacalności, która przekłada się na
zmianę definicji zagrożenia niewypłacalnością – dopiero po trzech miesiącach braku spłaty
swych wierzytelności wierzyciele mogą wnioskować o upadłość dłużnika; stan nadwyżki
zobowiązań nad majątkiem musi trwać od 24 miesięcy, aby spełniona została przesłanka
upadłości. Znowelizowane prawo upadłościowe przewiduje ponadto oddalenie wniosku
złożonego przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma charakter sporny
a spór zaistniał przed złożeniem wniosku o upadłość. Chodzi tu oczywiście o te sytuacje,
4
w których upadłość jest używana przez wierzyciela, jako swoisty szantaż wymuszający
zapłatę wierzytelności.
Istotne zmiany dotyczą również kolejności zaspokajania roszczeń – Skarb Państwa przestaje
być wierzycielem uprzywilejowanym, a wierzytelności wobec wspólników czy akcjonariuszy,
które nie stanowiły finansowania restrukturyzacji, znalazły się w ostatniej kategorii
zaspokajania
Ciekawym rozwiązaniem wprowadzonym do prawa upadłościowego jest tzw. przygotowana
likwidacja. Do wniosku o ogłoszenie upadłości będzie mógł być dołączony wniosek
o zatwierdzenie warunków sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika, jego zorganizowanej części
lub składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa. Warunki
sprzedaży będą mogły być określone w złożonym projekcie umowy, która ma być zawarta
przez syndyka. Jeżeli nabywca chciałby przejąć przedsiębiorstwo z dniem ogłoszenia
upadłości dłużnika, wymagać to będzie ujęcia we wniosku i uiszczenia ceny na rachunek
depozytu sądowego. Do wniosku trzeba będzie dołączyć dowód wpłaty pełnej ceny na ten
rachunek.
Nowe prawo restrukturyzacyjne i zmiany w prawie upadłościowym tworzą, zatem nowe
możliwości ratowania przedsiębiorstw. Czas pokaże, czy korzystanie z tych możliwości
będzie powszechne.
5