Modlitwa Psalmami Kościół od początku polecał i nadal poleca

Ks. Janusz Czerski
Nysa
Modlitwa Psalmami
Kościół od początku polecał i nadal poleca modlitwę słowami Psalmów. Jest to klasyczny i wypróbowany sposób modlitwy zarówno w Starym Testamencie i judaizmie,
jak i w chrześcijaństwie. Psalmy są sercem liturgii Kościoła i pobożności chrześcijan.
1. Określenie, geneza i rodzaje psalmów
Co oznacza określenie „psalm”? Otóż po hebrajsku – w tym języku zostały zredagowane i umieszczone w Księdze Starego Testamentu – psalmy nazywają się TEHILIM, czyli pieśni lub hymny pochwalne. Natomiast słowo „psalm” jest pochodzenia
greckiego i oznacza pieśń śpiewaną przy akompaniamencie instrumentu strunowego,
np. harfy. W terminologii kościelnej wschodniej i zachodniej stosujemy właśnie to
greckie określenie psalmów, ponieważ Kościół starożytny nie modlił się po hebrajsku,
lecz po grecku. Liturgia rzymska również była pierwotnie odprawiana nie po łacinie,
lecz po grecku (stąd znane jest nam w liturgii rzymskiej greckie wezwanie „Kyrie eleison”).
Księga Psalmów zawiera 150 takich pieśni. Jeżeli przestudiowalibyśmy psalmy, to
możemy stwierdzić, że występują w nich wątki, które znamy z innych ksiąg Starego
Testamentu. Dlatego możemy powiedzieć, że psalmy są sercem Pisma św.
Pismo św., Biblia stanowi podstawowe, zasadnicze tworzywo psalmów. Są one wynikiem refleksji i aktualizacji, czyli dostosowania do konkretnego życia i do konkretnych różnych sytuacji życiowych tekstów Biblii.
Jest to zauważalne w liturgii Kościoła, zwłaszcza w Liturgii Słowa Eucharystii,
Mszy św. Po pierwszym czytaniu następuje tzw. psalm responsoryjny. Jest to właśnie
refleksja, medytacja nad usłyszanym fragmentem Pisma św. Inaczej w czytaniu mówi
do nas Bóg, w psalmie responsoryjnym odpowiadamy Bogu.
Przykład. W najbliższą niedzielę (12. Niedziela zwykła) pierwszym czytaniem będzie fragment z Księgi Proroka Zachariasza. Prorok zapowiada pojawienie w przyszłości niezwyklej postaci, która zostanie umęczona: „Będą patrzeć na tego, którego przebodli”. Jest to zapowiedź przyjścia i męki Chrystusa – Mesjasza oraz reakcji ludzi. Dla
którzy Go odrzucą będzie to znakiem katastrofy:
I boleć będą nad nim, jak się boleje nad jedynakiem, i płakać będą nad nim, jak się płacze nad pierworodnym. W owym dniu będzie wielki płacz w Jeruzalem (Za 12, 10-11a).
Natomiast na tych, którzy w Niego uwierzą „wyleje Ducha pobożności”. Psalm responsoryjny (Ps 62 [63]) wyraża przekonanie tych, którzy uwierzyli w Chrystusa, wyraża tęsknotę za Nim.
Refren: Ciebie, mój Boże, pragnie dusza moja.
Boże mój, Boże, szukam Ciebie
i pragnie Ciebie moja dusza.
Ciało moje tęskni za Tobą,
jak ziemia zeschła i łaknąca wody.
2
Z punktu widzenia literackiego Psalmy są piękną modlitwą, ale dla chrześcijanina
teksty psalmów to coś więcej, niż tylko piękny tekst literacki. Psalmy są przede
wszystkim słowem Bożym. Są to teksty natchnione Duchem Świętym. Kiedy modlimy
się słowami psalmów, modlimy się słowami Ducha Świętego. Dlatego tej modlitwy nie
można porównać nawet z najpiękniejszymi tekstami modlitw, czy pieśni, jakie znajdujemy w modlitewnikach.
Psalmy nie są utworami autorów, Dawida oraz innych natchnionych pisarzy Starego
Testamentu, które powstały dlatego, że chcieli oni tworzyć poezję. Środowiskiem psalmów i miejscem ich genezy był kult liturgiczny lub głębokie przeżycia religijne ich autorów. Psalmy powstawały wiec z przeznaczeniem dla wspólnego śpiewu podczas liturgii lub pod wpływem przeżyć osobistych, czy ważnych wydarzeń historycznych. Z czasem złączono je w jedną księgę i w ten sposób stały się modlitewnikiem ludu Bożego
Starego i Nowego Testamentu.
Tematyka psalmów jest bardzo bogata, różnorodna. Są wśród nich hymny (np. Ps 8;
19; 111; 150), lamentacje (np. Ps 5; 12; 22; 44; 108; 129; 131), psalmy dziękczynne
(np. Ps 9; 10; 30), pouczające (np. Ps 37; 50; 75; 105; 139) i mesjańskie, które zapowiadają i kreślą obraz Chrystusa – Mesjasza (np. Ps 2; 110).
2. Trudności w rozumieniu psalmów
Posługiwanie się w modlitwie psalmami nie jest zawsze łatwe dla współczesnego
człowieka. Można tu wskazać szereg trudności.
(1) Psalmy mówią o Bogu, w którego obecności żył człowiek Starego Testamentu.
Dla przykładu wystarczy zwrócić uwagę na Księgę Rodzaju. Występujące tu postacie
stale rozmawiają z Bogiem, zwracają się do Boga, podejmują ważne decyzje dopiero po
modlitwie do Niego. Np. gdy Abraham wysyła swego sługę po żonę dla syna Izaaka.
Ten dotarł wieczorem do studni blisko miasta i mówi do Boga:
Panie, Boże Pana mego Abrahama, spraw, abym spotkał ją dzisiaj; bądź łaskaw dla mego pana Abrahama.
Gdy teraz stoję przy źródle i gdy córki mieszkańców tego miasta wychodzą, aby czerpać wodę, niechaj
dziewczyna, której powiem: „Nachyl mi dzban twój, abym się mógł napić”, a ona mi odpowie: „Pij, a i
wielbłądy twoje napoję”, będzie tą, którą przeznaczyłeś dla sługi swego Izaaka (Rdz 24, 12-14).
Przykłady pięknych dialogów z Bogiem znajdujemy w Księdze proroka Jonasza i w
wielu innych księgach Pisma św.
Trudno jest to zrozumieć człowiekowi współczesnemu. Przyczyny: materializacja
życia, naturalistyczne myślenie itp. utrudniają kontakt z Bogiem.
(2) Trudność prowadzenia dialogu, który jest istotą modlitwy. Dialog stanowi podstawę psalmów. Człowiek współczesny nie potrafi prowadzić dialogu nawet z drugim
człowiekiem. Przykładem są różne programy telewizyjne, w których uczestniczy kilka
osób, często jedna osoba nie pozwoli drugiej dokończyć zdania: „Niech pan mi nie
przerywa” itp. Zresztą, czy nie jest podobnie w życiu rodzinnym, gdzie często telewizor, czy internet zastępuje dialog małżonków, rodziców z dziećmi.
Ten styl przenosi się na modlitwę. Wolę sam mówić i czytać, czy recytować teksty,
np. z Drogi do nieba.
(3) Inną trudnością jest język psalmów, występujące tu symbole, niezrozumiałe obrazy, czy sytuacje. Wydaje się nam, że jakoś trudno je odnieść do naszych współczesnych sytuacji i do współczesnego życia.
3
W przezwyciężeniu tych trudności może pomóc nie tylko lektura książek, czy artykułów na temat Pisma św., lecz przede wszystkim zmiana naszej wewnętrznej postawy,
czyli nawrócenie, zmiana myślenia o Bogu, otwarcie się na dialog z drugim człowiekiem.
Gdy chodzi zaś o niezrozumienie języka psalmów, to jest to trudność pozorna.
Wprawdzie dla głębszego zrozumienia treści psalmów dobrze byłoby sięgnąć po komentarz, lecz nie jest to koniecznym warunkiem modlitwy psalmami. Księga Psalmów
nie zawiera aż tak dużo niezrozumiałych obrazów, porównań, wyrażeń i sytuacji. Psalmy w przekładzie polskim są z pewnością dobrze zrozumiałe i to wystarczy, aby się
modlić ich słowami. Zresztą prawie każde polskie wydanie psalmów zawiera krótkie
uwagi wyjaśniające najtrudniejsze miejsca.
3. Przeżycie Boga w psalmach
Psalmy są świadectwem poszukiwania Boga, odkrywania i uzasadniania wiary. Są
to również problemy i pytania współczesnego człowieka. Przykłady:
(1) Gdzie jest Bóg
Łzy stały się dla mnie chlebem we dnie i w nocy, gdy mówią mi co dzień: „Gdzie jest twój Bóg?” (Ps 42,
4).
Pytanie, które wielu stawia po kataklizmach: tsunami, powódź itp.
(2) Gdzie Boga można spotkać?
Jak długo, Panie, całkiem o mnie nie będziesz pamiętał? Dokąd kryć będziesz przede mną oblicze? (Ps 13,
2).
(3) Czy Bóg ma coś wspólnego z moim życiem?
Mówi głupi w swoim sercu: „Nie ma Boga”. Oni są zepsuci, ohydne rzeczy popełniają, nikt nie czyni dobrze (Ps 14, 1).
(4) Ps 73 prezentuje obraz człowieka, który szuka Boga i walczy o Niego w swoim
sercu.
Psalmy pokazują obraz człowieka, który wszystkie swoje problemy rozwiązywał w
dialogu z Bogiem. Żył obecnością Boga, świadomość ta była mocno w korzeniona w
jego osobowość. Wszędzie widział i odczytywał działanie Boga. Ta świadomość pozostała wśród Izraelitów. Wystarczy popatrzyć na wierzących Izraelitów w Jerozolimie,
jak modlą się pod murami dawnej świątyni. Dotykają muru, poruszają się. Mają ogromną świadomość obecności Boga.
(5) Przeżycie radości z obecności Boga, radość z Jego chwały. Uwielbieniu Boga
towarzyszą wszystkie instrumenty, a tej radości towarzyszy taniec. Pięknym przykładem takiej modlitwy są Ps 148-150. Szczególnym wyrazem radości jest powtarzające
się tu słowo HALLELUJAH (semantycznie: „Chwalmy Pana) – nieprzetłumaczalny na
jakikolwiek język okrzyk radości ze spotkania z Bogiem.
4
4. Obraz człowieka w psalmach
W psalmach odkrywamy obraz człowieka i jego problemów. I możemy się przekonać, że są to takie same problemy, z jakimi boryka się współczesny człowieka. W psalmach odkrywamy ponadczasowe wartości humanistyczne. Człowiek bowiem pomimo
zmieniających się warunków, kultur i epok w swojej istocie jest zawsze taki sam. Przykłady:
(1) Przeżycie niesprawiedliwości, krzywdy, cierpienia, prześladowania:
Nie dołączaj mej duszy do grzeszników i życia mego do ludzi pragnących krwi, w ich ręku zbrodnia, a ich
prawica pełna jest przekupstwa. Ja zaś postępuję nienagannie, wyzwól mnie i zmiłuj się nade mną. Moja
stopa stoi na równej drodze, na zgromadzeniach błogosławię Pana (Ps 26, 9-12).
Zmiłuj się nade mną, Panie, bo jestem w ucisku, od smutku słabnie me oko, a także moja siła i wnętrzności.
Bo zgryzota trawi me życie, a wzdychanie - moje lata. Siłę moją zachwiał ucisk i kości moje osłabły. Stałem się znakiem hańby dla wszystkich mych wrogów, dla moich sąsiadów przedmiotem odrazy, dla moich
znajomych, postrachem; kto mnie ujrzy na ulicy, ucieka ode mnie (Ps 31, 10-12).
(2) Przeżycie grzechu i nawrócenia. Niektóre psalmy wyrażają ból skruszonego serca i radość z powrotu do Boga Przykładem Ps 51.
Nie ma takiej strony życia, takiego przeżycia wewnętrznego, takiej postawy duchowej, której nie odnaleźlibyśmy w psalmach.
Czeski marksista Milan Machovec w wydanej jeszcze w NRF, w czasach komunizmu – bo w Czechosłowacji było to niemożliwe – książce Jesus für Atheisten pisał, że
również ateista może w psalmach przeżyć dynamiczne opisy swojej sytuacji osobistej w
XX w. i odkryć, że jest ona fantastycznie aktualna.
Tak pisał ateista, czyż nie powinno to zachęcić nas, chrześcijan, którzy cenimy słowo Boże, do częstej modlitwy słowami psalmów.