Zależność zachowań turystów od ich typów kulturowych

Trendy i tendencje
42-59
Piotr Geise
Autor jest socjologiem, dziennikarzem, doktorem nauk humanistycznych. Jesienią obronił na Uniwersytecie Wrocławskim doktorat „Polska i Polacy w świetle niemieckich przewodników turystycznych”
Zależność zachowań turystów
od ich typów kulturowych
52
FOT. ROCCO FORTE
l
Jak wynika z cyklicznie publikowanych badań turystyka to również zjawisko kulturowe, która tak
Instytutu Turystyki, od lat nie zmienia się rozumiana jest:
tendencja najczęściej przyjeżdżających do Polski tu- = odzwierciedleniem określonej kultury turystów.
rystów zagranicznych. Przypadek sprawia, iż więk- = elementem kultury, również współczesnej i to
szość z tych nacji została pod koniec ubiegłego wieku zarówno dla gości jak i gospodarzy.
zaliczona do tzw. siedmiu wymiarów kultury, a ich = przekaźnikiem kultury – wartości kulturowe
państwa do siedmiu kultur kapitalizmu. Najliczniej „przynoszą” z sobą turyści do odwiedzanych destynacji.
odwiedzają nas turyści z Niemiec, USA, W. Bryta- = spotkaniem kultur, które może być zarówno dianii, Francji, Rosji, Holandii, Austrii, Szwecji, Włoch logiem kultur jak i zderzeniem kultur.
i Ukrainy. Porównując to z kolei z krajami i społecz- = sprawcą przemian kulturowych, które najczęśnościami, które tworzą kultury kapitalizmu jak też ciej są obserwowalne pośród społeczności gospodaowych siedem wymiarów kultur, wyłączywszy Ro- rzy przyjmujących turystów.
sję, Austrię, Włochy i Ukrainę można stwierdzić, iż Jednym z ciekawszych modeli turystyki (a jest ich
krajowy gestor ma w mniejszym czy też większym bardzo dużo) jest metaforyczna figura skoczka wykostopniu do czynienia z przedstawicielami narodów, nującego skok czy też lot narciarski, co tym samym
które poprzez swoją kulturę tworzą pewne świato- sygnalizuje, że kontakty turystyczne mają miejsce
we wyznaczniki zachowań. Gwoli ścisłości warto w sytuacji niecodziennej dla turysty- ów lot, będąnadmienić, iż do dominujących kultur należy jeszcze cy sam w sobie czymś nienaturalnym; bo jest on
w rzeczywistości oderwaniem i zawiśnięciem w pozaliczyć Japonię.
wietrzu- to czas uprawiania turystyki. Kontakty
Turystyka to kontakty międzykulturowe
międzykulturowe zależą od typu turystów. Trudno
W nawale pracy jak i często pod presją czynników mówić o rzeczywistym kontakcie w przypadku turyśrodowiskowo-rynkowych pomija i zapomina się, że styki masowej i wypoczynku w ośrodkach all inclusive,
===
HOSPITA LIT Y K WA RTA L NIK MENED˚ERÓW HOT EL A R ST WA
3/2009 (15)
53
Trendy i tendencje
FOT. WONDERFUL COPENHAGEN
zację pobytu (noclegi w sieciowych hotelach o standardzie 4,5-5*), na drugim, przeciwległym biegunie
powinni plasować się turyści plecakowi (klienci hosteli, schronisk młodzieżowych lub obiektów 1*-max
2*). Współczesna segmentacja turystyki i tym samym
różnorodność motywów podróży sprawia, że bardzo
trudno w sposób niejednoznaczny jest podać jedną
typologię turystów. Pedagog podszedłby do sprawy
w kategoriach wiekowych, socjolog widziałby problem z perspektywy np. zajmowanej pozycji w hierarchii zawodowej i społecznej (hotele biznesowe
jak też pogoń za wyobrażonymi, znanymi z reklam
ziemskimi rajami- np. pobyt na Malediwach lub wyspach Pacyfiku i Oceanii) lub preferencji związanych
z formą i sposobem spędzania czasu wolnego (obiek-
===
do których przylatuje się czarterowym samolotem,
a czas przeznaczony na wypoczynek spędza się w odizolowanych enklawach turystycznych typu Club.
Znajomość różnic kulturowych ułatwia kontakty
w turystyce, a spotkanie kultur prowadzi do ocen
tej nieznanej i obcej kultury przez pryzmat przywiezionych z sobą norm i wartości. Dlatego wydaje
się, iż ważnym i nieodzownym dla zrozumienia
kontaktów (między-) kulturowych jest poznanie
wzorów zachowań dominujących w tych najczęściej
nas odwiedzających społeczeństwach. Bowiem owe
wzory zachowań nieodparcie związane są z kulturą
i historią danego społeczeństwa. Turysta przyjeżdżając TU, nie tylko spotyka się z nowymi dla niego
wartościami, ale przywozi również z sobą obce – dla
goszczących go gospodarzy – kulturowo zwyczaje,
przyzwyczajenia i formy postrzegania świata. Turysta jak i gospodarz mogą – i najczęściej mają – różne
systemy wartości oraz sposoby działania prowadzące do rozwiązywania problemów.
Trudności z typologią turystów
Przyzwyczajenie do pewnych standardów i zachowań
jest głęboko zakorzenione w podświadomości człowieka. Każdy z turystów ogląda nieznany mu świat
54
i Obcego ze „swojej” perspektywy, My – tzn. krajowi gestorzy, też patrzymy na niego przez rodzime
okulary – vide pierwsza fala alkoholowych turystów
z Wysp – nikt wtedy nie dociekał przyczyn takiego
zachowania przedstawicieli brytyjskiej klasy robotniczej i nie starał się tego postrzegać w szerszym kontekście, a jak wynika z danych opublikowanych przez
niemiecki ośrodek badania opinii publicznej Emnid,
również „mistrzowie świata zza Odry w podróżowaniu” mogą mieś powodu do wstydu i zażenowania. Co
drugi niemiecki turysta czuje niesmak na skutek zachowań swoich rodaków podczas zagranicznego pobytu wakacyjnego, a powody są podobne, czyli alkoholowe ekscesy oraz naganny stosunek do miejscowej
ludności, goszczącej tychże niby zdawałoby się urlopowiczów o długim doświadczeniu turystycznym.
By znaleźć „złoty środek” między oczekiwaniem
klienta, a postawą gospodarza najprościej-choć to
wbrew pozorom nie jest wcale łatwe- należałoby poznać różne modele i typy turystów i związane z tym
motywy podróży jak też związane z tym odmienne
oczekiwania względem nieznanego miejsca i nieznanej, odwiedzanej społeczności.
Najprościej i najogólniej można by rzec, iż są turyści
ceniący sobie komfort, wygodę i perfekcyjną organiHOSPITA LIT Y K WA RTA L NIK MENED˚ERÓW HOT EL A R ST WA
42-59
czeń (odkrywca), eksperymentujący (stara się „wtopić” w odwiedzaną społeczność- podróżuje autobusem lub nawet autostopem).
Na marginesie tych rozważań, które w zdecydowany sposób ukazują trudności i problemy związane
z wyborem właściwej optyki dotyczącej klasyfikacji
typów turystów warto podać trzy- jakże odmienne- przykłady pewnych typów turystów, które w sumie wymagałyby osobnej analizy a nie sygnalizacji.
Mało kto sobie zdaje sprawę, iż businesswoman mają
specyficzne oczekiwania względem pobytu w hotelu
w czasie wyjazdu służbowego. Tak wynika z danych
opublikowanych przez Airplus (operator kart kredytowych). Z myślą o tego typu klientkach niektóre niemieckie hotele przygotowują specjalną ofertę
Nie będzie uproszczeniem, gdy się stwierdzi, że zachowania
nastawione na jednostkę, spotyka się w krajach, których
kulturowe źródła tkwią w purytańskiej etyce protestanckiej
ty funkcjonujące z myślą o mniejszościach seksualnych lub ośrodki dla naturystów), z kolei ekonomista
spojrzałby na problem z perspektywy kategoryzacji
i standaryzacji i ilości miejsc noclegowych jak też
stopnia ich obłożenia, a motywy podałby na wskroś
logiczne (wypoczynek, aspekt kulturowy, rozrywka, dbałość o zdrowie…). A antropolog kulturowy
przypisałby temu niecodziennemu okresowi w życiu
człowieka duchowe i rytualne znaczenie i turystykę
przyrównałby do obrzędu przejścia z jednej rzeczywistości (profanum) do drugiej (sacrum). Wtedy to
bycie turystą może być obrazową formą pielgrzymowania. Owa świecka pielgrzymka może być kulturowa (do źródeł cywilizacji), polityczna (do mauzoleum
Lenina, czy też innych miejsc spoczynku ważnych
postaci ze sfery polityki,) etniczna (podróże Żydów
z diaspory do Izraela, ale też o niemieckie, powojenne podróże wysiedleńców na swe dawne tereny
a obecnie leżące w granicach Polski, czyli tzw. Heimatreise jak też pielgrzymki ortodoksyjnych Żydów
na groby znanych cadyków znajdujące się na terenie
kirkutów w miastach w Polsce).
Jeszcze innym podziałem jest klasyfikacja turysty
na typ rekreacyjny (turystyka masowa), szukający
odmiany (od codzienności), poszukiwacz doświad3/2009 (15)
tworząc tzw. kobiece pokoje, albo wręcz całe obiekty
przeznaczone wyłącznie dla kobiet. Bowiem jak wynika z tych badań kobiety mają większe oczekiwania
względem wynajmowanego pokoju, który powinien
oferować coś więcej niż tyko łóżko, łazienkę i biurko. Powinien być wyposażony w duże lustro, np. nad
biurkiem by móc dokonać makijażu, ściany dobrze
gdyby były pomalowane/wytapetowane ciepłymi,
pastelowymi kolorami, a łazienka raczej powinna
mieć wannę, w której można by się zrelaksować lub
przejrzeć kobiecą prasę (dostępną w pokoju) po całym dniu biznesowych spotkań. Innym sposobem,
który zapewni odstresowanie się mogłyby być antystresyjące piłki lub inne urządzenia, a śniadanie powinno być z dostawą do pokoju i to bez dodatkowych
opłat. Najstarszym tego typu obiektem na terenie
Niemiec jest niezbyt duży i istniejący od 20 lat hotel
Artemisia w Berlinie.
Z kolei z innych badań przeprowadzonych na zlecenie Niemieckiego Zrzeszenia Wellness a przeprowadzonego w styczniu 2009 r. można się dowiedzieć, iż
klient tego segmentu turystyki nie jest wcale jednorodny. Można go podzielić na cztery grupy:
= proaktywny, świadomie dbający o zdrowie, który
w czasie pobytu w tego typu obiektach
55
===
===
zamierza zregenerować swoje siły witalne, wybiera
Środkowe i Południowe Niemcy lub Czechy;
= rodziny z dziećmi, te z kolei nie wymagają zbyt
bogatego programu spa, bardziej myślą o zabiegach
upiększających ciało niż o jego odnowie, ważna jest
radość z bycia razem w wodzie, wybierają z reguły
ośrodki all inclusive nad Morzem Północnym i Bałtykiem;
= niezależni indywidualiści, najczęściej z przedziału 50+, wystarczy im basen i sauna, cisza i bliskość
natury, Północne Niemcy ;
= zestresowani „aktorzy”, to wbrew przypuszczeniom najliczniejsza grupa, osoby w średnim wieku,
Z kolei w Berlinie i to nie tylko z powodu rządzącego
od lat tym miastem nadburmistrza, który jest zdeklarowanym gejem, w tym roku otworzył swe podwoje hotel Axel, który promuje się od 2003 roku, od
chwili zaistnienia na rynku, jako 1. światowa gejowska sieć hotelowa.
Wymiary kultury i tego konsekwencje
Obowiązujący system wartości zdeterminowany jest
przez panującą kulturę, religię jak i przeszłość historyczną oraz panujący system prawny jak też katalog
obejmujący zasady regulujące zwyczajowo międzyludzkie zachowanie (obyczaje, obrzędy). Mimo ist-
Brytyjczycy lubują się w kwiecistym i dyplomatycznym
języku, przywiązują dużą wagę do dystansu i statusu
społecznego, dlatego ważne są dla nich oznaki prestiżu
i statusu materialnego jak dobre trunki i markowa odzież
zadowoleni i spełnieni zawodowo, żyjący szybko
i równie szybko pragnący dokonać odnowy i regeneracji swego przepracowanego organizmu, najczęściej
korzystają z Internetu – zarówno dotyczy to opinii
dotyczących potencjalnego miejsca wypoczynku jak
i sposobu kupna oferowanego produktu, klienci wielkomiejskich luksusowych obiektów spa i wellness.
Ostatni przykład dotyczy problemu niszowej, jak
by się mogło wydawać z perspektywy krajowego
podwórka, turystyki gejowskiej. Wszak od kilku lat
na największych targach turystycznych świata, ITB
w Berlinie, z powodzeniem funkcjonuje hala z ofertą skierowaną do tego typu turysty. Jak pokazuje
zachowanie największego touroperatora na świecie
jakim jest TUI, ten segment turystyki przestaje już
być domeną specjalistycznych, niszowych i środowiskowych biur podróży. Bowiem rzeczone TUI wydało w tym roku pierwszy katalog z ofertą wakacyjną zatytułowany Gay & Travel. Zresztą Niemiecka
Centrala Turystyczna (niemiecki odpowiednik POT)
również docenia tego turystę- od kilku lat wydaje
w języku angielskim, czyli przeznaczoną na rynki
zewnętrzne, broszurę informacyjną skierowaną do
potencjalnych turystów zagranicznych poszukujących informacji na ten temat.
56
nienia w literaturze kilku różnych podziałów rynku
międzynarodowego na grupy państw, zgodnie ze
zróżnicowaniem kryteriów kulturowych, można
łatwiej niż to miało miejsce w przypadku typologii
turystów, sporządzić pewien kanon, przy pomocy
którego jest możliwe dokonanie podziału państw
na pewne jednorodne grupy, w których dominują
podobne kryteria kulturowe. Najbardziej ogólnie
można by stwierdzić, że podział przebiega wg następujących trzech kryteriów:
= stosunek do ludzi, czyli czy dominują w danej kulturze zachowania indywidualistyczne/partykularne,
czy też kolektywne/uniwersalne oraz czy społeczność kieruje się bardziej miękkimi cechami kobiecymi czy też twardymi cechami męskimi;
= stosunek do czasu, przejawiający się w dwóch
uzupełniających się opozycjach: ceremonialność-powściągliwość oraz wycinkowość-całościowość (odnosi się to do sposobu planowania jak i wykonywania
zadań);
= stosunek do otoczenia, to z kolei problem ryzyka
i przestrzegania prawa objawiający się małym lub
dużym dystansem do władzy i małym lub dużym
stopniem unikania niepewności.
Jak można było przypuszczać badania potwierdziHOSPITA LIT Y K WA RTA L NIK MENED˚ERÓW HOT EL A R ST WA
ły, iż najbardziej zorientowanym i ceniącym sobie
indywidualizm ale też krótkoterminowość jest społeczeństwo amerykańskie, następni w kolejności są
mieszkańcy Holandii i Wielkiej Brytanii. Włochy,
Francja oraz Niemcy zajmują ostatnie miejsca. Nie
będzie uproszczeniem, gdy się stwierdzi, że zachowania nastawione na jednostkę, to kraje, których
kulturowe źródła tkwią w purytańskiej etyce protestanckiej. Jednak nie należy z tego wyciągać daleko
idących wniosków, gdyż Holendrzy postrzegani jako
religijnie indyferentni postrzegają świat na sposób
bardziej osobisty i jednostkowy, niż Niemcy, którzy
byli jednym z mateczników reformacji i protestancki
etos pracy jest tam nadal silny (również pośród społeczności landów typowo katolickich jakim są Bawaria i Nadrenia-Północna Westfalia). Tendencje indywidualistyczne, jak wskazują wyniki badań, mają
swe powiązanie ze stosunkiem do ryzyka i unikania
niepewności. Dlatego też w Niemczech nie ma pędu
do przechodzenia do pracy „na swoim”.
Niemcy to społeczeństwo stadne, miłujące i lubujące
się w tworzeniu stowarzyszeń, kół itp. organizacji.
Ma to również swoje przełożenie i odzwierciedlenie
w turystyce, gdzie stosunkowo dużą popularnością
cieszą się nie tylko zorganizowane pobyty („turnusy”)
3/2009 (15)
w ośrodkach all inclusive ale też wszelkiego rodzaju
autokarowe objazdówki zarówno wewnątrz Niemiec
jak i po krajach sąsiednich. Niemcy w przeciwieństwie do Amerykanów, Brytyjczyków i Holendrów
są też zwolennikami myślenia długoterminowego
(wyjątkiem jest tutaj sektor usług turystycznych last
minute czy też korzystanie z niskokosztowych linii
lotniczych, ale tego typu oferty bardziej skłonni są
wybrać osoby młodsze, lub w średnim wieku korzystające na co dzień z Internetu). Myślą oni bardziej
o służeniu całemu społeczeństwu i grupie, bo priorytet to zaspokojenie potrzeb zbiorowości w przeciwieństwie do Anglosasów, którzy bardziej koncentrują się na swoich, jednostkowych korzyściach. Na
dodatek Niemcy, to nacja, która ceni sobie punktualność, a uwagi i zażalenia formułuje wprost- w tym
przypadku są jednacy z Amerykanami, czyli nie są
w żaden sposób ceremonialni jak np. Brytyjczycy,
którzy lubują się w kwiecistym i dyplomatycznym
języku i przywiązują dużą wagę do dystansu i statusu społecznego (dlatego pominąwszy klasę niższą
u pozostałych przedstawicieli tego społeczeństwa
widać duże przywiązywanie wagi do oznak prestiżu
i statusu materialnego w postaci dobrych trunków
i markowej odzieży).
57
===
FOT. WONDERFUL COPENHAGEN
Trendy i tendencje
Niemieckie TUI wydało w tym roku pierwszy katalog
z ofertą wakacyjną dla gejów zatytułowany Gay & Travel.
Tego segmentu nie obsługują już tylko niszowe firmy
===
W Europie na uwagę zasługuje kultura i społeczność
niderlandzka, o której w sumie u nas mało się mówi
i mało kto się nią interesuje. Bo z jednej strony postrzega się ją jako najbardziej liberalną i tolerancyjną
obyczajowo, a z drugiej strony specyficznie gardłowy
język (mimo, iż w gramatyce jest bardzo podobny do
angielskiego i niemieckiego), płaski teren i chłodny
klimat nie sprzyjają większemu turystycznemu zainteresowaniu tym obszarem. Holendrzy cenią i przede wszystkim obdarzają szacunkiem pracę fizyczną
i umysłową, która przynosi triumf w obliczu sił natury. Walka z morskim żywiołem ukształtowała ich
charakter – z tego pewnie powodu jest to najbardziej
w Europie egalitarne i najmniej zhierarchizowane
społeczeństwo, które cechuje wręcz wstręt do wywyższania się. Cenią sobie czyny, a nie deklaracje
czynów. Powściągliwość w okazywaniu uczuć ma
związek z dużym demograficznym zagęszczeniem
i małą z tego powodu sferą prywatną. Odzwierciedleniem tego w zachowaniach turystycznych jest tak
popularny w tym kraju caravaning, który staje się urlopowo-wakacyjnym antidotum na całoroczny brak
prywatności. Społeczeństwo paradoksów i sprzeczności: monarchia, ale postępują jak republikanie,
czasem przesadnie oszczędni i obojętni, ale też hojni,
pomocni i troskliwi szczególnie w stosunku do osób
pokrzywdzonych, względem, których okazują swą
opiekuńczość i społeczną wrażliwość.
58
HOSPITA LIT Y K WA RTA L NIK MENED˚ERÓW HOT EL A R ST WA
Z omawianych tu badań (przeprowadzanych co prawda na początku lat 90. ub. wieku, ale mimo wszystko
w swych głównych wnioskach i konkluzjach będących nadal aktualnymi) wynika, iż mamy wiele podobnych i wspólnych cech z… Francuzami. Jedyne
co nas odróżnia to nasz indywidualizm – społeczeństwo znad Sekwany i Loary jest kolektywne, ale pozostałe cechy mamy już w mniejszym lub większym
stopniu wspólne. Reagujemy uczuciowo, lubimy okazywać uczucia jak też dajemy wyraz swym emocjom,
czyli w tym momencie kierujemy się miękkimi wartościami kobiecymi. Obie społeczności cechuje partykularne, a nie uniwersalne podejście i stosunek do
prawa – omijanie i naginanie prawa to specjalność
3/2009 (15)
42-59
i praktyka równie częsta tam jak i nad Wisłą. Zakulisowe manipulacje nie są uważane za coś nagannego
i niegodnego. Temu służą scentralizowane urzędy,
które wręcz stymulują kontakty i układy. Lubowanie się w kwiecistych popisach oratoryjnych. A już
stosunek do czasu jest pośród Francuzów tożsamy
z naszym – przeszłość jest ważniejsza od teraźniejszości i przyszłości. Zdania i cele postrzega się przez
pryzmat „wczoraj”, a nie „jutra”. Nasza – może nie aż
tak drastyczna- niechęć do nauki i posługiwania się
językiem angielskim jest po części i z innego powodu
niż to ma miejsce we Francji, oznaką i synonimem
odebrania części kultury i przeszłości narodowej.
Nasze pokerowe, pełne ryzyka zachowania (również w biznesie) nie zawsze będzie dobrze odbierane
w kontaktach międzykulturowych na płaszczyźnie
turystycznej. Podobnie jak nasza duma i godność
oraz mit narodu tolerancyjnego, gdy nie jest wypełniony treścią może napotkać np. u opisywanych
Holendrów duży dysonans kulturowy. Nasza kultura kapitalizmu, to oczywiście cały czas proces
i akt twórczy, który nie został jeszcze zakończony,
a zasygnalizowane powyżej zachowania paru wybranych nacji powinny sprawić, iż na różnego typu
zagranicznego turystę spojrzy się odmiennie, a nie
w sposób całościowy (on jest Stamtąd czyli w domyśle z Zachodniej Europy). Oczywiście bezwzględnie
też trzeba pamiętać, że „kultury kapitalizmu” jak
też „wymiary kultury” to pewne modele naukowe
i pewne typy idealne i nie powinny być wyrocznią
i podstawą do kategorycznych stwierdzeń, że tylko
w tak, a nie inaczej zachowują się i reagują członkowie określonego społeczeństwa, czy też turyści reprezentujący określoną nację i grupę etniczną. =
Bibliografia
Hampden-Turner Ch., Trompenaars A. (2002),
Siedem wymiarów kultury, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków.
Hampden-Turner Ch., Trompenaars A. (2003),
Siedem kultur kapitalizmu, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków.
Niezgoda A., Zmyślony P. (2006), Popyt turystyczny.
Uwarunkowania i perspektywy rozwoju,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu,
Poznań.
Wojciechowski K. (2005), Jak rozmawiać z Niemcami,
Wydawnictwo UAM, Poznań.
59